сис ужи

сид ену-обус зев̂н ужи. йада øегинно бекьхо. сида михкьо йисис обу øикӏин жо̄кь øезв̂а. øесун малӏа исе̄си ужи. обийо̄ елӏин жо̄хъор: - шида ми кеце̄? жойе̄ елин обӯхъор: - де̄р малъ̒алъ рика̄с шебин. обийо̄ елӏин: - де̄хъ есо, шев̂ рикаде̄. жойе̄ елӏин: - есихо̄ну-лӏин, ми øехулъин! - ди øехурхоси ми шев̂?! ракь хецин, охи-лӏин!

ужи øайн енӯдер. енийо̄ елӏин: - шида ми нехе̄, сида гьуних øикӏис-лӏин бекьхо? жойе̄ елӏин: - де̄р малӏалъ шебин рика̄х зев̂с. жа есинчӏилъи, обийо̄ øохирси. енийо̄ елӏин: - де̄хъ есо. жойе̄ елӏин: - ди обӯхъ е̄синчӏиру дев̂хъо есан? ми йехулъин, еса̄чӏин. - обӯн дин бехурхосе̄ ми? - ми ело̄ базарганза̄р телӏан.

базарганби лъоно øайн, йизир телӏно. базарганза̄ елӏин йисихъор: - елус гӀомокилуби цӏуни ро̄н øичи ми сасахъор! базарганби кецно. йисе̄ øизин, цӏин ерно реже сасахъор. сида михкьо йисе̄ чӏарикӏно изири: - бизи, хъишин! бе̄зиру михкьо йизири хӏайран бохъно йисикь: - недив̂ бажари йолъе̄си ужи елв̂р шида енв̂-обийо̄ нелӏе̄? - де̄р молӏу ика̄х зев̂с. молӏу есинчӏизакь ену-обӯхъ, ди межур нелӏси. - елухъ есо жа молӏу ми! - ену-обӯхъ е̄синчӏиру межухъно есихо̄ну, межус чӏапӏ рохълъин.

- ми елус чӏапӏ рохосе̄ зев̂н? ми ело̄ къебедер телӏан-øижин. къебедер øайрно, телӏно йада ужи. къебеде̄ елӏин йисихъор: - де̄з ганихъор øезу ми, де̄р ъамно йода йай ми систӏа ихин гъудер! сида михкьо сид ханес пирказ байн йада ужи йолъза ханкьор: - дебер лгӀони суъал нелӏхо ди. гьов̂жа суъал дей дебер бӣнчӏиной, деби мечӏ ди бечӏв̂а йолъ, дебер бӣной, дей ми бечӏв̂а ба̄й!

ичӏа адейси суъал байс ханес тӏо̄за ханкьор: - бӣр ми гулучин ахъив̂н елбо? тӏо̄заз ханес зев̂н кид ургъел йолъ. иси жойе̄ елӏин ханзо кидбехъор: - шида ми ургъел бисно? - валла, капур ханес пирказ байн де̄з обукьор, ахъив̂н гулучин елбо бӣра байх ми-лӏин. дидур бе̄й жа елбо билъе̄си бохъзакь? жойе̄ елӏин кидбехъор: - жа пигьайаб шебин. ми атӏес морин рицӏно, ехъро кьукьо. гулучине̄ беге̄ ренчӏи ахъугани гулучи багъ̒узакьор. иси хане̄ бегинно - гьобойду гулучи, гьобойду ахъийу елбо-лӏин.

ело̄заз хане̄ елӏин: - сис суъал бӣс-лӏин. къ̒ено е̄лӏиругон суъал тӏо̄заз ханкьор байн: - но̄си иха̄гъорси лом, но̄си ниша̄гъорси лом? - бӣр ми гьов̂жигон! йеду ханес кид лӏехус ургъел йолъ. йилъа̄ елӏин жо̄хъор: - къ̒ено е̄лӏиругон суъал байс де̄з обукьор: но̄си ниша̄гъорси, но̄си иха̄гъорси лом-лӏин? жойе̄ елӏин кидбехъор: - жа пигьайаб шебин. куро ми цулӏер лом: чӏедолъ цӏо̄хру иха̄гъорси йолъ, кьиргъорси ниша̄гъорси йолъ. йиси хане̄ бегинно къ̒ено е̄лӏирунин суъал - енду ниша̄гъорси, енду иха̄гъорси лом йолъ-лӏин.

гьов̂жигон нелӏхо йиси хане̄ лъоно е̄лӏирун суъал: - но̄си ечру, но̄си гӀолохъан гулуби йолъ-лӏин? йоду ханес кид ургъел йайн. - шида ми ургъел йайх? - лӏин - елӏин гьобойстев̂ къебедзо адалав̂ни жойе̄. жан суъал пигьайаб йолъ-лӏин - елӏин неси жойе̄. - риг цийон рагир къунан гулухъ, регир лъекьор. гӀолохъанни гулу бе̄кӏи лъи хӏалъв̂а боткьор, ечруни лиллохтеб бичин хӏалъ̒в̂а лъи. енду ечру, енду гӀолохъан йолъ-лъ̒ин, бегирно суъал.

ело̄заз хане̄ тӏо̄заз ханкьор хабар байн: - бӣс дей лъгӀонон суъал дебер. пӏов̂жи гьоро ми дей мечӏ бечӏв̂а. гьов̂жи тӏо̄заз хане̄ йисихъ йолъру халкъин бутирно, бикӏин ело̄заз ханес мечӏ бечӏв̂ан-лӏин. йизири ханес халкъи байн сида реже лъе̄хор. йизири халкъи бохъв̂а мочи бихъино̄ну гьоботӏо лъе̄х малӏа̄ бисно.

йада къебедде зев̂али ужи ехӏнах ичин. йиси жо̄р ресун сида мечокь кьо̄зай ело̄зар йилъа лъе̄кь рокьо̄си ихиу гъун. йада къебедде зев̂али ужи охъно техъор. ело бесун исир ъалӏ. øайн йада ужи ханзо гъуткӏо̄хор. хан øикв̂ан йисир - йада ужи øезун лӏехун йисикьор. сида михкьо неси хане̄ несихъ йолъру чуретӏ бокӏно йисиз баруз, йохъно нелъоз Ъам. кӏох елӏагон бокӏно несе̄ чуретӏ йисиз кидбез, нелъолъейн йохъно ъам. несе̄ несизно бокӏно чуретӏ, несизно йохъно ъам. ъамолъ йисе̄ ехъенно йисихъоситеб чуретӏ. йисӣ къебедде зев̂али жо̄р бикан. йада øезо̄си зев̂н - йисе̄ кӏолӏин, бисно йоду чуретӏ. гьов̂жи йада ужи øикӏин йада зев̂за халкъиде̄ гъор. бесун йисир кеце̄ситеб йоду халкъи. йиси жойе̄ елӏин тӏо йолъру ханхъор: - шев̂ ро̄х ми хан капур ханес мечӏ бечӏв̂а øикӏинчӏей?! - øикӏан, ди гьуни рихъих йолълъири.

хане̄ елӏин: - де̄з кидбедерно øикӏин де̄р сис хӏалӏукӏхоси шиша байерур, ди кид йегиран. гьобожи йада къебедес ужи øикӏин йисиз кидбедер. къ̒уйани къ̒уйанин халкъин бикӏин гулузакь. йада къебедес зев̂али ужин øикӏин ганикь зев̂н. йада ужи øайн адейза хинзо кидбедер. йиси жойе̄ елӏин кидбехъор: - обийо̄ елӏис - сис шишан, сис тӏаканно нелӏ-лӏин! йилъа кидбе̄ елӏин йиси жо̄хъор: - бодо ми сис пиша! бо̄н йиси жойе сис тӏав̂ус. йилъа кидбе̄ богъно сис мус, ехъенно йилъа̄ жамус чанта̄. кӏох елӏагон елӏин йилъатев̂ кидбе̄: - сискӏон бодо ми тамаша! бохъно йисилъей мамалай. нелъосно богъно сис мус, ехъенно йилъа̄ чанта̄. гьобожи телӏно йилъа кидбе̄ шиша йиси жо̄хъор, сискӏон истаканно телӏно.

жедин рисно, øутин хиззор ханде̄гъор øикӏих зев̂н йада ужи. йисилъ цӏохно ело̄зай неххо халкъи. йада ужи øайн хандер, хан øесун йисир малӏа̄ исе̄си. йисе̄ чӏарикӏно̄ну, ехъенно йисиде пурхӏо чанта̄. гьов̂жи байн къуйасин халкъи. гьов̂жи исе̄ елъ̒ин ханхъор: - лӏе, бикӏан неси ханес мечӏ бечӏв̂а-лӏин. сид жекӏо̄ елӏин йиси ханхъор: - ди бов̂с дебер шишан тӏаканно. - ригу-лӏин – елӏин хане̄- дев̂хо йегиран дей кид-лӏин.

гьов̂жи йиси къебедде зев̂али жойе̄ елӏин ханхъор: - дебер ресунчӏу, гьоро де̄лъ хиззо! ди ресуран гьуни дебер. гьов̂жа рокьв̂али гъуна̄ лӏелъ ресун гьуни. байн йизири кинабниги халкъи. йиси къебедде зев̂али жойе̄ елъ̒ин ханхъор: - øесунчӏӣ хан-лъ̒ин? хане̄н елъин жо̄хъор: - øесунчӏӣзакь шев̂ родан ело̄-лъ̒ин? хане̄гон елъин жо̄хъор: - бикӏан хиззор-лъин. халкъе̄ йиси ханде ре̄суру шебин партал-къай жиб-жибе̄ гулузакь енно. къебедде зев̂али жойе̄ енно лъгӀоран ъомойкь систӏа ихин ъамос. жедин енно, йисе̄ роцӏно лъгӀонон Ъомой, йада зев̂н йисиз ганикь. халкъе̄ елӏин йисихъор: - ме шев̂ ро̄х? тӏокӏав̂ дебер шебин дав̂ла бихъинчӏи ъамтарав̂? несе̄ елӏин: - де̄р йоду йигу къебедер йижа, гьудун къебеде̄ ди øеге̄р ъамокьор.

гьов̂жи йада øайн къебедер. къебеде̄ елӏин йиси жо̄хъор: - шев̂ ми ров̂о̄ де̄р? - дебер ди йов̂ус ъам. - тӏокӏаб дев̂хъо шебин рихъинчӏи ъамтарав̂? халкъе̄ райрси къай-къоно. гьов̂жи øохинно къебеде̄ йада ужи.

øикӏин йада ъалӏогьой биттор. йада ужи øикӏин хандер. ханхъор елӏин: - жа хан øихъис йолълъири, ми неси ханес мечӏ бе̄чӏе̄-лӏин? хане̄ елӏин: - бе̄чӏ-лӏин. гьов̂жи сида михкьо зев̂н йада ужи гъуткӏу о̄нуси. сида михкьо йисе̄ ро̄н регъе гъуткӏу. гъуткӏох рихӏурно ъамос лъгӀонон ихиниаби, лъгӀонон ъомойбин рицин. гьобожи рикӏин йисихъ лъгӀоно гъуди. сидахъулъ ро̄н йисе̄ реже гъуткӏу ханде адейза. йезун йоду ханес бару, рика̄н йилъа̄р ргӀеже гъуткӏу, хӏайран йохъно, лӏехун. йоду йикӏин йилъаз хеддодер, хедийохъор елӏин: - øизи, øезу, елзо гъуткӏох адейза бгӀеже азбар йолъ-лӏин. øезун йада хӏайран øохъно, лӏехун. гьов̂жи øикӏин йада, øайн ело гъуткӏо̄хор. есун йисир къебедде зев̂али ужи. йиси жойе̄ елӏин йиси ханхъор: - гьов̂жи ми øезун øичи, ди есуран дебер жа хан. богъно йисе̄ бокӏно чуретӏ, йисихъ зев̂али. ъомой øолӏихно хан. егье, дебер жа хан! жойе̄ сискӏон бокӏно ъомойз чуретӏ, йолӏихно йиси ханес бару. сискӏон бокӏно чуретӏ лъгӀоное̄лӏиру ъомойз, йолӏихно йиситеб ханес кид. ханес бечӏно мечӏ, ханзо барусно бечӏно мечӏ. йиси хане̄ елӏин: - йоду ханес кид дебер йичи-лӏин. гьов̂жигон бокӏно жатев̂ чуретӏ ъамокь, болӏихно укру.

гьов̂жи йада хан øутин хиззор, йисихъор байеру шишан тӏаканно йайерур жекӏур бертен бода-лӏин. есинно йилъа кидбехъ обийо̄: - лъу байра̄ шишан тӏаканно. кидбе̄ елӏин обӯхъор: - къебедде зев̂али жойе̄ байрси-лӏин. обийо̄ елӏин кидбехъор: - икӏи, гокьо жа ужи! йикӏин, йилъа кидбе̄ øайнно ужи, къебедде зев̂али. кидбе̄ елӏин жо̄хъор: - бодо ми тамаша! бохъно исилъей тӏав̂ус. йилъа кидбе̄ бо̄гъру хъехъолӏей мус енно. йилъа кидбе̄ елӏин обӯхъор: - обу, рекъези бохъийе̄-лӏин? обийо̄н елӏин кидбехъор:- бохъси-лӏин. кидбе̄ елӏин йисистев̂ жо̄хъор: - сискӏон бодо ми тамаша! бохъно йисилъей мамалай. жин йилъа кидбе̄ мамалайлъей богъно зе̄в̂ру мус, енно мамалайз хъехъолъ. обӯхъор елӏин кидбе̄: - обу, рекъези бохъийе̄ мус хъехъолъ ди е̄ру? обийо̄ елӏин кидбехъонно: - бохъси-лӏин гьобожи обийо̄ йегинно йоду йисих. йисис йохъно къ̒ено бару. сида заманалъ рохъно йисир хехби: сида̄р-кид, сида̄р-ужи.

бикӏин болӏо заман - лъгӀоно буци. гьов̂жи йада ужин йисис къ̒енон барун зев̂н иду биче̄си. къ̒унан барухъ жедас хехбин зеун кв̂айе. сида михкьо йисе̄ гокьих зев̂н йизири йисис хехби. ужи йисихъо̄гъор øайн, кид нехкьоси йокьун, йехун. гьов̂жи йисиз рокӏкьор райн обийо̄ øеге̄ру бекьхоси гъуди. гьов̂ло малӏа̄ исно зе̄в̂ру михкьо малӏалъ рика̄н зеун йисир бухъно буцин. бухъ йисихъор байн, буци байкьор бокьун, бехун. гьов̂жи йисе̄ хал бо̄н малӏас. йисихъор ужи øайн, кид йехун - øика̄н. гьов̂жа йисир øика̄в̂ру молӏу йисе̄ битӏун чӏези øон.

кӏеначӏ кӏечӏ гъуди роцулӏ, межин байлӏ!