Māṇḍūkyopaniṣatkārikā (also known as Gauḍapādakārikā, Māṇḍūkyakārikā or Āgamaśāstra)

bahiḥprajño vibhuḥ viśvo hy antaḥprajñas tu taijasaḥ /

ghanaprajñaḥ tathā prājña eka eva tridhā smṛtaḥ // MandUpK_1.1 //

dakṣiṇākṣimukhe viśvo manasy antas tu taijasaḥ /

ākāśe ca hṛdi prājñas tridhā dehe vyavasthitaḥ // MandUpK_1.2 //

viśvaḥ hi sthūlabhuṅ nityaṃ taijasaḥ praviviktabhuk /

ānandabhuk tathā prājñastridhā bhogaṃ nibodhata // MandUpK_1.3 //

sthūlaṃ tarpayate viśvaṃ praviviktaṃ tu taijasam /

ānandaś ca tathā prājñaṃ tridhā tṛptiṃ nibodhata // MandUpK_1.4 //

triṣu dhāmasu yadbhojyaṃ bhoktā yaś ca prakīrtitaḥ /

vadaitadubhayaṃ yas tu sa bhuñjāno na lipyate // MandUpK_1.5 //

prabhavaḥ sarvabhāvānāṃ satām iti viniścayaḥ /

sarvaṃ janayati prāṇaś ceto 'ṃśūn puruṣaḥ pṛthak // MandUpK_1.6 //

vibhūtiṃ prasavaṃ tv anye manyante sṛṣṭicintakāḥ /

svapnamāyāsarūpeti sṛṣṭir anyaiḥ vikalpitā // MandUpK_1.7 //

icchāmātraṃ prabhoḥ sṛṣṭir iti sṛṣṭau viniścitāḥ /

kālāt prasūtiṃ bhūtānāṃ manyante kālacintakāḥ // MandUpK_1.8 //

bhogārthaṃ sṛṣṭir iti anye krīḍārtham iti cāpare /

devasyaiṣa svabhāvo 'yam āptakāmasya kā spṛhā // MandUpK_1.9 //

nivṛtteḥ sarvaduḥkhānām īśānaḥ prabhur avyayaḥ /

advaitaḥ sarvabhāvānāṃ devās turyo vibhuḥ smṛtaḥ // MandUpK_1.10 //

kāryakāraṇabaddhau tāv iṣyete viśvataijasau /

prājñaḥ kāraṇabaddhas tu dvau tau turye na sidhyataḥ // MandUpK_1.11 //

nātmānaṃ na parāś caiva na satyaṃ na api cānṛtam /

prājñaḥ kiñcana saṃvetti turyaṃ tat sarvadṛk sadā // MandUpK_1.12 //

dvaitasyāgrahaṇaṃ tulyam ubhayoḥ prājñaturyayoḥ /

bījanidrāyutaḥ prājñaḥ sā ca turye na vidyate // MandUpK_1.13 //

svapnanidrāyutāv ādyau prājñas tv asvapnanidrayā /

na nidrāṃ naiva ca svapnaṃ turye paśyanti niścitaḥ // MandUpK_1.14 //

anyathā gṛhṇataḥ svapno nidrā tattvam ajānataḥ /

viparyāse tayoḥ kṣīṇe turīyaṃ padam aśnute // MandUpK_1.15 //

anādimāyayā supto yadā jīvaḥ prabudhyate /

ajam anidram asvapnam advaitaṃ budhyate tadā // MandUpK_1.16 //

prapañco yadi vidyeta nivarteta na saṃśayaḥ /

māyāmātram idaṃ dvaitam advaitaṃ paramārthataḥ // MandUpK_1.17 //

vikalpo vinivarteta kalpito yadi kenacit /

upadeśād ayaṃ vādo jñāte dvaitaṃ na vidyate // MandUpK_1.18 //

viśvasyātvavivakṣāyām ādisāmānyam utkṛṣṭam /

mātrāsaṃpratipattau syād āptisāmānyam eva ca // MandUpK_1.19 //

taijasasyotvavijñāna utkarṣo dṛśyate sphuṭam /

mātrāsaṃpratipattau syād ubhayatvaṃ tathā vidham // MandUpK_1.20 //

makārabhāve prājñasya mānasām anyam utkaṭam /

mātrāsaṃpratipattau tu layasāmānyam eva ca // MandUpK_1.21 //

triṣu dhāmasu yat tulyaṃ sāmānyaṃ vetti niścitaḥ /

sa pūjyaḥ sarvabhūtānāṃ vandyaś caiva mahāmuniḥ // MandUpK_1.22 //

akāro nayate viśvam ukāraś cāpi taijasam /

makāraś ca punaḥ prājñaṃ nāmātre vidyate gatiḥ // MandUpK_1.23 //

oṃkāraṃ pādaśo vidyāt pādā mātrā na saṃśayaḥ /

oṃkāraṃ pādaśo jñātvā na kiñcid api cintayet // MandUpK_1.24 //

yuñjīta praṇave cetaḥ praṇavo brahma nirbhayam /

praṇave nityayuktasya na bhayaṃ vidyate kvacit // MandUpK_1.25 //

praṇavo hy aparaṃ brahma praṇavaś ca paraḥ smṛtaḥ /

apūrvo 'nantaro 'bāhyo 'naparaḥ praṇavo 'vyayaḥ // MandUpK_1.26 //

sarvasya praṇavo hy ādir madhyam antas tathaiva ca /

evaṃ hi praṇavaṃ jñātvā vyaśnute tad anantaram // MandUpK_1.27 //

praṇavaṃ hīśvaraṃ vidyāt sarvasya hṛdi saṃsthitam /

sarvavyāpinam oṃkāraṃ matvā dhīro na śocati // MandUpK_1.28 //

amātro 'nantamātraś ca dvaitasyopaśamaḥ śivaḥ /

oṃkāro vidito yena sa munir netāro janaḥ // MandUpK_1.29 //

vaitathyaṃ sarvabhāvānāṃ svapna āhur manīṣiṇaḥ /

antaḥsthānāt tu bhāvānāṃ saṃvṛtatvena hetunā // MandUpK_2.1 //

adīrghatvāc ca kālasya gatvā deśān na paśyati /

pratibuddhaś ca vai sarvas tasmin deśe na vidyate // MandUpK_2.2 //

abhāvaś ca rathādīnāṃ śrūyate nyāyapūrvakam /

vaitathyaṃ tena vai prāptaṃ svapna āhuḥ prakāśitam // MandUpK_2.3 //

antasthānāt tu bhedānāṃ tasmāj jāgarite smṛtam /

yathā tatra tathā svapne saṃvṛtatvena bhidyate // MandUpK_2.4 //

svapnajāgaritasthāne hy ekam āhur manīṣiṇaḥ /

bhedānāṃ hi samatvena prasiddhenaiva hetunā // MandUpK_2.5 //

ādāvante ca yan nāsti vartamāne 'pi tat tathā /

vitathaiḥ sadṛśāḥ santo 'vitathā iva lakṣitāḥ // MandUpK_2.6 //

saprayojanatā teṣāṃ svapne vipratipadyate /

tasmād ādyantavatvena mithyaiva khalu te smṛtāḥ // MandUpK_2.7 //

apūrvaṃ sthānidharmo hi yathā svarganivāsinām /

tānayaṃ prekṣate gatvā yathaiveha suśikṣitaḥ // MandUpK_2.8 //

svapnavṛttāv api tv antaś cetasā kalpitaṃ tv asat /

bahiś cetogṛhītaṃ sad dṛṣṭaṃ vaitathyam etayoḥ // MandUpK_2.9 //

jāgradvṛttāvapi tv antaś cetasā kalpitaṃ tv asat /

bahiścetogṛhītaṃ sad yuktaṃ vaitathyam etayoḥ // MandUpK_2.10 //

ubhayor api vaitathyaṃ bhedānāṃ sthānayor yadi /

ka etān budhyate bhedān ko vai teṣāṃ vikalpakaḥ // MandUpK_2.11 //

kalpayaty ātmanātmānam ātmā devaḥ svamāyayā /

sa eva budhyate bhedān iti vedāntaniścayaḥ // MandUpK_2.12 //

vikaroty aparān bhāvān antaścitte vyavasthitān /

niyatāṃś ca bahiścitta evaṃ kalpayate prabhuḥ // MandUpK_2.13 //

cittakālā hi ye 'ntas tu dvayakālāś ca ye bahiḥ /

kalpitā eva te sarve viśeṣo nānyahetukaḥ // MandUpK_2.14 //

avyaktā eva ye 'ntas tu sphuṭā eva ca ye bahiḥ /

kalpitā eva te sarve viśeṣas tv indriyāntare // MandUpK_2.15 //

jīvaṃ kalpayate pūrvaṃ vaco bhāvān pṛthagvidhān /

bāhyān ādhyātmikāṃś caiva yathāvidyas tathāsmṛtiḥ // MandUpK_2.16 //

aniścitā yathā rajjur andhakāre vikalpitā /

sarpadhārādibhir bhāvais tadvad ātmā vikalpitaḥ // MandUpK_2.17 //

niścitāyāṃ yathā rajjvāṃ vikalpo vinivartate /

rajjur eveti cādvaitaṃ tadvad ātmaviniścayaḥ // MandUpK_2.18 //

prāṇādibhir anantaiś ca bhāvair etair vikalpitaḥ /

māyaiṣā tasya devasya yayā saṃmohitaḥ svayam // MandUpK_2.19 //

prāṇa iti prāṇavido bhūtānīti ca tadvidaḥ /

guṇā iti guṇavidas tattvānīti ca tadvidaḥ // MandUpK_2.20 //

pādā iti pādavido viṣayā iti ca tadvidaḥ /

lokā iti lokavido devā iti ca tadvidaḥ // MandUpK_2.21 //

vedā iti vedavido yajñā iti ca tadvidaḥ /

bhokteti ca bhoktṛvido bhojyam iti ca tadvidaḥ // MandUpK_2. 22 //

sūkṣma iti sūkṣmavidaḥ sthūla iti ca tadvidaḥ /

mūrta iti mūrtavido 'mūrta iti ca tadvidaḥ // MandUpK_2.23 //

kāla iti kālavido diśa iti ca tadvidaḥ /

vādā iti vādavido bhuvanānīti tadvidaḥ // MandUpK_2.24 //

mana iti manovido buddhir iti ca tadvidaḥ /

cittam iti cittavido dharmādharmau ca tadvidaḥ // MandUpK_2.25 //

pañcaviṃśaka ity eke ṣaḍviśa iti cāpare /

ekatriṃśaka ity āhur ananta iti cāpare // MandUpK_2.26 //

lokāṃl lokavidaḥ prāhur āśramā iti tadvidaḥ /

strīpuṃnapuṃsakaṃ laiṅgāḥ parāparam athāpare // MandUpK_2.27 //

sṛṣṭir iti sṛṣṭivido laya iti ca tadvidaḥ /

sthitir iti sthitividaḥ sarve ceha tu sarvadā // MandUpK_2.28 //

yaṃ bhāvaṃ darśayed yasya taṃ bhāvaṃ sa tu paśyati /

taṃ cāvati sa bhūtvāsau tadgrahaḥ samupaiti tam // MandUpK_2.29 //

etair eṣo 'pṛthagbhāvaiḥ pṛthag eveti lakṣitaḥ /

evaṃ yo veda tattvena kalpayet so 'viśaṅkitaḥ // MandUpK_2.30 //

svapnamāye yathā dṛṣṭaṃ gandharvanagaraṃ yathā /

tathā viśvam idaṃ dṛṣṭaṃ vedānteṣu vicakṣaṇaiḥ // MandUpK_2.31 //

na nirodho na cotpattir na baddho na ca sādhakaḥ /

na mumukṣur na vai mukta ity eṣā paramārthatā // MandUpK_2.32 //

bhāvair asadbhir evāyam advayena ca kalpitaḥ /

bhāvā apy advayenaiva tasmād advayatā śivā // MandUpK_2.33 //

nātmabhāvena nānedaṃ na svenāpi kathañcana /

na pṛthaṅ nāpṛthak kiñcid iti tattvavido viduḥ // MandUpK_2.34 //

vītarāgabhayakrodhair munibhir vedapāragaiḥ /

nirvikalpo hy ayaṃ dṛṣṭaḥ prapañcopaśamo 'dvayaḥ // MandUpK_2.35 //

tasmād evaṃ viditvainam advaite yojayet smṛtim /

advaitaṃ samanuprāpya jaḍavallokam ācaret // MandUpK_2.36 //

niḥstutir nirnamaskāro niḥsvadhākāra eva ca /

calācalaniketaś ca yatir yādṛcchiko bhavet // MandUpK_2.37 //

tattvam ādhyātmikaṃ dṛṣṭvā tattvaṃ dṛṣṭvā tu bāhyataḥ /

tattvībhūtas tadārāmas tattvād apracyuto bhavet // MandUpK_2.38 //

upāsanāśrito dharmo jāte brahmaṇi vartate /

prāgutpatter ajaṃ sarvaṃ tenāsau kṛpaṇaḥ smṛtaḥ // MandUpK_3.1 //

ato vakṣyāmy akārpaṇyam ajāti samatāṃ gatam /

yathā na jāyate kiñcij jāyamānaṃ samantataḥ // MandUpK_3.2 //

ātmā hy ākāśavajjīvair ghaṭākāśair ivoditaḥ /

ghaṭādivac ca saṃghātair jātāv etan nidarśanam // MandUpK_3.3 //

ghaṭādiṣu pralīneṣu ghaṭākāśādayo yathā /

ākāśe saṃpralīyante tadvaj jīvā ihātmani // MandUpK_3.4 //

yathaikasmin ghāṭākāśe rajodhūmādibhir yute /

na sarve saṃprayujyante tadvaj jīvāḥ sukhādibhiḥ // MandUpK_3.5 //

rūpakāryasamākhyāś ca bhidyante tatra tatra vai /

ākāśasya na bhedo 'sti tadvaj jīveṣu nirṇayaḥ // MandUpK_3.6 //

nākāśasya ghaṭākāśo vikārāvayavau yathā /

naivātmanaḥ sadā jīvo vikārāvayavau tathā // MandUpK_3.7 //

yathā bhavati bālānāṃ gaganaṃ malinaṃ malaiḥ /

tathā bhavaty abuddhānām ātmāpi malino malaiḥ // MandUpK_3.8 //

maraṇe saṃbhave caiva gatyāgamanayor api /

sthitau sarvaśarīreṣu ākāśenāvilakṣaṇaḥ // MandUpK_3.9 //

saṃghātāḥ svapnavat sarve ātmamāyāvisarjitāḥ /

ādhikye sarvasāmye vā nopapattir hi vidyate // MandUpK_3.10 //

rasādayo hi ye kośā vyākhyātās taittirīyake /

teṣām ātmā paro jīvaḥ khaṃ yathā saṃprakāśitaḥ // MandUpK_3.11 //

dvayor dvayor madhujñāne paraṃ brahma prakāśitam /

pṛthivyāmudare caiva yathākāśaḥ prakāśitaḥ // MandUpK_3.12 //

jīvātmanor ananyatvam abhedena praśasyate /

nānātvaṃ nindyate yac ca tad evaṃ hi samañjasam // MandUpK_3.13 //

jīvātmanoḥ pṛthaktvaṃ yat prāgutpatteḥ prakīrtitam /

bhaviṣyadvṛtyā gauṇaṃ tan mukhyatvaṃ hi na yujyate // MandUpK_3.14 //

mṛllohavisphuliṅgādyaiḥ sṛṣṭir yā coditānyathā /

upāyaḥ so 'vatārāya nāsti bhedaḥ kathañcana // MandUpK_3.15 //

āśramāstrividhā hīnamadhyamotkṛṣṭadṛṣṭayaḥ /

upāsanopadiṣṭeyaṃ tadartham anukampayā // MandUpK_3.16 //

svasiddhāntavyavasthāsu dvaitino niścitā dṛḍham /

parasparaṃ virudhyante tairayaṃ na virudhyate // MandUpK_3.17 //

advaitaṃ paramārtho hi dvaitaṃ tadbheda ucyate /

teṣām ubhayathā dvaitaṃ tenāyaṃ na viruddhyate // MandUpK_3.18 //

māyayā bhidyate hy etan nānyathājaṃ kathañcana /

tattvato bhidyamāne hi martyatām amṛtaṃ vrajet // MandUpK_3.19 //

ajātasyaiva bhāvasya jātim icchanti vādinaḥ /

ajāto hy amṛto bhāvo martyatāṃ katham eṣyati // MandUpK_3.20 //

na bhavaty amṛtaṃ martyaṃ na martyam amṛtaṃ tathā /

prakṛter anyathābhāvo na kathañcid bhaviṣyati // MandUpK_3.21 //

svabhāvenāmṛto yasya bhāvo gacchati martyatām /

kṛtakenāmṛtas tasya kathaṃ sthāsyati niścalaḥ // MandUpK_3.22 //

bhūtato 'bhūtato vāpi sṛjyamāne samā śrutiḥ /

niścitaṃ yuktiyuktaṃ ca yat tad bhavati netarat // MandUpK_3.23 //

neha nāneti cāmnāyād indro māyābhir ity api /

ajāyamāno bahudhā māyayā jāyate tu saḥ // MandUpK_3.24 //

saṃbhūter apavādāc ca saṃbhavaḥ pratiṣidhyate /

ko nv enaṃ janayed iti kāraṇaṃ pratiṣidhyate // MandUpK_3.25 //

sa eṣa neti netīti vyākhyātaṃ nihnute yataḥ /

sarvam agrāhyabhāvena hetunājaṃ prakāśate // MandUpK_3.26 //

sato hi māyayā janma yujyate na tu tattvataḥ /

tattvato jāyate yasya jātaṃ tasya hi jāyate // MandUpK_3.27 //

asato māyayā janma tattvato naiva yujyate /

vandhyāputro na tattvena māyayā vāpi jāyate // MandUpK_3.28 //

yathā svapne dvayābhāsaṃ spandate māyayā manaḥ /

tathā jāgraddvayābhāsaṃ spandate māyayā manaḥ // MandUpK_3.29 //

advayaṃ ca dvayābhāsaṃ manaḥ svapne na saṃśayaḥ /

advayaṃ ca dvayābhāsaṃ tathā jāgran na saṃśayaḥ // MandUpK_3.30 //

manodṛśyam idaṃ dvaitaṃ yat kiñcit sacarācaram /

manaso hy amanībhāve dvaitaṃ naivopalabhyate // MandUpK_3.31 //

ātmasatyānubodhena na saṃkalpayate yadā /

amanastāṃ tadā yāti grāhyābhāve tadagraham // MandUpK_3.32 //

akalpamajaṃ jñānaṃ jñeyābhinnaṃ pracakṣate /

brahma jñeyam ajaṃ nityam ajenājaṃ vibudhyate // MandUpK_3.33 //

nigṛhītasya manaso nirvikalpasya dhīmataḥ /

pracāraḥ sa tu vijñeyaḥ suṣupte 'nyo na tatsamaḥ // MandUpK_3.34 //

līyate hi suṣupte tan nigṛhītaṃ na līyate /

tad eva nirbhayaṃ brahma jñānalokaṃ samantataḥ // MandUpK_3.35 //

ajam anindram asvapnam anāmakam arūpakam /

sakṛdvibhātaṃ sarvajñaṃ nopacāraḥ kathañcana // MandUpK_3.36 //

sarvābhilāpavigataḥ sarvacintāsamutthitaḥ /

supraśāntaḥ sakṛjjyotiḥ samādhir acalo 'bhayaḥ // MandUpK_3.37 //

graho na tatra notsargaś cintā yatra na vidyate /

ātmasaṃsthaṃ tadā jñānam ajāti samatāṃ gatam // MandUpK_3.38 //

asparśayogo vai nāma durdarśaḥ sarvayogibhiḥ /

yogino bibhyati hy asmād abhaye bhayadarśinaḥ // MandUpK_3.39 //

manaso nigrahāyattam abhayaṃ sarvayoginām /

duḥkhakṣayaḥ prabodhaś cāpy akṣayā śāntir eva ca // MandUpK_3.40 //

utseka udadher yadvat kuśāgreṇaikabindunā /

manaso nigrahas tadvad bhaved aparikhedataḥ // MandUpK_3.41 //

upāyena nigṛhṇīyād vikṣiptaṃ kāmabhogayoḥ /

suprasannaṃ laye caiva yathā kāmo layas tathā // MandUpK_3.42 //

duḥkhaṃ sarvam anusmṛtya kāmabhogān nivartayet /

ajaṃ sarvamanusmṛtya jātaṃ naiva tu paśyati // MandUpK_3.43 //

laye saṃbodhayec cittaṃ vikṣiptaṃ śamayet punaḥ /

sakaṣāyaṃ vijānīyāt samaprāptaṃ na cālayet // MandUpK_3.44 //

nāsvādayet sukhaṃ tatra niḥsaṅgaḥ prajñayā bhavet /

niścalaṃ niścarac cittam ekīkuryāt prayatnataḥ // MandUpK_3.45 //

yadā na līyate cittaṃ na ca vikṣipyate punaḥ /

aniṅganam anābhāsaṃ niṣpannaṃ brahma tat tadā // MandUpK_3.46 //

svasthaṃ śāntaṃ sanirvāṇam akathyaṃ sukham uttamam /

ajam ajena jñeyena sarvajñaṃ paricakṣate // MandUpK_3.47 //

na kaścij jāyate jīvaḥ saṃbhavo 'sya na vidyate /

etat tad uttamaṃ satyaṃ yatra kiñcin na jāyate // MandUpK_3.48 //

jñānenākāśakalpena dharmānyo gaganopamān /

jñeyābhinnena saṃbuddhas taṃ vande dvipadāṃ varam // MandUpK_4.1 //

asparśayogo vai nāma sarvasattvasukho hitaḥ /

avivādo 'viruddhaś ca deśitas taṃ namāmy aham // MandUpK_4.2 //

bhūtasya jātim icchanti vādinaḥ kecid eva hi /

abhūtasyāpare dhīrā vivadantaḥ parasparam // MandUpK_4.3 //

bhūtaṃ na jāyate kiñcid abhūtaṃ naiva jāyate /

vivadanto 'dvayā hy evam ajātiṃ khyāpayanti te // MandUpK_4.4 //

khyāpyamānām ajātiṃ tair anumodāmahe vayam /

vivadāmo na taiḥ sārdham avivādaṃ nibodhata // MandUpK_4.5 //

ajātasyaiva dharmasya jātim icchanti vādinaḥ /

ajāto hy amṛto dharmo martyatāṃ katham eṣyati // MandUpK_4.6 //

na bhavaty amṛtaṃ martyaṃ na martyam amṛtaṃ tathā /

prakṛter anyathābhāvo na kathañcid bhaviṣyati // MandUpK_4.7 //

svabhāvenāmṛto yasya dharmo gacchati martyatām /

kṛtakenāmṛtas tasya kathaṃ sthāsyati niścalaḥ // MandUpK_4.8 //

sāṃsiddhikī svābhāvikī sahajā akṛtā ca yā /

prakṛtiḥ seti vijñeyā svabhāvaṃ na jahāti yā // MandUpK_4.9 //

jarāmaraṇanirmuktāḥ sarve dharmāḥ svabhāvataḥ /

jarāmaraṇam icchantaś cyavante tanmanīṣayā // MandUpK_4.10 //

kāraṇaṃ yasya vai kāryaṃ kāraṇaṃ tasya jāyate /

jāyamānaṃ katham ajaṃ bhinnaṃ nityaṃ kathaṃ ca tat // MandUpK_4.11 //

kāraṇād yady ananyatvam ataḥ kāryam ajaṃ yadi /

jāyamānād dhi vai kāryāt kāraṇaṃ te kathaṃ dhruvam // MandUpK_4.12 //

ajād vai jāyate yasya dṛṣṭāntas tasya nāsti vai /

jātāc ca jāyāmānasya na vyavasthā prasajyate // MandUpK_4.13 //

hetor ādiḥ phalaṃ yeṣām ādir hetuḥ phalasya ca /

hetoḥ phalasya cānādiḥ kathaṃ tair upavarṇyate // MandUpK_4.14 //

hetor ādiḥ phalaṃ yeṣām ādir hetuḥ kalasya ca /

tathā janma bhavet teṣāṃ putrāj janma pitur yathā // MandUpK_4.15 //

saṃbhave hetuphalayor eṣitavyaḥ kramas tvayā /

yugapatsaṃbhave yasmād asaṃbandho viṣāṇavat // MandUpK_4.16 //

phalād utpadyamānaḥ san na te hetuḥ prasidhyati /

aprasiddhaḥ kathaṃ hetuḥ phalam utpādayiṣyati // MandUpK_4.17 //

yadi hetoḥ phalāt siddhiḥ phalasiddhiś ca hetutaḥ /

katarat pūrvaniṣpannaṃ yasya siddhir apekṣayā // MandUpK_4.18 //

aśaktir aparijñānaṃ kramakopo 'tha vā punaḥ /

evaṃ hi sarvathā buddhair ajātiḥ paridīpitā // MandUpK_4.19 //

bījāṅkurākhyo dṛṣṭāntaḥ sadā sādhyasamo hi sa /

na hi sādhyasamo hetuḥ siddhau sādhyasya yujyate // MandUpK_4.20 //

pūrvāparāparijñānam ajāteḥ paridīpakam /

jāyamānād dhi vai dharmāt kathaṃ pūrvaṃ na gṛhyate // MandUpK_4.21 //

svato vā parato vāpi na kiñcid vastu jāyate /

sad asat sadasad vāpi na kiñcid vastu jāyate // MandUpK_4.22 //

hetur na jāyate 'nādeḥ phalaṃ cāpi svabhāvataḥ /

ādir na vidyate yasya tasya hy ādir na vidyate // MandUpK_4.23 //

prajñapteḥ sanimittatvam anyathā dvayanāśataḥ /

saṃkleśasyopalabdheś ca paratantrāstitā matā // MandUpK_4.24 //

prajñapteḥ sanimittatvam iṣyate yuktidarśanāt /

nimittasyānimittatvam iṣyate bhūtadarśanāt // MandUpK_4.25 //

cittaṃ na saṃspṛśaty arthaṃ nārthābhāsaṃ tathaiva ca /

abhūto hi yataś cārtho nārthābhāsas tataḥ pṛthak // MandUpK_4.26 //

nimittaṃ na sadā cittaṃ saṃspṛśaty adhvasu triṣu /

animitto viparyāsaḥ kathaṃ tasya bhaviṣyati // MandUpK_4.27 //

tasmān na jāyate cittaṃ cittadṛśyaṃ na jāyate /

tasya paśyanti ye jātiṃ khe vai paśyanti te padam // MandUpK_4.28 //

ajātaṃ jāyate yasmād ajātiḥ prakṛtis tataḥ /

prakṛter anyathābhāvo na kathañcid bhaviṣyati // MandUpK_4.29 //

anāder antavattvaṃ ca saṃsārasya na setsyati /

anantatā cādimato mokṣasya na bhaviṣyati // MandUpK_4.30 //

ādāvante ca yan nāsti vartamāne 'pi tat tathā /

vitathaiḥ sadṛśāḥ santo 'vitathā iva lakṣitāḥ // MandUpK_4.31 //

saprayojanatā teṣāṃ svapne vipratipadyate /

tasmād ādyantavattvena mithyaiva khalu te smṛtāḥ // MandUpK_4.32 //

sarve dharmā mṛṣā svapne kāyasyāntanidarśanāt /

saṃvṛtte 'smin pradeśe vai bhūtānāṃ darśanaṃ kutaḥ // MandUpK_4.33 //

na yuktaṃ darśanaṃ gatvā kālasyāniyamād gatau /

pratibuddhaś ca vai sarvas tasmin deśe na vidyate // MandUpK_4.34 //

mitrādyaiḥ saha saṃmantrya saṃbuddhau na prapadyate /

gṛhītaṃ cāpi yat kiñcit pratibuddho na paśyati // MandUpK_4.35 //

svapne cāvastukaḥ kāyaḥ pṛthag anyasya darśanāt /

yathā kāyas tathā sarvaṃ cittadṛśyam avastukam // MandUpK_4.36 //

grahaṇāj jāgaritavat taddhetuḥ svapna iṣyate /

tad dhetutvāt tu tasyaiva sajjāgaritam iṣyate // MandUpK_4.37 //

utpādasyāprasiddhatvād ajaṃ sarvam udāhṛtam /

na ca bhūtād abhūtasya saṃbhavo 'sti kathañcana // MandUpK_4.38 //

asaj jāgarite dṛṣṭvā svapne paśyati tanmayaḥ /

asatsvapne 'pi dṛṣṭvā ca pratibuddhau na paśyati // MandUpK_4.39 //

nāsty asaddhetukam asat sadasaddhetukaṃ tathā /

sac ca saddhetukaṃ nāsti saddhetukam asat kutaḥ // MandUpK_4.40 //

viparyāsād yathā jāgrad acintyān bhūtavat spṛśet /

tathā svapne viparyāsād dharmāṃs tatraiva paśyati // MandUpK_4.41 //

upalambhāt samācārād asti vastutvavādinām /

jātis tu deśitā buddhair ajātes trasatāṃ sadā // MandUpK_4.42 //

ajātes trasatāṃ teṣām upalambhād viyanti ye /

jātidoṣā na setsyanti doṣo 'py alpo bhaviṣyati // MandUpK_4.43 //

upalambhāt samācārān māyāhastī yathocyate /

upalambhāt samācārād asti vastu tathocyate // MandUpK_4.44 //

jātyābhāsaṃ calābhāsaṃ vastvābhāsaṃ tathaiva ca /

ajācalam avastutvaṃ vijñānaṃ śāntam advayam // MandUpK_4.45 //

evaṃ na jāyate cittam evaṃ dharmā ajāḥ smṛtāḥ /

evam eva vijānanto na patanti viparyaye // MandUpK_4.46 //

ṛjuvakrādikābhāsam alātaspanditaṃ yathā /

grahaṇagrāhakābhāsaṃ vijñānaspanditaṃ tathā // MandUpK_4.47 //

aspandamānam alātam anābhāsam ajaṃ yathā /

aspandamānaṃ vijñānam anābhāsam ajaṃ tathā // MandUpK_4.48 //

alāte spandamāne vai nābhāsā anyato bhuvaḥ /

na tato 'nyatra nispandān nālātaṃ praviśanti te // MandUpK_4.49 //

na nirgatā alātāt te dravyatvābhāvayogataḥ /

vijñāne 'pi tathaiva syur ābhāsasyāviśeṣataḥ // MandUpK_4.50 //

vijñāne spandamāne vai nābhāsā anyatobhuvaḥ /

na tato 'nyatra nispandān na vijñānaṃ viśanti te // MandUpK_4.51 //

na nirgatās te vijñānād dravyatvābhāvayogataḥ /

kāryakāraṇatābhāvād yato 'cintyāḥ sadaiva te // MandUpK_4.52 //

dravyaṃ dravyasya hetuḥ syād anyad anyasya caiva hi /

dravyatvam anyabhāvo vā dharmāṇāṃ nopapadyate // MandUpK_4.53 //

evaṃ na cittajā dharmāś cittaṃ vāpi na dharmajam /

evaṃ hetuphalājātiṃ praviśanti manīṣiṇaḥ // MandUpK_4.54 //

yāvad dhetuphalāveśas tāvad dhetuphalodbhavaḥ /

kṣīṇe hetuphalāveśe nāsti hetuphalodbhavaḥ // MandUpK_4.55 //

yāvad dhetuphalāveśaḥ saṃsāras tāvadāyataḥ /

kṣīṇe hetuphalāveśe saṃsāraṃ na prapadyate // MandUpK_4.56 //

saṃvṛtyā jāyate sarvaṃ śāśvataṃ nāsti tena vai /

sadbhāvena hy ajaṃ sarvam ucchedas tena nāsti vai // MandUpK_4.57 //

dharmā ya iti jāyante jāyante te na tattvataḥ /

janma māyopamaṃ teṣāṃ sā ca māyā na vidyate // MandUpK_4.58 //

yathā māyāmayād bījāj jāyate tanmayoṅkuraḥ /

nāsau nityo na cocchedī tadvad dharmeṣu yojanā // MandUpK_4.59 //

nājeṣu sarvadharmeṣu śāśvatāśāśvatābhidhā /

yatra varṇā na vartante vivekas tatra nocyate // MandUpK_4.60 //

yathā svapne dvayābhāsaṃ cittaṃ calati māyayā /

tathā jāgrad dvayābhāsaṃ cittaṃ calati māyayā // MandUpK_4.61 //

advayaṃ ca dvayābhāsaṃ cittaṃ svapne na saṃśayaḥ /

advayaṃ ca dvayābhāsaṃ tathā jāgran na saṃśayaḥ // MandUpK_4.62 //

svapnadṛk pracaran svapne dikṣu vai daśasu sthitān /

aṇḍajān svedajān vāpi jīvān paśyati yān sadā // MandUpK_4.63 //

svapnadṛkcittadṛśyās te na vidyante tataḥ pṛthak /

tathā tad dṛśyam evedaṃ svapnadṛkcittam iṣyate // MandUpK_4.64 //

carañ jāgarite jāgrad dikṣu vai daśasu sthitān /

aṇḍajān svedajān vāpi jīvān paśyati yān sadā // MandUpK_4.65 //

jāgrac cittekṣaṇīyās te na vidyante tataḥ pṛthak /

tathā tad dṛśyam evedaṃ jāgrataś cittam iṣyate // MandUpK_4.66 //

ubhe hy anyonyadṛśye te kiṃ tad astīti cocyate /

lakṣaṇāśūnyam ubhayaṃ tan mate naiva gṛhyate // MandUpK_4.67 //

yathā svapnamayo jīvo jāyate mriyate 'pi ca /

tathā jīvā amī sarve bhavanti na bhavanti ca // MandUpK_4.68 //

yathā māyāmayo jīvo jāyate mriyate 'pi ca /

tathā jīvā amī sarve bhavanti na bhavanti ca // MandUpK_4.69 //

yathā nirmitako jīvo jāyate mriyate 'pi ca /

tathā jīvā amī sarve bhavanti na bhavanti ca // MandUpK_4.70 //

na kaścij jāyate jīvaḥ saṃbhavo 'sya na vidyate /

etat tad uttamaṃ satyaṃ yatra kiñcin na jāyate // MandUpK_4.71 //

cittaspandikam evedaṃ grāhyagrāhakavad dvayam /

cittaṃ nirviṣayaṃ nityam asaṅgaṃ tena kīrtitam // MandUpK_4.72 //

yo 'sti kalpitasaṃvṛtyā paramārthena nāsty asau /

paratantrābhisaṃvṛtyā syān nāsti paramārthataḥ // MandUpK_4.73 //

ajaḥ kalpitasaṃvṛtyā paramārthena nāpy ajaḥ /

paratantrādiniṣpattyā saṃvṛtyā jāyate tu saḥ // MandUpK_4.74 //

abhūtābhiniveśo 'sti dvayaṃ tatra na vidyate /

dvayābhāvaṃ sa buddhvaiva nirnimitto na jāyate // MandUpK_4.75 //

yadā na labhate hetūn uttamādhamamadhyamān /

tadā na jāyate cittaṃ hetvabhāve phalaṃ kutaḥ // MandUpK_4.76 //

animittasya cittasya yānutpattiḥ samādvayā /

ajātasyaiva sarvasya cittadṛśyaṃ hi tadyataḥ // MandUpK_4.77 //

buddhvā nimittatāṃ satyāṃ hetuṃ pṛthag anāpnuvan /

vītaśokaṃ tathākāmam abhayaṃ padam aśnute // MandUpK_4.78 //

abhūtābhiniveśād dhi sadṛśe tat pravartate /

vastvabhāvaṃ sa budhvaiva niḥsaṅgaṃ vinivartate // MandUpK_4.79 //

nivṛttasyāpravṛttasya niścalā hi tathā sthitiḥ /

viṣayaḥ sa hi buddhānāṃ tat sāmyam ajam advayam // MandUpK_4.80 //

ajam anidram asvapnaṃ prabhātaṃ bhavati svayam /

sakṛdvibhāto hy evaiṣa dharma dhātusvabhāvataḥ // MandUpK_4.81 //

sukham āvriyate nityaṃ duḥkhaṃ vivriyate sadā /

yasya kasya ca dharmasya graheṇa bhagavān asau // MandUpK_4.82 //

asti nāsty asti nāstīti nāsti nāstīti vā punaḥ /

calasthirobhayābhāvair āvṛṇotye va bāliśaḥ // MandUpK_4.83 //

koṭhyaś catasra etās tu grahair yāsāṃ sadā vṛtaḥ /

bhagavān ābhir aspṛṣṭo yena dṛṣṭaḥ sa sarvadṛk // MandUpK_4.84 //

prāpya sarvajñatāṃ kṛtsnāṃ brāhmaṇyaṃ padam advayam /

anāpannādimadhyāntaṃ kim ataḥ param īhate // MandUpK_4.85 //

viprāṇāṃ vinayo hy eṣa śamaḥ prākṛta ucyate /

damaḥ prakṛtidāntatvād evaṃ vidvāñ śamaṃ vrajet // MandUpK_4.86 //

savastu sopalambhaṃ ca dvayaṃ laukikam iṣyate /

avastu sopalambhaṃ ca śuddhaṃ laukikam iṣyate // MandUpK_4.87 //

avastv anupalambhaṃ ca lokottaram iti smṛtam /

jñānaṃ jñeyaṃ ca vijñeyaṃ sadā buddhaiḥ prakīrtitam // MandUpK_4.88 //

jñāne ca trividhe jñeye krameṇa vidite svayam /

sarvajñatā hi sarvatra bhavatīha mahādhiyaḥ // MandUpK_4.89 //

heyajñeyāpyapākyāni vijñeyāny agrayāṇataḥ /

teṣām anyatra vijñeyād upalambhas triṣu smṛtaḥ // MandUpK_4.90 //

prakṛtyākāśavaj jñeyāḥ sarve dharmā anādayaḥ /

vidyate na hi nānātvaṃ teṣāṃ kvacana kiñcanaḥ // MandUpK_4.91 //

ādibuddhāḥ prakṛtyaiva sarve dharmāḥ suniścitāḥ /

yasyaivaṃ bhavati kṣāntiḥ so 'mṛtatvāya kalpate // MandUpK_4.92 //

ādiśāntā hy anutpannāḥ prakṛtyaiva sunirvṛtāḥ /

sarve dharmāḥ samābhinnā ajaṃ sāmyaṃ viśāradam // MandUpK_4.93 //

vaiśāradyaṃ tu vai nāsti bhede vicaratāṃ sadā /

bhedanimnāḥ pṛthagvādās tasmāt te kṛpaṇāḥ smṛtāḥ // MandUpK_4.94 //

aje sāmye tu ye kecid bhaviṣyanti suniścitāḥ /

te hi loke mahājñānās tac ca loko na gāhate // MandUpK_4.95 //

ajeṣv ajam asaṃkrāntaṃ dharmeṣu jñānam iṣyate /

yato na kramate jñānam asaṅgaṃ tena kīrtitam // MandUpK_4.96 //

aṇumātre 'pi vaidharmye jāyamāne 'vipaścitaḥ /

asaṅgatā sadā nāsti kimutāvaraṇacyutiḥ // MandUpK_4.97 //

alabdhāvaraṇāḥ sarve dharmāḥ prakṛtinirmalāḥ /

ādau buddhās tathā muktā budhyanta iti nāyakāḥ // MandUpK_4.98 //

kramate na hi buddhasya jñānaṃ dharmeṣu tāyinaḥ /

sarve dharmās tathā jñānaṃ naitad buddhena bhāṣitam // MandUpK_4.99 //

durdarśam atigambhīram ajaṃ sāmyaṃ viśāradam /

buddhvā padam anānātvaṃ namaskurmo yathābalam // MandUpK_4.100 //

Distributed under a Creative Commons Attribution-NonCommercial-ShareAlike 4.0 International License.

Rechtsinhaber*in: GRETIL project

Zitationsvorschlag für dieses Objekt: TextGrid Repository (2025). Veda Collection. Māṇḍūkyopaniṣatkārikā (also known as Gauḍapādakārikā, Māṇḍūkyakārikā or Āgamaśāstra). Māṇḍūkyopaniṣatkārikā (also known as Gauḍapādakārikā, Māṇḍūkyakārikā or Āgamaśāstra). GRETIL. GRETIL project. https://hdl.handle.net/21.11113/0000-0016-C97F-8