Āṅgirasasmṛti

āṅgirasasmṛtiḥ

[1]

pūrvāṅgirasam

pāvakapratimaṃ sākṣān munimāṅgirasaṃ dvijāḥ /

brūhi dharmānaśeṣānnaṃ ityūcuḥ praṇipatya tam //

tebhyaḥ sa tu tataḥ prītyā śṛṇudhvamiti cāphaṇat /

vacmi tānakhilān dharmān vaidikān muktaye parān //

dharmaḥ syāccodanā proktas tadanyastūpacārataḥ /

liṅādirūpā sā jñeyā muktidā śruticoditā //

śrutyuktaliṅloṭtavyapratyayalakṣaṇalakṣitā /

codanā saiva nānyā sā purāṇasmṛticoditā //

Note: purāṇoktaṃ na kuryāt

na vaidikaḥ purāṇoktaiḥ karmāṇi manubhiścaret /

[2]

vedoktaireva tairmantrair nikhilāni samācaret //

karmamadhye purāṇoktamantroccāraṇamātrataḥ /

naśyettu vaidikaṃ karma tasmāttu na tathā''caret //

purāṇokteṣveṣu satsu laukikeṣu tathā''caret /

Note: mantrābhāve vyāhṛtayaḥ

mantrābhāve tu sarvatra smṛtā vyāhṛtayaḥ kila //

anvaye liṅgato 'rthādvā virodhābhāvataḥ pare /

tattanmantrā saṃbhavanti teṣu teṣu tu karmasu //

prāyaścittaṃ dṛśyate naṃ yatra kutrāpi tatra vai /

tasyaitatkathitaṃ divyaṃ prāyaścittaṃ mahattaram //

puṇyā vyāhṛtayaśceti sā ṛgvā vaiṣṇavī śivā /

sarvapāpapraśamanī cintitārthaikadāyinī //

prāyaścittakriyāhetor nirṇītā viṣṇunā purā /

na vyāhṛtisamo mantro na vyāhṛtisamo japaḥ //

na vyāhṛtisamastīrtho na vyāhatisamaṃ tapaḥ /

na vyāhatisamo yajño na vyāhṛtisamāḥ kriyāḥ //

[3]

tasmātsarvatra tā dṛṣṭāḥ prāyaścittāya kevalam /

tasmādvaidikakṛtyānāṃ laukikānāmaśeṣataḥ //

pramādākaraṇe kṛtsne tattyāge buddhipūrvake /

ajñānināṃ jñānināṃ ca pāvakāstārakāḥ parāḥ //

uttārakā vyāhṛtayo ṛcā yuktāstayā punaḥ /

Note: jātakarmādyatikrame

karmaṇo 'karaṇe jātanāmnorvyāhatayaḥ smṛtāḥ //

dinaikasādhyāḥ kathitās tathā nāmākhyakarmaṇaḥ /

tathānnaprāśanasyāpi caulasyākaraṇe tataḥ //

divasadvayasādhyā yāḥ parā vyāhṛtayaḥ smṛtāḥ /

paścānmauñjī prakartavyā mauñjyāstvakaraṇe tathā //

mukhyakāle ṣoḍaśābdaparyantaṃ daśamāditaḥ /

dinatrayacatuṣpañcaṣaṭsaptāṣṭanavādikāḥ //

rātrayaḥ kathitāstasya tajjapastasya niṣkṛtiḥ /

kimanyeṣāṃ karmaṇāṃ tu yasya nāsti hi niṣkṛtiḥ //

tasyaitāḥ kathitāḥ sadbhiḥ satataṃ vedavādibhiḥ /

japtvaitā vyāhṛtīrdivyāḥ prāyaścittāya kevalam //

(paripūtāḥ) tataḥ sadyas tattatkarma samārabhet /

[4]

pākārambhasamārambhaḥ śrāddhamātrasya saṃtatam //

prabhaveddhi viśeṣeṇa saṃkalpastu na tasya vai /

Note: śrāddhapākānantaramāśaucaṃ yadi

yadi daivādyatnamadhye bhavetsūtakamṛtvijām //

tatkriyākaraṇe tattu na teṣāṃ vārakaṃ bhavet /

tatkriyārthaṃ prathamataḥ snātvā samyak samantrakam //

tatkriyāmatha kurvīta tāvatteṣāṃ na sūtakam /

karmakāle tadāśaucaṃ sadyo vilayameti vai //

vṛtte karmaṇi bhūyaśca tadudeti svayaṃ punaḥ /

Note: pākārambhānantaraṃ tadvīthyāṃ mṛtisaṃbhave

śrāddhe pākasamārambhe vṛtte 'tha nipatecchavam //

tadvīthyāṃ tena tacchrāddhaṃ dūṣitaṃ na bhavedapi /

Note: pākārambhātpūrvaṃ tadvīthyāṃ mṛtisaṃbhave

pākārambhasya pūrvaṃ tat prabhavecchrāddhavārakam //

śavaṃ vīthyāṃ nipatitaṃ pākārambhātparaṃ tu na /

upakrāntasya tasyāsya sūtakaṃ yadi madhyataḥ //

apyāgataṃ tena taddhi vāritaṃ na bhaviṣyati /

[5]

tasmācchrāddhamupakrāntaṃ sūtake 'pi tathā''caret //

ātarpaṇaṃ vidhānena pākasyārambhato 'khilam /

Note: darśapūrṇamāseṣṭipaśubandhānantaraṃ śrāddham

sarveṣāṃ vratakṛchrāṇāṃ vārakaṃ śrāddhamekakam //

tasyāpi vārako yāgaḥ paurṇamāsaśca dārśikaḥ /

paurṇamāsaṃ ca darśaṃ ca paśubandhaṃ ca taddine //

samāgataṃ samāpyā''dau paścācchrāddhaṃ samācaret /

pitṛkriyādinaprāptayāgānuṣṭhānato 'khilāḥ //

vasavaścāpi rudrāścāpy ādityāścaiva kṛtsnaśaḥ /

tadrūpāḥ pitaraḥ sarve sarve cāpi pitāmahāḥ //

nityatṛptā bhaveyurvai nikhilāḥ prapitāmahāḥ /

dīkṣāprāptyā tu bhūyiṣṭhā tṛptisteṣāṃ bhaviṣyati //

Note: mahādīkṣāmadhyagataśrāddham

pratyabdamāsastanmāsadīkṣā yā na bhaviṣyati /

pratyabdamapi pitrostan na pitṛvyādikaṃ matam //

mahādīkṣāmadhyagataṃ gatameva bhaviṣyati /

mahādīkṣāgatasyāsya tadante karaṇaṃ nanu //

[6]

dīkṣāmahatyastā jñeyāś caturviṃśaddinādhikāḥ /

Note: kharvadīkṣāmadhye

tisrastābhyastu yā nyūnās triṣaḍādidinātmakāḥ //

kharvātmakāstā vijñeyās tanmadhyagatapaitṛkam /

yadvā tadante tatkāryam anyatkabalitaṃ tayā //

Note: dīkṣāvṛddhau

mahatyā dīkṣayā karma satreṣvevaṃ gataṃ gatam /

na kāryamiti vācyaṃ kiṃ dīkṣāvṛddhau kathaṃcana //

saṃprāptamapi tacchrāddham avaśāddaivayogataḥ /

tadanta eva kurvīta tasyā api punaḥ kadā //

daivayogena cidvṛddher mahattvaṃ cetsamāgatam /

kāraṇāntarasaṃgatyā tadante cetkṛtākṛtam //

Note: dīkṣāmadhyamṛte na saṃskāraḥ kartavyaḥ

tacchrāddhaṃ bhavatītyāhur dīkṣāmadhyamṛtānapi /

na saṃskuryānnāpi paśyet saṃskuryāttadvyatikrame //

[7]

karmaṇo vaidikasyaivaṃ prābalyaṃ pratipāditam /

brahmavidbhirmahābhāgair dharmajñaistattvadarśibhiḥ //

dānatīrthavratādibhyaḥ kṛchrebhyo 'pi viśiṣyate /

vaidikaṃ tu mahatkarma vaidikaṃ prabhavettataḥ //

śuddhaḥ sanneva kurvīta vaidikaṃ karma nāśuciḥ /

āśaucādaśucitvaṃ hi brāhmaṇānāṃ bhaviṣyati //

Note: sūtyāśaucasyāspṛśyatvam

sūtyāśauce mṛtāśauce vaidikaṃ karma nācaret /

aspṛśyatvaṃ na sūtyāṃ syād āśauce tu bhaveddhi tat //

ubhayorbhojanaṃ kuryān mahāgurunipātane /

ahorātraṃ bhuktihainyaṃ sarveṣāmapi tanmatam //

akālabhuktirāśauce sūtyāśauce na tanmatam /

saṃdhyāmātraṃ prakurvīta tayormānasamantrataḥ //

ekadvitricaturnārīnaṣṭāśaucasya cetpunaḥ /

āśauce vartamānasya saṃghātāśaucinastataḥ //

sākṣādannasya muktirna saṃdhyā sā syājjale kriyā /

Note: satatāśaucasaṃbhave

śatajñātigatagrāmavāsinaḥ saṃtatāghinaḥ //

sūtakānte punaḥprāptasūtakasya nirantaram /

[8]

abdaṃ dṛṣṭvā tato yatnāt tyaktvā taṃ grāmamādarāt //

sadyo deśāntare pitroḥ śrāddhaṃ kāryamiti sthitiḥ /

yadā paraṃparāgho 'sya jāyate śrāddhavārakaḥ //

tadā saṃvatsaraṃ dṛṣṭvā sadyo deśāntaraṃ vrajet /

yadi vighno na jāyeta śrāddhasyātha tathā tadā //

śrāddhaṃ tatraiva kurvīta dhṛtayajñopavītavān /

ekadaiva samākrāntaḥ sūtakatrayato yadi //

ekāśaucena vā paścād yajñasūtraṃ tu bibhṛyāt /

yajñasūtravihīnaḥ syād anarhaḥ sarvakarmasu //

abhāve tasya sūtrasya celaṃ vājinameva vā /

dhārayati vidhānena na mantrastatra vidyate //

sūtrasyaiva bhavenmantraḥ śikhāhīnaśca tādṛśaḥ /

Note: śatrucchinnaśikhaścet

śatrucchinnaśikhaḥ sadyo bibhran karṇe śuciryatan //

samagopucchalomāni prājāpatyaprapūrvakam /

punaḥsaṃskārataḥ śuddhaḥ prabhavennātra saṃśayaḥ //

[9]

Note: madhyacchede

madhyacchinnā yadā cūḍā prājāpatyena śudhyati /

Note: rogādinā nāśe

śikhāyā rogato nāśe kṛtsnāyāḥ saṃkaṭe 'pi vā //

avaśādvahnito vāpi punaḥsaṃskāra eva hi /

śikhārohaṇataḥ paścān na tatpūrvaṃ samācaret //

tāvadgopucchalomāni dhāryāṇyeva vidhānataḥ /

yathāvat sā tu na bhaved vārdhakeṇa ca rogataḥ //

Note: saptatyūrdhvaṃ romabhiḥ

saptatyūrdhvaṃ tu cettasyāḥ pūrvataḥ pṛṣṭhato 'pi vā /

pārśvataḥ parito vāpi samudbhūtaiśca romabhiḥ //

śikhā kāryā prayatnena na cennaivopapadyate /

tatsthāne sarvaśūnye tu parito vāpi kiṃ punaḥ //

brāhmaṇyasūcanāyaivaṃ tāni lomāni dhārayet /

anyathā na bhavedeva tathā tasmātsamācaret //

evaṃ varṣāṣṭake 'tīte tārtīyīkāśramaṃ vrajet /

śikhā sūtra ca tadyugmaṃ brāhmaṇatvasya mūlake //

yayā kayā ca vidhayā śikhāṃ sūtraṃ ca bibhṛyāt /

[10]

śikhācchedo pañcavāraṃ yadi jāyeta śatrubhiḥ //

brāhmaṇyaṃ tasya naṣṭaṃ syāt punaḥsaṃskārato 'pi tat /

Note: śrāddhavighne strīsaṃge

śrāddhavighne samutpanne santataṃ sūtakādinā //

akṛtvaiva tadā śrāddhaṃ nopeyācca striyaṃ tarām /

tadā yadyāhito garbho brahmahatyāvrataṃ caret //

tadā sakṛtsannipāte prājāpatyatrayaṃ caret /

asakṛdgamanāccāpāgrayānaṃ ca samācaret //

tasyopanayanaṃ bhūyaś coditaṃ brahmavādibhiḥ /

praviṣṭaparakāyo yaḥ svabhāryā tena varṣmaṇā //

nopeyāttatpraviṣṭaḥ san nopeyāttasya tāmapi /

tādṛśaṃ karma kuryāccet tatkulaṃ svakulaṃ ca te //

ātmānaṃ pātayeddhore narake rauravābhidhe /

naṣṭe triprāyake śrāddhe pūrvasmin haviṣi kvacit //

tadā punastatsaṃpādya hutvā prāṇādibhiścarum /

dvātriśadāhuteḥ paścāt taccheṣeṇa samāpanam //

yattattriprāyakaṃ śrāddhaṃ tasyāgūśca samāpanam /

aparāhne ca madhyāhne sadyaḥ pakvaṃ bhaveddhi vai //

pṛthak pākāttasyaṃ bhuktir dvitīye tatra naiva sā /

[11]

viprāṇāṃ bhuktimātraṃ syād ābhāntyetatsamācaret //

saṃbhāntyatha mṛtāhasya samārambho vidhīyate /

sarvaśeṣaṃ samādāya piṇḍāstrīnava nirvapet //

avaśiṣṭaṃ prāśayecca triprāyakavidhau tathā /

yatnānmahābhītimati paścātsyādbhūribhojanam //

Note: lājahomātpūrvaṃ yadi rajasvalā

arvāktu lājahomasya vadhūryadi rajasvalā /

haviṣmatīti mantreṇa śatakumbhairvidhānataḥ //

snāpayitvā vidhānena vastrābhyāṃ saṃparītyataḥ /

natvā dvivāraṃ yatnena yuñjānāhutiyugmakam //

pṛthagagnau sthāpite 'tha juhuyātsaṃskṛtaṃ ghṛtam /

paścāttantraṃ prayoktavyam ābrāhmaṇavisarjanam //

yoktraṃ vimucya tāṃ patnīṃ dūratastu vinikṣipet /

paścāccaturthadivase snātāyāṃ samanantaram //

pravāhanādikarmāṇi vidhinaiva samācaret /

ubhayostu tadā nityaṃ vidhinā syātpayovratam //

tadaupāsanahomaḥ syāt samārambhāttu tanmatam /

Note: lājahomātparaṃ cet

lājahomātparaṃ sā cet tadā tatsnānataḥ param //

[12]

arvāktu śeṣahomasya tūṣṇīkaṃ mantravarjitam /

vastradvayaṃ pradāyāsyai tābhyāmācchādya tatparam //

apāvṛtte tṛtīye ca divase 'tha caturthake /

ahni dvitīyayāme vai śatakumbhairamantritaiḥ //

abhiṣekaṃ kārayitvā śeṣaṃ karma samācaret /

Note: aupāsane tvanārabdhe dvitīye 'hni cet

aupāsane tvanārabdhe dvitīyadivase yadi //

rajasvalā tadā tasyai haviṣmanmantrasecanāt /

paraṃ vastradvayaṃ datvā tūṣṇīkaṃ mantravarjanāt //

tābhyāmācchādya tatpaścāt sahasrairudakumbhakaiḥ /

caturthadivase kuryād abhiṣekaṃ samantrakaiḥ //

pañcagavyastilaiḥ śvetaiḥ sarṣapaiḥ sarvadhānyakaiḥ /

vyāhṛtyā caiva gāyatryā hunedaṣṭottaraṃ śatam //

aṣṭottarasahasraṃ cet sarvadoṣaharaṃ param /

āyuṣyasūktaṃ hutvātha caruṇā lājato 'pi vā //

homaśeṣaṃ samāpyātha karmaśeṣaṃ samāpayet /

paścācchuddhimavāpnoti karmaṇastasya kevalam //

tatpañcame 'tha divase tvaupāsanaparigrahaḥ /

tayāthaṃ saṃgamo māsād garbhādhānavidhānataḥ //

tadgṛhakṣetramanasāṃ parasparavirodhataḥ /

[13]

niruddhapretakṛtyānāṃ sūtakaṃ tatsamāpanāt //

niruddhapretakṛtyā ye taddravyaharaṇecchayā /

tatsamāpanaparyantaṃ teṣāṃ tatsūtakaṃ bhavet //

Note: āśauce nityanaimittikādi

tatsamāpanaparyantaṃ na kuryuḥ śubhakarma ca /

nityaṃ naimittikaṃ kāmyaṃ brahmayajñādikaṃ tathā //

na svādhyāyaṃ na vā homaṃ na sabhāyāḥ praveśanam /

Note: pretakṛtyarodhe

kurvīta manasā saṃdhyāṃ na svādūni ca bhakṣayet //

tāni kuryāttu mohena sa preto na sahiṣyati /

śāpaṃ ghoraṃ dadātyeva tasmāttatkṛtyarodhanam //

manasāpi na kurvīta taccāṇḍālaṃ prakīrtitam /

kṛtyaṃ ghoraṃ hi duṣṭaṃ tat tādṛśaṃ na tadācaret //

Note: atyanyāyādi kalau na kārayet

atyanyāyamatidroham atikrauryaṃ kalāvapi /

atyakramaṃ cātyaśāstraṃ na kuryānna ca kārayet //

yadi kurvīta mohena sadyo vilayameṣyati /

kartā kārayitā cāpi prerakaśca nirodhakaḥ //

[14]

tatsahāyaśca sarve te layameṣyanti satvaram /

gṛhakṣetrādikaṃ sarvaṃ na nityaṃ śubhakāriṇaḥ //

tannimittamidaṃ rūpaṃ pāpaṃ martyo na cā''caret /

āgāmisūtakaṃ jñātvā samupakrāntakarmaṇaḥ //

aṅgāpakarṣaṇaṃ naiva kuryāditi manormatam /

samāgate sūtake 'pi samupakrāntakarmaṇaḥ //

aṅgāni tattatkāleṣu kuryāttatra na sūtakī /

bhavedeva tadā sadyo gate tasmin punastathā //

Note: jītpitṛkapiṇḍapitṛyajñādiśrāddham

api jīvatpitā piṇḍapitṛyajñaṃ samācaret /

māsi śrāddhaṃ tathā homād aṣṭakāṃ pitṛyajñataḥ //

piturviyogātparataḥ piṇḍadānaṃ samācaret /

tenāyaṃ śrāddhakartā syānna mātuḥ piṇḍadānataḥ //

jīve pitari cecchrāddhe prāpte naimittike yadi /

yebhya eva pitā dadyāt tebhyo dadyāttu tatsutaḥ //

evaṃ pitāmahe jīve yebhyo dadyāt sa hi svayam /

tebhyo dadyāttu tatpautras tathā syātpripitāmahe //

[15]

Note: pitari saṃnyaste pātityādidūṣite tatpitrādiśrāddham

saṃnyaste patite tāte bhrāntacitte calātmani /

tatkartṛkāṇi śrāddhāni svayaṃ putraḥ samācaret //

tattatkāleṣu vidhivac chrāddhakartā na tena saḥ /

teṣāmakaraṇātso 'yaṃ sadyaścaṇḍālatāṃ vrajet //

śrāddhādhikārī piṇḍasya dānamātreṇa jāyate /

ṛtviktvena vṛte tasmin na tu kartā bhavedayam //

pituḥ piṇḍapradānena śrāddhakartā bhavedayam /

śrāddhādhikārasidhyarthaṃ kuryādekādaśe 'hani //

pārvaṇaṃ tadvidhānena pituḥ siddheranantaram /

karmandī brahmabhūtasya tadā tasminniyojayet //

pratisaṃvatsaraṃ siddhidine śrāddhaṃ samācaret /

paścādārādhanaṃ kuryāt tasminno cetpare 'hani //

brahmabhūtasya tasyāsya sarvadevādirūpiṇaḥ /

saṃgacchate pitṛtvaṃ ca tena rūpeṇa taṃ tathā //

tasmin śrāddhadine bhaktyā yajedeva vidhānataḥ /

tādṛk tadyajanaṃ cāsya śrāddhanāmakakarmaṇaḥ //

[16]

adhikāritvasidhyarthaṃ tasmāttenaiva taṃ yajet /

na mātaraṃ pitṛtvena yajeta tu kathaṃcana //

pitṛtvaṃ mātari gatam ekaśeṣajamalpakam /

yathā na tatkāryakaraṃ mātṛtvamapi tattathā //

Note: pitṛvyapatnyādīnām

pitṛvyapatnyādīnāṃ syāt tādṛkpatnītvameva hi /

tāsāṃ bhavati tasmāttu na tanmātṛtvamucyate //

pitṛtvamapi mātṛtvaṃ dānato nāśameṣyataḥ /

tatkarmaṇi punaḥ prāpte jananītvādinā bhavet //

pitṛtvamapi mātṛtvam ekatraiva hi tiṣṭhati /

na tiṣṭhati tadanyatra kriyāśatasahasrakāt //

Note: gauṇamātari

gauṇamātari mātṛtvaṃ puraskṛtyārthalobhataḥ /

samuccārya kriyāṃ kuryān na sā tadgā bhaveddhruvam //

lobhānmātṛtvamanyāsu yadi nikṣipya mohataḥ /

kriyāṃ kuryājjaḍamatiḥ sadyaścaṇḍālatāṃ vrajet //

atasmin tattvamāropya saṃskuryādyadi kāmataḥ /

niṣphalaṃ yāti tatkarma so 'pi pātityamāpnuyāt //

pitṛtvaṃ janitaryeva mukhyato 'nyatra gauṇataḥ /

tatpuraskṛtya cetkarma kṛtamanyaiḥ punaḥ kriyāṃ //

[17]

vihitenaiva putratvaṃ svīkāreṇa na cānyataḥ /

samavāpnoti bandhūnāṃ rājavidvadanujñayā //

Note: bhrātṛjaḥ kṛtadāraḥ kṛtakriyo 'pi

bhrātṛjo vākyataḥ pitror jyaiṣṭhyakāniṣṭhyavarjitaḥ /

putratvaṃ samavāpnoti kṛtadāraḥ kṛtakriyaḥ //

so 'pyekaścedavāpnoti nobhayostu tathā vidhiḥ /

janiturmukhyasūnuḥ syād anyasya guṇataḥ sutaḥ //

mātulatvapitṛvyatvasutatvādyanubandhakam /

mukhyato yasya yadvā syāt taduddiśyaiva tatkriyā //

mukhyānubandhaṃ tyaktvā yaḥ karma kuryātpramādataḥ /

pitṛvyādikamuccārya punaḥ kuryāttu tāṃ kriyām //

Note: gotranāmānubandhavyatyāse

gotranāmānubandhānāṃ vyatyāsenāpyanehasaḥ /

yadi kuryātkriyāṃ tāṃ vai punaḥ kuryādyathāvidhi //

upanītastu cedupanetṛtvenaiva tatkriyā /

vidyādatvena taddātur bhaktadatvena tatprade //

bhayapatvena bhayape pitṛvyatvena tādṛśe /

tattaduccāraṇaṃ kṛtvā tattatkarma samācaret //

tadanyathākṛtaṃ taccet samyagbhūyaḥ samācaret /

[18]Note: kartari dūrage preṣyatvena kurvīta

mukhyakartrasamīpe 'nyo na kuryāt svānubandhataḥ //

tatpreṣyatvena kurvīta preṣitastena vai vṛtaḥ /

avṛtastena tatpreṣyatvena taddūrage sati //

kṛtaṃ cetkarma tadbhūyaḥ saṃkalpādi samācaret /

Note: anyena kṛte vāṅmātradāne śrāddhamātram

vāṅmātradattaputrastu kṛtadāraḥ kṛtakriyaḥ //

grāhakasya na kurvīta darśādi na kadācana /

tatpatnyāstasya ca śrāddhamātraṃ samyak samācaret //

prativarṣaṃ prayatnena na darśādikamācaret /

satāmeva hi bandhūnāṃ karma kuryāt prayatnataḥ //

bhraṣṭānāmapi tucchānāṃ patitānāṃ vikarmiṇām /

na kurvīta kriyāṃ yatnād api snānaṃ samācaret //

asatāṃ patitānāṃ ca bhasmāntaṃ sūtakaṃ smṛtam /

Note: bhraṣṭapatitānāṃ ghaṭasphoṭanādhikāriṇaḥ

jātibhraṣṭānakarmiṣṭhān patitān mātaraṃ sutam //

pitaraṃ bhrātaraṃ patnīṃ patimeva mitho 'sataḥ /

tyajedghaṭaprahāreṇa nānyānevaṃ samācaret //

[19]

Note: anāthapretasaṃskāre

anāthapretasaṃskārād aśvamedhaphalaṃ labhet /

pretanirvāpaṇaṃ proktam atra saṃskāraśabdataḥ //

Note: pretasaṃskārābhāve

akṛtvā pretasaṃskāraṃ yo bhuṅkte kāmakārataḥ /

tatpretakṛtapāpaughaṃ tatkṣaṇāllabhate 'khilam //

taddoṣaśamanāyātha cāpāgre snānamācaret /

māsamātraṃ prayatnena na cedukthyaṃ samācaret //

Note: viprānujñayā yatikṛtyam

viprābhyanujñayā kuryāt karmamātraṃ viśeṣataḥ /

pitṛkṛtyaṃ pretakṛtyaṃ tayorno cedyaterapi //

viprānujñāṃ yatirapi labdhvā snātvārdravastrataḥ /

pretakṛtyaṃ prakurvīta na cet kṛtyaṃ tu tanna tu //

api śāstrakṛtaṃ karma bahuviprāmataṃ tu yat /

tadabhyanujñayā tattu karmataḥ punarācaret //

bahuvipratiraskārapradveṣāgaḥpradūṣitam /

tadabhyanujñārahitaṃ yattatkarma punaścaret //

Note: kartari sannihite 'kartṛkṛtaṃ punaḥ

yadyakartṛkṛtaṃ karma samīpe kartari sthite /

[20]

dhanavṛttigṛhakṣetrahetave tatpunaścaret //

Note: asagotrasaṃskṛtāvāśaucam

asagotramapi pretaṃ dāhayedyaḥ kathaṃcana /

sa cāpi gotribhistulyo daśāhaṃ sūtakī bhavet //

Note: mṛtāhasya parityāge mātāpitroḥ

mṛtāhasya parityāge mohātkṛchradvayaṃ caret /

gāyatrīdaśasāhasrajapo godānameva ca //

evaṃ pañcatriṃśavarṣaparyantaṃ cittamucyate /

pṛthaktvena mahābhāgais tadūrdhvaṃ patito bhavet //

Note: nadīsnānena niṣkṛtiḥ

mahānadīsnānaśataṃ pitrostyakte tu paitṛke /

niṣkṛtiḥ kathitā sadbhiḥ punaḥsaṃskāratastathā //

nadīsnānāni sarvatra sarvakṛtyeṣu vacmi vaḥ /

niṣkṛtitvena viprāṇāṃ vedināmabhyanujñayā //

na hi snānena sadṛśī niṣkṛtirvihitāsti hi /

tasmātsnānāni sarvatra tīrthādiṣu viśiṣyate //

Note: saṃhitāpaṭhanādiḥ

śrutipārāyaṇaṃ yadvā vyāhṛtīnāṃ japo 'thavā /

gāyatryā vā japo no cen mahārudrajapo 'thavā //

puruṣasūktajapo vāpi saṃhitāpaṭhanaṃ sakṛt /

niṣkṛtirvihitā sadbhir api pātakināmapi //

[21]

Note: vedamahimā

vedākṣaroccāraṇataḥ sarvanāmaphalaṃ labhet /

harināmāni yāvanti paṭhitāni dvijātibhiḥ //

asaṃkhyākānyanantāni sarvāvilaharāṇyapi /

tānyekavedavarṇaḥ syāt tādṛśairdivyavarṇakaiḥ //

ameyaiḥ saṃvṛto vedaḥ sākṣānnārāyaṇātmakaḥ /

tādṛśasyāsya vedasya paṭhanāt sarvakilbiṣaiḥ //

sadya eva vimuktaḥ syāt pātakī nātra saṃśayaḥ /

Note: brāhmaṇasya vedādhikāraḥ

tādṛśasyāsya vedasya paṭhane brāhmaṇasya vai //

adhikāro na cānyasya saṃskṛtasyaiva karmabhiḥ /

tatrāpi pariśuddhasya kṛtanityakriyasya vai //

tatrāpi pariśuddhasya viśeṣeṣu dineṣvapi /

śuddhācchuddhaḥ svato vedas taduccāraṇataḥ kṣaṇāt //

devanāmānyanantāni nikhilānyaghahāni vai /

asakṛtpaṭhitāni syur nātra kāryā vicāraṇā //

snānaṃ kṛtvā prārabhecca vedaṃ taṃ tādṛśaṃ śivam /

[22]Note: asnātvārambhe

yadyasnātvaiva mohena prārabhet pātakī bhavet //

snānataḥ sarvakarmāṇi sidhyantyeva na saṃśayaḥ /

Note: sarvaṃ snānamūlam

snānamūlamidaṃ brāhmaṃ snānamūlamidaṃ tapaḥ //

snānamūlākhilā yajñāḥ snānamūlamidaṃ jagat /

sarvakṛtyevu sarvatra snānameva paraṃ matam //

kṛtsneṣvaśuciṣu snānaṃ tārakaṃ parikīrtitam /

Note: aspṛśyasparśanādikarmāṅgasnānam

aspṛśyasparśane caivam abhakṣyāṇāṃ ca bhakṣaṇe //

sakalīkaraṇe cātra malinīkaraṇe tathā /

apātrīkaraṇe 'nyatra jātibhraṃśakarādiṣu //

sūtakādiṣu sarveṣu sarveṣvāśaucakarmasu /

snānameva paraṃ proktaṃ sarvakṛchravratādiṣu //

sarvādyanteṣu satreṣu tadeva parikīrtitam /

abhojyabhojaneṣvevaṃ snānaṃ tatsamudāhṛtam //

akāryakaraṇeṣveṣu mukhyasnānāni mukhyataḥ /

bhaveyurhi pavitrāṇi tānīmāni tataḥ sadā //

caredyatnena śudhyarthaṃ na cetkiṃ vātra śudhyati /

Note: vamane snānam

svakriyāvamane sadyaḥ savāsā jalamāviśet //

[23]

ajīrṇavamane snānam auṣadhādikriyāvaśāt /

Note: vamane snānābhāvasthalam

vamane 'pyavagāhaḥ syān makṣikāmūlato yadi //

nāvagāhaḥ prakartavyas tallepakṣālanaṃ param /

prakartavyaṃ prayatnena dhāraṇaṃ śuddhavāsasām //

Note: śākamūlādivamane

śākairmūlaiḥ phalaiḥ patraiḥ kaṭutiktarasādibhiḥ /

sadyaścedvamanaṃ tanna cirakāle tu tadbhavet //

yadā cedrogavamanaṃ tadā snānaṃ vidhānataḥ /

sadya eva prakartavyam aghamarṣavidhānataḥ //

Note: rātrau vamane

rātrau tu vamane jāte rogādyairapyajīrṇataḥ /

ardharātrādadhastūṣṇe pāthasi snānamucyate //

tatparaṃ prātareva syād iti śākalabhāṣitam /

Note: svagotratyāge 'nyagotraparigrahaṇe

svīyagotraparityāgād anyagotraparigrahāt //

prabhavetpatitaḥ sadyaḥ śuddhaḥ saṃskārataḥ punaḥ /

svīyagotraparityāgo bhinnagotraparigrahaḥ //

dvayametatprakathitaṃ striya eva hi nurna tu /

[24]Note: ardhodayaḥ

arkaśrutivyatīpātayuktā 'mā puṣyamāvayoḥ //

asāvardhodayo yogaḥ koṭyarkagrahasaṃnibhaḥ /

asmin snāto cāpakoṭau kuryānsnānaśataṃ yadi //

triṃśadvarṣaṃ tyaktapitṛkarmā śuddho bhavettataḥ /

mahodaye tu tatsnānasahasraṃ yadi bhaktitaḥ //

kuryādvā kārayedvāpi śuddhaḥ pūrvāghato bhavet /

anyathā niṣkṛtirnāsti tādṛśasyāsya pāpinaḥ //

taṃ yogaṃ susamīkṣyeta tasmāttādṛktu kilbiṣī /

Note: patyanyena citārohitāyāḥ putrasya kṛtyam

yadi sādhvī pramādena patyanyena citi vrajet //

kathaṃ tatkarmakaraṇaṃ paścāttajjātajanmanām /

iti cintāparā devā babhūyuḥ kila vai ciram //

paścādudabhavadvāṇī divyā spaṣṭapadākṣarā /

patyanyanarayogasya ṣaḍabdaṃ kṛcchramucyate //

mohāt prāṇaparityāge mahāpāpasya karmaṇaḥ /

tasyāḥ ṣaḍabdaṃ saṃproktaṃ ṣaḍguṇenaiva saṃyutam //

sadānenaiva kurvīta lobhaśāṭhyavivarjitam /

taddoṣaśamanāyaiva prāṇatyāgākhyakarmaṇaḥ //

[25]

cāpāgrayānaṃ kṛtvādau tatra snānaśataṃ caret /

pakṣamātraṃ prayatnena nityaṃ priyapuraḥsaram //

tacchāntistena nānyena sārdhasāhasramajjanaiḥ /

brāhmaṇānāṃ prasādena kūṣmāṇḍagaṇapāṭhataḥ //

nityaṃ trivāraṃ tatraiva paścāttu prākṛtaṃ caret /

tataḥ śuddhā bhavetsā tu tairetaiḥ karmabhiḥ śubhaiḥ //

Note: jātibhedena niṣkṛtiḥ

dviguṇaṃ rājayogena triguṇaṃ vaiśyayogataḥ /

catugurṇaṃ śūdrayogād evaṃ niṣkṛtirīritā //

Note: striyaḥ punarvivāhe

punarvivāhitā mūḍhaiḥ pitṛbhrātṛmukhaiḥ khalaiḥ /

yadi sā te 'khilāḥ sarve syurvai nirayagāminaḥ //

punarvivāhitā sā tu mahārauravabhāginī /

tatpatiḥ pitṛbhiḥ sārdhaṃ kālasūtragato bhavet //

dātā cāṅgāraśayananāmakaṃ pratipadyate /

Note: tasya niṣkṛtiḥ

taddoṣaśamanāyātha prāyaścittamidaṃ param //

dātā setugataḥ sadyo dhanuṣkoṭyāṃ samāhitaḥ /

nityaṃ triṣavaṇasnāyī yāvakāhāra eva vai //

saṃvatsaraṃ prayatnena vasedevānvahaṃ tarām /

svakṛtaṃ yacca tatpāpaṃ vadannityanvahan yatan //

sarveṣvapi ca tīrtheṣu taptakṛcchraśataṃ caret /

tataḥ śuddho bhavedevaṃ voḍhā cāpi tadā punaḥ //

[26]

taddoṣaśamanāyaiva puṇyaṃ cāndrāyaṇatrayam /

yatnātkurvan vasettatra ṛtutrayamatandritaḥ //

pratinityaṃ pañcagavyaṃ pibaṃstadvidhinā rudan /

nirlajjayā lokapuraḥ kūṣmāṇḍādīn paṭhaṃstathā //

drupadāṃ nāma gāyatrīṃ gāyatrīṃ vedamātaram /

saṃdhyātraye sahasrāṇi japaṃstaptākhyakaṃ śivam //

kṛcchraṃ vidhānataḥ kṛtvā punaḥsaṃskārataḥ punaḥ /

puṭagarbhavidhānena śuddho bhavati tatra cet //

na cettaptaśataṃ kuryāt punarupanayātparam /

sā cedbhartṛdvayaṃ tyaktvā setusnānasahasrakam //

kṛtvā ca yāvakāhārā varṣamātreṇa śudhyati /

yadyaputrā putriṇī cet patedevāśu taiḥ saha //

sā vai putraistadudbhūtaiś caṇḍālatvaṃ bhajeta vai /

Note: bhrāntyā putrikādivivāhe jāte svamātraśuddhiḥ

yadi svasāraṃ tanayāṃ cirādbhrāntyādikṛcchrataḥ //

vivahenmohato jñāte kṛtvā cāndrasahasrakam /

cāpāgrayānataḥ paścāt puṭagarbhavidhānataḥ //

karaṇājjātakādīnāṃ svamātrasya śucirbhavet /

pareṣāṃ śūdratulyo 'yaṃ tatastāṃ bibhṛyādapi //

[27]

pūrvadharmaṃ vinikṣipya tasyāṃ bhaktyā japanvaset /

Note: putre jāte

yadi tasyāṃ prajāyeraṃs tāṃścaṇḍāleṣu vinyaset //

tataḥ svayaṃ ca nityaṃ vai yāvakāśī caredbhuvam /

pāpaprakhyāpanaṃ kurvan yāvajjīvaṃ hariṃ bhajan //

puṇyakṣetreṣu niyataṃ vasan bhaktyā rasāmaṭet /

vivāhitāṃ ca vidhavāṃ mahāmohena vañcakaiḥ //

dattāṃ vivāhya tajjñātvā sadyaścaṇḍālatāṃ vrajet /

taddoṣaśamanāyaiva pūrvavattu samācaret //

dviguṇaṃ nikhilaṃ kṛtyaṃ samunneyaṃ vicakṣaṇaiḥ /

Note: ekadvitricatuḥpañcavāraṃ vivāhitā

ekadvitricatuḥpañcavāraṃ vai yā vivāhitā //

atikṣudraikakāleṣu pāpaikabahuleṣu ca /

vijñātā cettu tāṃ samyak pṛṣṭvā gatvā vicārya ca //

tattvaṃ tasyāstu vijñāya prāyaścittaṃ tataścaret /

yatra yatra ca sā gatvā yaṃ yaṃ vā svajanaiḥ saha //

māyayā mohayāmāsa vañcayitvāticaryayā /

taṃ taṃ jñātvā ca saṃbhāṣya tattadvāṅmūlamapyalam //

[28]

śrutvā paścācchrotriyebhyaḥ śrāvayitvākhilaṃ tataḥ /

rājñe bandhuni vāvedya prāyaścittaṃ tataścaret //

etādṛśeṣu kṛtyeṣu sā kṣetraṃ prabhaveddhruvam /

prathamodvāhakasyaiva paraṃ tveṣā parā na tu //

kadāciddharmakṛtyānāṃ na tasyāpi parasya vā /

Note: tadapekṣayā veśyā viśiṣyate

sā bhogamātrayogyāpi veśyā tasyā viśiṣyate //

tayā cetteṣu kṛtyeṣu sapaṅktau bhojanaṃ tathā /

saha vā bhojanaṃ duṣṭaṃ yadi pātityakārakam //

tacchudhyarthaṃ rasāyāṃ tu śvabhre saṃchādya dharmataḥ /

khanitvā yāmamātraṃ vā ghaṭikādvayameva vā //

tasmāduddhṛtya paścāttu jātakādi samācaret /

taptakṛcchrasahasrāṇi dharmataśca samācaret //

niyatātmā yāvakāśī cāpāgraṃ tadbhavecchuciḥ /

pañca snānasahasrāṇi svayaṃ vipramukhena vā //

samācarettataḥ svasya śuddho bhavati kevalam /

na pareṣāmayaṃ yogya evamāha purā bhṛguḥ //

praviṣṭaparakāyena yadi saṃyogamāpnuyāt /

trimāsayāvakāhārā sādhvī śudhyati nānyathā //

praviṣṭaparavarṣmāṇaṃ vijñātaṃ svapatiṃ satī /

prapālayedviśeṣeṇa ratimātraṃ na cācaret //

[29]

kāyayoreva saṃbandhaḥ purā saṃskṛtayoḥ purā /

nātmanorasti saṃbandho bhinnakāye na cettataḥ //

ātmānyakāyaṃ spṛśyenna tena pātityamāpnuyāt /

surāṇāmapi caivaṃ hi manuṣyāṇāṃ tu kiṃ punaḥ //

Note: agrāhyamūrtayo grāhyamūrtayaśca

agrāhyābhedyamūrtīnāṃ grāhmabhaidyaśarīriṇām /

devānāṃ sumahābhedas tāratamyaṃ ca tatparam //

spaṣṭameva prabhavati tenāgrāhyāḥ surāstu ye /

grāhyakāyasurāṇāṃ vai prapūjyāḥ paramāḥ param //

adhikā vandanīyāśca te na nīcāstu tena vai /

Note: agrāhyamūrtinivedyam

tanniveditamatyarthaṃ na teṣāṃ parikalpayet //

tenāparādhaḥ sumahān prabhavenna tathācaret /

agrāhyābhedyamūrtīnāṃ grāhyabhedyaniveditam //

ayogyaṃ satataṃ syāddhi śūdrasyeva śrutiryathā /

śrautasmārtakriyādakṣaḥ paitṛkoddeśato 'pi vā //

niruptamanyoddeśena na devāya nivedayet /

[30]Note: niveditenāniveditayojane

niveditena rucyarthaṃ yojayennāniveditam //

tathā niveditaṃ bhūyo lavaṇaṃ ca niyojayet /

nivedanādatha punas tadādāya ghṛtena vā //

tailena lavaṇenāpi yatnena na niyojayet /

taducchiṣṭaṃ na kurvīta tatkareṇa na pīḍayet //

na khaṇḍayenmitho 'jñānān na tatprokṣaṇamācaret /

pariṣiñcennaivameva tūṣṇīmāsye vinikṣipet //

gṛhṇīyāttu tadantarvai na dantairapi pīḍayet /

tadetatparamaṃ śuddhaṃ nirmālyamatidurlabham //

devānāmapi tadbhojyaṃ prayatnenātibhaktitaḥ /

tadopadaṃśaṃ svīkuryān niveditamahākṣaṇe //

Note: bhagavatprasādagrahaṇe bhakṣaṇaviṣaye

niveditasya haviṣo bhakṣaṇe samupasthite /

āpośanaṃ na kurvīta prokṣaṇaṃ pariṣecanam //

yadi kurvīta mohena rauravaṃ narakaṃ vrajet /

annaṃ pakvāt samuddhṛtya pṛthakpātre niyujya ca //

kṛtvā sukhoṣṇaṃ saṃskṛtya paścācchākhādibhiryajet /

Note: atyuṣṇādinivedane

asahyoṣṇaṃ mahoṣṇaṃ vā pakvapātragamaiva vā //

yo nivedayate mohād devāya narakī bhavet /

[31]Note: nivedanaprakasaḥ

tasmādannaṃ samuddhṛtya pṛthakpātre nidhāya ca //

kṛtvā yatnātsukhoṣṇaṃ ca rāśi kṛtvābhighārya ca /

atiśuddhamatiśreṣṭhaṃ rājayogyaṃ suśobhanam //

śākabhakṣyaphalopetaṃ devāya vinivedayet /

tadannamapi yatnena paścāddadyātsamāhitaḥ //

aprokṣyāpariṣicyaivam aprāṇāhutipūrvakam /

ucchiṣṭamapyakṛtvaiva yatnāddadyātsvayaṃ śuciḥ //

Note: svīkāraprakāraḥ

niveditāni vastūni na dantaiḥ parighaṭṭayet /

na khaṇḍayecchabdayecca kiṃ tu tūṣṇīṃ tadambuvat //

rasavatphalavadyatnāt prāśayecca na śabdayet /

kaṇṭhato vāpi yatnena kāṣṭhabhūtaphalānyapi //

Note: arbhakebhyo dadyāt

pradadyādarbhakebhyo vai na svīkuryātsvayaṃ yadi /

svīkuryāttu tadā naktam upaviṣṭaḥ śucisthale //

śabdānajanayanneva tāmudantādibhirhyadan /

Note: guhasthasya rātrāvuṣṇodakasnānam

gṛhī na rātrau snāyīta yadi snāyīta vāriṇā //

[32]

uṣṇena bhavane viprasākṣito vahnisākṣitaḥ /

uṣṇena śakto na snāyād aśaktaścettadācaret //

Note: abhyaṅgam

abhyaktaśca tathā snāyāc charīrārogyahetave /

tatsnānaṃ kathitaṃ sadbhir na nityaṃ tena nācaret //

karma naimittikaṃ tasmād devānāmapi nārcanam /

yāvannityādikarmaughaṃ nirvatyaiva vidhānataḥ //

paścādabhyañjanasnānaṃ na cetkāle tu madhyame /

madhyāhne saṃgave vāpi snānaṃ kṛtvā tu tādṛśam //

Note: mādhyāhnikasnānam

mādhyaṃdinasya kṛtyasya punaḥsnānaṃ yathāvidhi /

kṛtvā tatprārabhetkarma tenaitatkarma nācaret //

malāpakarṣaṇārthāya taddhi snānaṃ prakīrtitam /

Note: kṣurasnānam

evameva kṣurasnānaṃ karmāyogyaṃ pracakṣate //

kṣurasnānātparaṃ yastu punaḥ snānāntaraṃ vinā /

karoti vaidikaṃ karma na tatphalamavāpnuyāt //

bhavedapi pratyavāyī tathāto nācaredbudhaḥ /

[33]Note: prātaḥsāyaṃparvādiṣvabhyañjanasnānam

nābhyañjanaṃ prakurvīta prātaḥsāyaṃ na parvasu //

grahaṇe śrāddhakāleṣu vrateṣu nikhileṣvapi /

puṇyavaidikadīkṣāsu na naktaṃ kṣetratīrthayoḥ //

suptvā bhuktvā ruditvā vā dūraṃ gatvā pipāsitaḥ /

atikṣudhāturo rogī na kurvīta kathaṃcana //

akṛtvā nityakarmāṇi chardayitvātitāḍitaḥ /

śaptaḥ śapitvā vyājena ghātayitvā narān parān //

hṛtvā dhanāni dīnānāṃ na kuryāttattu sarvadā /

svajanān preṣayitvā ca nyakkṛtya gurubāndhavān //

tadavaśyakakṛtyeṣu kartavyatvena śāstrataḥ /

mahatsūpasthiteṣveva tānyakṛtvaiva maurkhyataḥ //

na kuryādeva sahasā vigrahodvartanaṃ dvijaḥ /

Note: abhyañjanasnānaṃ sodakumbhanāndīśrāddhayoḥ

sodakumbhaśrāddhamātraṃ kṛtvābhyañjanataḥ param //

kuryādeveti hārīto naivāneneti vai manuḥ /

snātasnānena kurvīta na śrāddhāni kadācana //

[34]

nāndiṃ tābhyāṃ prakurvītā-nukalpenaiva tatsmṛtam /

snānamabhyañjanaṃ snānam aśaktasya kadācana //

sodakumbhasya nāndyāśca kartuḥ saṃpadyate kila /

Note: krośasthitanadīsnānācchrāddham

krośasthitanadīsnānān na pitroḥ śrāddhamācaret //

mahādavabhṛthāccāpi śāvādvārṣāvagāhataḥ /

tadaṅgasnānataḥ sadyaḥ śrāddhākhyaṃ karma taccaret //

Note: saṃkalpaḥ

karmamātrasya sarvatra prāṇānāyamya mantrataḥ /

kariṣya iti vāguktirūpaṃ saṃkalpamācaret //

na saṃkalpaṃ vinā karma nityakāmyādikaṃ caret /

sa mānasaḥ syātsaṃkalpaḥ kartavyo vācikaḥ paraḥ //

yasya ityetadvākyena tathā prāha śrutiḥ śivā /

deśaḥ kālaśca saṃkalpe vaktavyau tatra cetpunaḥ //

tithiḥ kāla iti prokto vyatyāse tasya karma tat /

naṣṭameva bhavetsadyas tasmāttattu punaścaret //

Note: pitṛśrāddhavyatyāse punaścaret

ekasminneva divase pitroḥ śrāddhamupasthitam /

tatkrameṇaiva kartavyaṃ vyatyāse tu punaścaret //

mohādataddinakṛtaśrāddhaṃ cāpi punaścaret /

[35]Note: śūnyatithikṛtaṃ punaścaret

tathā śūnyatithau yatnāt kṛtaṃ cāpi punaścaret //

sūtakānte śūnyatithidoṣo 'yaṃ śrāddhakarmaṇaḥ /

kadācinna bhavatyeva tasmāttatraiva taccaret //

Note: pitṛśrāddhātparaṃ kāruṇyaśrāddham

pituḥ śrāddhātparaṃ śrāddhaṃ kāruṇyānāṃ samācaret /

tadanyathākṛtaṃ taccet paredyustatpunaścaret //

nimittagrahaṇaśrāddhaṃ kṛtvānnenāpi taddinam /

bhūyaḥ samyak prakurvīta bhissayaiva na cānyathā //

Note: mātṛpitṛśrāddhamekadine 'nnena

pitrormṛtāhaṃ satatam api kṛcchragato naraḥ /

annenaiva prakurvīta nāmādyena kadācana //

grahaṇādiṣu śaktaśced bhissayā tāni cācaret /

na cedāmādinā śuddhas taddharmairakhilairvṛtaḥ //

grahe muhūrtadvitaye gate 'nnaśrāddhamācaret /

api śakto 'pi tannyūne tādṛk chrāddhaṃ na cācaret //

Note: cākrikaśrāddham

cākrikaṃ grahaṇaṃ mukhyam āyanaṃ tadamukhyakam /

puṣpavanmaṇḍalasamamadhyabhāgaprapīḍitam //

[36]

yannīlalakṣmapṛthulaṃ vartulaṃ tattriyāmagam /

taccākrikamiti proktaṃ grahaṇaṃ pitṛtṛptidam //

tacca pañcaśatābdānām ekadā vai bhaviṣyati /

Note: grahaṇaṃ bhojananiṣedhaḥ, bṛddhabālāturāṇāṃ na

grahasya cākrikasyāsya pūrvaṃ yāmatrayaṃ naraiḥ //

bhojanaṃ naiva kartavyaṃ bṛddhabālāturānvinā /

aparāhne na madhyāhne madhyāhne na tu saṃgave //

saṃgave tu na tu prātaḥ pṛthukānāṃ tu kevalam /

stanyapāne na doṣo 'sti tatkāle kevale 'pi vā //

yavāgvāḥ payaso vāpi pānīyasyāśaratsamam /

niyamo 'yaṃ prakathito na tadūrdhvaṃ tu taccaret //

ayanagrahaṇe mukhye paunaḥpunyagate sakṛt /

koṇaikadeśasaṃspṛṣṭe tannyūnasamayasthite //

yāmadvayaṃ sārdhayāmadvayaṃ yāmatrayaṃ tathā /

sārdhayāmatrayaṃ yāmacatuṣṭayamiti kramāt //

adhikāraprabhedena bhojanasya nirūpaṇam /

yadetattasya sarvasya pravadāmi vinirṇayam //

tatkālājīrṇarāhitye hṛdayaṃ tannibodhata /

[37]

evaṃ sthitaṃ punarvacmi yāmataḥ sārdhayāmataḥ //

jīrṇaśaktimato nuścet tatkāle kṣudbhavedyadi /

na doṣaḥ kathitaḥ sadbhiḥ kadāciddaivayogataḥ //

ajīrṇaḥ syāttadā doṣaḥ sumahān prabhavedapi /

tasmādyāmadvayaṃ sarvair bhuktistyājyā vicakṣaṇaiḥ //

Note: atyantāturādīnām

viśeṣaḥ ko 'pi bhūyaśca procyate sumahān paraḥ /

rogiṇo 'pyatimātrasya cauṣadhātikṣudaśnataḥ //

krūragrahātitaptasya piśācāveśinastathā /

vaśyākarṣaṇavidveṣastambhanoccāṭanādibhiḥ //

pīḍitasya viśeṣeṇa mūrchitasyātitāḍanaiḥ /

tatkālabhakṣaṇamapi na duṣyati kadācana //

atyutkrāntipravṛttasya ciratyaktāndhasastathā /

aprāśanotpannamṛtisaṃśayasya viśeṣataḥ //

tatkālabhakṣaṇāvṛttir na doṣāya bhavedayam /

sarveṣāmapi varṇānāṃ sarvāśramanivāsinām //

mukhyo sādhāraṇo dharmas tatkālājīrṇaśūnyatā /

yāmatrayādikāḥ kālās tatra tatra pracoditāḥ //

taistaiste nikhilā jñeyā nṛbhedena vivakṣitāḥ /

[38]Note: grastāstake sakāminiṣkāminoḥ

somaṃ grastāstagaṃ sūryam api vā śāstradṛṣṭitaḥ //

muktaṃ jñātvā tataḥ snātvā niṣkāmo bhojanaṃ caret /

śubhrāṃśucaṇḍāṃśulokakāmī cenna tu bhojanam //

caredeva na saṃdehas tallokākāminaḥ param /

doṣāya bhojanatyāga evamāha prajāpatiḥ //

Note: agnihotram

vihitasya parityāgād agnihotrasvarūpiṇaḥ /

pītamātṛstanaraso janakāśaucamocane //

sahiṣṇurna bhavettasmāt tatpūrvaṃ tatsamācaret /

Note: dattaputraḥ

ārānnyak sodarasutas tarṇakaḥ karmavarjitaḥ //

kṛtakarmatrayakṛto yo dattaḥ pravaraḥ smṛtaḥ /

Note: mātāpitṛbhyāṃ dānaṃ grahaṇaṃ ca

dadyātāṃ dampatī putraṃ gṛhṇīyātāṃ ca dampatī //

tayorevādhikāro 'yaṃ taddāne tatpratigrahe /

brāhmaṇānāṃ sapiṇḍeṣu kartavyaḥ putrasaṃgrahaḥ //

sagotreṣvathavā kāryo hy anyatra tu na kārayet /

asaṃskṛto dattasūnuḥ pituścāpyakṛtakriyaḥ //

na taddhanamavāpnoti tadvṛttau kā kathā punaḥ /

[39]

jātakarmādinā tasya putratvaṃ nānyathā matam //

mauñjyantenātiharṣeṇa sarvamatyā samantrataḥ /

putro jñātimato dattaḥ kṛtasarvapitṛkriyaḥ //

yadi svayaṃ tadā sarvāṃ tadvṛttiṃ labhate parām /

sarvasya pratimantrasya pitṛhetuprapāṭhanāt //

dattasya tadbhūlābhaḥ syāt tatpūrvaṃ sā na sidhyati /

hiraṇyakakṣyāmantrāṇāṃ paṭhanāttattrayaṃ punaḥ //

pradūrīkṛtya tajjñātīn avaśādeti cākhilam /

dattasūnuḥ pitrānyena saṃskṛto yadi tadvṛtaḥ //

tadā tu taddhanaṃ sarvaṃ jñātisādhāraṇaṃ bhavet /

svayameva piturdattaḥ karma kuryātprayatnataḥ //

taddhanaṃ tu na cetsadyas tajjñātigatameva vai /

datto 'yamasagotraścet sadā durbala eva vai //

bhavedeva na saṃdehaḥ śāstre 'mutra paratra ca /

yadi jāmī tatra bhavet tanmukhaṃ nāvalokayet //

Note: avaśyaṃ putrasaṃgrahaḥ kartavyaḥ

yathākathaṃcitputrasya saṃgrahaḥ kārya eva vai /

daurbalye svasya saṃjāte dharmajñena mahātmanā //

jalabudbudasaṃkāśaṃ varṣmaitatkathitaṃ budhaiḥ /

[40]

na hi pramāṇaṃ jantūnām uttarakṣaṇajīvane //

tasmādātmahitaṃ nityaṃ cintayanneva taccaret /

Note: aputrasya loko nāsti

nāputrasya tu loko 'sti putriṇastu triviṣṭapam //

brahmalokādayo lokāḥ svādhīnā eva sarvadā /

Note: putravānagnimān

putravānagnimānnityaṃ putravān śrotriyaḥ smṛtaḥ //

putrī sākṣādbrahmavicca putravāneva bhāgyavān /

ye ye dharmāḥ svena te te putreṇaitena tatkṣaṇāt //

saṃpāditā bhaviṣyanti nātra kāryā vicāraṇā /

na putravānapatnīkaḥ kiṃ tu so 'yamaputravān //

anagniko na putrī syād aputro 'nagnimān smṛtaḥ /

putreṇa sthāvaraṃ dānaṃ phalavaddānameva ca //

yadyalloke mahatsarvair durlabhaṃ putriṇī caret /

putrayatraṃ sadā kuryād vaidikaṃ laukikaṃ śubham //

tasmādṛtumatīṃ bhāryāṃ sadā svastho na laṅghayet /

laṅghayedyadi tāṃ mūḍho bhrūṇahatyāmavāpnuyāt //

[41]

ṛtusnātadine so 'yaṃ yuvā śrotriya eva vā /

na kavyāya bhavedeva putravān yadi tadbhavet //

Note: jātamātre putramukhavīkṣaṇam

putreṇa jātamātreṇa ṛṇānmukto bhavedayam /

tasmātputrasya jātasya paśyetsadyo mukhaṃ pumān //

na paśyatastallapanam ṛṇānmuktirna jāyate /

yena kena prakāreṇa tasmātkurvīta mānavaḥ //

putrasaṃpādanaṃ dhīmān durbalaścedviśeṣataḥ /

Note: vṛttidattādayaḥ

vṛttidattaṃ kalpayedvā mauñjīdattamathāpi vā //

vivāhadattamathavā yajñadattaṃ na cetparam /

vṛttidattaḥ kulānyaṣṭau mauñjīdattastu ṣoḍaśa //

vivāhadatto dvātriṃśadyajñadattastariṣyati /

catuḥṣaṣṭikulānyasya līlayā sadya eva vai //

aputradattavṛtyā yaḥ prāṇavṛttiṃ caratyalam /

vṛttidatta iti khyātas tanayaḥ puṇyalokakṛt //

dhanato yasya yo loke hy upanīto bhavedaho /

sa mauñjidatta ityākhyas tanayastu tato 'dhikaḥ //

evameva bhavedanyas tanayaḥ paralokadaḥ /

vivāhadattasaṃjñaḥ syāt tato 'pi dviguṇaḥ paraḥ //

tato 'dhiko yajñadattas tanayaḥ pitṛvallabhaḥ /

ta ete tanayāḥ sarve tattatkarmaikapūrtaye //

[42]

kṛtena dhanadānena bhavanti kila nānyathā /

tasmātsantaḥ kilaiteṣāṃ karmaṇāmekato dhanam //

na gṛhṇanti mahātmāno paralokadidṛkṣavaḥ /

kaṇaśaḥ kaṇaśaḥ sadbhyaḥ pratigṛhya tatastataḥ //

śanaiḥ śanaiśca kālena mahatā tāni cācaret /

evaṃ kṛteṣu teṣveṣu mahatsu kila karmasu //

naikasya tanayāste syus tasmātteṣu tathācaret /

Note: anyeṣu sutagrahaṇam

durlabhe tu sagotreṣu sapiṇḍeṣu sute yadi //

sutaṃ bandhuṣu vānyeṣu gṛhṇīyādanyajātiṣu /

Note: savarṇeṣu grahaṇam

savarṇeṣveva kurvīta nāsavarṇeṣu tadgraham //

asavarṇeṣu tatkurvan sadyaḥ patati varṇataḥ /

Note: asagotrasvīkṛtau

gṛhīta asagotraścet tanayaḥ puruṣatrayam //

kṛtārthatāṃ prāpayati tatkulaṃ tadanantaram /

saṃkīrṇamavaśādyāti yatnataścettariṣyati //

asagotrastu na grāhyo gṛhītuḥ syātsa eva hi /

datto rikthamavāpnoti santatirdātureva hi //

tasmāddattasutaḥ svasvatanayānudbhavān tataḥ /

janakasyaiva gotre tān mauñjyāṃ mantraiḥ praveśayet //

[43]

yadi dattasvatanayān svagotre na praveśayet /

dattajo vātha tajjo vā tadgotradvayajāstu te //

Note: vivāhe gotradvayatyāgaḥ

evaṃ satyatra janane jātānāṃ pāṇipīḍane /

samāgate tadā samyag yatnādgotradvayaṃ tyajet //

tadgotradvayayuktyarthajñānāya kila tatparam /

tajjātānāṃ vivāhasya tadārṣadvayamācaret //

Note: abhivandanādau dvigotratvam

nityābhivandane sandhyāvandane kāmyavandane /

kṛtsnārṣeyaṃ tvekagotre parasminnapi gotrake //

svīkṛtyārṣadvayaṃ tena yojayitvā tataḥ param /

ekameva vadedgotram ekadvitryārṣakaṃ tathā //

pañcasaptārṣakaṃ vaitan navaikādaśakārṣakam /

gotramekaṃ bhavedevaṃ trayodaśakamārṣakam //

evaṃ pañcadaśārṣaṃ ca gotraṃ tatprabhavedapi /

evaṃ jātāni gotrāṇi dattāvṛttyudbhavāni vai //

vartante bhūtale tasmād gotriṇastānvicārya ca /

pṛṣṭvā tatsaṃśayastyājya etāvantyeva bhūtale //

gotrāṇi śāstrasiddhāni caikārṣeyāṇi kānicit /

[44]

dvyārṣeyāṇi tryārṣeyāṇi pañcārṣeyāṇi santi hi //

etāvantyeva sarvatra śāstrasiddhāni netarat /

ādyadattaikataddattapāramparyeṇa kevalam //

dṛśyante brāhmaṇāḥ saptadaśārṣeyāvadhītare /

Note: dattajādīnāṃ pūrvagotram

tasmāddattajaputrāstān pūrvagotre praveśayet //

vinā praveśaṃ yadi te paraṃ prāptaikagotriṇaḥ /

yadi syurmohataḥ paścāt pūrvaṃ tajjanakasya ca //

gotraṃ varjyaṃ vivāhādāv evaṃ satyatra kālataḥ /

ajñātvā pūrvavṛttāntaṃ gotre tajjanakasya ca //

vivaheran mahānarthaḥ prabhavetkila kevalam /

pūrvavṛtte 'tha vijñāte tāṃ tyaktvā mātṛvattu tām //

pālayedeva dharmeṇa paścātkṛcchratrayaṃ caret /

taddoṣaparihārāya tatra jātāstu cettataḥ //

caṇḍāleṣveva niṣkampaṃ yojayediti nirṇayaḥ /

asagotrasutaṃ tasmān na svīkuryātkathaṃcana //

buddhimān dharmavitkiṃ tu paurvāparyaviśeṣavit /

sagotreṣveva kurvīta śāstrataḥ putrasaṃgraham //

[45]

Note: bhrātṛjeṣu na vivāhahomādiḥ

bhrātṛjeṣu vivāho na na svīkāraśca satkriyā /

na homādiśca kāryo vai vāṅmātreṇaiva putratā //

Note: bhrātṛputrādiparigrahaḥ

bhrātṛputreṣu tiṣṭhatsu nānyaṃ jñātijanaṃ tathā /

na svīkuryāddūragaṃ vā svīkṛtaścora eva saḥ //

putragrahaṇakāle tu tatpitrormānasaṃ tadā /

toṣayitvā pradānādyair bhaviṣyatkālakṛtyakam //

kṛtvā ca śapathaṃ bāḍhaṃ bandhurājādibhirjanaiḥ /

tatputrasya ca maryādā caivamityapi vai punaḥ //

jāte 'pi caurase bhūyaḥ karomyevaṃ na saṃśayaḥ /

dṛḍhayitvā svayaṃ paścāt svīkuryāttanayaṃ tataḥ //

na ceddoṣo mahāneva bhaviṣyati na saṃśayaḥ /

Note: svīkṛtyanantaramaurasotpattau

svīkṛtya paraputraṃ yaḥ saṃjāte tvaurase punaḥ //

puroktānyanyathākṛtvā mohāttadahitaṃ caran /

pralapaṃstadduruktāni mama māstvayamadya vai //

vadetpāpī mahākrūras tena bhūrbhāravatyalam /

taṃ deśāddhārmiko rājā tāḍayitvā pravāsayet //

[46]

sarvasvaṃ tasya gṛhṇīyāt tasmin janapade na cet /

na varṣetkila parjanyaḥ rāṣṭrakṣobho 'pi jāyate //

Note: putrapradānasamaye yaduktaṃ tatkartavyam

putrapradānasamaye tatpitrorgrāhakeṇa yā /

vāguktā tāṃ tataḥ kāle tiraskartuṃ na śakyate //

tadbandhubhistena rājñā tairjanairdātṛdāpakaiḥ /

tadbhāryābhistattanayair yena kenāpi vā punaḥ //

putrapradānasamaye proktavākyaṃ tu tatparam /

alpaṃ mahadaśakyaṃ vā śakyaṃ vā tanna laṅghayet //

svakāryāya purā proktvā janānāṃ purato dṛḍham /

icchaṃstadanyathayituṃ yatate yastu yā jaḍā //

ūrdhvaṃ lokaṃ na yāto vai bhrūṇahatyāmavāpnutaḥ /

Note: bhartuḥ piturvā vākyātikrame

svaputrahitamicchantyo bhartṛvākyaṃ puroditam //

tiraskurvanti sahasā tā vai nirayabhājinaḥ /

bhartuḥ piturvā yadvākyaṃ tadā pūrvamudīritam //

patnī putro 'thavā maurkhyād anṛtaṃ maurkhyacoditam /

[47]

duḥśrutaṃ paruṣaṃ krūram asmatkāryavirodhi tat //

nāpyakurma svīkaraṇam iti vaktḥn durātmanaḥ /

nyakkṛtya vācā dhikkṛtya tāḍayitvā kapolayoḥ //

śīghraṃ pravāsayeddeśāt sādhūn samyak prapūjayet /

Note: bhrātṛputrasvīkṛtau dattasya samāṃśaḥ

svīkṛtabhrātṛsūnośca paścājjātaurasasya ca //

samabhāgaḥ sadā proktas tadanyasya punaryadi /

Note: sagotrasya turīyabhāgaḥ

turyabhāgaḥ sagotrāder evamāha pitāmahaḥ //

auraso vayasā nyūno jyeṣṭha eva na saṃśayaḥ /

naṣṭe tu pālake tāte svīkṛto vayasādhikaḥ //

upanītaḥ kalatrī vā jātaputro 'thavā yajan /

yatnācca taṃ nopanayed datto jātaṃ tadaurasam //

kaniṣṭho dharmato datto hy apyayaṃ vayasādhikaḥ /

nyūno 'pi vayasā jyeṣṭhaḥ auraso nātra saṃśayaḥ //

Note: dattanaurase upanīte

tasmāddattaḥ svayaṃ paścāj jātaṃ dharmeṇa pūrvajam /

[48]

dharmanyūno nopanayed yadi mohena tādṛśam //

pramādena hyupanayet syātāṃ tau patitau dhruvam /

na tayordvandvabhāvo 'sti kadācittu parasparam //

Note: mṛtabhāryayatyādiputragrahaṇam

mṛtabhāryo yatirvarṇī viśvastā dūrabhartṛkā /

putraṃ na pratigṛhṇīyād dūrabhāryo 'pi sūtakī //

adhikāro militayor dampatyorubhayorapi /

kadācinna pṛthaktvena taddāne tatpratigrahe //

sūtiprajananasthānāpannayugmadvayasya cet /

vastuno melanaṃ putradānaṃ tadgrahaṇaṃ bhavet //

sūtiprajananasthānayugmadvandvamanaḥsukham /

acañcalaṃ sthiraṃ tuṣṭaṃ cenmanastaccarennanu //

dampatī dampatīcittaṃ tuṣṭaṃ kṛtvāmbarādibhiḥ /

kṛtvā ca śapathaṃ gāḍhaṃ bhaviṣyatkāryahetave //

sākṣiṇāṃ purato nūnaṃ devabrāhmaṇasannidhau /

rājñe bandhuni cāvedya gṛhṇīyātāṃ sutaṃ tataḥ //

Note: tatkāle pratijñāya tadakaraṇe

śapathānantaraṃ kālān maryādā yā kṛtā purā /

narāstānullaṅghayata rājā rāṣṭrātpravāsayet //

[49]

Note: patnīṣu sutasvīkārakāle yā sannihitā sā mātā, anyā sapatnīmātā

sutasvīkaraṇe yā ''rāt sthitā sā 'mbāsya vai bhavet /

sāpatnī jananī dūrasthitā bhavati nānyathā //

Note: anye mātṛmātāmahādayaḥ

dve tisro vā sthitāścettu tadārādeva kevalam /

putragrahaṇatuṣṭyaiva bhartrā sākaṃ hṛdā tayā //

nikhilā mātaro jñeyā bahumātṛka eva saḥ /

tadānīṃ svīkṛtasuto nātra kāryā vicāraṇā //

tāsāṃ ca pitaraḥ sarve 'pyasya mātāmahāḥ smṛtāḥ /

sarvaśrāddheṣvanenātha sarvān mātāmahān kramāt //

ekasminneva tatpiṇḍe yojayedvā pṛthaktu vā /

piṇḍānvā nikṣipetteṣāṃ smartḥṇāmatra kevalam //

vacanānāṃ samatvena vikalpastulya eva hi /

yathāruci prakurvīta yathā vā purataḥ kṛtam //

tathaiva paścātkurvīta sarvatraivaṃ hi nirṇayaḥ /

Note: sapatnīpitā na mātāmahaḥ

sapatnījananītāto na tu mātāmaho bhavet //

Note: sapatnīmātṛtarpaṇam

sapatnījananī nityatarpaṇe dvañjalī labhet /

[50]

svamātṛvattyrañjaliṃ sā kadācidapi no labhet //

punarvivāhitenaiva tadbhāryā dvañjaliṃ labhet /

aputrā vā saputrā vā tatsamā sā prakīrtitā //

Note: tasyā aupāsanāgnau śrāddham

tasyā aupāsane śrāddham agnau kuryānna laukike /

yadi kuryātpramādena kulaṃ tasya vinaśyati //

Note: patnyā agniḥ

yataḥ patnīmṛtadinaṃ pitṛnāśadinena vai /

tulyatvenaiva kathitaṃ tasyāḥ ko vā vimūḍhadhīḥ //

laukikāgnau prakurvīta svasamāyā vicakṣaṇaḥ /

sā vidyamānā bhāryaiva mṛtā cenmātṛvargagā //

Note: bhrātṛputragrahaṇavidhiḥ

kṛtatrayavivāhasya patnīṃ dṛṣṭvā ciraṃ pṛthak /

dvādaśābdamalabhyaitaṃ tadrajodarśanātparam //

putragrahaḥ prakathito mukhyo 'yaṃ tadgrahe vidhiḥ /

tatra sākṣātkaniṣṭhasya sutaścejjātamātrakaḥ //

pravaraḥ kathitaḥ sadbhis tasya vyavahitaśca cet /

tasmānnyūno bhavetputra evaṃ dvitrivibhedataḥ //

[51]

bhrātuḥ putro bhavennyūnaḥ sadyaḥ stanyarasagrahāt /

paraṃ tadgrahaṇātputras tasmānnyūnaḥ prajāyate //

evamanyeṣu navasu jātahomātparaṃ pṛthak /

dinabhedena tannyūno datto bhavati putrakaḥ //

tato jyeṣṭhasya cetputras tannyūno nātra saṃśayaḥ /

na cāpyekadvitribhedād bhrātā vyavahito yadi //

tasya sūnustathā nyūna evameva punastvatha /

sāpatnīmātṛtanayā unneyā jyeṣṭhataḥ param //

tanayāḥ śāstramārgeṇa nyūnā eva bhavanti te /

evaṃ pitṛvyatanayatanayāśca pṛthagvidhāḥ //

tannyūnā eva kathitāḥ sagotrā evameva vai /

vijñeyāḥ kila kiṃ bhinnagotrāścettu tataḥ punaḥ //

kiṃ vācyamasti tajjñātvā buddhimān kāladeśakau /

samālocya vidhānena kuryātputrasya saṃgraham //

Note: vibhāge bhrātarastulyāḥ

vibhāge bhrātarastulyās tatputrāstatsamā hi yat /

te gṛhītvā na turyāśaṃ tallabhante sutodbhave //

samameva labhante 'ṃśam aurasena samā hi te /

dharmapatnyāṃ samudbhūta aurasaḥ kathito budhaiḥ //

dvitīyādisamudbhūto na tatsāmyamavāpnuyāt /

[52]Note: kāmajaputrāḥ

dharmapatnīsutaṃ prāhur aurasaṃ brahmavādinaḥ //

dvitīyādisutān sarvān kāmajāniti cocire /

dharmapatnīsuto jyaiṣṭhyaṃ dattādgauravamāpnuyāt //

paścājjātaḥ kaniṣṭho 'pi dvitīyādisutāstu cet /

pitryādikriyayā kālād dharmapatnīsutaiḥ samāḥ //

bhavantyapi na saṃdehas tathāpi punarekakam /

pravadāmi samudbhūtas tasmāttatkāryakṛdbhavet //

vayo 'dhiko dattasuto na tatkārye prabhurbhavet /

dattasūnurdharmapatnyāḥ sati tāte 'thavā na cet //

dvibhāryake kriyākṛccet tadbhāryāyā (athāpi vā) /

dattasūnustayoranyatarasya yadi karmakṛt //

satyaurase tatsamo 'yaṃ prabhavediti vai manuḥ /

dauhitro yadi dattaḥ syād bhrātṛjo vā tathāvidhaḥ //

aurasenaiva tulitau satataṃ dharmatatparau /

dattasya pitarau proktau grāhakāveva saṃtatam //

pitṛtvamapi dattena tiṣṭhejjanakayorna tu /

dānahomātparaṃ tasmāt pitarāvasya tau matau //

pitṛtvamapi mātṛtvam ekatraiva hi tiṣṭhati /

na tiṣṭhati tadanyatra kriyāśatasahasrakāt //

pitṛtvaṃ mātari gatam ekaśeṣajamalpakam /

yathā na tatkāryakaraṃ mātṛtvamapi tattathā //

[53]

pitṛvyapatnyādīnāṃ syāt tādṛkpatnītvameva hi /

tāsāṃ bhavati tasmāttu na tanmātṛtvamuccaret //

prajāpatibhyo hyabhimānasūnuḥ pitṛvyasūnustvathavā sagotraḥ /

jyeṣṭhaḥ kanīyānna bhavettathaiko na bhinnagotro na sagotravidviṭ //

sagotryasaṃmataḥ sūnur yaḥ kaścana samāgataḥ /

putratvenodaraparo nābhimānasuto bhavet //

dharmapatnīsuto varṇī dvitīyādisuto gṛhī /

jātaputro 'pyāhitāgnir na samastena varṇinā //

dharmapatnīsuto bālo dvitīyādisuto yuvā /

āhitāgnirdaśasuto na samastena coditaḥ //

sa eva pitṛkṛtyeṣu mukhyakartā na saṃśayaḥ /

anupeto 'pyasau yadyapy atha tatkartṛto 'khilam //

kārayejjyeṣṭhamukhatas tathā cetkarma tatparam /

jātamātre dharmapatnīsute gauṇasutāḥ pare //

dvitīyādipurodbhūtā bhaveyustatkṣaṇānnanu /

dharmapatnīsutotpatyā dattatatkāryato 'pi ca //

dvitīyādisutānāṃ syāt sadyo hainyaṃ śrutīritam /

tatpatnīkarmakartā ced dvitīyātanayasya saḥ //

[54]

Note: dattādau viśeṣaḥ

datto 'dhikaścedbhavati pituryadi punastarām /

asannidhau sannidhau vā tāte jīvati dattakaḥ //

tadbhāryākarmakartā cet tatsutāpatiriṣyate /

dvitīyātanayaścettu karmakṛddattakastadā //

sadyo hainyamavāpnoti na jyeṣṭhātanayo yadi /

tātastaddharmapatnī ca samau dattasya saṃtatam //

parāṇi tatkalatrāṇi saṃskāryāṇi suto na cet /

sute sati sa eva syāt tatkarmaṇi na cetaraḥ //

sarvadaivaṃ samākhyāto na tenāyaṃ hi durbalaḥ /

dattena tatkalatrasya prathamasya kṛtā kriyā //

satyanyātanaye tāvanmātreṇāyamathādhikaḥ /

turyāṃśo 'pi samāṃśaḥ syāt tādṛśaṃ karma tatkṛtam //

sati dattasute tasmāt pitṛpatnyā vicakṣaṇaḥ /

jyeṣṭhāyāstatkaniṣṭhājaḥ svayaṃ karma samācaret //

jyeṣṭhena dattaputreṇa tatkṣetrasya pitustu vā /

kṛte karmaṇi tasya syād ādhikyaṃ tatsutātparam //

tāte sati kalatrasya tatpuro jyāyaso 'sya cet /

kṛtaṃ karma hi dattena sadyaḥ putrādhiko bhavet //

putreṣu satsu dattena pituḥ karma kṛtaṃ tu cet /

na tadā tasya vādhikyaṃ svāmyaṃ kimapi labhyate //

[55]

yadi tajjyeṣṭhabhāryāyā aputrāyāḥ kṛtaṃ tu tat /

karma tatpurato nūnaṃ dattaḥ syādadhikaḥ sutāt //

pituḥ karma kṛtaṃ tena dattena yadi tatparam /

apyayaṃ mukhyakartā na mukhyaḥ syātsuta eva vai //

nikhilebhyo sutebhyo 'sāv auraso hyatiricyate /

Note: patnīviśeṣāḥ, tatra dharmapatnī

auraso dharmapatnījo dharmapatnī ca kevalam //

yā 'nena pūrvaṃ bālā vā durguṇā vā vivāhitā /

saivāsya dharmapatnī syād dharmavidbhirudāhṛtā //

Note: dvitīyapatnī

tatpaścādyā kulīnā vā surūpā vā vayo 'dhikā /

na sāsya dharmapatnī syād vitīyā bhoginī smṛtā //

sati cettanaye talpe punaḥ kāmādvivāhitā /

dvitīyā bhoginī nārī dharmapatnī na socyate //

Note: putrāṇāṃ jyaiṣṭhyakāniṣṭhyam

dharmapatnīsamudbhūto jyeṣṭhaputra iti smṛtaḥ /

patnī tanayarāhityakṛtavaivāhikasya sā //

yeyamūḍhā dharmahetor dharmapatnyabhicoditā /

Note: bhoginī

kalatre sati putre vā pautre naptari santatau //

sthitāyāṃ yeyamūḍhā syād bhoginī kāñcanāhvayā /

[56]Note: bharmaṇāvāvātādipatnayaḥ

bharmaṇo yāni nāmāni tāni sarvāṇi kṛtstraśaḥ //

labhate 'tastu sā proktā dvitīyā kāñcanāhvayā /

na dharmapatnī bhavati bhoginyeva parā smṛtā //

bharmaṇeyaṃ yataḥ sādhyā vanitā tena sā smṛtā /

sarvasvarṇapadairvācyā vāvāteti ca phaṇyate //

parā durvarṇanāmāni yāni khyātāni bhūtale /

tāni sarvāṇyavāpnoti tṛtīyeti ca tāṃ viduḥ //

parivṛttīti tāmeke vijñeyā vimalāmiti /

haridrāṃ hariṇīṃ kalyāṃ jagadurbrahmavādinaḥ //

etāsāṃ tanayāḥ sarve 'pyuttarottaradurbalāḥ /

dharmapatnīsutānnyūnā vayasāpyadhikāstarām //

prathamā dharmapatnī ca subhagā mahiṣīti ca /

satkarṇīti ca kalyāṇī dharmajñaiḥ kathitā hi sā //

dharmapatnīsuto bālo mauñjīvirahito 'pi vā /

tiṣṭhatsu cānyāputreṣu karmabhiḥ satkṛteṣvapi //

uttamaḥ pitṛkṛtyeṣu tasmādagnipradaḥ sa tu /

tena prādhānikaṃ karma yadyattattattu tanmukhāt //

samyakkārayituṃ nyāyyaṃ mantrān sarvānpare sutāḥ /

paṭheyurvai vidhānena caiva dharmo 'khilo mahān //

[57]

vihitastu samāsena tena yāvatkṛtaṃ na tu /

tāvatsa tu mṛto tātaḥ paralokaṃ na vindati //

pretatvācca na nirmuktaḥ kṣuttṛṣṇāpīḍitastarām /

śaraṇaṃ yatra kutrāpi hy aṭan dhāvan khalan bhraman //

nityaṃ ca salilākāṅkṣī pretaloke hyadhomukhaḥ /

rugṇo muṇḍaśca vikalo jaḍo bhrāntaśca durmanāḥ //

nivasedeva satataṃ tasmādaurasa eva saḥ /

Note: dharmapatnījasya sparśamātrakartṛtvam

dharmapatnīsamudbhūto hy aparijñātavarṇakaḥ //

pretakāryasparśamātraṃ snātvā kuryādamantrakam /

tāvanmātreṇa tattātaḥ kṛtakṛtyaḥ sukhītarām //

samyak pitṛtvamāpnoti nityānandaḥ prajāyate /

tattanmātustattanayā mukhyakartāra īritāḥ //

satsvauraseṣu mukhyatvāt ta eva kathitāḥ parāḥ /

tattatkarmasu kartāro nānyamātṛsamudbhavāḥ //

dharmapatnīsute bāle kevalaṃ rahitākṣare /

aspaṣṭaspaṣṭavarṇe vā vidyamāne mṛte tu vā //

kakṣyānantaraniṣṭhena yena kena sutena vā /

tatsamenā 'thavā bhrātrā śiṣyeṇānyena bandhunā //

sarvaṃ kārayitavyaṃ syāt samantreṇātra tatra cet /

yadyatprādhānikaṃ karma tatra tatrāsya vai śiśoḥ //

[58]

Note: sānnidhyaṃ sparśamātrakartṛtvam

sparśamātraḥ prakartavyas tatsānnidhyaṃ ca kevalam /

apekṣitaṃ mṛtasyātra mahātṛptyaikahetave //

tatsānnidhyasparśamātrāt sa mṛtaḥ sukhabhāgalam /

bhavedeva na saṃdehas tathā tasmāttu taccaret //

mṛtasyaitāni proktāni tārakāṇi mahātmabhiḥ /

kārakāṇi mahātṛptes tānīmāni smṛtāni hi //

Note: śrāddhādāvatyantatṛptikarāṇi

jakārapañcakaṃ tvekaṃ dharmapatnījasannidhiḥ /

tatkāryakaraṇaṃ tadvad grahaṇaśrāddhameva ca //

gayāśrāddhaṃ ca phalgunyāḥ śākaśrāddhamathāpi ca /

tathaiva varaṇaṃ gauryā vṛṣotsarjanameva ca //

mahālayaśca panasas ta ete nikhilāḥ parāḥ /

atyantatṛptimuktyaikanidānānīti tān jaguḥ //

janmabhūmyādikaṃ tatra tajjakārasya pañcakam /

mṛtasya tārakaṃ pūrvaṃ tatparaṃ tvaurasasya vai //

sānnidhyaṃ mṛtikāle tu dvitīyādisutasya vā /

paralokānukūlā yā mṛtasya prabhavettathā //

tatkriyā mantrapūrvaivaṃ mṛtasya prabhavettathā /

[59]

evaṃ syādgrahaṇaśrāddhaṃ gayāśrāddhamathāparam //

tṛptidaṃ phālgunīśrāddham aṣṭottaraśatairuta /

śāke śrāddhaṃ yatkriyate tadekamatha tārakam //

Note: gaurīdānaṃ pitṛtṛptikaram

gaurīdānaṃ vṛṣotsargaḥ pākṣiko 'yaṃ mahālayaḥ /

sthāpanaṃ panasākhyasya tānīmāni smṛtāni hi //

pitḥṇāmapi sarveṣāṃ vallabhānīti vai jaguḥ /

jakārapañcakaṃ vatsaḥ paralokagatasya tat //

tṛptyai sataraṇāyāpi provācaivaṃ na cetarat /

Note: jakārapañcakam

jalārdhaṃ jāhnavītīraṃ janārdanamahāsmṛtiḥ //

jvalano jananotpannasutasānnidhyameva ca /

jakārapañcakaṃ proktaṃ kathitaṃ janmamocakam //

Note: grahaṇaśrāddhalakṣaṇam

grahasparśādatha yatan sadyaḥ patnyādibhirvṛtaḥ /

tadānnenaivaṃ yacchrāddhaṃ karoti pitṛtṛptaye //

snātvā tenaiva vidhinā tadgrahaśrāddhamucyate /

tadetatkila deveśo bhagavān bhūtabhāvanaḥ //

ṣoḍaśaśrāddhatulitaṃ mahādānaśatādhikam /

provāca kila sarveśo gayasya sumahātmanaḥ //

gayāphalgunikāśākaśrāddhānyetatsamāni vai /

[60]

gaurīdānaṃ tathaiveti vṛṣotsarjanameva ca //

mahānti niṣkriyāṇīti manuḥ kātyāyano 'ṅgirāḥ /

kutsavatsāgnibharataviśvāmitraśukādayaḥ //

naiteṣāṃ tulyamaparaṃ paitṛkaṃ karma vidyate /

lokatraye 'pi paramaṃ tasmādeteṣu caikakam //

api kartā kṛtārthaḥ syāt sukṛtī pitṛtārakaḥ /

ityevamenaṃ jahṛṣuḥ panasasthāpakaṃ tu tam //

vayaṃ na vidmaḥ ko vā sa dūrvāsājanako 'thavā /

kumbhodbhavo dadhīcirvā śibirvā nahuṣo nalaḥ //

māndhātā vā 'pyalarko vā hariścandro 'thavā mahān /

gayo rāmo 'thavā śrīmān eṣu caiko 'thavā na cet //

etatsamaṣṭirlokānāṃ hitāyā 'tra bhuvaḥ sthale /

avatīrṇo na sandeha iti brahmā śivo hariḥ //

Note: panase sthāpite mahān viśeṣaḥ

panasasthāpakaṃ procuḥ śalāṭostasya pṛṣṭhataḥ /

sarve kaṇṭakarūpeṇa samāśrityaiva santatam //

aṣṭottaraśataśrāddhadivyaśākaviśeṣakāḥ /

pravartante yatastasmāt tadā śākasahasrakam //

tasyāsya divyarūpasya pitṛprāṇaikarūpiṇaḥ /

sarvadevasvarūpasya sarvamantramayasya ca //

[61]

sarvayajñamahātīrthasaridagnisuvarṣmaṇaḥ /

nikhilāgamaśāstraughavratakṛcchrāmṛtāndhasām //

nidhānasya pavitrasya pitryākarṣaṇavarṣmaṇaḥ /

sthāpanaṃ kriyate yena tacchāyāpatramūlakaiḥ //

phalaiḥ śalāṭubhirvāpi kāṣṭhaiśchāyābhireva ca /

kriyate pitṛtṛptiḥ syād buddhipūrvamabuddhitaḥ //

tasya puṇyaphalaṃ vaktuṃ guruṇā brahmaṇāpi vā /

śakyaṃ varṣasahasreṇa phaṇirājena vā na tu //

purā kila pitṛtṛptihetavo 'khilaśākakāḥ /

tapastaptvā vareṇātha brahmaṇaḥ panasaṃ śritāḥ //

Note: alarkaśrāddham

alakālarkakārūṣācyutacūtānarāmarāḥ /

saptasveteṣvacyutaśced alarkaścājarāstrayaḥ //

pratimāsajabhedena smṛtā dvādaśajātayaḥ /

ataḥ ṣaṭtriṃśatkasaṃkhyā tasmādetattrayasya ca //

eteṣāṃ māsajānāṃ syād ekajātiśalāṭutaḥ /

tadbhinnaikādaśānāṃ ca śalāṭuphalabhedataḥ //

[62]

dvaividhyaṃ kila saṃprāptaṃ śalāṭorapi vai muhuḥ /

ārdraśuṣkaprabhedena dvaividhyaṃ samupāgatam //

tadvatphalānāṃ ca punadvaividhyaṃ samupāgatam /

taccaitrāmalako grāhya āśaratsapavitrakaḥ //

Note: divyaśākāḥ śrāddhārhāḥ

vārukaḥ karmajaḥ śāriḥ śrīparṇaṃ śrīkaraḥ śamī /

yugado yugmado ramyaṃ vajraparṇī karīṣakī //

kāravallī trayī kāruḥ kāmakṛt kāmavārakaḥ /

kāmavāhī kāmadūraḥ śākuṭadvayamagrimā //

kāmapraṃ kāmadaṃ kamraḥ kaliṅgaḥ kalivārukaḥ /

ajaśrīrajacarmākhyo dāruko dharmado damaḥ //

kulaṃ kārī manurmānī rājaśrīḥ śekharī nalaḥ /

nālakaṃ kārakaḥ khādyo gāyatro harilocanaḥ //

haridaśvo hayagrīvaḥ kāruṇyaḥ kanakapriyaḥ /

kārmukaḥ karmakṛtkāryo dhairyado mānakṛt kuṇiḥ //

śaracchrīko maṅgalako kuṇḍo 'kuṇḍo guḍapriyaḥ /

phalaśrīrmadhuragrīvo dānadaḥ kaṭukaḥ kṣamī //

[63]

mānmatho madhurasrāvā vajraghno vajrapañjaraḥ /

valmīkajo bālarājo bālaputro bṛhadrathaḥ //

karṇakāro 'kṣirogaghnaḥ pratīhārī valīmukhaḥ /

śarmakṛnnetrarogaghno dhānyadveṣī daridrahṛt //

kuśalaḥ karmasukhakṛt kaṇṭhahṛt kanakaprabhaḥ /

viśvākaraḥ pippalaghnaḥ kṣunmūlo kṣunnivāraṇaḥ //

agnidhāmā dharānātho dharāvāso dharāśrayaḥ /

adrirājo dharmadeśī dharmāśrayakaraḥ prarāṭ //

aniketo nimigrīvo nīlanetro marutpatiḥ /

maṇimālo bṛhannālo nārado likuco naṭaḥ //

kumbhāḍaḥ kuṇḍalī cakraḥ śaityakarmā śatākaraḥ /

kalyāṇādhāra īśāna īśāno dakṣiṇāspadaḥ //

śatavallī mahāvallī cakravallī nipānakṛt /

droṇapriyo droṇarājo gulmahṛt kaṭumūlakaḥ //

nityaśrīko nityapuṣpo nirmūlo bahupuṣpakaḥ /

plakṣarājanyasaṃbhūto hetimūlo niśāpriyaḥ //

mahādāhakaro 'śvatthaḥ sundaraḥ parvatāśrayaḥ /

kardamāḍhyaḥ kardamādhaḥ sūpasthānaḥ surāspadaḥ //

pūrṇapātraṃ śarmapātraṃ śātakumbhaḥ sthirākaraḥ /

[64]

kāvyaśrīḥ śrīkaraḥ śrīgaḥ parāgaśrutidīpanaḥ //

mahāmālī jīvamālī pāśāḍhyaḥ pāśaduḥsahaḥ /

prathito prāṇataraṇo devarājapriyaḥ paṇaḥ //

sadyomūlaḥ paṇyamatiḥ garadūṣo gaṇatrigaḥ /

guhāvāso guhāścayaṃ bharaṇyaṃ munivanditaḥ //

munipriyo dantaripuḥ śarmakṛccharmamatsarī /

ta ete divyaśākāḥ syuḥ śrāddhakarmaṇi coditāḥ //

eteṣāmamlayogena tadayogena ca dvidhā /

bhaveyuḥ kila te bhūya eteṣāṃ punareva vai //

madhye śākuṭakādīni mūlataḥ stambhatastathā /

patratastrividho jñeyaḥ kānicicchuṣkabhedataḥ //

pakvena jalatailābhyāṃ pṛthaktvena samaṣṭitaḥ /

cūrṇakalkaprabhedena yatnataḥ syātsahasrakam //

Note: panasamahimā

etatsarvaṃ caikapātre nidhāya kila padmajaḥ /

anyapātre ca panasaṃ tulayāmāsa pāṇinā //

tadā tu panasaḥ kiṃcid babhūvādhika eva vai /

[65]

bṛhatī triśatasamā tadā jātā hi paśyatām //

ārdrakaṃ ṣaṭchatasamaṃ tilāḥ śatasamaṃ tarām /

evaṃ tulāyāṃ tritayaṃ saṃbabhūva tadādi vai //

bhūtale brāhmaṇāḥ santaḥ pavitre śrāddhakarmaṇi /

tulyaṃ śākasahasrasya tilārdrakabṛhatkakam //

saṃpādayanti yatnena pitḥṇāmatitṛptaye /

tilamāṣavrīhiyavā mudgagodhūmaśākakāḥ //

kāśā daśavidhā darbhā mukhyāmukhyāśca ye matāḥ /

khaḍgaṃ daśavidhaṃ māṃsaṃ pretaparpaṭabhūtapāḥ //

vāmadevādayo viprāḥ pitṛsūktaviśeṣakāḥ /

gayādipuṇyakṣetrāṇi vaṭabhūruha eva ca //

bindumādhavaviśveśacaturdaśapadāni ca /

īśānādimukhānyevaṃ gadādharamaheśvarau //

bhāgīrathī phalgunī ca yamunā ca sarasvatī /

pitṛsūktāni sarvāṇi vaiṣṇavāni viśeṣataḥ //

rakṣoghnāni pavitrāṇi punaranye tathāvidhāḥ /

śrāddhadravyaviśeṣāḥ syuḥ pitḥṇāmativallabhāḥ //

te sarve panasastvekaḥ sumahākṣayakārakaḥ /

etasmin panase labdhe sarvaśrāddhanidānake //

mṛtāhadivase puṇye nityatṛptāḥ sutoṣitāḥ /

pitarastundilāḥ sadyo bhavantyeveti sā śrutiḥ //

[66]

evaṃ satyatra yo martyaḥ panasasthāpako hṛdā /

matyā 'matyāthavā 'tīvaṃ bhaktyā 'bhaktyāthavā punaḥ //

jñānenā 'jñānato vā 'pi bhūtale yatra kutracit /

sa eva kathitaḥ sadbhir gayāśrāddhasahasrakṛt //

panasaṃ sahakāraiśca kadalyādidrumaiḥ saha /

sthāpayitvā vidhānena yatnātsaṃvardhitaiḥ śivaiḥ //

campakaiḥ pāṭalībhiśca madhūkaiḥ sumanoramaiḥ /

candanaiḥ spandanairnīpais tacchāyābhiśca tatphalaiḥ //

patraiḥ puṣpaiśca tatkāṣṭhair nānāśākaviśeṣakaiḥ /

kurvan svavṛtyā prayatan kulakoṭisahasrakaiḥ //

brahmalokamavāpyeha tatsāyujyamavāpnuyāt /

panasaṃ yatra kutrāpi dṛṣṭvā sadyo mahāmanāḥ //

tatkāṣṭhapatrakusumaśalāṭuphalamukhyakaiḥ /

yena kenāpi vā tṛptiṃ pitḥṇāṃ tāṃ samācaret //

sadya eva brāhmaṇebhyo labdhamātre ca tatphale /

dṛṣṭamātre 'thavā bhaktyā dadyādvai pitṛtṛptaye //

śalāṭuṃ pānasaṃ patraṃ phalaṃ dṛṣṭvā tu yo naraḥ /

pitṛtṛptimakṛtvaiva tūṣṇīṃ tiṣṭhenmahājaḍaḥ //

taṃ tasya pitaraḥ sarve śapanti kila kopataḥ /

dṛṣṭamātre tu tasmāttu pānasadravyamuttamam //

yena kenāpyupāyena patreṇa ca phalena vā /

[67]

śalāṭunā chāyayā vā pitṛtṛptinimattakam //

yatkiṃcidapi vā teṣu brāhmaṇebhyaḥ pradāpayet /

tāvanmātreṇa pitaro nityatṛptā bhavanti vai //

evaṃ satyatra yaḥ kaścid bhāgyavān panasī naraḥ /

taddravyairaniśaṃ bhaktyā tṛptyakṛt pātakī bhavet //

gālavastu purā vipro dṛṣṭvā bījāni bhaktitaḥ /

krayeṇa pañcaṣān gṛhya pitṛprītyai bubhukṣitaḥ //

svayaṃ patnyā bhakṣayitvā pitṛtṛptiṃ cakāra ha /

tāvanmātreṇa te cāpi paraṃ tṛptāḥ śatābdakāt //

ānandasāgare magnā babhūburiti naḥ śrutam /

purā kuśavane puṇye māṇḍavyo vedavittamaḥ //

mahāvindhyāṭavīmārge panasaṃ kārtike 'vaśāt /

dṛṣṭvārkaṃ ca natastūṣṇīṃ samālocya kṣaṇātparam //

tatpatrāṇi pavitrāṇi patitāni bhuvaḥ sthale /

dṛṣṭvā samādāyaitāni nipuṇaḥ sarvakarmasu //

tāni svakarataḥ śīghraṃ kṛtvā patrapuṭaṃ tvaran /

kasmaicidvipraputrāya pātrāya jalakāṃkṣiṇe //

samudyuktāya pātuṃ taj jalaṃ bhūmigataṃ katham /

pāsyāmi salilaṃ veti samālokayatetarām //

pibatyanekatarasā pitṛprītyai pitḥn mahān /

smṛtvā dadau tadā te 'pi samāgatyātisatvaram //

[68]

tāvanmātreṇa saṃtuṣṭā gayāśrāddhaśatādhikāt /

atiharṣaṃ gatāḥ sadyas tamenaṃ bhūritejasam //

āśīrbhiśca praśastābhiḥ pratyakṣeṇainamīkṣya te /

paraṃ tṛptāḥ smeti coktvā tvaṃ kṛtārtho mahānasi //

śāstrārthadharmatattvajñas tvamasmatparitṛptikṛt /

ityuktvā''bhāṣya te tena tatpadaṃ cakrapāṇinaḥ //

paśyatastasya purato jagmuḥ kila surottamaiḥ /

prārthanīyaṃ viśeṣeṇa so 'yametādṛśo mahān //

pitḥṇāṃ panasaḥ śrīmān vallabhaḥ paramo mahān /

kāraśca kāravallīkaḥ kārukaḥ kāliko karut //

pañcaite brahmapurato devānāṃ śṛṇvatāṃ tadā /

idamūcurvaco duḥkhād asmākamapi santi hi //

kaṇṭakāni tato bhūyaḥ kharāṇi sumahāntyapi /

tvamasmākaṃ tu tatsāmyaṃ kimarthaṃ nākarorvibho //

ityevamatidainyena paunaḥpunyena kevalam /

ruruduḥ kila duḥkhārtās tānetāṃstādṛśānvibhuḥ //

nākināṃ purato bhūyaḥ prahasan vākyamabravīt /

Note: rodanam

yanmāhātmyasumahato janmasiddhātisuśriyaḥ //

dṛṣṭvā vibhūtiṃ paramām asahanneva kevalam /

[69]

tatsāmyamicchurārānme rodanaṃ kṛtavānasi //

tasmādetatprabhṛti te bhuvane ye daridrataḥ /

śrāddhaikakaraṇāśaktā aṣṭottaraśateṣvapi //

śrāddheṣu keṣucitkālaviśeṣeṣu kathaṃcana /

rodanācchrāddhakaraṇaphalaṃ te prāpnuyuḥ param //

Note: kārasya ślādhyatvam

yasmādatyamlavacanaṃ matpuraḥ proktavānasi /

devānāṃ śṛṇvatāṃ cāpi tasmāttvaṃ śrāddhakarmasu //

nityāmlayukto vartasva kāra re re kṛtī bhava /

kāravallyādayo yūyaṃ sveṣāṃ kaṇṭakasāmyataḥ //

tatsāmyacetaso yasmād aṅgīkurmaśca sāṃpratam /

yuṣmān śrāddheṣu sarveṣu tadyogyā bhavataiva vai //

tatsāmyaṃ tattrayasyaiva militvaiva pṛthaṅ na tu /

nityaṃ śākasahasrasya bṛhatyādestu vo na tu //

yuṣmākaṃ śrāddhayogyatvamātraṃ madvacasā matam /

sakaṇḍakabṛhatyastā manasā pūrvameva vai //

sāmyaṃ kaṇṭakatastasya panasasya tvakāmayan /

yuṣmadīyamimaṃ vṛttaṃ jñātvā tūṣṇīṃ vyavasthitāḥ //

[70]

aticāturyato 'tīva nipuṇāśca vicakṣaṇāḥ /

jñātvā taddhṛdayaṃ sarvam avalepaṃ tathāvidham //

sarvaṃ jñātvā vidhāsyāmi lokeṣvadya ca śrūyatām /

manvādiṣu madīyeṣu yugādiṣu caturṣvapi //

aṣṭakāsu ca puṇyāsu saṃkrāntiṣu ca vṛddhike /

naimittike ca tāsāṃ syād ayogyatvaṃ tathāvidham //

tatra caitāsu yāḥ krūrāḥ pretakarmaṇi tāḥ parāḥ /

saṃbhavantu na cānyeṣu maryādaiva mayā kṛtā //

Note: urvārumahimā

etasminnantare tatra devasṛṣṭo 'tisundaraḥ /

patrapuṣpamahāvallīśalāṭuphalasaṃvṛtaḥ //

samāgatyāticapalāt kailāsāddharaṇīdharāt /

natvā baddhāñjalipuṭaś corvārurmama kā gatiḥ //

iti covāca lokeśaṃ bhagavantaṃ pitāmaham /

tādṛśaṃ taṃ samudvīkṣya gaurīvākyena kevalam //

śambhunā lokanāthena sṛṣṭaṃ śuddhaikavigraham /

samāgataṃ mahāprahvaṃ mahāguruṣu vatsalam //

śuddhasatvaṃ dūragarvaṃ jñātvā taṃ sarvasundaram /

atipraśasyaṃ covāca devānāṃ purato vibhuḥ //

tvamurvāro sthāṇusṛṣṭo bhavānīvacasā yataḥ /

svayaṃ prakṛtyā ca mahān śānto dānto mahāmanāḥ //

gurupriyo vinītaśca satataṃ guruvatsalaḥ /

[71]

avalepaikarahitaś cādyaprabhṛti bhūtale //

daivikeṣu ca pitryeṣu kalyāṇeṣu naveṣu ca /

naimittikeṣu nityeṣu kāmyeṣu sakaleṣvapi //

kṛtsnakriyāviśeṣeṣu bālavṛddhāturādiṣu /

nityayuktaḥ sadā yogyaḥ śalāṭūnāṃ daśāsu ca //

daśāsveva phalānāṃ ca śāśvato bhava śāśvataḥ /

pitḥṇāṃ sarvadātyantaṃ vallabhaḥ paramo bhava //

vasantamādhavasya tvaṃ grīṣmamṛtyuṃjayasya ca /

mahāvarṣā saptatantuḥ śaratkālyastathā punaḥ //

hemantavanarājanyaḥ śiśiraḥ śītalaḥ śivaḥ /

sukhākaraḥ śubhakaro nityakalyāṇakārakaḥ //

prathito bhava sarveṣāṃ pānasairāmrakaiḥ śivaiḥ /

rambhābhistulito bhūyaḥ kadācidadhikastathā //

vidvatstutyo rājamānyo tvajjātīyakaṣoḍaśaiḥ /

saṃgrāhyo bhava sarvatra sarvanetrapriyo 'niśam //

sarvadā sarvasaṃvṛddho bhavorvāro 'tivardhitaḥ /

marutkṛtau tu tvadbījavikṣepaṇamukhāditaḥ //

phalabījasamutpattiparyantaṃ kila sarvadā /

tadiṣṭitrayataḥ śuddho mahānmantrapariṣkṛtaḥ //

trayastriṃśatkoṭisaṃkhyadevānāṃ vallabho bhava /

iti stutaḥ pūjitaśca śāsito vihito 'naghaḥ //

[72]

atyantapitṛtṛptyaikakārakaḥ kila kāritaḥ /

urvārustādṛśaḥ proktaḥ saṃgrāhyaḥ śrāddhakarmasu //

Note: urvārutyāge doṣaḥ

tādṛśaṃ tamimaṃ yo vai mauḍhyācchrāddheṣu saṃtyajet /

sadya eva piturdrohī bhavedeva na saṃśayaḥ //

devadrohī śrutidrohī sarvadrohī sa eva hi /

vidhighnaḥ śrāddhahantā syāt tānīmāni pravacmyataḥ //

Note: ṣaṇṇavatiśrāddhāni

amāmanuyugakrāntidhṛtipātamahālayāḥ /

tisro 'ṣṭakā gajacchāyā ṣaṇṇavatyaḥ prakīrtitāḥ //

māsiśrāddhāni tānyevaṃ māsi māsi kṛtāni vai /

aṣṭottaraśatāni syus tānīmāni tataḥ punaḥ //

pitrormṛtāhaḥ kathito 'laṅghanīyaḥ kathaṃcana /

raviṃ ca prathame pāde kaviṃ caiva dvitīyake //

trayodaśa tṛtīye syād amāvyākhyānamucyate /

punarnirūpyate spaṣṭamamāvākyasya sāṃpratam //

amāvāsyā dvādaśa syur manavastu caturdaśa /

yugādayaśca catvāraḥ krāntayo dvādaśa smṛtāḥ //

dhṛtayaścāpi pātāśca trayodaśa trayodaśa /

mahālayāḥ pañcadaśa aṣṭakā dvādaśa smṛtāḥ //

gajacchāyā tathā caikā ṣaṇṇavatya itīritāḥ /

pratimāsaṃ prakartavyatvena tāni ca sāṃpratam //

[73]

kīrtitāni dvādaśa hi militvaite 'khilānyapi /

aṣṭottaraśatāni syuḥ śrāddhāni vihitāni vai //

prativarṣaṃ prayatnena brāhmaṇasya mahātmanaḥ /

amāvāsyāstatra kḷptā māsāntā nityameva vai //

atraiva pitṛyajñaśca kartavyatvena coditaḥ /

śrutyukto 'yaṃ pitḥṇāṃ syād atitṛptyaikakārakaḥ //

śrāddhānāṃ prakṛtitvena coditaḥ smṛtikartṛbhiḥ /

naitasmāttu paraṃ śrāddhaṃ vidyate yatra kutracit //

śrutyuktametadeva syād etanmātre kṛte tu cet /

sarvāṇyapi kṛtāni syur athavaitaddine tu yaiḥ //

śrāddhaṃ vai kriyate tadvā prakṛtiśceti vai jaguḥ /

itaraiḥ sarvapitryāṇāṃ śrutito brahmavādinaḥ //

yadanuṣṭhānataḥ sarvā-nuṣṭhānaṃ jāyatetarām /

tadeva prakṛtiḥ proktā hi kaiścidbrahmavādibhiḥ //

Note: darśaśrāddham

darśānuṣṭhānataḥ sarvaśrāddhāni syuḥ kṛtāni vai /

iti sarve trayo lokās tūṣṇīṃ tiṣṭhanti kevalam //

na kenāpi ca tasmāttu darśaḥ saṃtyajyate paraḥ /

darśamātre 'nuṣṭhite 'smin yena kena prakārataḥ //

sarvāṇyanuṣṭhitāni syur iti vai lokasaṃsthitiḥ /

na tatra sākṣācchrāddhaṃ ca kriyate yena kena vā //

[74]

kriyate kṛtinā tattu bhūtale yena kenacit /

tenāpyudakamātreṇa śrāddhenāpi kṛtena vai //

sarvāṇyapi kṛtānyevety evaṃ sarvaikaniścayaḥ /

sa darśastādṛśasyānu-ṣṭhātā yo brāhmaṇottamaḥ //

agnihotrī sa eva syād darśayājyakṣayānyapi /

somayājī sarvayājī tattyāgī brahmaghātakaḥ //

sa eva karmacaṇḍālas tamenaṃ brahmaghātakam /

dṛṣṭvā samāgataṃ pāpaṃ vāṅmātreṇāpi nārcayet //

prakṛtiśrāddhamātraśca darśa eva na cāparaḥ /

pitṛyajñamukhādeva prakṛtitvaṃ tadīritam //

tattaiva vihito 'yaṃ hi pitṛyajñaḥ śrutīritaḥ /

Note: darśābdikau tulyau

darśo mṛtāhaśca samau na kadācittu śakyate //

yena kenāpi vā tyaktuṃ tattyāgī cetpatatyadhaḥ /

pitrormṛtāhastvannena kāryaḥ syāttu na cānyataḥ //

na hemnānnena homena piṇḍadānena mantrataḥ /

akṣeṇa śaṣpairmantrairvā na duḥkhena tadācaret //

kiṃ tvagnaukaraṇādbrahmabhojanātpiṇḍadānataḥ /

kṛtaṃ bhavati tatkarma na ceccaṇḍālatāṃ vrajet //

Note: darśābdikau na tyājyau

mṛtāho 'laṅghanīyaḥ syād darśaścāpi tathāvidhaḥ /

[75]

yena kena prakāreṇa śakyate kila durbalaiḥ //

akiṃcanairdurbalairvā vyādhitairvā viśeṣataḥ /

bādhitairdhāvamānairvā 'jñātavāsibhireva vai //

naṣṭakriyairnaṣṭadhanair mṛtaprāyairathāpi vā /

tyuktuṃ na śakyate śrāddhaṃ mṛtāhākhyaṃ kathaṃcana //

mṛtāhastādṛśaḥ kḷptaḥ prativarṣaṃ ca cāndrataḥ /

mānenaiva bhavennūnam akḷpto 'nyena cedbhavet //

atyantāvaśyako na syād akḷptaścettu yo bhavet /

kḷptasyāvṛttirityeva maryādā śāstrasaṃmatā //

tithyagnī na tithistithyāśe kṛṣṇebho 'nalo grahāḥ /

tithyarkau na śivo 'śvo 'mātithī manvādayaḥ smṛtāḥ //

tasmāttu kḷptā ityuktās tataśca krāntayaḥ smṛtāḥ /

sūryarāśikramaṇataś cā 'kḷptā ityudīritāḥ //

Note: saṃkrāntisvarūpam

ayane dve ca viṣuvau catasraḥ ṣaḍaśītayaḥ /

catasro viṣṇupadyaśca saṃkramā dvādaśa smṛtāḥ //

sthirabheṣvarkasaṃkrāntir jñeyā viṣṇupadāhvayā /

ṣaḍaśītimukhaṃ jñeyaṃ dvisvabhāveṣu rāśiṣu //

saumyayāmyāyane nūnaṃ bhavato mṛgakarkaṭau /

tulāmeṣobhayaṃ jñeyaṃ viṣuvaṃ sūryasaṃkrame //

Note: saṃkrāntipuṇyakālaḥ

ahaḥsaṃkramaṇe puṇyam ahaḥ kṛtsnaṃ prakīrtitam /

[76]

rātrau saṃkramaṇe bhānor vyavasthā sarvakarmasu //

saumyayāmyāyanadvandve viśeṣa iti vai jaguḥ /

atītyāprāpya tatkālaṃ puṇyakāla udāhṛtaḥ //

saṃkrāntiṣvakhilāsvevaṃ tatkālaḥ puṇyadaḥ smṛtaḥ /

yā yāḥ sannihitāḥ nāḍyas tāstāḥ puṇyatamāḥ smṛtāḥ //

ayane dve ca viṣuve catasraḥ ṣaḍaśītayaḥ /

catasro viṣṇupadyaśca saṃkramā dvādaśa smṛtāḥ //

triṃśatkarkaṭake nāḍyo makare viṃśatiḥ smṛtāḥ /

vartamāne tulāmeṣe nāḍyastūbhayato daśa //

ṣaḍaśītyāṃ vyatītāyāṃ ṣaṣṭiruktāḥ praṇāḍikāḥ /

puṇyāyāṃ viṣṇupadyāṃ ca prāk paścādapi ṣoḍaśa //

ardharātrāttadūrdhvaṃ vā saṃkrāntau dakṣiṇāyane /

pūrvameva dine kuryād uttarāyaṇa eva vai //

Note: annaśrāddhe kutapaḥ

yadyattu paitṛkaṃ karma śrāddhamannena cetpunaḥ /

kutape taddhi kurvīta tadbhinnasya tu cedayam //

vidhiḥ khyāto na sandeho dharmavidbhiḥ sanātanaiḥ /

odanaśrāddhamātrasya saṃkrāntīnāṃ ca kṛtsnaśaḥ //

dvādaśānāṃ tathānyeṣāṃ kutapo mukhya ucyate /

tadbhinnasnānadānāditarpaṇādiṣu te smṛtāḥ //

tadā tadā tu vihitā ete kālaviśeṣakāḥ /

[77]

śrāddhakartustu sarvatra kṛtinaḥ kāla ekakaḥ //

kutapo vedavacasā mukhyaḥ prokto na cetaraḥ /

so 'pi yasmin dine samyag dakṣiṇāyanakālakaḥ //

tamuttarāyaṇe kuryād uttarāyaṇameva hi /

kutapasya tu yatra syāl lobhapūrvaṃ tathācaret //

Note: darśasaṃkrāntyādiśrāddhāni

tatkrāntiyugmaśrāddhādikṛtyaṃ sarvaṃ yathā labhet /

auttare hyayane samyak kutape 'smin tathā''caret //

saṃkrattimātrāḥ kathitā akḷptā iti sūribhiḥ /

evaṃ dhṛtiśca pātaśca ṣaḍviṃśatikasaṃkhyayā //

kathitāḥ kila sarvāṇyapy akḷptānyeva kevalam /

Note: mahālayaḥ

mahālayā bahuvidhāḥ pūrvaṃ pañcadaśeti vai //

ṣoḍaśaiveti kecittu daśeti ca tathāpare /

pañcaiveti trayaṃ ceti ekameveti kecana //

ṣoḍhā tāḥ kathitāḥ sadbhir aṣṭakā dvādaśa smṛtāḥ /

yadenduḥ pitṛdaivatye haṃsaścaiva kare sthitaḥ //

yāmyā tithirbhavetsā tu gajacchāyā prakīrtitā /

Note: śrāddhadevatāḥ

karmāṇi kāni khyātāni tridaivatyāni kevalam //

ṣaḍdaivatyāni kāni syur navadaivatyakāni ca /

[78]

tatrādau tu tridaivatyaṃ mṛtāhastveka ucyate //

ṣaḍdaivatyastu darśaḥ syād aṣṭakā navadevatāḥ /

aṣṭakāsu ca vṛddhau ca gayāyāṃ ca mṛte 'hani //

mātuḥ śrāddhaṃ pṛthak kuryād anyatra patinā saha /

patinā saha kartavyaṃ pṛthaktvena kṛte yadi //

tatpaitṛkamahāsaṅgasaukhyavighnakaraṃ bhavet /

pitṛvargastu pūrvaṃ syān mātṛvargastataḥ param //

tato mātāmahānāṃ ca vargo 'yaṃ tatkalatrataḥ /

Note: pitrye 'pradakṣiṇam, śūnyalalāṭatā ca

pitṛvargo yatra pūrvaṃ tatra syādapradakṣiṇam //

apasavyaṃ tathā śūnyalalāṭaṃ prabhavedapi /

yatra yatrā 'pasavyaṃ syāt tatra tatrā 'pradakṣiṇam //

tathā śūnyalalāṭaṃ ca pradhānāṅge ca tatsmṛtam /

Note: tatra gṛhālaṃkāro na kartavyaḥ

yatraitattritayaṃ tatra gṛhālaṃkaraṇa na tu //

Note: mātṛvarge pradakṣiṇādi

mātṛvargo yatra pūrvaṃ tatra syāttu pradakṣiṇam /

savyaṃ puṇḍralalāṭaṃ ca maṅgalasnānameva ca //

gṛhālaṃkaraṇaṃ cāpi maṅgalāni tathā punaḥ /

pitḥṇāṃ ca kramo mukhyo bhavatyapi ca santatam //

prapitāmahapūrvaṃ syāt tatpitāmahamadhyakam /

pitranta eva kathitaṃ taduccāraṇalakṣaṇam //

[79]

Note: śrāddhabhedena viśvedevāḥ

teṣāṃ ca viśvedevāste satyasaṃjñikanāmakāḥ /

sarvatra vṛddhaśabdaśca prayoktavyaścaturṣvapi //

tathaiva mātṛvarge 'pi tārtīyīke ca vargake /

jananakramataścedaṃ teṣāmuccāraṇaṃ bhavet //

etadviruddhaṃ tatsarvaṃ tadviruddhamidaṃ param /

niḥśeṣamiti boddhavyaṃ te sarve devatāḥ kila //

vasavaḥ pitaro 'tra syū rudrāścāpi pitāmahāḥ /

prapitāmahāśca kathitā ādityā iti tadgaṇāḥ //

Note: sāpiṇḍyanirūpaṇam

etattrayātpūrvakasya caturthasya sakṛtkila /

śrāddhasya karaṇaṃ proktaṃ pātheyākhyasya sūribhiḥ //

tadevaṃ saptapūrṣākhyaṃ sāpiṇḍyasya nirūpaṇam /

Note: āśaucaṃ ca daśatridinamekadinam

tāvattu sūtakaṃ sarvaṃ tajjānāṃ saṃprakīrtitam //

samānodakasaṃjñāśca tato bhūyaḥ sagotriṇaḥ /

tadūrdhvamiti vijñeyaṃ teṣāṃ tatsūtakaṃ tataḥ //

tridinaṃ caikadivasaṃ paścātsnānaṃ ca bodhitam /

krameṇaiva paraṃ yāvat tāvatparyantameva vai //

snānamātraṃ ca kathitaṃ prasaṃgādidamīritam /

[80]

jīvacchrāddhaṃ tu tatproktaṃ sarvaśrāddhavilakṣaṇam //

catvāriṃśaddevatākam athavā pañcasaṃkhyayā /

punaḥ sametaṃ tatprocur atastaddvividhaṃ smṛtam //

śrāddhāni kānicidbhūyo devatāsahitānyapi /

adaivikāni ca punas tānīmāni ca bhaṇyate //

vṛddhiśrāddhaṃ gayāśrāddhaṃ hataśrāddhaṃ tathaiva ca /

dadhiśrāddhaṃ tṛṇaśrāddham amādīnyakhilānyapi //

sadaivikāni khyātāni pretaśrāddhāni kṛtsnaśaḥ /

adaivikāni proktāni sodakumbhāni kṛtsnaśaḥ //

Note: amādiśrāddhe kartavyāni

pretaśrāddheṣu sarvatra saṃkalpo mukhyataḥ smṛtaḥ /

abhyanujñāpi paramā sā cātrā''vāhanaṃ matam //

sapādyārghyagandhadhūpadīpapuṣpāṇi kevalāḥ /

tilāḥ sarvatra tūṣṇīkā kṛtsnaṃ vedamanu vinā //

tatra pūjā prakartavyā piṇḍadānaṃ ca dakṣiṇā /

āvaśyakyatra paramā dadhyājye vastrameva ca //

pūrvāhṇa eva kurvīta kutapaṃ nāvalokayet /

piṇḍāni vāyasebhyo vā gṛdhrebhyo vā nivedayet //

[81]

na cejjalacarebhyo vā nānyatra tu vinikṣipet /

Note: ekoddiṣṭādhikāriṇaḥ

bhrātre bhaginyai putrāya svāmine mātulāya ca //

mitrāya gurave śrāddhaṃ piturmātuḥ svasustathā /

śvaśurāya śyālakāya caikoddiṣṭaṃ na pārvaṇam //

Note: apiṇḍakāni sapiṇḍakāni ca śrāddhāni

yugakrāntimanuśrāddhaṃ pretaśrāddhādikaṃ tathā /

apiṇḍakāni khyātāni sapiṇḍānītarāṇi ca //

mahālayaṣoḍaśatve gajacchāyā 'tra no bhavet /

ṣaṇṇavatyatvasaṃkhyāyai sā hi pañcadaśatvataḥ //

yayā kayā saṃkhyayā vā tayā ṣaḍvidhayā bhavet /

mahālayatvasya siddhir viśeṣe tu phalaṃ tathā //

sarvatraivaṃ samākhyātā prayāsādhikyataḥ phalam /

prabhavatyeva sumahan nātra kāryā vicāraṇā //

Note: mahālayaḥ

mahālayaḥ pākṣiko 'yaṃ dvividhaḥ parikīrtitaḥ /

ekaviprānekaviprabhedena kila tatra vai //

ekaviprākhyapakṣasya svarūpaṃ vacmi pūrvataḥ /

mahālayānāṃ sarveṣām āpakṣāntasya kevalam //

ye vṛtāḥ prathamadivase vānyeṣāṃ ca kevalam /

[82]

ta eva nānye kartavyāḥ pakṣānte śrāddhadakṣiṇā //

ekadaiva hi deyā syān na deyā syāttadā tadā /

anekaviprapakṣe tu pratinityaṃ ca bāḍavāḥ //

bhinnabhinnāḥ prakartavyāḥ pratinityaṃ pṛthak pṛthak /

dakṣiṇā ca pradātavyā pratipūrṣaṃ pṛthak pṛthak //

prativargaṃ na cedviprā varaṇīyā vidhānataḥ /

ṣaḍdaivatyaṃ tu sarvatra navadaivatyameva vā //

khyāto mahālayaḥ sadbhiḥ ṣaḍvidho 'pi mahālayaḥ /

evameva prakartavyo nānyathā taṃ samācaret //

Note: sakṛnmahālayaḥ

caredyadi viśeṣeṇa nānādaivatakena vai /

sakṛnmahālayaḥ so 'yaṃ sa bhavetkiṃ tu sa smṛtaḥ //

gayāśrāddhasamaḥ ko 'pi kathitaḥ paramo mahān /

anirvācyo 'khilaiḥ śāstrair mahāśrāddhaviśeṣakaḥ //

tādṛśaśrāddhakartā 'pi ṣaḍdaivatyena saṃyutam /

navadaivatakenāpi viṣṇunā vā samanvitam //

dhurilocanasaṃyuktaṃ kuryācchrāddhaṃ mahālayam /

sakṛtpakṣeṇa vā pūrvaproktapakṣeṣu yena vā //

pakṣeṇa kenacitkuryāt sa mahālayakṛdbhavet /

na cedayaṃ gayāśrāddhatulitaṃ yaṃ ca kaṃcana //

puṇyaṃ śrāddhaviśeṣaṃ vai kuryādeveti sā śrutiḥ /

[83]Note: mahālayasya bharaṇyādīnāṃ ślāghyatvam

dine dine gayātulya bharaṇyāṃ gayapañcakam //

daśatulyaṃ vyatīpāte pakṣamadhye tu viṃśatiḥ /

dvādaśyāṃ śatamityāhur amāyāṃ tu sahasrakam //

Note: mahālayakālaḥ

āṣāḍhīmavadhiṃ kṛtvā yasyāḥ pakṣastu pañcamaḥ /

mahālaya iti proktaḥ pitḥṇāṃ śrāddhasaṃpade //

Note: yatināṃ mahālayaḥ

tatra pakṣe yatīnāṃ tu dvādaśyāṃ śrāddhamācaret /

Note: durmṛtānām

caturdaśyāṃ viśeṣeṇa durmṛtānāṃ caretkriyām //

Note: sumaṅgalyāḥ

sumaṅgalīnāṃ kathitaṃ navamyāṃ śrāddhamekakam /

aśrotriyakalatrāṇāṃ yāvattadbhartṛvartanam //

prāṇiloke tatastattu kuryādvā na tu vā dvayam /

etadasti hyanuṣṭhānaṃ sakṛnmahālaye tu cet //

yāvatpaitṛkadharmāḥ syus tulitastena sa smṛtaḥ /

atīto yadi pakṣaḥ sa tadbhinne 'parapakṣake //

tadanyasmin tādṛśe vai tadanyasmin tathāvidhe /

yāvattu vṛścikastiṣṭhet tāvattattu samācaret //

[84]

adarśane vṛścikasya jāte tatpitaraḥ param /

dhanurmāse tu saṃprāpte śrāddhākaraṇamīkṣya vai //

sadyaḥ śāpapradānāyodyuktā eva bhavanti vai /

tāvadeva tato bhaktyā śrāddhaṃ mahālayākhyakam //

vidhinaiva prakurvīta na ceddoṣo mahān bhavet /

yena kena prakāreṇa tataśca śrāddhamekakam //

kuryādeva pituḥ śrāddhatulyaṃ pratyabdameva vai /

Note: mahālaye pare 'hani tarpaṇam

pratyabdadharmā nikhilāḥ sakṛnmahālayasya te //

bhaveyureva tasmāttu pare 'hanyeva tarpaṇam /

śrāddhe yāvanta uddiṣṭās tatpare 'hani tān yajet //

Note: ravyudayātpūrvaṃ tarpaṇam

taccheṣatiladarbhaistu pūrvaṃ sūryodayasya vai /

pranaṣṭapitṛkaścettu tarpaṇasyādhikāryayam //

sa pranaṣṭaprasūrnityaṃ tarpaṇe 'dhikṛto bhavet /

Note: jīvatpitṛkaśrāddham

māsiśrāddhe pitṛyajñe nāndīśrāddhe ca santatam //

jīvattāto 'pi kartā syād ā homātkaraṇaṃ smṛtam /

pūrvadvaye tu satataṃ nāndīśrāddhaṃ tu sarvadā //

yeṣāmeva pitā dadyāt tebhyo dadyāttu tatsutaḥ /

[85]

tāte bhraṣṭe ca saṃnyaste rugṇe rogaikapīḍite //

yatkartavyaṃ tena karma paitṛkaṃ tatsutaścaret /

Note: śrāddhe vaidikāgnyadhikāriṇaḥ

pitroḥ śrāddhaṃ svapatnyāśca sapatnīmātureva ca //

mātāmahasya tatpatnyāḥ śrāddhamaupāsane bhavet /

tadbhinnānāṃ tu sarveṣāṃ śrāddhaṃ syāllaukikānale //

aputrāṇāṃ pitṛvyānāṃ bhrātḥṇāmagrajanmanām /

tatpatnīnāṃ ca sarvāsāṃ laukikāgnau yathāvidhi //

avaśyatvena kartavyaṃ na tyājyaṃ dharmato 'khilaiḥ /

pratyabdaṃ śrāddhamātraṃ syāt pitṛśrāddhasamānataḥ //

Note: aṣṭakāmāsiśrāddham

māghakṛṣṇāṣṭamī yasyāṃ rātrau kuryātsamantrakam /

homaṃ dadhyañjalistasyāpūpasya sthānake tataḥ //

navamyāṃ tu tato bhaktyā śrāddhaṃ kuryādvidhānataḥ /

māsiśrāddhavidhānena tāvanmātreṇa kevalam //

tāni śiṣṭāni sarvāṇi hy ekādaśa kilā 'ṣṭakāḥ /

kṛtā eva bhavennūnaṃ laghūpāyo 'yamucyate //

aṣṭakāsu yathā darśaśrāddhato 'khilapaitṛkāḥ /

kṛtaprāyā iti tathā laghūpāyaḥ prakīrtitaḥ //

sarvāṇi pṛthageva syuḥ kāryāṇi niyamena vai /

aṣṭottarāṇi khyātāni kadācittu viśeṣataḥ //

asamarthasya tu prokto laghūpāyastu kaścana /

[86]

samarthastu yathākalpaṃ pratisaṃvatsaraṃ dvijaḥ //

sarvāṇi kuryācchrāddhāni na ceddoṣaśca kīrtitaḥ /

Note: śrāddhaprayogaḥ

śrāddhaprayogaśca mayā kṛtsna evocyate 'dhunā //

Note: nimantraṇam

nimantraṇaṃ ca pūrvedyuḥ prakartavyaṃ vidhānataḥ /

Note: nimantraṇārhāḥ

viprāṇāṃ vedināṃ nityaṃ kāryaṃ nā 'vedināṃ tarām //

kukṣau tiṣṭhati yasyānnaṃ vedābhyāsena jīryate /

kulaṃ tārayate teṣāṃ daśa pūrvān daśā 'parān //

vedādhyāyī tu yo vipraḥ satataṃ brahmaṇi sthitaḥ /

sācāraḥ sāgnihotrī ca so 'gnirvai kavyavāhanaḥ //

Note: vedahīnanimantraṇe

mantrapūtaṃ tu yacchrāddham amantrāya prayacchati /

tadannaṃ tasya kukṣisthaṃ rudatyeva na saṃśayaḥ //

śapatyenaṃ pradātāraṃ svasya taṃ tādṛśaṃ kila /

yajanaṃ ca pradātāraṃ tadannaṃ taddhṛdi sthitam //

yāvataḥ piṇḍān khalu sa prāśnāti haviṣo 'lpakaḥ /

tāvataḥ śūlān grasati prāpya vaivasvataṃ yamam //

dātṛhastaṃ ca chindanti jihvāyamitarasya ca /

[87]

paśyataścakṣuṣī caiva śṛṇvataḥ śrotrayugmakam //

durlabhāyāṃ svaśākhāyāṃ bhoktḥnanyānnivedayet /

Note: svaśāravīyaḥ ślāghyaḥ

pitroḥ śrāddhe viśeṣeṇa svaśākhīyānnivedayet //

kanyādānaṃ pitṛśrāddhaṃ śuddhakacchebhya eva ca /

pradeyaṃ syātprayatnena nāsatkacchebhya eva vai //

Note: abhojyāḥ

rogayuktaṃ duṣṭabuddhiṃ duṣṭacāritratatparam /

sadoṣakaṃ ca sadveṣaṃ kunakhaṃ śyāvadantakam //

nityā 'prayatavarṣmāṇaṃ durvarṇaṃ ca kurūpiṇam /

nakṣatrajīvanaṃ dāsakṛtyaṃ śūdraikajīvinam //

śūdraikayājakaṃ śūdrapuṣṭaṃ śūdraniketanam /

śūdrapratigrahaparaṃ nityayācakameva ca //

tathā pallavikaṃ krūram ātmasaṃbhāvinaṃ śapam /

atimāninamagrāhyaṃ niṣkriyaṃ vedanindakam //

vedavikrayiṇaṃ nityaṃ grāmayājakameva ca /

brahmavidveṣiṇaṃ caiva brahmasvaharaṇonmukham //

paradāraparaṃ duṣṭaṃ paradāraikacintakam /

tyaktabhāryaṃ dattaputraṃ putravikrayiṇaṃ tathā //

mātāpitrorupoṣṭāraṃ gurudrohiṇameva ca /

dhanasaṃgrahaṇodyuktamānasaṃ dhaninaṃ kaṭum //

[88]

nirdayaṃ dānavimukhaṃ nāstikaṃ paradūṣakam /

maṇikārasvarṇakārarajakādipurohitam //

adhikāśamatṛptaṃ ca durvādaṃ dāmbhikaṃ jaḍam /

vedakarmatyāgapūrvaśāstramātrakṛtaśramam //

nāstikaṃ kiṃbhaviṣyantamṛṇinaṃ tyaktavedakam /

tyaktasnānaṃ tyaktasaṃdhyaṃ nivṛttakṣurakarmakam //

kṛtārdhakṣurakarmāṇaṃ tucchaṃ vikasitamehanam /

phalguṃ kubjaṃ tathā cāndhaṃ badhiraṃ bhrāntamulbaṇam //

unmattaṃ durbalaṃ sannaṃ kopinaṃ kunakhaṃ ratam /

kuṇḍakaṃ golakaṃ vrātyam aśuciṃ parasūtakam //

parānninaṃ parādhīnaṃ karṣakaṃ vārdhuṣiṃ vṛṣam /

nṛpavṛttiṃ vaiśyavṛttiṃ śūdravṛttiṃ durāśayam //

atyantacapalaṃ śrāntam avīrāpatimeva ca /

tathaiva garbhiṇīnātham abhojyānnaṃ durāgasam //

aśrotriyasutaṃ kārudhṛtavastraṃ ca duḥśaṭham /

gāyakaṃ vraṇinaṃ kṣudrabhāṣiṇaṃ tucchabhāṣakam //

hāsyakāraṃ naṭaṃ nāṭyavidyaṃ buruḍakṛtyakam /

kṣudrajīvaṃ kāryajīvaṃ nityavetanajīvinam //

na bhojayetprayatnena nimantraṇadinātparam /

dinatrayaṃ varjayityā vṛṇuyādaticaryayā //

[89]

anumāsikabhoktāraṃ pakṣamātraṃ parityajet /

ūnamāsikabhoktāraṃ māsamātraṃ parityajet //

nagnaśrāddhe varṣamātraṃ navaśrāddhe tadardhakam /

ṣoḍaśe sārdhavarṣaṃ tu sapiṇḍe ca dvivatsaram //

varjayitvā dvijaṃ paścād grāhayecchrāddhakarmaṇi /

śūdrāmaśrāddhagaṃ samyak tyajedvarṣatrayaṃ tathā //

nṛpavaiśyaśrāddhabhissābhakṣakaṃ santataṃ tarām /

varjayedabdamātraṃ tu grāmacaṇḍālakarmasu //

āmaśrāddhagṛhītāraṃ taddine nāvalokayet /

divārātramasaṃbhāṣyo divākīrtyapurohitaḥ //

puṇyakāle tvasaṃbhāṣyaḥ kulālānāṃ purohitaḥ /

bhānuvāre bhaumavāre śukravāre ca santatam //

asaṃbhāṣyaḥ prayatnena parasaunapurohitaḥ /

parvaṇoryogakāleṣu dvijaveśyāpurohitaḥ //

nāvekṣyā eva caite vai yadi dṛṣṭāstadā tadā /

agnermanve 'nuvākasya paṭhanātkṛtakṛtyatā //

tīrthapratigrahī dṛṣṭo yadi śrāddhadine tarām /

tīrthajīvī tadāvāsī tatpurohita eva ca //

yadā dṛṣṭastadā sūryaṃ paśyemeti vilokayet /

[90]Note: varaṇam

tripūrṣacaryāvṛttāntaḥ spaṣṭo yasya bhavettarām //

tādṛśaṃ prayataṃ dvāntam alolupamadāmbhikam /

yadṛcchālābhasantuṣṭaṃ śrotriyaṃ vedinaṃ śucim //

nityāgniṃ pūrvavayasaṃ sudhiyaṃ satkulodbhavam /

tasmātpratyupakāraikarahitaṃ sumukhaṃ dvijam //

samīkṣya varayetsamyag brāhmaṇaṃ śrāddhakarmaṇi /

ādau saṃkalpya prayataḥ sapavitrakarastathā //

darbhapāṇiḥ kṛtaprāṇāyāmo 'tvaratarastarām /

akrodhanaśca sumukho vācā saṃkalpamācaret //

deśaṃ kālaṃ ca saṃkīrtya tathā ca prakṛte tataḥ /

pitḥn devān prākṛtānvai samuddiśya ca prākṛtam //

kariṣye karma caiveti saṃkalpaṃ prathamaṃ caret /

Note: prasādāya darbhadānam

viśveṣāmatra devānāṃ sthānamāhavanīyake //

kṣaṇaṃ kṛtvā prasādo 'dya karaṇīya udīryate /

ityevaṃ dakṣiṇe haste dadyāddarbhān dvijasya vai //

etaddhai varaṇaṃ proktaṃ pitḥṇāmevameva vai /

Note: maṇḍalapūjā

kṛtvā tu varaṇaṃ paścād oṃ tatheti ca codite //

[91]

kṛtvā tu maṇḍalaṃ śuddhaṃ gomayena vidhānataḥ /

maṇḍalaṃ pūjayitvādau daivaṃ paitṛkameva ca //

maṇḍalātpaścime bhāge brāhmaṇe svāgatīkṛte /

tatraiva visṛjetpādyaṃ kṣālayenmaṇḍalopari //

Note: gulphayoradhaḥ kṣālanam

pādaprakṣālanaṃ śrāddhe varaṃ syādgulphayoradhaḥ /

pitḥṇāṃ narakaṃ ghoraṃ romasaṃsaktavāriṇā //

yadi syādromasaṃsaktaṃ pādaprakṣālane bhavet /

taddoṣaparihārāya ājānu kṣālayetparam //

Note: ācamanaprakaraṇam

ādāvantye ca pādye ca viṣṭare vikire tathā /

ucchiṣṭapiṇḍadāne ca ṣaṭsu cācamanaṃ smṛtam //

Note: kartuḥ pūrvaṃ bhokturācamane

kartā 'nācamya yadbhoktā kuryādācamanakriyām /

śuno mūtrasamaṃ toyaṃ tasmāttatparivarjayet //

Note: devādibhojanadik

udaṅmukhastu devānāṃ pitḥṇāṃ dakṣiṇāmukhaḥ /

pradadyātpārvaṇe sarvaṃ devapūjāvidhānataḥ //

Note: varaṇatrayakālaḥ

kecidrātrau tu pūrvedyus taddine prātareva ca /

[92]

kutape taddine bhūyas trivāraṃ śrāddhamūcire //

sakṛdeveti tajjāmitayā śrāddhaṃ prakurvate /

tatsthāne varaṇaṃ kṛtvā śrāddhaṃ sarvaṃ prakurvate //

oṃ bhūrbhuvaḥ suvariti svāhāntamantro vai tataḥ /

Note: viṣṭaraḥ

ayaṃ vo viṣṭaraśceti pradadyādviṣṭaraṃ tathā //

svadhāśabdaṃ pitṛsthāne sarvatraivaṃ vidhīyate /

anenaiva tu mantreṇa tatpūjā vihitā parā //

ayaṃ hi paramo mantraḥ pitḥṇāmarcane mahān /

prayoktavyaḥ śrāddhadine mantrāḥ prākṛtamātṛkāḥ //

viśvān devān pitḥnvāpi saṃbudhyoccārya tatparam /

pūrvoktenaiva mantreṇa viṣṭaraṃ pratipādayet //

ṣaṣṭhyantenāsanaṃ dadyāt kṣaṇaśca kriyatāmiti /

kṣaṇaṃ dadyāttu darbheṇa hastasaṃsparśanena vā //

prāpnuvantu bhavantaśca tārapūrveṇa vai vadet /

arghyaṃ kṛtvā kṛtaḥ proktaḥ kartavya iti cettataḥ //

darbhānāstīrya bhūpṛṣṭhe tatra pātramadhobilam /

nikṣipya taduparyevaṃ darbhairācchidya vai tataḥ //

uddhṛtya prokṣya tatpātre yavānnikṣipya śambaram /

bhūrbhuvaḥsuvarāpūrvagandhākṣatasumādikam //

[93]

tatra nikṣipya taccāmbhas taddhaste 'rghyaṃ pradāpayet /

āvāhanaṃ ca tatpūrvaṃ paraṃ vā tatkṛtākṛtam //

yadi kartavyadhīḥ syāccet tadā vyāhṛtibhiścaret /

yā divyā iti vā no ced devā vo 'rdhyamiti bruvan //

dadyāttamarghyaṃ devebhyaḥ pitṛbhyaśca krameṇa vai /

āvāhane viśvedevā uśantastviti yugmakam //

ubhayatra prakathitaṃ kecanātrāparāmṛcam /

viśvedevāsa ityekāṃ viśvedeveti vai parām //

āgacchantviti tāṃ cāpi devārthe prajapanti vai /

pitṛsthāna uśantastvā āyantu na itīva vai //

prajapeyuḥ kecanātra tadetat kathitaṃ param /

kṛtākṛtaṃ prakathitam anuktābādhakaṃ na tu //

vedamātrānuktitastu gandhākṣatayavādikam /

dhūpadīpadukūlādi kṛtsnaṃ yajñopavītakam //

sarvaṃ vyāhātebhirdadyāt tūṣṇīṃ vā tadyathāruci /

Note: agnaukaṇāma

tato 'gnau karaṇaṃ kuryād yadi pūrvaṃ svasūtrataḥ //

anuktamantraiḥ kāścittu kṛtāḥ syustāḥ kriyāstataḥ /

tatpūrvakṛtasaṃkalpakarmamadhyādhikatvataḥ //

[94]

Note: punaḥsaṃkalpaprakaraṇam

tatkiṃcidviguṇībhūyāt tadvaiguṇyata eva vai /

punaḥ saṃkalpayitvaiva tatpūrvakakriyāṃ caret //

sarvatraivaṃ vijānīyāt tattatsaṃkalpakarmasu /

na cedekasya saṃkalpa ekadhaiva bhaveddhi vai //

āsamāptervidhānena prakṛte paitṛke kila /

anuktamantrapaṭhanāt punaḥ saṃkalpamācaret //

yadyuktamantramātreṇa yatkarma calati sthale /

tatkarmamadhye na punaḥ saṃkalpaḥ prabhaveddhi vai //

tasmātsaṃkalpayitvā 'tha cāśaikaraṇamārabhet /

Note: pariveṣaṇaprakārapaurvāparyam

saṃparistīrya vidhinā darbhaistairdakṣiṇāgrakaiḥ //

annamādāya pakvāttu copastīrya tataḥ punaḥ /

mekṣaṇenānnamādāya mantrametaṃ śrutīritam //

pratikalpaikapaṭhitaṃ somāyeti huneddhaviḥ /

taccheṣeṇa yamāyeti agnayeti ca tatparam //

uddeśatyāgamātraṃ ca prācīnāvītinaiva vai /

samuccārya punaścaiva pariṣicyāpradakṣiṇam //

amantrakaṃ vidhānena tadannaṃ śiṣṭamuddhṛtam /

ardhaṃ kṣipedviprapātre datvā hastodakaṃ tataḥ //

daivapātre 'bhighāryātha pūrvavacca vidhānataḥ /

[95]

annaṃ ca pāyasaṃ bhakṣyaṃ vyañjanāni phalāni ca //

payo madhu ghṛtaṃ cānte sūpaṃ tu pariveṣayet /

Note: agre sūpadāne

yadi sūpādatha punarvastu syātpariveṣitam //

tadrākṣasaṃ bhavecchrāddhaṃ tathā tasmānna cācaret /

Note: rakṣoghnamantram

annamājyenābhighārya gāyatryā prokṣya tatparam //

dadhinānnaṃ ca pracchādya cāhamasmīti sūktakam /

prapaṭhedatra vidhinā rākṣoghnaśrutimadhyagam //

Note: yena kenāpyuccāraṇamasamarthasya

svayaṃ yadyasamarthaścen mantroccāraṇakarmaṇi /

yena kena ca vipreṇa vācanīyaṃ prayatnataḥ //

naite mantrā yājamānā atroktāḥ kila karmaṇi /

rākṣasānāṃ vināśāya vedaghoṣaḥ praśasyate //

sa ghoṣo brāhmaṇaiḥ kartuṃ śakyate prakṛte kila /

Note: uṣṇaṃ dātavyam

annaṃ vastūni yānīha pātreṇa saha kevalam //

cullisthāni bhaveyurhi tebhyaḥ pātrebhya eva vai /

darvimyaśca samuddhṛtya svalpaṃ svalpaṃ yathoṣmakam //

yadā bhavettadā tatra viprebhyaḥ pariveṣayet /

ūṣmabhāgā hi pitaraś coṣmaśūnyaṃ na paitṛkam //

[96]

bhavedeva na sandehaḥ paścādannaṃ yathā purā /

viprahaste jalaṃ datvā gāyatryā prokṣya vai tataḥ //

yadaivāhavanīyaṃ vai dakṣiṇāgniṃ vidhānataḥ /

nityaṃ vai gārhapatyaṃ ca pariṣiñcati mantrataḥ //

satyaṃ tvartena vidhinā brāhmaṇaṃ pariṣicya vai /

pṛthivī teti tatsarvam abhimṛśya tataḥ punaḥ //

samupasparśayitvātha pitrādibhyo nivedayet /

pradhānametaddhomaśca samupasparśanaṃ punaḥ //

Note: mantrāḥ vācyāḥ

etanmantratrayaṃ vācā yajamānaḥ samuccaret /

etanmantratrayaṃ śrāddhe pradhānakamihocyate //

tathā piṇḍapradānasya mantrāḥ kecana coditāḥ /

etaduccāraṇāśaktau vyarthaṃ śrāddhaṃ bhavetkila //

tasmādyatnena mahatā homāgneya iti trayam /

dvayaṃ vātha punaścaikaṃ pṛthivī teti kiṃcana //

annābhimarśane proktam amṛtopastarāṇakam /

pañca prāṇāhutau mantrāḥ prāṇāyetyādikā parāḥ //

yathāvadeva vācā te pravācyā śrāddhakarmaṇi /

na cecchrāddhaṃ bhavennaitad etairmantrairbhaveddhi tat //

paścātpiṇḍapradāne 'pi mantrā vācyāśca bhaktitaḥ /

[97]Note: mantravaikalpanāśāya vedaghoṣaḥ

bhojane samupakrānte vedaghoṣaṃ prayatnataḥ //

kārayedvipramukhataḥ ṛgyajuḥsāmabhistarām /

tena vaikalyadoṣā ye rakṣobhiḥ parikalpitāḥ //

sadyo naṣṭā bhaveyurhi tasmādeva tathācaret /

yathānyaghoṣo viprāṇāṃ śṛṇuyānnātra kevalam //

tathā ghoṣaḥ prakartavyaḥ svayaṃ paramukhāttathā /

yatnātkārayitavyaśca na ceddoṣo mahān bhavet //

vedoccāraṇasāmarthyavikalo yadi tatkaraḥ /

namo vaḥ pitaro mantramātraṃ bhaktyā japettu vai //

idaṃ viṣṇurvyāhṛtīrvā gāyatrīṃ vā vidhānataḥ /

viṣṇorarāṭamantre vā gāyatrīṃ vaiṣṇavīmapi //

na cettu pauruṣaṃ sūktam athavā taṃ triyambakam /

ā vo rājānamantraṃ vā madhutrayamathāpi vā //

namo brahmaṇyamantraṃ vā daśa śāntiṣu kāmapi /

svādhīnā tāmṛcaṃ no ced gāyatrīṃ sarvaśūnyadām //

pratadviṣṇumantramirāvatī dhenumatīti ca /

yajamānaḥ svayaṃ prītyai pitṛbhyo pravadettarām //

bhojanānte ca saṃpannaṃ pradadetpurataḥ sthitaḥ /

tṛptāḥ stheti dvivāraṃ tad uktvā dadyāttadannakam //

[98]

tatraiva vikiretpātrasamīpe tatpuraḥ sthitaḥ /

ucchiṣṭapiṇḍaṃ ca dadyād uttarāpośanaṃ tataḥ //

sarvāṇyetāni śiṣṭānām ācāreṇa na coktitaḥ /

sūtrakārasya vedasya kṛte 'bhyudayamucyate //

akṛte pratyavāyo na punaranyāni kevalam /

tattatkriyāviśeṣeṣu tūṣṇīkaṃ vedamantrakaiḥ //

atrānuktairmahākālavilambo bādhakāya vai /

bhavedeva na sandehaḥ śrāddhamantro ya īritaḥ //

tanmātrasya samīcīnaproktyai tatkarma sādhu vai /

bhavetkilānyathā taddhi kiṃ bhavediti sādhubhiḥ //

samyagālocanīyo 'to śrāddhamantroktimātrataḥ /

yāvān kālavilambaḥ syāt tāvānevātra kevalam //

prāmāṇiko hi tadbhinno 'vihitaśca vidhānataḥ /

karmaṇo bādhakāyaiva sādhakāya bhavenna tu //

tasmādvidvān sūtravedavihitaṃ yāvadeva vai /

tāvadeva prakurvīta sarvasaukhyāya kevalam //

ātmano brāhmaṇānāṃ ca bhoktḥṇāṃ śāstravartmanaḥ /

Note: śāstravirodhi tyājyameva

yathāvadeva kurvītā -dhikaṃ śāstravirodhi yat //

sarvaṃ samyakparityājyaṃ vihitaṃ yattadācaret /

viprāṇāṃ bhojanātpaścāt tacchāstrādhikakṛtyataḥ //

[99]

samāgatātpunaḥ proktaḥ saṃkalpo nānyathācaret /

apāṃ madhyena cācchindya darbhān mūlaiḥ sakṛddhataiḥ //

śundhantāṃ pitaraḥ prokṣya āyantvityabhimantrya ca /

sakṛdācchinnamantreṇa saṃstīryaiva tataḥ punaḥ //

mārjayanteti mantreṇa tato dadyāttilodakam /

sakṛdācchinnadarbheṣu triṣu sthāneṣu tatparam //

etatteti ca mantreṇa dadyātpiṇḍatrayaṃ punaḥ /

yanme māteti mantraṃ tat pitṛbhya iti vai punaḥ //

atra pitaro 'mutra ca amī madamataḥ param /

ye samānāstato bhūyo yena jātāstataḥ param //

vīraṃ dhatteti tatprāśyā-ghrāya vā tatparaṃ punaḥ /

mārjayanteti mantreṇa pūrvavacca tilodakam //

datvāñjanābhyañjane ca vāsaśchitvā vidhānataḥ /

namo va iti mantreṇa namaskārān samācaret //

gṛhānna iti mantraṃ ca ūrja vahantīmanuṃ tataḥ /

uttiṣṭhata pitaro mano nvāhuveti mantrakam //

punarna iti bhūyaśca yadantarikṣamiti vai /

mantrān japtvā krameṇaivaṃ piṇḍāṃstānpūjayettataḥ //

pitṛpiṇḍārcanaṃ yaistu kriyate darbhapatrakaiḥ /

taṇḍulairakṣataiḥ puṣpais tilairapi yavaistathā //

prīṇitāḥ pitarastena yāvaccandrārkamedinī /

[100]Note: putrakalatrādibhiḥ pitṛpradakṣiṇanamaskārāḥ

vāsobhiḥ pūjayetpiṇḍān yathāśaktyā vicakṣaṇaḥ //

dakṣiṇābhiśca tāmbūlair dhūpadīpādibhistathā /

pradakṣiṇanamaskāraiḥ putrapautrādibhiḥ saha //

kalatraiḥ parivāraiśca na cettasya kulaṃ tarām /

na vardhate kṣīyate ca kāle kāle śanaiḥ śanaiḥ //

ta eva piṇḍāḥ pitaras tadrūpeṇa sthitāḥ param /

bhaveyuḥ pūjanārthāya nātra kāryā vicāraṇā //

apratyakṣā hi pitaro vāyurūpaṃ samāśritāḥ /

ākāśarūpamāpannāḥ kālabhedeṣu santatam //

nityamākāśarūpāste śrāddhakāleṣu bhaktitaḥ /

samāhūtāstadā sadyo vāyurūpaṃ samāśritāḥ //

samāyānti manovegāt piṇḍakāle tu te punaḥ /

tatpraviśyaiva putrāṇāṃ hitāya kṣaṇamañjasā //

tiṣṭhanti kila tatpūjāsvīkārāya tato yatan /

tatpūjāṃ vidhinā kuryāt tataścetputrakāmukaḥ //

Note: madhyamapiṇḍaṃ parimṛjya

prayacchenmadhyamaṃ piṇḍaṃ dharmapatnyai samantrakam /

ādhatta pitaraśceti tataḥ sā niyatā śuciḥ //

pragṛhyāñjalinā bhaktyā prāṅmukhī maunamāśritā /

[101]

taṃ prāśya vidhinācamya tatpaścāttu trirātrakam //

kurvantī bhojanaṃ bhartur mukteḥ paścātsakṛcchuciḥ /

muditā harṣitātīva duḥkhitā malinā tathā //

bhāvayantī mahārudraṃ taṃ kālaṃ ninayedapi /

tāvanmātreṇa ca tataḥ sā putraṃ puṣkarasrajam //

labhate nātra sandeho yadi sā syādrajasvalā /

Note: śrāddhadine śūdrabhojane

na śūdraṃ bhojayecchrāddhe gṛhe yatnena taddine //

śrāddhaśeṣaṃ na śūdrebhyo na dadyāttu khaleṣvapi /

Note: pitṛbhojanapātrasya khananam

piturucchiṣṭapātrāṇi śrāddhe gopyāni kārayet //

khanitvaiva vinikṣipya yathā śrāddhe na gocaram /

Note: sodakumbham

kṛte 'kṛte vā sāpiṇḍye mātāpitroḥ parasya vā //

tasyāpyannaṃ sodakumbhaṃ dadyātsaṃvatsaraṃ dvijaḥ /

adaivaṃ pārvaṇaśrāddhaṃ sodakumbhamadharmakam //

kuryādābdikaparyantaṃ saṃkalpavidhinānvaham /

kuryādaharahaḥ śrāddham amāvāsyāṃ vinā sadā //

yatsodakalaśaśrāddhaṃ na kuryādanumāsike /

Note: prathamābde na tilatarpaṇam

prathamābde na kartavyaṃ tilatarpaṇamityapi //

[102]

Note: sapiṇḍīkaraṇātparaṃ śrāddhāṅgatarpaṇam

yadetattattu kathitaṃ vatsarābde sapiṇḍane /

ekādaśe dvādaśe vā sapiṇḍīkaraṇaṃ yadi //

kṛtaṃ cettatpuraṃ samyak sadyaḥ śrāddhāṅgatarpaṇam /

kurvītaiva tathā darśaṃ pratimāsaṃ pṛthak pṛthak //

akṛte tarpaṇe bhūyaḥ pitarastasya kevalam /

bhaveyurduḥkhitā ghoraṃ punaḥ pretatvaśaṅkayā //

teṣāṃ śaṅkānirāsāya māsikeṣvaṅgatarpaṇam /

śrāddhānte vidhinā kāryaṃ sadya eva na saṃśayaḥ //

pratimāsaṃ tadā darśaṃ yacchrāddhaṃ tarpaṇādikam /

asaṃśayaṃ prakurvīta na ceddoṣo mahān bhavet //

śrāddhamukteḥ paraṃ teṣāṃ dvijānāṃ karaśuddhaye /

tilairhastodakaṃ kāryaṃ ṣaḍvāraṃ darbhapuñjataḥ //

na cettatkaraśuddhiśca na bhavedeva kevalam /

madgotraṃ vardhatāṃ deva pitḥṇāṃ ca prasādataḥ //

iti brāhmaṇapādeṣu saparyāṃ tāṃ tadācaret /

viśvedevaprasādaṃ ca pitḥṇāṃ ca prasādakam //

svīkṛtya śirasā gṛhya devāśca pitarastataḥ /

svasti brūteti vācoktvā hy akṣayodakamityapi //

astvityapi ca taddhaste śambaraṃ satilākṣatam /

yathākrameṇa dadyācca vācayiṣye svadhāṃ tathā //

[103]

svāhāmapi ca saṃprārthya vācyatāmiti taistataḥ /

saṃproktastu ṛce tveti dhārāṃ tāṃ pravadetparām //

pitṛbhyaśca prathamataḥ pitāmahebhya eva ca /

prapitāmahebhyaśca tadvat svadhāstā vācyatāmiti //

bruvantu ca bhavanto vai oṃ svadhāmiti vai vadet /

saṃpadyantāṃ svadhāśceti devāścāpi tathā punaḥ //

prīyantāṃ pitaraḥ paścāt pitāmahāstataḥ kila /

prapitāmahāśca pitaras taddhaste salilaṃ kṣipet //

Note: pitḥṇāṃ rajataṃ, devānāṃ svarṇam

tataḥ śrāddhaikasādguṇyahetave dakṣiṇāṃ mudā /

yathāśaktyā pradadyācca pitḥṇāṃ rajataṃ param //

hiraṇyaṃ cāpi devānāṃ vājevājeti vai vadet /

uttiṣṭhateti pitaraḥ anugacchantu devatāḥ //

ityudvāsya tu tān paścād annaśeṣo 'khilaḥ punaḥ /

kriyatāṃ kimiti prokte ceṣṭaiḥ sa upabhujyatām //

ityuktastu tato bhūyaḥ svāduṣaṁ sada ityataḥ /

upasthānaṃ pitḥṇāṃ tu kuryātprāñjalinā dvijaḥ //

teṣāṃ tāmāśiṣaṃ gṛhya praṇipatya vidhānataḥ /

anuvrajya vidhānena svagṛhasyāntime tyajet //

na cetsarvatra tāḥ proktāḥ parā vyāhṛtayaḥ śivāḥ /

na cettu vāmadevāya mantraṃ paramamuttamam //

[104]

pravadettena manunā yadyadvaiguṇyamāgatam /

karmamadhye paitṛke 'smin jñānājñānata eva vai //

kartṛbhoktṛmahādoṣadravyakālādisaṃbhavāḥ /

lobhamohājñānacittakāyakṛtyaviśeṣajāḥ //

mahāparādhāḥ sukrūrāḥ parīhāraikavarjitāḥ /

te sarve smaraṇāttasya mahāmantrasya vaibhavāt //

sadyo vilayamāyānti karmasādguṇyamapyati /

prabhavetsadya evaivaṃ tasmāttu manumuttamam //

namodvādaśasaṃyuktaṃ paṭhanīyaṃ sakṛtkila /

tāvanmātreṇa tatkarma paramaṃ tṛptikārakam //

acchidraṃ sadguṇaṃ sāṅgaṃ vikalaikavivarjitam /

pratyavāyaikarahitaṃ gayāśrāddhaśatādhikam //

bhavatyeva na sandehas tasmāttanmantramuccaret /

Note: ucchiṣṭādi śrāddhe sapta pavitrāṇi

ucchiṣṭaṃ śivanirmālyaṃ vamanaṃ pretaparpaṭam //

śrāddhe sapta pavitrāṇi dauhitraḥ kutapastilāḥ /

payaso vatsapītatvād ucchiṣṭamiti nāma tat //

bhagīrathaprārthanayā tadgaṅgātyavalepahā /

tirodhānaṃ jaṭāraṇye kṛtvā tāmadharadyataḥ //

tannirmālyaṃ tato gaṅgā sā prītyai paramā smṛtā /

sā nityaśuddhā tadyogād gaṅgā patitapāvanī //

[105]

nirdoṣā saiva kathitā tadbhinnā sapta yāśca tāḥ /

aśuddhāśca kadācitsyuḥ śivāṅgapatitā tu sā //

atyantaikapavitrā hi nānyā vai tatsamā sarit /

tadīyodakasaṃbandhād yatpitryaṃ karma tattu vai //

apavitrasahasrebhyo muktaṃ sadyo bhaviṣyati /

pitaro nityatṛptāste naṣṭakṣutkāḥ pitāmahāḥ //

pārameśvarasāyujyaṃ labhante prapitāmahāḥ /

apyanye kulajā eva syuste kulasahasrakam //

taccāpi vaiṣṇavaṃ dhāma tatkṣaṇātprāpitaṃ bhavet /

trirātraphaladā nadyaḥ puṇye tadayanadvaye //

ardhodaye mahodaye cakrike grahaṇe tathā /

padmakāpilaṣaṣṭhyāṃ vā punaranyeṣu tāḥ punaḥ //

vidhiprayatnaracitā 'vagāhanajapādikaiḥ /

phalapradā hi sarito na tathā jāhnavī śivā //

darśanasparśanadhyānair jantūnāṃ janmamocanī /

taduttarakṣaṇādgaṅgā tadbhārgatanusaṃbhavā //

siṃhakarkaṭayormadhye sarvā nadyo rajasvalāḥ /

dinatrayamasaṃspṛśyās tatrādau yāḥ saridvarāḥ //

Note: mahānadyaḥ

godāvarī bhīmarathī tuṅgabhadrā ca veṇikā /

tāpī payoṣṇī divyā syur dakṣiṇe tu saridvarāḥ //

pāvanī narmadā caiva yamunā ca mahānadī /

[106]

sarasvatī viśokā ca vitastā ca tathā punaḥ //

dakṣiṇāyanakāle tu saṃprāpte cāvagāhanāt /

paraṃ tridinaparyantaṃ bhaveyustā rajasvalāḥ //

na tu sā śambhusaṃbandhān nityaśuddhā prakīrtitā /

jāhnavī saritāṃ mukhyā sarvalokaikapāvanī //

hlādanī pāvanī kāmā kāmanīyā kalāvatī /

karakā kaluṣaghnī yā nāgāścaitāsturīyakāt //

divasāt prabhṛti proktās tisro rātrī rajasvalāḥ /

saptamīprabhṛti hyevaṃ saritaḥ kāścanāparāḥ //

nalinī nirmalā nārā gurvī garbhā garā dharā /

kṣurikā kāśikā śyāmā daśa proktā rajasvalāḥ //

dāridryanāśinī deyā bāhudā bahulā balā /

śarmiṣṭhā śayanā svāpā nava nadyo rajasvalāḥ //

daśamīprabhṛti proktās tisro rātrīrmanīṣibhiḥ /

taptā tāpā tāpasā ca viśvāmitrā bṛhadvarā //

dhenā senā sanā somā nava nadyo rajasvalāḥ /

trayodaśīprabhṛtyetā kathitāstā rajasvalāḥ //

kalikā varuṇā vāmā somadā mahilā kalā /

[107]

tvaritā lulitā tārā ṣoḍaśaprabhṛti smṛtāḥ //

tisro rātrīrāpagāstā mahāśuddhā rajasvalāḥ /

gārutmatā gatimatī gatidā gaṇavāritā //

guṇāḍhyā guṇadā śeṣā sapta nadyaḥ prakīrtitāḥ /

ekonaviṃśatidinaprabhṛtyetā rajasvalāḥ //

śātadruśca śatadruśca varaṇī vāruṇī rasā /

hiraṇyadā haimavatī gajavāsī manasvinī //

rajasvalā navaitāḥ syur dvāviṃśatidināditaḥ /

karatoyā kālatoyā varṣatoyā saradrasā //

antarjalā kheyatoyā bṛhattoyā sravajjalā /

pañcaviṃśatyādito vai vijñeyāstā rajasvalāḥ //

aṣṭāviṃśatprabhṛti vai yāḥ kāścana janaiḥ kila /

nadīti nityaṃ kathyante khanyante ca tadā tadā //

nadīgāḥ sindhugā vāpi parvatādisamudbhavāḥ /

yatra kutrāpi vā jātāḥ kṣudrā dīrghā jalairyutāḥ //

varṣājalāśca khananajalā lavaṇaśambarāḥ /

sarvāstāḥ kathitāḥ sadbhir māsānte syū rajasvalāḥ //

viśeṣeṇādhunā proktāḥ sarvāsāṃ saritāmapi /

prasaṃgāttatsvarūpasya māhātmyaṃ ca tathāvidham //

uktaprāyaṃ vijānīyād yā vā nityajalāḥ punaḥ /

uttamā iti tāḥ proktā nadīnāṃ sindhusaṃgataḥ //

ādhikyaṃ tatprakathitaṃ puṇyakṣetrādinā tathā /

[108]

kṣetraṃ cāpi tathā jñeyaṃ nadīyugmaikamelanāt //

khananotpannasalilā tannyūnā kathitā tathā /

khananāccādhikajalā tacchreṣṭhā vai smṛtākhilaiḥ //

pañcayojanaparyantapravahatsalilottamā /

utpattiprabhṛtisthairyavahatsalilasaṃyutā //

paramā cottamā ceti sā gaṅgeti ca phaṇyate /

nadīnāṃ pravarā gaṅgā tajjalaṃ śrāddhakarmaṇi //

pāvanaṃ paramaṃ proktaṃ vamanaṃ madhu cocyate /

tatpretaparpaṭaṃ sākṣāt pitḥṇāṃ duḥkhavārakam //

khaḍgapātraṃ hi kutapo dauhitro vā punaḥ smṛtaḥ /

śivanirmālyataḥ śrāddhavaiguṇyaṃ tatpraśāmyati //

punaḥkaraṇasaṃprāptau śivanirmālyayogataḥ /

pranaṣṭaḥ prabhaveddoṣas te cātrāpi vadāmyuta //

Note: punaḥśrāddhaprakaraṇam

vipravāntāvagnināśe piṇḍe ca vidalīkṛte /

piṇḍagolakasaṃyoge dīpanāśe tathaiva ca //

rajasvalānāthabhuktau buddhipūrvaṃ tathaiva ca /

aśaucabhuktāvāśaucisaṃsparśe homavismṛtau //

atithau taddinabhrāntyā saṃkalpakaraṇe 'pi vā /

ekasminneva divase pitrorvyatyāsataḥ kṛtaḥ //

taddine copavāsaḥ syāt punaḥ śrāddhaṃ pare 'hani /

[109]

ādyaśrāddhe tu bhuñjānaviprasya vamanaṃ yadi //

yatte kṛṣṇeti mantreṇa homaṃ kuryādyathāvidhi /

ṣoḍaśaśrāddhabhuñjānabrāhmaṇastu vamedyadi //

pretāhutistu kartavyā laukikāgnau yathāvidhi /

Note: anumāsikādyucchiṣṭavamane

anumāsike 'tra kartavya ucchiṣṭe vamanaṃ yadi //

kabale tu subhuñjāne tṛptiṃ caiva vinirdiśet /

amāvāsyāmāsike ca brāhmaṇo mukhaniḥsrutam //

tathā mahālayaśrāddhe pitrādervamanaṃ yadi /

pitāmahādivatkṛtvā śrāddhaśeṣaṃ samāpayet //

Note: ucchiṣṭocchiṣṭasaṃsparśe

ucchiṣṭena tu saṃspṛṣṭo bhuñjānaḥ śrāddhakarmaṇi /

śeṣamannaṃ tu nāśnīyāt kartuḥ śrāddhasya kā gatiḥ //

tatsthānanāmagotreṇa hmāsanādi tathārcayet /

annatyāgaṃ tataḥ kṛtvā pāvake juhuyāccarum //

puruṣasūktena juhuyād yāvaddvātriṃśadāhutiḥ /

homaśeṣaṃ samāpyātha śrāddhaśeṣaṃ samāpayet //

akṛtvā tu samīpe tu brāhmaṇe vamanaṃ yadi /

punaḥ pākaṃ prakurvīta piṇḍadānaṃ yathāvidhi //

ucchiṣṭasparśanaṃ jñātvā tatpātraṃ ca vihāya ca /

tatpātraṃ parihatyātha bhūmiṃ samanulipya ca //

[110]

tasya śīghraṃ vidhāyaiva sarvamannaṃ praveṣṭayet /

pariṣicya tataḥ paścād bhojayecca na doṣakṛt //

Note: anyonyasparśe

śrāddhapaṅktau tu bhuñjānāv anyonyaṃ spṛśato yadi /

dvau viprau visṛjedannaṃ bhuktvā cāndrāyaṇaṃ caret //

ucchiṣṭocchiṣṭasaṃsparśe śunā śūdreṇa vā tathā /

upoṣya rajanīmekāṃ pañcagavyena śudhyati //

indrāya somasūktena śrāddhavighno yadā bhavet /

agnyādibhirbhojanena śrāddhaṃ saṃpūrṇameva hi //

indrāya somasūktena bhojaneneti ca trayam /

vidhānaṃ kathitaṃ samyag vyavasthā hyatra cocyate //

piṇḍadānātparaṃ yasya kasyacidbrāhmaṇasya vai /

vamanācchrāddhavighne tu tadā sūktajapāddhi sā //

śrāddhasaṃpūrṇatā jñeyā tatpūrvaṃ cettu daivake /

Note: pitāmahaviṣṇuvamane

pitāmahe tatparasmin viṣṇvā vā vamane yadi //

homenaiva tadā jñeyā dvayoryadi tadā punaḥ /

tatsūktajapahomābhyāṃ śrāddhasaṃpūrṇatā smṛtā //

Note: darśādau chardane

pitṛsthānasya viprasya vamane yadi darśake /

punaḥ pākena tacchrāddhabhojanaṃ vihitaṃ tadā //

[111]

ābdike vānumāse vā taddinopoṣaṇaṃ bhavet /

pare 'hani punaḥśrāddhaṃ bhojanenaiva nānyathā //

eka eva yadā vipro bhonane chardito yadi /

ābdike tu pare 'hnyeva darśe vā yadi māsike //

tathaivāgniṃ samādhāya homaṃ kuryādyathāvidhi /

tatsthānanāmagotreṇa cāsanādi samarcayet //

annatyāgaṃ prakurvīta tato 'gnau juhuyāccarum /

prāṇādipañcabhirmantrair yāvaddvātriṃśadāhutiḥ //

homaśeṣaṃ samāpyātha śrāddhaśeṣaṃ samāpayet /

punaḥ pākena sadyo vai śrāddhasya karaṇaṃ smṛtam //

darśādiṣveva kathitaṃ na pratyabde kathaṃcana /

pratyabdasya pare 'hnyeva sthānaṃ viprasya tatsmṛtam //

Note: upavāsārthaḥ

upāvṛttistu pākebhyo yastu vāso guṇaiḥ saha //

upavāsaḥ sa vijñeyaḥ sarvabhogavivarjitaḥ /

Note: aputrāsāpiṇḍyam

patnyāḥ kuryādaputrāyāḥ patyurmātrādibhiḥ saha //

sāpiṇḍyamanuyāne tu janakena sahātmajaḥ. /

Note: anugamane

mṛtaṃ yānugatā nāthaṃ sā tena saha piṇḍanam //

[112]

arhati svargavāse 'pi yāvadābhūtasaṃplavam /

strīpiṇḍaṃ bhartṛpiṇḍena saṃyujya vidhivatpunaḥ //

tredhā vibhajya tatpiṇḍaṃ kṣipenmātrādiṣu triṣu /

bhartuḥ pitrādibhiḥ kuryād bhartrā patnyāstathaiva ca //

sapatnyā vā 'sapatnyā vā na bheda iti gobhilaḥ /

Note: ekādaśe 'hani ṣoḍaśam

kecidatra pṛthakprocus taṃ pakṣaṃ pravadāmyaham //

ekacityāṃ samārūḍhau dampatī nidhanaṃ gatau /

ekoddiṣṭaṃ ṣoḍaśaṃ ca pṛthagekādaśe 'hani //

dvādaśe 'hani saṃprāpte piṇḍamekaṃ dvayoḥ kṣipet /

pitāmahādipiṇḍeṣu taṃ piturviniyojayet //

kecittameva piṇḍaṃ tu dvedhā kṛtvā tataḥ param /

udagbhāgagataṃ piṇḍaṃ pitṛvarge niyojayet //

yaṃ dakṣiṇasthitaṃ piṇḍaṃ mātṛvarge niyojayet /

Note: taddine paredyurvā sahagamane śrāddham

atra kecitpunaḥ procuḥ prakārāntarataḥ kila //

taddine vā paredyurvā bhartāramanugacchati /

bhartrā sahaiva śuddhiḥ syāt śrāddhaṃ caikadine bhavet //

paitṛkaṃ maraṇaṃ yatra tadevāhuḥ pradhānakam /

kecittu mātṛkaṃ prāhur evaṃ pakṣadvayaṃ smṛtam //

[113]

pracetā atra covāca svamataṃ tatpravacmyaham /

bhartrā saha pramītāyāḥ mṛte 'hanyapare 'hni vā //

āśaucaṃ maraṇoddiśya dahanādi tayorna tu /

punaḥ pakṣāntaraṃ proktaṃ kaiścittatra maharṣibhiḥ //

pativratā tvanyadine 'nugacched yā strī paticittyadhirohaṇena /

daśāhato bharturaghasya śuddhiḥ śrāddhadvayaṃ syātpṛthagekakāle //

Note: tayorāśauce maraṇādi

bhartāramanugacchantī patnī cedārtavā yadi /

tailadroṇyāṃ vinikṣipya lavaṇe vā svakaṃ patim //

paraṃ trirātrāddahanaṃ kuryuste bāndhavāstayā /

śrāddhaṃ caikadine kuryur dvayorapi hi nirṇayaḥ //

ekoddiṣṭaṃ ṣoḍaśaṃ ca bharturekādaśe 'hani /

dvādaśe 'hani saṃprāpte piṇḍamekaṃ dvayoḥ kṣipet //

pitāmahādipiṇḍeṣu taṃ piturviniyojayet /

brahmavādimataṃ bhūyas tv anyadvakṣyāmi śobhanam //

dahyamānaṃ tu bhartāraṃ dṛṣṭvā nārī pativratā /

anugacchettayoḥ śrāddhaṃ pṛthagekādaśe 'hani //

śilāpratiṣṭhāpanādikṛtyaṃ sarvaṃ pṛthak pṛthak /

ekatraiva prakurvīta piturmātuḥ samantrakam //

ṣoḍaśāntaṃ pṛthakkṛtvā sāpiṇḍyaṃ dvādaśe 'hani /

pretatvāttu vimuktena saha mātuḥ sapiṇḍakam //

[114]

Note: tatpiṇḍasaṃyojanam

strīpiṇḍaṃ bhartṛpiṇḍena saṃyujya vidhivatpunaḥ /

tredhā vibhajya taṃ piṇḍaṃ kṣipenmātrādiṣu triṣu //

Note: mātuḥ sāpiṇḍyābhāvasthalam

atra viṣṇurmataṃ svasya sulabhāyāvadatkila /

kṛte pituḥ sapiṇḍatve mātustu na sapiṇḍanam //

pitureva sapiṇḍatve tasyā api kṛtaṃ bhavet /

strīṇāṃ pṛthaṅ na kartavyā sapiṇḍīkaraṇakriyā //

Note: dattena pālakapituḥ sāpiṇḍyam

anyagotrapradattaścet tanayaḥ svapitustataḥ /

pālakasya prakurvīta tatpitrādisapiṇḍanam //

Note: dattaputrakṛtyam

vivādo nātra ko 'pyasti tādṛgdattasutaḥ pituḥ /

svayaṃ tadbhinnagotro 'pi tadgotre yojayecca tam //

pitāmahādibhiḥ samyak yatprācīnaikagotrakaiḥ /

dattapautrasya pitaraṃ prapitāmahamukhyakaiḥ //

tyaktvā pitāmahaṃ tvanyagotraṃ samyak tataḥ param /

yojayennātra sandehas tajjaṃ tatprapitāmaham //

tyaktvā samyagvicāyaiva svagotraireva yojanam /

kuryāttadvidhinā no cet pitḥṇāṃ saṃkaro bhavet //

tena doṣaśca sumahān prabhavedeva durghaṭaḥ /

[115]

dattaputrodbhavo yatnāt sapiṇḍīkaraṇe pituḥ //

tyajetpitāmahaṃ yatnāt tatputraḥ prapitāmaham /

tatputraścettato vṛddhaprapitāmahameva vai //

evaṃ mātuḥ sapiṇḍe tu dattaputrodbhavaścaret /

Note: anyagotradattaḥ

yadyanyagotrajo dattaḥ santatau tatparaṃparām //

catuṣkulaikaparyantaṃ jātānāṃ saṅkaṭaṃ mahat /

tasmin sapiṇḍīkaraṇe tadānīṃ samupasthite //

bhavatyeva hi tatpaścāt pañcamādi yathākramam /

svayameva bhavettāvat tadvarge janmināṃ mahat //

avekṣaṇaṃ jāgarūka-tā ca nitye smṛte tarām /

tasmātsagotre tanayaṃ saṃgṛhṇīyādaputrakaḥ //

śiṣṭaṃ sarvaṃ pūrvameva mayā samyaṅ nirūpitam /

putre jāte tato bhūyaḥ putrasvīkaraṇādatha //

jāto 'dhikaḥ pradattāttu dharmataḥ sarvakarmasu /

Note: pituḥ śrāddhasya ṣaṇmāsāt pūrvaṃ prabhṛti kṛtyam

pitroḥ śrāddhasya ṣaṇmāsāt pūrvameva tadā tadā //

śrāddhasmṛtiṃ prakurvanvai kathāḥ kāścana santatam /

prakurvan svajanaistiṣṭhed iṣṭān kāṃścidviśeṣakān //

tilamāṣavrīhiyavān guḍamudgādikān madhu /

[116]

kandamūlādikān kāṃścid vastrakārpāsakādikān //

saṃgṛhya sthāpayedyatnād divyacandanakhaṇḍakam /

divyośīraṃ gugguluṃ ca nikṣipeccāvanītale //

śuṣkān śalāṭukān kāṃścid gopayecchrāddhahetave /

vṛkṣeṣu kāṃścidyatnena bhūmyantarbhūtale tathā //

kusūleṣu dukūleṣu punaḥ kumbhaghaṭeṣu ca /

sthāpayennikṣipedevaṃ nikhanetkāṃścidapyuta //

samīcīnāni vastūni dṛṣṭamātrāṇi cettadā /

śrāddhārthamiti niścitya proktvā svīyaiśca kevalam //

gopayitvaiva yatnena sthāpayetpālayedapi /

taduktitatkathātṛptāḥ pitaro nityameva vai //

āśīrbhirenaṃ satataṃ vardhayantyapi tāritāḥ /

Note: kathātṛptiḥ

bhavanti kathayā svarge pitṛloke ca te 'niśam //

kathayā tṛptireteṣāṃ smṛtyoktyā vacanādapi /

tadīyakṛtyasaṃbhāṣāpriyavastupracāraṇaiḥ //

Note: vidyamānāgnirapi tridinātpūrvaṃ punaḥ

yatnāddinatrayātpūrvaṃ vidyamānāgnirapyalam /

punaḥsaṃdhānavidhinā śrāddhāyāgniṃ susaṃskriyāt //

Note: śrāddhadine varjyam

aupāsanaṃ vinā homam anyaṃ homaṃ tu taddine /

na kuryādeva vidhinā yadi kuryāttu tatpatet //

[117]

Note: śrāddhadine dānajapādi na kartavyam

dānādhyayanadevārcājapahomavratādikān /

na kuryācchrāddhadivase prāgviprāṇāṃ visarjanāt //

na dadyādyācamānebhyaḥ phalapuṣpajalākṣatān /

taṇḍulān dadhitakrājyaśākapātratṛṇasthalam //

kāṣṭhamūlakandabhāṇḍavidyāpustakabhūṣaṇam /

ṛṇamevaṃ dhanaṃ dhānyaṃ celaṃ vā 'nugrahādikam //

kalyāṇavārtākopādicāṭupāruṣyabhāṣaṇam /

bālanigrahatadgrāhatatsallāpādi varjayet //

uccaiḥ saṃbhāṣaṇaṃ hastatāḍanaṃ hasanaṃ vṛthā /

durālāpaṃ duṣṭalokabhāṣaṇaṃ duṣṭaśikṣaṇam //

naitāni kuryādyatnena pratyabde tu viśeṣataḥ /

Note: mṛtāhe darśe

darśādiṣu mṛtāhaścen mṛtāhaṃ pūrvamācaret //

paścāddarśaṃ prakurvīta pitrorevāyamucyate /

Note: mṛtāhe mātāmahādiśrāddhasaṃbhave

mātāmahasya tatpatnyā sāpatnīmātureva ca //

pituḥ śrāddhasamatvena procuḥ kila maharṣayaḥ /

darśe samāgataṃ manvā-dikaṃ śrāddhaṃ samācaret //

darśasiddhistāvatā syād daivataikyena kevalam /

sapiṇḍakamapiṇḍaṃ vā daivataikye pṛthaṅ na tu //

kāryaṃ bhavati tacchrāddhaṃ bhinnadaivatake punaḥ /

[118]Note: nityanaimittike prāpte

pūrvaṃ naimittikaṃ kāryaṃ pratyabde yadi tattadā //

pratyabdamāgataṃ pratyāsattiyogavaśāccaret /

pituḥ śrāddhaṃ prathamato mātuḥ śrāddhaṃ tataḥ param //

paścānmātāmahasyāpi tatpatnyāśca tataḥ param /

paścātsapatnīmātuḥ syāt paścātpatnyā prakīrtitam //

sutabhrātṛpitṛvyāṇāṃ mātulādikramātsmṛtam /

Note: darśe bahuśrāddhasaṃbhave

pitrādibhinnaśrāddhānāṃ kāruṇyānāṃ yadā punaḥ //

darśādiṣvāgatānāṃ cen mṛtāhānāṃ tadā param /

darśādikaṃ samāpyaiva kāruṇyaśrāddhamācaret //

kecitpatnyāḥ pitṛvyasya tatpatnyāśca samāgamam /

darśādiṣu mṛtāhaṃ vai pūrvaṃ kṛtvā tataḥ param //

darśādikamanuṣṭheyam iti procuśca tatkṛtau /

tasmādyathāruciparam ātmatṛptiḥ praśasyate //

vastuto 'tra punarvacmi pitṛvyo yadi kevalam /

etasya paramo mukhyas tatpatnī vāpi patnyapi //

mātṛtvakāryakāraṇe mahatī sumahatyapi /

tadā cettanmṛtāhaṃ tu pūrvaṃ kṛtvā tataḥ punaḥ //

[119]

darśādikaṃ prakurvīta na cette kevalā yadi /

nāmamātreṇa kathitās tadā darśādikaṃ purā //

kṛtvaiva paścāttacchrāddhaṃ kāruṇyānāmiti sthitiḥ /

sarvatraivaṃ prakathitaṃ svāminaḥ sakhyureva vā //

purohitācāryayośca pratyāsattiprabhedataḥ /

śrāddhasya karaṇaṃ proktaṃ punarapyupakāriṇaḥ //

teṣāṃ teṣāṃ kriyābhedāc chrāddhānuṣṭhānamucyate /

sarvatraivātmatuṣṭiḥ syād viduṣaḥ paramottamā //

Note: keṣāṃcitkalpaprakāraḥ

punarviśeṣaḥ ko 'pyasti pravakṣyāmyatra taṃ punaḥ /

yatastāto yato vṛttir yato jīvo yataḥ prasūḥ //

sa svīkṛtaḥ śrāddhatithir bhraṣṭatyaktapitāpi vā /

darśādiśrāddhaparato mṛtāhaśrāddhamācaret //

pitrātyantaikakalahe dhāvanāvasare sute /

jāte naṣṭe ca pitari tathā mātari tatparam //

alpakālamṛtāyāṃ tu tattadgrāmasthitairapi /

tadā tadā pālito yo daivājjīvanpravardhitaḥ //

dṛṣṭamātrairbālya eva viprabudhyaiva taistarām /

saṃskṛtaścādhyāpitaśca jñātājñātaikagotrakaḥ //

ajñātagrāmatātādir jñātajātirjanoktitaḥ /

[120]

tato vidvān mahātmā yo yatastāta iti smṛtaḥ //

evameva tathānyo 'pi tathāvasthāprabhedataḥ /

yatotpattistu kathitā ajñātagrāmasaṃbhavaḥ //

svajīvanaprakāraṃ yo bālye dvādaśavārṣikāt /

na vetti naṣṭajanako yatotpattistu kathyate //

mātaraṃ yo na jānāti svakīyajanaśūnyataḥ /

tathā pitrādikān sarvān procyate 'sau yataḥ prasūḥ //

ta ete kila sarvepi vipatkālasamudbhavāḥ /

naṣṭapitrādikajanā daivātsaṃprāptajīvanāḥ //

yaiśca kaiściddṛṣṭamātrair viprabudhyaikapālitaiḥ /

avasthābhedataḥ sarve tattannāmāṅkitāḥ smṛtāḥ //

catvāraḥ kathitāḥ sadbhir atiduḥkhaikajīvitam /

atibālye tato bhūyo yauvane prāptasaṃpadaḥ //

daivayogena vidvāṃsaḥ karmaṭhāścāpi vā bhavan /

piturmṛtatithiṃ yo vā jñātvā bālyena kevalam //

svayameva śrāddhahetor mārgaśīrṣe hyamādikam /

śāstradṛṣṭyā samālocya sadbhirukto 'thavā gṛṇan //

svasvīkṛtaśrāddhatithir ucyate brahmavādibhiḥ /

Note: bhraṣṭakriyā

madyapānādinā bhraṣṭaḥ pitā yasya babhūva vai //

mṛtestasya paraṃ proṣya caturviṃśativārṣikam /

[121]

bhraṣṭakriyā prakartavyā putreṇa vidinātmanā //

tasya śrāddhaṃ tataḥ kāryaṃ tādṛśasya durātmanaḥ /

tādṛkpitṛkriyākartā sa u bhraṣṭapitā smṛtaḥ //

pitustu bhraṃśamātreṇa nāyaṃ bhraṣṭapitā bhavet /

tādṛkkarmaikakaraṇasamayādatha tādṛśaḥ //

Note: sarvathā patitasya pañcaviṃśadvarṣātparaṃ kriyārambhaḥ

bhavatyapi tathā tyaktapitā cāpi prakathyate /

svayaṃ caṇḍālatāṃ budhyā prāpto yo svajanairapi //

bahiṣkṛtaśca saṃtyaktas tādṛśaṃ pitaraṃ mṛtam /

pañcaviṃśativarṣebhyaḥ paraṃ putraḥ sa śāstrataḥ //

ṣaḍabdaṃ ṣaḍguṇatvena varṣayitvātikṛcchrakaiḥ /

mahākṛcchraistaptakṛcchraiḥ parākātiśatairapi //

cāpāgrasnānaśanakair mantrakumbhasahasrakaiḥ /

gosahasrairvidhānena saṃskuryāttasya kevalam //

pratisaṃvatsaraṃ paścāt tādṛkcchrāddhakarastu yaḥ /

sa u tyaktapitā jñeyas ta ete tanayāḥ sadā //

evaṃjātīyakā ye syus te sarve dharmatatparāḥ /

darśādiśrāddhaparato mṛtāhaśrādvamācaret //

teṣāṃ śrāddhaikakaraṇam eteṣāṃ svasya kevalam /

pratyavāyaikaśūnyāya na ceddoṣo mahān bhavet //

tatsaṃbhūtamahādoṣaparihārāya vā na cet /

[122]

prāptaye karmaṭhatvasya na cedasya tu kevalam //

śrāddhatyāgāt pratyavāyo bhavettasmāttathā''caret /

nityaṃ teṣāṃ mṛtāheṣu dānadharmādikaṃ caret //

viprāṇāṃ bhojanātpūrvaṃ niyamo 'yamudāhṛtaḥ /

durātmanāṃ viśeṣeṇa pūrvavaddoṣaśāntaye //

śrāddhamukteḥ paraṃ teṣāṃ na kuryādbhūribhojanam /

Note: śrāddhāṅgatarpaṇaṃ pare 'hani

paredyurvā prayatnena śrāddhāṅgatilatarpaṇam //

sadya eva prakartavyaṃ pūrvaṃ paścāttu vā tathā /

abhiśravaṇamevaṃ syād ekenaiva hi kāritam //

nānnasūktaṃ tyāgakāle prācīnāvītikaṃ na tu /

agnaukaraṇahome 'piṃ taccāvaśyakamucyate //

Note: uddeśatyāgakāle savyam

uddeśatyāgakāle ca savyameva bhaveddhi vai /

Note: madhuvātādyante na

madhuvātādikaṃ mukter ante naiva vadedapi //

Note: vikiraṃ na kuryāt

vikiraṃ naiva kurvīta nityakarmāṇi yāni vā /

tāni sarvāṇi sarvatra dhṛtvā puṇḍraṃ vidhānataḥ //

[123]

niveditānnataḥ pañcayajñānte 'tithipūjanāt /

pūrvaṃ teṣāṃ prakartavyaṃ pratyabdādikakarma vai //

teṣāṃ śrāddhe tyāgamātrāt kṛte sarvaṃ kṛtaṃ bhavet /

Note: vamane

api prāpte 'pi vamane pitṛsthānasya vā kimu //

na punaḥ karaṇaṃ kuryāc chrāddhaśeṣaṃ samāpayet /

pādaprakṣālane teṣāṃ maṇḍalānarcanaṃ bhavet //

pādaprakṣālanārthāya pradeyamudakaṃ param /

ta ete nikhilā dharmā mṛtāhe kevalaṃ smṛtāḥ //

na darśādiṣu vijñeyās tatra dharmā yathoktitaḥ /

prakartavyā viśeṣeṇa vikāro 'tyantakutsitaḥ //

mṛtāha eva kathito nānyato yatra kutracit /

śrāddhānte vā paredyurvā śakto yaḥ pitṛkarmaṇi //

na kuryānmohatastūṣṇīṃ viprāṇāṃ bhūribhojanam /

ardhatṛptā hi pitaro bhaveyurnātra saṃśayaḥ //

Note: karturbhojanābhāve

śrāddhaṃ kṛtvā tu yo mūḍho na bhuṅkte pitṛsevitam /

iṣṭaiḥ putrairbandhubhiśca brāhmaṇairbahmavādibhiḥ //

Note: ācāyairgurubhiḥ sadbhirāgatābhyāgatairapi

pitaro naiva tṛptāḥ syur bhuñjīyāttena tṛptitaḥ //

tadvaṃśyānāmarbhakāṇāṃ viprabhukteranantaram /

tatkāṃkṣitāni vastūni bhakṣyādīni phalānyapi //

[124]

svacchandanaḥ pradeyāni tāvanmātreṇa te param /

atituṣṭā mahātuṣṭāḥ parituṣṭāḥ praharṣitāḥ //

pūjitāśca bhaviṣyanti tasmādbālamanoratham /

pūrayetpitṛtṛptyarthaṃ taddineṣu viśeṣataḥ //

tṛptāḥ stheti tathā prokte trivāraṃ pitṛsūnunā /

bhāvayanti tadā taṃ vai cetasā tu vayaṃ tathā //

tṛptā jātāstathā tvaṃ ca tṛpto yadi tadā vayam /

tṛptā bhūma na cenno 'dya kā tṛptiriti vai tarām //

dūyamānana manasā tiṣṭhanti kila tena vai /

samyagbhuñjīta vai pūrvaṃ yathā kurvan bhujikriyām //

atṛptā eva no te syur iṣṭaiḥ putraiśca bandhubhiḥ /

viprālaṃkaraṇe jāte gṛhālaṃkaraṇaṃ bhavet //

patnyādīnāmalaṃkāraḥ śiṣṭabrāhmaṇabhojanam /

anveva bhojanaṃ taṣāṃ taddine kriyate tu yat //

tatsarvaṃ prītaye teṣāṃ bhavedevaṃ na cānyathā /

yadvā tadvā prakartavyaṃ tattatsarvaṃ prayatnataḥ //

anantaraṃ viprabhukteḥ pitrudvāmanataḥ param /

tatpūrvaṃ lavamātraṃ vā vastu kiñcidapi svayam //

na dadyācchrāddhakṛdvācā dāsyāmīti vadenna vā /

Note: tiladroṇavrayaḥ

tiladroṇavrayaṃ kuryāt taddine samupasthite //

[125]

bhakṣyāstilamayāḥ kāryās tilakalkaṃ viśeṣataḥ /

tilacūrṇaṃ tailapiṣṭaṃ tilabharjanamapyuta //

tilārcanaṃ tilamukhaṃ rakṣohananamācaret /

tilairvikiraṇaṃ kuryād dravyalopeṣu kṛtsnaśaḥ //

samīcīnaṃ tilaiḥ kuryāt tilāḥ syuḥ somadevatāḥ /

somaḥ pitḥṇāmādhāraḥ somāyaiva tu hūyate //

so 'yaṃ hi pitṛbhiḥ prītas taddattaṃ kavyamuttamam /

somatṛptyaikajanakaṃ tasmātsomahutaṃ haviḥ //

tatkalāvṛddhijanakaṃ sā kalā pīyate hi taiḥ /

vasvādibhiḥ pitṛbhistu tadeva tattilaiḥ sadā //

sarvaśrāddheṣu pitaraḥ pūjanīyā viśeṣataḥ /

Note: darśaśrāddhaṃ tarpaṇasvarūpeṇa

sarvābhāve viśeṣeṇa tilairjalavimiśritaiḥ //

darśādikāni śrāddhāni kāryāṇyeva samantrataḥ /

svadhā namastarpayāmi pitaraṃ ca pitāmaham //

prapitāmahamevaṃ ca vasvādikamayāṃstathā /

nāmagotraikasaṃyuktān śrāddhaṃ kṛtvāpi tatparam //

tadaṅgatarpaṇaṃ kāryaṃ mṛtasyādau tilodakam /

samārabhya kriyāḥ kāryās tasmātsantastilodakam //

prayamaśrāddhamevocuḥ śrāddhapratividhitvataḥ /

tadevocuśca nikhilā durbalānāṃ hitecchavaḥ //

[126]

samālokyaiva śāstrāṇi śrutimūlāni te purā /

manvādayo mahātmānas tilā syustādṛśāḥ kila //

satilairvidyate śrāddhaṃ vinā sarvatra kevalam /

mukhyadravyaistilairadbhiḥ paitṛkaṃ nikhilaṃ bhavet //

sarveṣāṃ karmaṇāmādyā āpa eva viśeṣataḥ /

paramāḥ kāraṇānīha tasmādbrāhmaṇapuṃgavāḥ //

apa eva samāśritya varṣante toyadā mahat /

jalaṃ tatraiva vartante tadeva paramaṃ sthalam //

prabhūtaidhodakagrāmaḥ sarvadeśottamottamaḥ /

nadītīraṃ viśeṣeṇa tacchatādhikamucyate //

tatraiva sakalā dharmā anuṣṭheyā hi santatam /

nadī ca sajalā jñeyā na tacchūnyā kadācana //

iti āṅgirasam |

ityāṅgirasasmṛtau pūrvāṅgirasaṃ samāptam |

[127]

uttarāṅgirasam

prathamo 'dhyāyaḥ

viśvarūpaṃ namaskṛtya devaṃ tribhuvaneśvaram /

dharmasya darśanārthāya aṅgirā idamabravīt //

atha trayāṇāṃ vakṣyāmi pramāṇaṃ vidhimāditaḥ /

dharmasya parṣadaścaiva prāyaścittakramasya ca //

prāyaścittaṃ catuṣpādaṃ vihitaṃ dharmakartṛbhiḥ /

pariṣaddaśadhā proktā trividhā vā samāsataḥ //

pramāṇābhihitaṃ yattu sarvamaṅgirasā tadā /

aprameyapramāṇasya duḥkhenādhigamo bhavet //

tasmādaṅgirasā puṇyaṃ dharmaśāstramidaṃ kṛtam /

[128]

upasthānavranādeśacaryāśuddhiprakāśanam //

sa dharmastu kṛto jñeyaḥ svādhiṣṭhānaka eva vai /

caturbhiḥ sādhanaiścaiva dharmaḥ proktaḥ sanātanaḥ //

kṛtvā pūrvamudāhārya yathoktaṃ dharmakartṛbhiḥ /

paścātkāryānusāreṇa śaktyā kuryuranugraham //

yatpūrvamṛṣibhiḥ proktaṃ dharmaśāstramanuttamam /

tatpramāṇaṃ tu sarveṣāṃ lokadharmānuvarṇanam //

na hi teṣāmatikramya vacanāni mahātmanām /

prajñānairapi vidvadbhiḥ śakyamanyatprabhāṣitum //

svābhiprāyakṛtaṃ karma vidhivijñānavarjitam /

krīḍākarmeva bālānāṃ tatsarvaṃ syānnirarthakam //

ityaṅgirasadharmaśāstre upoddhāto nāma prathamo 'dhyāyaḥ

[129]

dvitīyo 'dhyāyaḥ

ata ūrdhvaṃ pravakṣyāmi copasthānasya lakṣaṇam /

upasthito hi nyāyena vratādeśanamarhati //

sadyo niḥsaṃśayaḥ pāpo na bhuñjītānupasthitaḥ /

bhuñjāno vardhayet pāpaṃ pariṣadyatra vartate //

saṃśaye na tu bhoktavyaṃ yāvatkāryaviniścayaḥ /

pramāṇenaiva kartavyaṃ yāvadāśāsanaṃ tathā //

kṛtvā pāpaṃ na gūheta gūhyamānaṃ tu vardhate /

svalpaṃ vātha prabhūtaṃ vā dharmavidbhyo nivedayet //

te hi pāpakṛtāṃ vaidyā boddhāraścaiva pāpmanām /

duḥkhasyaiva yathā vaidyāḥ siddhimanto rujāyatām //

prāyaścitte samutpanne śrīmān satyaparāyaṇaḥ /

mṛdurārjavasaṃpannaḥ śuddhiṃ yāyāddvijaḥ sadā //

[130]

sacelaṃ vāgyataḥ snātvā klinnavāsāḥ samāhitaḥ /

kṣatriyo vātha vaiśyo vā tataḥ pariṣadaṃ vrajet //

upasthānaṃ tataḥ śīghram artimān dharaṇīṃ vrajan /

gātraiśca śirasā caiva na ca kiṃcidudāharet //

tataste praṇipātena dṛṣṭvā taṃ samupasthitam /

viprāḥ pṛcchanti yatkāryam upaveśyāsane śubhe //

kiṃ te kāryaṃ kimarthaṃ vā kiṃ vā mṛgayase dvija /

parṣadi brūhi tatsarvaṃ yatkāryaṃ hitamātmanaḥ //

ityāṅgirasadharmaśāstre pariṣadupasthānaṃ nāma dvitīyo 'dhyāyaḥ

tṛtīyo 'dhyāyaḥ

satyena dyotate rājā satyena dyotate raviḥ /

satyena dyotate vahniḥ satye sarvaṃ pratiṣṭhitam //

bhūrbhuvaḥsvastrayolokās te 'pi satye pratiṣṭhitāḥ /

asmākaṃ caiva sarveṣāṃ satyameva parā gatiḥ //

[131]

yadi cedvakṣyate satyaṃ niyataṃ prāpyate sukham /

yadgṛhīto hyasatyena na ca śudhyeta karhicit //

satyenaiva viśudhyanti śuddhikāmāśca mānavāḥ /

tasmātprabrūhi yatsatyam ādimadhyāvasānakam //

evaṃ taiḥ samanujñātaḥ satyaṃ brūyādaśeṣataḥ /

tasminnivedite kārye 'pasāryo yastu kāryavān //

tasminnutsārite pāpe yathāvaddharmapāṭhakāḥ /

te tathā tatra kalpeyur vimṛśantaḥ parasparam //

āptadharmeṣu yatproktaṃ yacca sānugrahaṃ bhavet /

pariṣat saṃpadaścaiva kāryāṇāṃ ca balābalam //

prāpya deśaṃ ca kālaṃ ca yacca kāryāntaraṃ bhavet /

pariṣaccintya tatsarvaṃ prāyaścittaṃ vinirdiśet //

sarveṣāṃ niścitaṃ yatsyād yacca prāṇānna pātayet /

āhūya śrāvayedeko yaḥ pariṣanniyojitaḥ //

śṛṇuṣva bho idaṃ vipra yatta ādiśyate vratam /

[132]

tattadyatnena kartavyam anyathā te vṛthā bhavet //

yadā ca te bhaveccīrṇaṃ tadā śuddhiprakāśanam /

kāryaṃ sarvaprayatnena na śaktyā viprapūjitam //

ityāṅgirasadharmaśāstre prāyaścittavidhānaṃ nāma tṛtīyo 'dhyāyaḥ

caturtho 'dhyāyaḥ

prāyo nāma tapaḥ proktaṃ cittaṃ niścaya ucyate /

taponiścayasaṃyogāt prāyaścittamiti smṛtam //

prāyaścittasamaṃ cittaṃ cārayitvā pradīyate /

parṣadā kriyate yattat prāyaścittamiti smṛtam //

catvāro vā trayo vāpi vedavedāgnihotriṇaḥ /

ye tu samyaksthitā viprāḥ kāryākāryaviniścitāḥ //

prāyaścittapraṇetāraḥ saptaite parikīrtitāḥ /

[133]

ekaviṃśatibhiścānyaiḥ pārṣadatvaṃ samāgataiḥ //

sāvitrīmātrasāraistu cīrṇavedavratairdvijaiḥ /
yatīnāmātmavidyānāṃ dhyāyināmātmavedinām /
śirovrataiśca snātānām eko 'pi pariṣadbhavet //

evaṃ pūrvaṃ mayāpyuktaṃ teṣāṃ ye ye pare pare /

svavṛtyā parituṣṭānāṃ pariṣattvamudāhṛtam //

eṣāṃ laghuṣu kāryeṣu madhyameṣu ca madhyamā /

mahāpātakacintāsu śataśo bhūya eva vā //

ata ūrdhvaṃ tu ye viprāḥ kevalaṃ nāmadhārakāḥ /

pariṣattvaṃ na teṣvasti sahasraguṇiteṣvapi //

janmaśārīravidyābhir ācāreṇa śrutena ca /

dharmeṇa ca yathoktena brāhmaṇatvaṃ vidhīyate //

[134]

citrakarma yathānekair aṅgairunmīlyate śanaiḥ /

brāhmaṇyamapi tadvatsyāt saṃskārairmantrapūrvakaiḥ //

ityāṅgirasadharmaśāstre pariṣallakṣaṇaṃ nāma caturtho 'dhyāyaḥ

pañcamo 'dhyāyaḥ

cāturvedyo vikalpī ce aṅgaviddharmapāṭhakaḥ /

trayaścāśramiṇo mukhyā parṣadeṣā daśāvarā //

caturṇāmapi vedānāṃ pāragā ye dvijottamāḥ /

svaiḥ svairaṅgairvināpyete cāturvedyā iti smṛtāḥ //

dharmamya parṣadaścaiva prāyaścittakramasya ca /

trayāṇāṃ yaḥ pramāṇajñaḥ sa vikalpī bhaveddvijaḥ //

śabde chandasi kalpe ca śikṣāyāṃ caiva niścayaḥ /

jyotiṣāmayane caiva sanirukte 'ṅgavidbhavet //

vedavidyāvratasnātaḥ kulaśīlasamanvitaḥ /

anekadharmaśāstrajñaḥ paṭhyate dharmapāṭhakaḥ //

brahmacaryāśramādūrdhvam āśramādvṛddha ucyate /

eṣāmeva tu vṛddhānāṃ ya ete saṃprakīrtitāḥ //

[135]

pariṣadbrāhmaṇānāṃ ca rājñāṃ sā dviguṇā smṛtā /

vaiśyānāṃ triguṇā caiva parṣadvacca vrataṃ smṛtam //

brāhmaṇo brāhmaṇānāṃ tu kṣatriyāṇāṃ tu pāṭhakaḥ /

vaiśyānāṃ caiva yo praṣṭā ta eva vratadāḥ smṛtāḥ //

aguruḥ kṣatriyāṇāṃ tu vaiśyānāṃ cāpyayājakaḥ /

prāyaścittaṃ samādiśya taptakṛcchraṃ samācaret //

evamuddiśya varṇeṣu kṣatriyādiṣu darśanam /

pravṛttānāṃ tu vakṣyāmi prāyaścittamanuttamam //

śūdraḥ kālena śudhyeta gobrāhmaṇahite rataḥ /

dānairvāpyupavāsairvā dvijaśuśrūṣaṇe rataḥ //

api vā mārgamālambya kṣatradharmeṣu tiṣṭhataḥ /

antarā brāhmaṇaṃ kṛtvā tato 'sya vratamādiśet //

tasmācchūdraṃ samāsādya tathā dharmapathe sthitaḥ /

prāyaścittaṃ pradātavyaṃ dharmavedavivarjitam //

[136]

āpanno yena vā dharmo vrataṃ vā yena tuṣyati /

brāhmaṇānāṃ prasādena saṃtāryaḥ sarva eva hi //

ityāṅgirasadharmaśāstre prāyaścittaniyantukathanaṃ nāma pañcamo 'dhyāyaḥ

ṣaṣṭho 'dhyāyaḥ

paṇe tu parṣapakalpasya kalpasya pariṣadbalam /

kāriṇaścāpyupasthānaṃ balaṃ samyaṅniveditam //

akalpā pariṣadyatra kalpo vā pariṣadvinā /

kāryaṃ vāpyanyathoktaṃ vā śuddhistatrāsya durlabhā //

pariṣatkalpato kāryā yathā sarve balīyasaḥ /

bhavanti na tathā pāpaṃ tasmin yoge 'vatīryate //

evametatsamāsādya tadyogaṃ ca praṇaśyati /

mahatyāṃ cāmbhasi kṣiptaṃ yathālpalavaṇaṃ tathā //

etadyogapradhānāya kāryāṇi pariśodhane /

taddravyaṃ karṇasaṃyogād vaktrāṇāmiva śodhane //

yatpāpaṃ śāmyamānasya karturdharmeṇa śāstrataḥ /

tadvadvacchati kārtsnyena bhāgaśaḥ prabravīmi te //

gururātmavatāṃ śāstā śāstā rājā durātmanām /

[137]

antaḥpracchannapāpānāṃ śāstā vaivasvato yamaḥ //

gurū rājā yamo vāpi śāstā dharmeṇa yujyate /

śāstā samucyate pāpād āhato bhayataḥ śubham //

prāyaścitte yadā cīrṇe brāhmaṇe dagdhakilbiṣe /

dharmaṃ pṛcchāmi tattvena tatpāpaṃ kva nu tiṣṭhati //

naiva gacchati kartāraṃ naiva gacchati pārṣadam /

mārutārkāṃśusaṃyogāj jalavatsaṃpraśīryate //

teṣāṃ tretāgninā dagdhaṃ pāvakasya tu dhīmataḥ /

naśyate nātra saṃdehaḥ sūryadṛṣṭirhimaṃ yathā //

prabrūyātpakṣato yacca bāhyaṃ yaccāpi parṣadaḥ /

gacchatastāvubhau mūḍhau narakaṃ tena karmaṇā //

ajānan yastu vibrūyāj jānanvāpyanyathā vadet /

ubhayorhi tayordoṣaḥ pakṣayorubhayorapi //

ajānānāṃ ca dātḥṇām adatḥṇāṃ ca jānatām /

evaṃ bhavenmahādoṣas tasmājjñātvā vadetsadā //

yattu dattamajānadbhiḥ prāyaścittaṃ samāgataiḥ /

[138]

tatpāpaṃ śatadhā bhūtvā dātḥnevopatiṣṭhati //

ye tu samyaksthitā viprā dharmavedāṅgapāragāḥ /

śaktāste tāraṇe teṣām ātmano 'nugrahasya ca //

ityāṅgirasadharmaśāstre prāyaścittācārakathanaṃ nāma ṣaṣṭho 'dhyāyaḥ

saptamo 'dhyāyaḥ

ārtānāṃ mārgamāṇānāṃ prāyaścitāni ye dvijāḥ /

jānanto na prayacchanti te ca yānti samaṃ tu taiḥ //

tasmādārtaṃ samāsādya brāhmaṇaṃ tu viśeṣataḥ /

jānadbhiḥ parṣadaḥ panthā na hātavyaḥ parāṅmukhaiḥ //

Note: prāyaścittaṃ vaktavyam

tasya kārye vratādeśaḥ pramāṇārthaṃ hi dātṛbhiḥ /

ajñānādupadeṣṭavyaḥ kramaśaḥ sarva eva vā //

bhayādabhyuttaretkaścid bhayārtaṃ brāhmaṇaṃ kvacit /

evaṃ pāpātsamuddhṛtya tena tulyaphalo bhavet //

anarthitairanāhutair apṛṣṭaiśca yathāvidhi /

[139]

prāyaścittaṃ na dātavyaṃ jānadbhirapi ca dvijaiḥ //

tasmājjanaiḥ pradātavyam anujñāpya ca parṣadam /

na cānyeṣu prajalpatsu caivaṃ dharmo na hīyate //

pātakeṣu śataṃ parṣat sahasraṃ mahadādiṣu /

upapāpeṣu pañcāśat svalpaṃ svalpeṣu niścayaḥ //

Note: pañcamahāpātakinaḥ

brahmahā svarṇahārī ca surāpo gurutalpagaḥ /

etaiḥ saṃyujyate yo 'nyaḥ patitaiḥ saha pañcamaḥ //

Note: patitāḥ

nārīpuruṣahantā ca kanyādūṣī gavāṃ ca hā /
catvāraḥ patitā proktā yathā vai brahmahādayaḥ /
upapātakāstvasaṃkhyātās te ca goghnādayastathā //

ityāṅgirasadharmaśāstre pāpaparigaṇanaṃ nāma saptamo 'dhyāyaḥ

aṣṭamo 'dhyāyaḥ

Note: pratigrahe

āhitāgnistu yo vipraḥ pratigṛhṇāti śūdrataḥ /

[140]

bhoktḥṇāṃ samatāṃ yāti tiryagyoniṃ ca gacchati //

Note: śūdrānnabhojane

yastu vedamadhīyāno bhuṅkte śūdrānnameva ca /

śūdre vedaphalaṃ yāti śūdratvaṃ ca sa gacchati //

Note: śūdraṃ praśasya svastivacane

ghrātvā pītvā nirīkṣyātha spṛṣṭvā ca pratigṛhya ca /

praśasya svasti cetyuktvā bhoktā eva na saṃśayaḥ //

ete doṣā bhavantīha śūdrānnasya parigrahe /

anugrahaṃ tu vakṣyāmi manunā coditaṃ purā //

āmaṃ vā yadi vā pakvaṃ śūdrānnamupasevate /

kilbiṣaṃ bhuñjate bhoktā yaśca vipraḥ purohitaḥ //

Note: pratigṛhyānyebhyo dātavyam

guruvahnyatithīnāṃ tu bhṛtyānāṃ tu viśeṣataḥ /

pratigṛhya pradātavyaṃ na bhuñjīta svayaṃ tataḥ //

Note: śūdrānnarasapuṣṭādhīyānasya

śūdrānnarasapuṣṭasya cādhīyānasya nityaśaḥ /

[141]

japato juhvato vāpi gatirūrdhvaṃ na vidyate //

Note: ṣaṇmāsaṃ bhuktau

ṣaṇmāsānatha yo bhuṅkte śūdrasyānnaṃ nirantaram /

jīvanneva bhavecchūdro mṛtaḥ śvā cābhijāyate //

akṛtvaiva nivṛttiṃ yaḥ śūdrānnānmriyate dvijaḥ /

āhitāgnirviśeṣeṇa sa śūdragatibhāgbhavet //

pakvānnavarja viprebhyo godhānyaṃ kṣatriyādapi /

vaiśyāttu sarvadhānyāni śadrāddhānyaṃ na kiṃcana //

anūdakaṃ tu tatsarvaṃ gandhamālyavivarjitam /

yathā varṇeṣu yaddattaṃ pratigṛhṇīta vai dvijaḥ //

yatta kṣetragataṃ dhānyaṃ khale vā kaṇa eva vā /

sārvakālaṃ gṛhītavyaṃ śūdrādapyaṅgiro 'bravīt //

satpātre samanujñātaṃ dugdhaṃ yacchucinā bhavet /

yathā caupadhikṛtyaṃ syād dadhnā vā payasāpi vā //

pātrebhyo 'pi tathā grāhyaṃ śūdrebhyaḥ prākṛtādapi /

śūdraveśmani viprāṇāṃ kṣīraṃ vā yadi vā dadhi //

nivṛttena na pātavyaṃ śūdrānnasadṛśaṃ hi tat /

[142]

agnyagāre gavāṃ goṣṭhe nadīvipragṛheṣu ca //

kūpasthāne tathāraṇye peyaṃ caiva payo dadhi /

āmaṃ māṃsaṃ dadhi ghṛtaṃ dhānyaṃ kṣīramayauṣadham //

guḍo rasastathodaśvidbhojyānyetāni nityaśaḥ /

aśṛtaṃ cāranālaṃ ca tāmbūlaṃ saktavastilāḥ //

phalāni piṇyākamatho grāhyamauṣadhameva ca /

apraṇodyāni medhyāni pratigrāhyāṇi nityaśaḥ //

sūtake tu yadā vipro brahmacārī viśeṣataḥ /

pibetpānīyamajñānād bhuṅakte vā saṃspṛśeta vā //

pānīyapāne kurvīta pañcagavyasya prāśanam /

trirātropoṣaṇaṃ bhuṅkte sparśe snānaṃ vidhīyate //

ityāṅgirasadharmaśāstre śūdrānnādiniṣedhakathanaṃ nāmāṣṭamo 'dhyāyaḥ

navamo 'dhyāyaḥ

antardaśāhe bhuktvānnaṃ sūtake mṛtake 'pi vā /

[143]

daśarātraṃ pivedvajraṃ brāhmaṇo brāhmaṇasya tu //

kṣatriyasyārdhamāptaṃ tu viśaḥ pañcādhikaṃ tathā /

śūdrasyaiva tu bhuktvānnaṃ tribhirmāsairvyapohati //

āhitāgnistrirātreṇa brahmakṣatraviśāmapi /

pañcarātraṃ caredbhuktvā śrotriyasyāgnihotriṇaḥ //

ata ūrdhvaṃ tu snātānāṃ māsāśaucaṃ na vidyate /

dīkṣitānāṃ ca sarveṣāṃ rājñāṃ sarvanidhestathā //

sasatre dānadharme ca pakvamannaṃ tu garhitam /

pañcarātraṃ caredvajraṃ ṣaḍahaṃ madhyamācaret //

tathā cānyeṣvabhojyeṣu vyahamevaṃ samācaret /

anāpatsu caredbhaikṣyaṃ siddhaṃ vastu gṛhe vasan //

daśarātraṃ caredvajram āpatsu ca tryahaṃ caret /

patitānāṃ ca sarveṣāṃ bhuktvā cāndrāyaṇaṃ caret //

pratimāsadinaṃ hṛṣṭam anyathā patito bhavet /

pratisaṃvatsaraṃ vāpi śrotriyasya bhavedidam //

brahmecārī yatiścāpi vidyārthī gurupoṣakaḥ /

adhvagaḥ kṣīṇavṛttiśca ṣaḍete bhikṣukāḥ smṛtāḥ //

vyādhitasya daridrasya kuṭumbātpracyutasya ca /

adhvānaṃ vā prayātasya bhaikṣyacaryā vidhīyate //

brahmacārī śunā daṣṭas tryahamevaṃ samācaret /

[144]

gṛhasthastu dvirātraṃ vāpy ekāhaṃ vāgnihotravān //

nābherūrdhvaṃ tu daṣṭasya tadeva dviguṇaṃ bhavet /

tadeva dviguṇaṃ vaktre mūrdhni ceva caturguṇam //

ata ūrdhvaṃ tu yatsnātaḥ snānenaiva viśudhyati /

sarveṣvevāvakāśeṣu tadā pravrajitaḥ svayam //

avratī savratī vāpi śunā daṣṭastathā dvijaḥ /

dṛṣṭāgniṃ hūyamānaṃ tu sadya eva śucirbhavet //

brāhmaṇī tu śunā daṣṭā some dṛṣṭiṃ nipātayet /

yadā na dṛśyate somaḥ prāyaścittaṃ kathaṃ bhavet //

yāṃ diśaṃ tu gataḥ somas tāṃ diśaṃ tu vilokayet /

somamārgeṇa sā pūtā pañcagavyena śudhyati //

ityāṅgirasadharmaśāstre abhakṣyabhakṣaṇaprāyaścittavidhirnāma navamo 'dhyāyaḥ

daśamo 'dhyāyaḥ

daṇḍādūrdhvaṃ tu yatnena praharettu nipātayet /

dviguṇaṃ govrataṃ tasya prāyaścittaṃ vidhīyate //

Note: daṇḍalakṣaṇam

aṅguṣṭhamātraṃ sthūlaḥ syād bāhumātrapramāṇataḥ /

[145]

sārdraśca sapalāśaśca daṇḍa ityabhidhīyate //

Note: gavāṃ rodhanādinā maraṇe

rodhane bandhane vāpi yojane vā gavāṃ rujā /

utpanne maraṇe vāpi nimittaṃ tatra vidyate //

pādamekaṃ caredrodhe dvau pādau bandhane caret /

yojanaṃ pādahīnaṃ syāc caretsarvaṃ nipātane //

na nārikelena na phālakena na mauñjinā nāpi ca valkalena /

etaiśca gāvo na hi bandhanīyā badhvā tu tiṣṭhetparaśuṃ pragṛhya //

kuśakāśaistu badhnīyād ūrdhvaṃ dakṣiṇatomukham /

pāśalagne tathā dāhe prāyaścittaṃ na vidyate //

[146]

yadi tatra bhavecchokaḥ prāyaścittaṃ kathaṃ bhavet /

japitvā pātamānīyaṃ mucyate sarvakilbiṣāt //

asthibhaṅgaṃ gavāṃ kṛtvā lāṅgūlacchedanaṃ tathā /

pātanaṃ caiva śṛṅgasya māsārdhaṃ yāvakaṃ pibet //

vraṇabhaṅge ca kartavyaḥ snehābhyaṅgaśca pāṇinā /

yavasaścopahartavyo yāvadrūḍhavraṇo bhavet //

asthibhaṅge tathā śṛṅgakaṭibhaṅge tathaiva ca /

yāvajjīvati ṣaṇmāsān prāyaścittaṃ na vidyate //

śruṅgabhaṅge 'sthibhaṅge ca carmanirmocane tathā /

daśarātraṃ pibedvajraṃ yāvatsvasti bhavettadā //

anyatrāṅkanalakṣmabhyāṃ vāhanirmocane tathā /

sāyaṃ saṃgopanārthaṃ tu na duṣyedrodhabandhayoḥ //

[147]

yantreṇa gocikitsārthaṃ mūḍhagarbhavimocane /

yatne kṛte vipadyeta na doṣastatra vidyate //

auṣadhaṃ snehamāhāraṃ dadyādgobrāhmaṇe hitam /

prāṇināṃ prāṇavṛttyarthaṃ prāyaścittaṃ na vidyate //

gaje vājini vā vyāghre khaḍge śyāmamṛge vṛke /

siṃhe śuni varāhe ca mayūre pakṣiṇāmapi //

kāke haṃse ca gṛdhre ca ṭiṭṭibhe khañjarīṭake /

yathā gavi tathā vindyād bhagavānmanurabravīt //

mohādvirūḍhamācāryapratyāvṛttau tu yo dvijaḥ /

prāyaścittaṃ na mṛgyeta śṛṇu tasyāpi yo vidhiḥ //

vihihataṃ yadakāmānāṃ kāmāttaddviguṇaṃ bhavet /

paścāttu dahyāttāpena kṛtvā pāpāni mānavaḥ //

dhanatyāgaṃ gṛhe kṛtvā sarvatyāgena śudhyati /

dravyairvā vipulairviprān toṣayedyaḥ suniścitam //

Note: bālavṛddhāṅganānāṃ prāyaścittam

tannāryaḥ kāmataḥ prāptāḥ pāpamardhaṃ samādiśet /

arvāktu dvādaśādabdāt puruṣo hyardhabhāgbhavet //

[148]

aśītiryasya cāpūrṇā varṣārdhaṃ sakalo vidhiḥ /
prāyaścittasya ye klībabālavṛddhāṅganādayaḥ /
teṣu sarveṣu saṃcintya pādamekaṃ samācaret //

ityāṅgirasadharmaśāstre hiṃsāyāyaścittakathanaṃ nāma daśamo 'dhyāyaḥ

ekādaśo 'dhyāyaḥ

upapātakarmasakto goghno muñjīta yāvakam /

akṣāralavaṇaṃ rūkṣaṃ ṣaṣṭhe kāle 'sya bhojanam //

kṛtāvāpo vane goṣṭhe carmaṇā tena saṃvṛtaḥ /

dvau māsau snānamabhyaṅgaṃ gomūtreṇa vidhīyate //

pādaśaucakriyā kāryā adbhiḥ kurvīta kevalam /

vrativaddhārayedaṇḍaṃ samantrāṃ mekhalāṃ tathā //

gāścaivānuvrajennityaṃ rajastāsāṃ sadā pibet /

tiṣṭhantīṣvanutiṣṭhecca vrajantīṣvapyanuvrajet //

śuśrūṣitvā namaskṛtvā rātrau vīrāsanaṃ vaset /

[149]

gomatīṃ ca japedvidvān okāraṃ vedameva ca //

āturāmabhiśastāṃ vā coravyāghrādibhirbhayaiḥ /

patitāṃ paṅkalagnāṃ vā sarvaprāṇairvimokṣayet //

uṣṇe varṣati śīte vā mārute vāti vā bhṛśam /

na kurvītātmanastrāṇaṃ gorakṛtvā svaśaktitaḥ //

ātmano yadi vānyeṣāṃ gṛhekṣetre 'thavā khale /

bhakṣayantīṃ na kathayet pibantaṃ caiva vatsakam //

anena vidhinā goghno yastu gā anugacchati /

sa gohatyātmakāt pāpān mucyate nātra saṃśayaḥ //

ṛṣabhaikādaśā gāśca dadyātsucaritavrataḥ /

avidyamāne sarvasvaṃ vedavidbhyo nivedayet //

eteṣāṃ vihitaṃ puṇyaṃ kṛcchramaṅgirasā svayam /

dharmavidbhiranūcānair upapātakanāśanam //

ityāṅgirasadharmaśāstre govadhaprāyaścittaṃ nāmaikādaśo 'dhyāyaḥ

dvādaśo 'dhyāyaḥ

ata ūrdhvaṃ pravakṣyāmi prāyaścittavidhiṃ śubham /

yamadhītya vimuñcanti śrutvā smṛtvā ca vai dvijāḥ //

sadā triṣavaṇaṃ snāyāt sakṛtsnātvā payaḥ pibet /

[150]

prātaḥ snātvā samārambhaṃ kuryājjapyaṃ tu nityaśaḥ //

sāvitrīṃ vyāhṛtīṃ vāpi japedaṣṭasahasrakam /

oṃkāramāditaḥ kṛtvā rūpe rūpe tathāntaram //

sthānaṃ vīrāsanaṃ śaktaḥ kuryādāsanameva vā /

āsanaṃ śalyaviddhaṃ syād amadhaḥśāyī bhavetsadā //

gavyasya payaso 'lābhe gavyameva bhaveddadhi /

dadhyabhāve bhavettakraṃ takrābhāve tu yāvakam //

eṣāmanyatamaṃ yaccāpy upapadyeta tatpibet /

gomūtreṇa tu saṃyuktaṃ yāvakaṃ tatpibeddvijaḥ //

etattu vihitaṃ puṇyaṃ kṛcchramaṅgirasā svayam /

praṇavātta samārambho nāmnā vajramiti smṛtam //

etatpātakayuktānāṃ prāyaścittaṃ vidhīyate /

mahāpātakasaṃyuktā varṣaiḥ śudhyanti te tribhiḥ //

athopapātakāścintyās tathā kālaṃ samādiśet /

kālasya tu yathoktasya brāhmaṇastatra kāraṇam //

brāhmaṇā eva ca kṣetraṃ brāhmaṇā eva daivatam /

brāhmaṇānāṃ prasādena sūryo divi virājate //

na brāhmaṇasamaṃ kṣetraṃ na brāhmaṇasamo 'nalaḥ /

vidhirna brāhmaṇādūrdhvaṃ na daivaṃ brāhmaṇātparam //

[151]

japatāṃ juhvatāṃ caiva yacchato ca satāmapi /

kṣetro 'gnestu susaṃbhūto brāhmaṇo 'dya viśiṣyate //

na skandate na vyathate na vinaśyati karhicit /

variṣṭhamagnihotrebhtho brāhmaṇasya mukhe hutam //

devanāpitṛbhūtānāṃ kācidbhavati kasyacit /

brāhmaṇe devatāḥ sarvāḥ sa ca sarvasya devatā //

yo hi yāṃ devatāmicched ārādhayitumavyayam /

sarvopāyaprayatnena toṣayedbrāhmaṇān sadā //

samastasaṃpatsamavāptihetavaḥ samutthitāpatkulakṣmaketavaḥ /

apārasaṃsārasamudrasetavaḥ punantu māṃ brāhmaṇapādapāṃsavaḥ //

ity āṅgirasadharmaśāstre kṛcchrādisvarūpakathanaṃ nāma dvādaśo 'dhyāyaḥ

ity uttarāṅgirasam

ity āṅgirasasmṛtiḥ

Lizenz: Distributed under a Creative Commons Attribution-NonCommercial-ShareAlike 4.0 International License.
Link zur Lizenz

Zitationsvorschlag für diese Edition: TextGrid Repository (2025). Reinhold Grünendahl. Āṅgirasasmṛti. GRETIL. https://hdl.handle.net/21.11113/0000-0016-CAAC-3