śrīHarṣadeva-viracitā | || Priyadarśikā ||

[p. 1]

dhūma-vyākula-dṛṣṭir indu-kiraṇair āhlāditākṣī punaḥ
paśyantī varam utsukānata-mukhī bhūyo hriyā brahmaṇaḥ /
serṣyā pāda-nakhendu-darpaṇa-gate Gaṅgāṃ dadhāne hare
sparśād-utpulakā kara-graha-vidhau Gaurī śivāyāstu vaḥ // HPri_1.1 //

api ca | Kailāsādrāv udaste paricalati gaṇeṣūllasat-kautukeṣu kroḍaṃ mātuḥ Kumāre viśati viṣa-muci prekṣamāṇe sa-roṣam / [p. 2] pādāvaṣṭambha-sīdad-vapuṣi Daśamukhe yāti pātāla-mūlaṃ

kruddho 'py āśliṣṭa-mūrtir bhaya-ghanam Umayā pātu tuṣṭaḥ Śivo naḥ // HPri_1.2 //

(nāndy-ante sūtradhāraḥ parikramya) | adyāhaṃ vasantotsave sa-bahu-mānam āhūya nānā-dig-deśād āgatena rājñaḥ śrī-Harṣadevasya pāda-padmopajīvinā rāja-samūhenoktaḥ yathāsmat-svāminā śrīHarṣadevenāpūrva-vastu-racanālaṃkṛtā Priyadarśikā nāma [p. 3] nāṭikā kṛtety asmābhiḥ śrotra-paraṃparayā śrutam | na tu prayogato dṛṣṭā | tat tasyaiva rājñaḥ sarva-jana-hṛdayāhlādino bahu-mānād asmāsu cānugraha-buddhyā yathāvat prayogena tvayā nāṭayitavyeti | tad yāvan nepathya-racanāṃ kṛtvā yathābhilaṣitaṃ saṃpādayāmi | parito 'valokya | āvarjitāni sāmājika-manāṃsīti me niścayaḥ | kutaḥ |

śrī-Harṣo nipuṇaḥ kaviḥ pariṣad apy eṣā guṇa-grāhiṇī
loke hāri ca Vatsarāja-caritaṃ nāṭye ca dakṣā vayam /
vastv ekaikam apīha vāñchita-phala-prāpteḥ padaṃ kiṃ punar
mad-bhāgyopacayād ayaṃ samuditaḥ sarvo guṇānāṃ gaṇaḥ // HPri_1.3 //

(nepathyābhimukham avalokya) | aye | kathaṃ prastāvanābhyudyate mayi viditāsmad-abhiprāyo 'ṅgādhipater Dṛḍhavarmaṇaḥ kañcukino bhūmikāṃ kṛtvāsmad-bhrāteta evābhivartate | tad yāvad aham apy anantara-bhūmikāṃ saṃpādayāmi | (iti niṣkrāntaḥ) | (iti prastāvanā) |

[p. 4] prathamo 'ṅkaḥ | (tataḥ praviśati kañcukī |)

kañcukī - (sa-śoka-śramaṃ nāṭayan | niḥśvasya) | kaṣṭaṃ bhoḥ kaṣṭam |

rājño vipad-bandhu-viyoga-duḥkhaṃ deśa-cyutir durgama-mārga-khedaḥ /
āsvādyate 'syāḥ kaṭu-niṣphalāyāḥ phalaṃ mayaitac cira-jīvitāyāḥ // HPri_1.4 //

(sa-śokaṃ sa-vismayaṃ ca) | tādṛśasyāpi nāmāpratihata-śakti-trayasya Raghu-Dilīpa-Nala-tulyasya devasya Dṛḍhavarmaṇo mat-prārthyamānāpy anena sva-duhitā Vatsarājāya datteti baddhānuśayena Vatsarājo bandhanān na nivartata iti ca labdha-randhreṇa sahasāgatya Kaliṅga-hatakena vipattir īdṛśī kriyata iti yat satyam upapannam api na śraddadhe | katham ekānta-niṣṭhuram īdṛśaṃ ca daivam asmāsu | yena sāpi rājaputrī yathā-kathaṃcid enāṃ Vatsarājāyopanīya svāminam an-ṛṇaṃ kariṣyāmīti matvā mayā tādṛśād api pralaya-kāla-dāruṇād avaskanda-saṃbhramād apavāhya devasya Dṛḍhavarmaṇo mitra-bhāvānvitasyaivāṭavikasya nṛpater Vindhyaketor gṛhe sthāpitā satī snānāya nātidūram ity Agastya-tīrthaṃ gate mayi kṣaṇāt kair api nipatya hate Vindhyaketau rakṣobhir iva nirmānuṣī-kṛte dagdhe sthāne na jñāyate kasyām avasthāyāṃ vartata iti | nipuṇaṃ ca vicitam etan mayā sarvaṃ sthānam | na ca jñātaṃ kiṃ tair eva dasyubhir nītāthavā dagdheti | tat kiṃ karomi manda-bhāgyaḥ | (vicintya) | aye | śrutaṃ mayā bandhanāt paribhraṣṭaḥ Pradyota-tanayām apahṛtya Vatsarājaḥ Kauśāmbīm āgata iti | [p. 5] kiṃ tatraiva gacchāmi | (niḥśvasyātmano 'vasthāṃ paśyan) | kim iva hi rājaputryā vinā tatra gatvā kathayiṣyāmi | aye | kathitaṃ cādya mama Vindhyaketunā -- mā bhaiṣīḥ | jīvati tatra-bhavān mahā-rājo Dṛḍhavarmā gāḍha-prahāra-jarjarī-kṛto baddhas tiṣṭhati | iti | tad adhunā svāminam eva gatvā pāda-paricaryayā jīvita-śeṣam ātmanaḥ saphalayiṣyāmi (parikramyordhvam avalokya) | aho atidāruṇatā śaradātapasya | yad evam aneka-duḥkha-saṃtāpitenāpi mayā tīkṣṇo 'vagamyate |

ghana-bandhana-mukto 'yaṃ kanyā-grahaṇāt paraṃ tulāṃ prāpya /
ravir adhigata-sva-dhāmā pratapati khalu Vatsarāja iva // HPri_1.5 //

(iti niṣkrāntaḥ) | (iti viṣkambhakaḥ) |

(tataḥ praviśati rājā vidūṣakaś ca) | rājā -

bhṛtyānām avikāritā parigatā dṛṣṭā matir mantriṇāṃ
mitrāṇy apy upalakṣitāni viditaḥ paurānurāgo 'dhikam /
nirvyūḍhā raṇa-sāhasa-vyasanitā strī-ratnam āsāditaṃ
nirvyājād iva dharmataḥ kim iva na prāptaṃ mayā bandhanāt // HPri_1.6 //

[p. 6] vidūṣakaḥ - (sa-roṣam) | bho vassa | kahaṃ taṃ evva dāsīe uttaṃ bandhaṇa-hadaaṃ pasaṃsesi | taṃ dāṇiṃ visumaridaṃ | jaṃ taha ṇava-ggaho via gaa-vaī khala-khalāamāṇa-loha-siṅkhalābandha-paḍikkhalanta-calaṇo suṇṇa-dukkhara-pisuṇida-hiaa-saṃdāvo rosa-vas'-uttambhida-diṭṭhī gurua-kara-phoḍia-dharaṇi-maggo raaṇīsu vi aṇiddā-suhaṃ aṇuhūdo si | [bho vayasya | kathaṃ tam eva dāsyāḥ putraṃ bandhana-hatakaṃ praśaṃsasi | tad idānīṃ vismṛtam | yat tathā nava-graha iva gaja-patiḥ khala-khalāyamāna-loha-śṛṅkhalābandha-pratiskhalac-caraṇaḥ śūnya-mukha-puṣkara-piśunita-ddhṛdaya-saṃtāpo roṣa-vaśottambhita-dṛṣṭir guruka-kara-sphoṭita-dharaṇi-mārgo rajanīṣv apy anidrā-sukham anubhūto 'si] |

rājā - Vasantaka durjanaḥ khalv asi | paśya |

dṛṣṭaṃ cārakam andhakāra-gahanaṃ no tan-mukhendu-dyutiḥ
pīḍā te nigala-svanena madhurās tasyā giro na śrutāḥ /
krūrā bandhana-rakṣiṇo 'dya manasi snigdhāḥ kaṭākṣā na te
doṣān paśyasi bandhanasya na punaḥ Pradyota-putryā guṇān // HPri_1.7 //

vidūṣakaḥ - (sa-garvam) | bho | jai dāva bandhaṇaṃ suha-ṇibandhaṇaṃ hoi tā kīsa tumaṃ Diḍhavammā baddho tti Kaliṅga-raṇṇo uvari rosaṃ bandhesi | [bhoḥ | yadi tāvad bandhanaṃ sukha-nibandhanaṃ bhavati [p. 7] tat kasmāt tvaṃ Dṛḍhavarmā baddha iti Kaliṅga-rājasyopari roṣaṃ badhnāsi] |

rājā - (vihasya) | dhiṅ mūrkha | na khalu sarvo Vatsarājo ya evaṃ Vāsavadattām avāpya bandhanān niryāsyati | tad āstāṃ tāvad iyaṃ kathā | Vindhyaketor upari bahūny ahāni Vijayasenasya preṣitasya na cādyāpi tat-sakāśāt kaścid āgataḥ | tad āhūyatāṃ tāvad amātyo Rumaṇvān | tena saha kiṃcid ālapitum icchāmi |

(praviśya) | pratīhārī - jedu jedu devvo | eso kkhu Vijaaseṇo amacco Rumaṇṇo vi paḍihāra-bhūmiṃ uvaṭṭhio | [jayatu jayatu devaḥ | eṣa khalu Vijayaseno 'mātyo Rumaṇvān api pratīhāra-bhūmim upasthitau] |

rājā - tvaritaṃ praveśaya tau |

pratīhārī - jaṃ devo āṇavedi | [yad deva ājñāpayati] | (iti niṣkrāntā) |

(tataḥ praviśati Rumaṇvān Vijayasenaś ca) Rumaṇvān - (vicintya) |

tat kṣanam api niṣkrāntāḥ kṛta-doṣā iva vināpi doṣeṇa /
praviśanti śaṅkamānā rāja-kulaṃ prāyaśo bhṛtyāḥ // HPri_1.8 //

(upasṛtya) | jayatu devaḥ |

rājā - (āsanaṃ nirdiśya) | Rumaṇvan | ita āsyatām |

Rumaṇvān - (sa-smitam upaviśya | eṣa khalu jita-Vindhyaketur Vijayasenaḥ praṇamati | (Vijayasenas tathā karoti) |

rājā - (sādaraṃ pariṣvajya) | api kuśalī bhavān |

Vijayasenaḥ - adya svāminaḥ prasādāt |

rājā - Vijayasena upaviśyatām |

[p. 8]

(Vijayasena upaviśati) |

rājā - Vijayasena kathaya Vindhyaketor vṛttāntam |

Vijayasenaḥ - deva kim aparaṃ kathayāmi | yādṛśaḥ svāmini kupite |

rājā - tathāpi vistarataḥ śrotum icchāmi |

Vijayasenaḥ - deva śrūyatām | ito vayaṃ deva-pādādeśād yathādiṣṭena kari-turaga-padāti-dainyena mahāntam apy adhvānaṃ divasa-trayeṇollaṅghya prabhāta-velāyām atarkitā eva Vindhyaketor upari nipatitāḥ smaḥ |

rājā - tatas tataḥ |

Vijayasenaḥ - tataḥ so 'py asmad-bala-tumula-kalakalākarṇanena pratibuddhaḥ kesarīva Vindhya-kandarān nirgatya Vindhyaketur an-apekṣita-bala-vāhano yathāsaṃnihita katipaya-sahāyaḥ sahasā sva-nāmodghoṣayann asmān abhiyoddhuṃ pravṛttaḥ |

rājā - (Rumaṇvantam avalokya sa-smitam) | śobhitaṃ Vindhyaketunā | tatas tataḥ |

Vijayasenaḥ - tato 'smābhir ayam asāv iti dviguṇatara-baddha-matsarotsāhair mahatā vimardena niḥśeṣita-sahāya eka eva vimarditādhika-bala-krodha-vego dāruṇataraṃ saṃprahāram akarot |

rājā - sādhu Vindhyaketo | sādhu sādhu |

Vijayasenaḥ - kiṃ vā varṇyate deva | saṃkṣepato vijñāpayāmi |

pādātaṃ pātter eva prathamataram uraḥ-peṣa-mātreṇa piṣṭvā dūrān nītvā śaraughair hariṇa-kulam iva trastam aśvīyam āśāḥ / [p. 9] sarvatrotsṛṣṭa-sarva-praharaṇa-nivahas tūrṇam utkhāya khaḍgaṃ

paścāt kartuṃ pravṛttaḥ kari-kara-kadalī-kānana-ccheda-līlām // HPri_1.9 //
evaṃ bala-tritayam ākulam eka eva
kurvan kṛpāṇa-kiraṇa-cchuritāṃsa-kūṭaḥ /
śastra-prahāra-śata-jarjaritoru-vakṣāḥ
śrāntaś cirād vinihato yudhi Vindhyaketuḥ // HPri_1.10 //

rājā - Rumaṇvan | sat-puruṣocitaṃ mārgam anugacchato yat satyaṃ vrīḍitā eva vayaṃ Vindhyaketor maraṇena |

Rumaṇvān - deva tvad-vidhānām evaṃ guṇaika-pakṣa-pātināṃ ripor api guṇāḥ prītiṃ janayanti |

rājā - Vijayasena apy asti Vindhyaketor apatyaṃ yatrāsya paritoṣasya phalaṃ darśayāmi |

Vijayasenaḥ - deva idam api vijñāpayāmi | evaṃ sa-bandhu-parivāre hate Vindhyaketau tam anusṛtāsu saha-dharma-cāriṇīṣu Vindhya-śikharāśriteṣu jana-padeṣu śūnyī-bhūte tat-sthāne hā tāta hā mātaḥ iti kṛta-kṛpaṇa-pralāpā Vindhyaketor veśmany ābhijātyānurūpā kanyakā tad-duhitety asmābhir ānītā dvāri tiṣṭhati | tāṃ prati devaḥ pramāṇam |

[p. 10] rājā - Yaśodhare gaccha | tvam eva Vāsavadattāyāḥ samarpaya | vaktavyā ca devī | bhaginī-buddhyā tvayaiva sarvadā draṣṭavyā | gīta-nṛtta-vādyādiṣu viśiṣṭa-kanyakocitaṃ sarvaṃ śikṣayitavyā | yadā vara-yogyā bhaviṣyati tadā māṃ smārayeti |

pratīhārī - jaṃ devo āṇavedi | [yad deva ājñāpayati] | (iti niṣkrāntā) |

(nepathye vaitālikaḥ) |

līlā-majjana-maṅgalopakaraṇa-snānīya-sampādinaḥ
sarvāntaḥpura-vāra-vibhramavatī-lokasya te saṃprati /
āyāsa-skhalad-aṃśukāvyavahita-cchāyāvadātaiḥ stanair
utkṣiptāpara-śātakumbha-kalaśevālaṃkṛtā snāna-bhūḥ // HPri_1.11 //

rājā - (ūrdhvam avalokya) | aye kathaṃ nabho-madhyam adhyāste bhagavān sahasra-dīdhitiḥ | saṃprati hi |

ābhāty arkāṃśu-tāpa-kvathad iva śapharodvartanair dīrghikāmbhaś chatrābhaṃ nṛtta-līlā-śithilam api śikhī barha-bhāraṃ tanoti / [p. 11] chāyā-cakraṃ tarūṇāṃ hariṇa-śiśur upaityālavālāmbu-lubdhaḥ

sadyas tyaktvā kapolaṃ viśati madhu-karaḥ karṇa-pālīṃ gajasya // HPri_1.12 //

Rumaṇvan | uttiṣṭhottiṣṭha | praviśyābhyantaram eva kṛta-yathocita-kriyāḥ sat-kṛtya Vijayasenaṃ Kaliṅgocchittaye preṣayāmaḥ |

(iti niṣkrāntāḥ sarve) |
(iti prathamo 'ṅkaḥ) ||

vidūṣakaḥ - ṇaṃ bhaṇido mhi Indīvariāe jaha ajja uvavāsa-ṇiama-ṭṭhiā devī Vāsavadattā sotthi-vāaṇa-ṇimittaṃ saddāvedi tti | tā jāva dhārā-ghar'-ujjāṇa-digghiāe ṇhāia devī-pāsaṃ gadua kukkuṭa-vādaṃ karissaṃ | aṇṇahā kahaṃ amhāṇaṃ sarisā brahmaṇā (sic) rāa-kule paḍiggahaṃ karenti | (nepathyābhimukham avalokya) kahaṃ eso pia-vaasso ajja devīe virah'-ukkaṇṭha-viṇodaṇā-ṇimittaṃ dhārā-ghar'-ujjāṇe evva patthido | tā jāva vaasseṇa saha evva gadua jahodidaṃ aṇuciṭṭhissaṃ | [nanu bhaṇito 'smīndivarikayā yathā upavāsa-niyama-sthitā devī Vāsavadattā svasti-vācana-nimittaṃ śabdāyateti | tad yāvad dhārā-gṛhodyāna-dīrghikāyāṃ snātvā devī-pārśvaṃ gatvā kukkuṭa-vādaṃ kariṣyāmi | anyathā katham asmābhiḥ sadṛśā brāhmaṇā rāja-kule pratigrahaṃ kurvanti (nepathyābhimukham avalokya) katham eṣa priya-vayasyo 'dya devyā virahotkaṇṭhā-vinodanā-nimittaṃ dhārā-gṛhodyānam eva prasthitaḥ | tad yāvad vayasyena sahaiva gatvā yathoditam anuṣṭhāsyāmi |] [p. 12] (tataḥ praviśati sotkanṇṭho rājā) rājā -

kṣāmāṃ maṅgala-mātra-maṇḍana-bhṛtaṃ mandodyamālāpinīm
āpāṇdu-cchavinā mukhena vijita-prātas-tanendu-dyutim /
sotkaṇthāṃ niyamopavāsa-vidhinā ceto mamotkaṇṭhate
tāṃ draṣṭuṃ prathamānurāga-janitāvasthām ivādya priyām // HPri_2.1 //

vidūṣakaḥ- (upasṛtya) sotthi hode | vaḍḍhadu bhavaṃ | [svasti bhavate | vardhatāṃ bhagavān |]

rājā -(vilokya) Vasantaka | kasmāt prahṛṣṭa iva lakṣyase |

vidūṣakaḥ - accadi kkhu devī bamhaṇaṃ | [arcati khalu devī brāhmaṇam |]

rājā - yady evaṃ tataḥ kim |

vidūṣakaḥ - (sa-garvam) bho | īriso kkhu bamhaṇo jo cau-vveda-pañca-veda-chaṭṭha-veda-bamhaṇa-sahassa-pajjāule rāaule paḍhamaṃ (Kale : pu-) ahaṃ evva devī-saāsado sotthiā-vāāṇaṃ lahemi | [bhoḥ | īdṛśaḥ khalu brāhmaṇaḥ | yaś caturveda-pañca-veda-ṣaḍ-veda-brāhmaṇa-sahasra-paryākule rja-kule prathamam aham eva devī-sakāśāt svasti-vācanaṃ labhe |]

rājā - (vihasya) veda-saṃkhyayaivāveditaṃ brāhmaṇyam | tad āgaccha mahā-brāhmaṇa | dhārā-gṛhodyānam eva gacchāvaḥ |

vidūṣakaḥ - jaṃ devo āṇavedi | [yad deva ājñāpayati |]

rājā - gacchāgrataḥ |

[p. 13] vidūṣakaḥ - bho ehi gacchamha | (parikramyāvalokya ca) bho vaassa pekkha pekkha | avirada-paḍanta-viviha-kusuma-suumāla-silā-al'-ucchangassa parimala-ṇilīṇa-mahuara-bhara-bhagga-baula-māladī-ladā-jālaassa kamala-gandha-gahaṇ'-uddāma-māruda-pajjava (Kale : parjava-)buddha-bandhūa-bandhaṇassa avirala-tamāla-taru-pihidā-tapa-paāsassa assa dhārā-ghar'-ujjāṇassa sa-ssarīaaṃ | [bho ehi gacchāvaḥ | (parikramyāvalokya ca) bho vayasya paśya paśya | avirata-patad-vividha-kusuma- sukumāra-śilā-talotsaṅgasya parimala-nilīna-madhukara-bhara-bhagna-bakula-mālatī-latā-jālakasya kamala-gandha-grahaṇoddāma-māruta-paryavabuddha-bandhūka-bandhanasyāvirala-tamāla-taru-pihitātapa-prakāśasyāsya dhārā-gṛhodyānasya sa-śrīkatām |]

rājā - vayasya sādhv abhihitam | atra hi |

vṛntaiḥ kṣudra-pravāla-sthagitam iva talaṃ bhāti śephālikānāṃ
gandhaḥ sapta-cchadānāṃ sapadi gaja-madāmoda-mohaṃ karoti /
ete connidra-padma-cyuta-bahala-rajaḥ-puñja-piṅgāṅgarāgā
gāyanty avyakta-vācaḥ kim api madhu-liho vāruṇī-pāna-mattāḥ // HPri_2.2 //

vidūṣakaḥ - bho vaassa | edaṃ pi dāva pekkha pekkha | jo eso avirala-paḍanta-kusuma-ṇiaro ajja vi patt'-antara-gaḷanta-varisāvasāṇa-salila-bindū via lakkhīadi [p. 14] sattavaṇṇa-pāāvo | [bho vayasya etad api tāvat paśya paśya | ya eṣo 'virala-patad-kusuma-nikaro 'dyāpi patrāntara-galad-varṣāvasāna-salila-bindur iva lakṣyate saptaparṇa-pādapaḥ |]

rājā - vayasya samyag utprekṣitam | bahv eva sadṛśaṃ jalada-samayasya | tathā hi |

bibhrāṇā mṛdutāṃ śirīṣa-kusuma-śrī-hāribhiḥ śādvalaiḥ
sadyaḥ kalpita-kuṭṭimā marakata-kṣodair iva kṣālitaiḥ /
eṣā saṃprati bandhanād vigalitair bandhūka-puṣpotkaraiḥ
adyāpi kṣitir indra-gopaka-śataiś cchanneva saṃlakṣyate // HPri_2.3 //

(tataḥ praviśati ceṭī)

ceṭī - āṇatta mhi devīe Vāsavadattāe | hanje Indīvarie ajja mae Agatthi-mahesiṇo aggho dādavvo | tā gaccha tumaṃ | sehāliā-kusuma-mālaṃ lahu geṇhia āacchetti | esā vi Āraṇṇiā dhārā-ghar'-ujjāṇa-dīhiāe jāva evva viāsiāiṃ kamalāiṃ ṇa atthāhilāsiṇā [p. 15] sujjeṇa maulāvijjanti tāva evva lahuaṃ avaciṇua āacchadu tti | esā tavassiṇī taṃ dīhiaṃ ṇa jāṇādi | tā geṇhia taṃ gamissaṃ | (nepathyābhimukham avalokya) ido ido Āraṇṇie ehi | [ājñāptāsmi devyā Vāsavadattayā | hañje Indīvarike adya mayāgastya-maharṣaye 'rgho dātavyaḥ | tad gaccha tvam | śephalikā-kusuma-mālāṃ laghu gṛhītvāgaccheti | eṣāpy Āraṇyikā dhārā-gṛhodyāna-dīrghikāyā yāvad eva vikasitāni kamalāni nāstābhilāṣiṇā sūryeṇa mukulāyyante tāvad eva laghv avacintyāgacchatv iti | eṣā tapasvinī tāṃ dīrghikāṃ na jānāti | tad gṛhītvā tāṃ gamiṣyāmi (nepathyābhimukham avalokya)]

(tataḥ praviśaty Āraṇyikā)

Āraṇyikā - (sa-bāṣpodvegam ātma-gatam) taha ṇāma tārise vaṃse uppaṇṇāe aṇṇa-jaṇaṃ āṇṇāvia ṭṭhiyāe saṃpadaṃ parassa mae āṇattī kādavvetti ṇatthi kkhu dukkharaṃ devvassa | ahavā maha evva eso doso jeṇa jāṇantīe vi ṇa vāvādio appā | tā kiṃ saṃpadaṃ karissaṃ | ahavā dukkharaṃ dāṇiṃ mae cintidaṃ | varaṃ evva edaṃ vi ṇa uṇa appaṇo mah'-agghaṃ vaṃsaṃ paāsaantīe lahū-kido appā | tā kā gaī | jaha-bhaṇidaṃ aṇuciṭṭhissaṃ | [(sa-bāṣpodvegam ātma-gatam) tathā nāma tādṛśe vaṃśa utpannayānya-janam ājñāpya sthitayā sāṃprataṃ parasya mayājñaptiḥ kartavyeti nāsti khalu duṣkaraṃ daivasya | athavā mamaivaiṣa doṣo yena jānatyāpi na vyāpādita ātmā | tat kiṃ sāṃprataṃ kariṣyāmi | athavā duṣkaram idānīṃ mayā cintitam | varam evaitad api | na punar ātmano mahārghaṃ vaṃśaṃ prakāśayantyā mayā laghū-kṛta ātmā | tat kā gatiḥ | yathābhaṇitam anuṣṭhāsyāmi |]

ceṭī - ido ehi Āraṇṇie | ita ehi Āraṇyike |

Āraṇyikā - iaṃ āacchāmi | (śramaṃ nāṭayantī) hanje dūre kiṃ ajja vi digghiā | [iyam āgacchāmi | (śramaṃ nāṭayantī) hañje dūre kim adyāpi dīrghikā |]

ceṭī - esā sehāliā-gumm'-antariā | tā ehi odaramha | (avataraṇaṃ nāṭayataḥ) [eṣā śephalikā-gulmāntaritā | tad ehi avatarāvaḥ | (avataraṇaṃ nāṭayataḥ)] rājā - vayasya kim anyad iva cintayasi | nanu bravīmi bahv eva sadṛśaṃ jalada-samayasyeti | (bibhrāṇā mṛdutām ityādi punaḥ paṭhati)

vidūṣakaḥ - (sa-krodham) bho tumaṃ dāva edaṃ aṇṇaṃ a pekkhanto ukkaṇṭha-ṇibbharaṃ viṇodesi appāṇaṃ | mama uṇa bamhaṇassa sotthi-vāaṇa-velā adikkamadi | tā jāva ahaṃ tuvariaṃ dīhiāe ṇhāia devīe saāsaṃ gamissaṃ | [(sa-krodham) bhoḥ tvaṃ tāvad etad anyac ca paśyann utkaṇṭhā-nirbharaṃ vinodayasyātmānam | mama punar brāhmaṇasya svasti-vācana-velātikramati | tad yāvad ahaṃ tvaritaṃ dīrghikāyāṃ snātvā devyāḥ sakāśaṃ gamiṣyāmi |]

[p. 16] rājā -nanu mūrkha pāraṃgatā eva vayaṃ dīrghikāyāḥ | evam anekendriya-sukhātiśayam anubhavann api nopalakṣayasi | paśya |

śrotraṃ haṃsa-svano 'yaṃ sukhayati dayitā-nūpura-hrāda-kārī
dṛṣṭi-prītiṃ vidhatte taṭa-taru-vivarālakṣitā saudha-pālī /
gandhenāmbhoruhāṇāṃ parimala-paṭunā jāyate ghrāṇa-saukhyaṃ
gātrāṇāṃ hlādam ete vidadhati maruto vāri-saṃparka-śītāḥ // HPri_2.4 //

tadehi dīrghikā-taṭam upasarpāvaḥ | (parikramyāvalokya ca) vayasya paśya paśya |

udyāna-devatāyāḥ sphuṭa-paṅkaja-kānti-hāriṇī svacchā /
dṛṣṭir iva dīrghikeyaṃ ramayati māṃ darśanenaiva // HPri_2.5 //

vidūṣakaḥ - (sa-kautukam) bho vaassa pekkha pekkha | kā esā kusuma-parimala-suandha-veṇī-mahuarāvalī vidduma-laāruṇa-hattha-pallavā ujjalanta-taṇu-komala-bāhu-ladā saccaṃ paccakkha-carī via ujjāṇa-devadā itthiā dīsai | [(sa-kautukam) bho vayasya paśya paśya | kaiṣā kusuma-parimala-sugandha-veṇi-madhukarāvalir vidruma-latāruṇa-hasta-pallavā ujjvalat-tanu-komala-bāhu-latā satyaṃ pratyakṣa-carīvodyāna-devatā strī dṛśyate |]

rājā - (sa-kautukaṃ vilokya) vayasya niratiśaya-svarūpa-śobhā-janita-bahu-vikalpeyam | yat satyam aham api nāvagacchāmi | paśya | [p. 17]

pātālād bhuvanālokana-parā kiṃ nāga-kanyotthitā
mithyā tat khalu dṛṣṭam eva hi mayā tasmin kuto 'stīdṛśī /
mūrtā syād iha kaumudī na ghaṭate tasyā divā darśanaṃ
keyaṃ hasta-tala-sthitena kamalenālokyate śrīr iva // HPri_2.6 //

vidūṣakaḥ - (nirūpya) esā kkhu devīe pariāriā Indīvariā | tā gumm'-antariā bhavia pekkha mha | [(nirūpya) eṣā khalu devyāḥ paricārikendīvarikā | tad gulmāntaritau bhūtvā paśyāvaḥ |] (ubhau tathā kurutaḥ)

ceṭī - (kamalinī-patra-grahaṇaṃ nāṭayantī) Āraṇṇie avaiṇu (Kale : avaiṇuṃ) tumaṃ padumāiṃ | ahaṃ vi edassiṃ ṇaliṇī-pattammi sehāliā-kusumāīṃ avaiṇua devī-saāsaṃ gamissaṃ | [(kamalinī-patra-grahaṇaṃ nāṭayantī) Āraṇyike avacinu tvaṃ padmāni | aham apy etasmin nalinī-patre śephālikā-kusumāny avacitya devī-sakāśaṃ gamiṣyāmi |]

rājā - vayasya saṃlāpa iva vartate | tad avahitāḥ śṛṇumaḥ | kadācid ita eva vyaktī-bhaviṣyati | (ceṭī gamanaṃ nāṭayati)

Āraṇyikā - halā Indīvarie ṇa sakkuṇomi tue viṇā muhuttaṃ vi ettha āsiduṃ | [halā Indīvarike | na śaknomi tvayā vinā muhūrtam apy atrāsitum |]

ceṭī - (vihasya) jādisaṃ ajja mae devīe mantidaṃ sudaṃ tāriseṇa ciraṃ evva mae viṇā tue āsidavvaṃ | [(vihasya) yādṛśam adya mayā devyā mantritaṃ śrutaṃ tādṛśena ciram eva mayā vinā tvayāsitavyam |]

[p. 18] Āraṇyikā - (sa-viṣādam) kiṃ devīe mantidaṃ | [kiṃ devyā mantritam |]

ceṭī - evaṃ | tadā esā ahaṃ mahā-rāeṇa bhaṇidā jaha jadā esā Viñjhakedu-duhidā vara-joggā bhavissadi tadā ahaṃ sumarāidavvetti | tā saṃpadaṃ sumarāvemi jeṇa se vara-cintā-pajjāulo bhavissadi | [etat | tadaiṣāhaṃ mahā-rājena bhaṇitā yathā yadaiṣā Vindhyaketu-duhitā vara-yogyā bhaviṣyati tadāhaṃ smārayitavya iti | tat sāṃprataṃ mahā-rājaṃ smārayāmi yenāsyā vara-cintā-paryākulo bhaviṣyati |]

rājā - (sa-harṣam) iyaṃ sā Vindhyaketor duhitā | (sānutāpam) ciraṃ muṣitāḥ smo vayam | vayasya nirdoṣa-darśanā kanyakā khalv iyam | viśrabdham idānīṃ paśyāmaḥ |

Āraṇyikā - (sa-roṣaṃ karṇau pidhāya) tā gaccha tumaṃ | ṇa maha tue asaṃbaddha-ppalāviṇīe paoaṇaṃ | [tad gaccha tvam | na mama tvayāsaṃbaddha-pralāpinyā prayojanam |]

(ceṭy apasṛtya puṣpāvacayaṃ nāṭayati)

rājā - aho sutarāṃ prakaṭī-kṛtam ābhijātyaṃ dhīratayā | vayasya dhanyaḥ khalv asau ya etad aṅga-sparśa-sukha-bhājanaṃ bhaviṣyati | (Āraṇyikā kamalāvacayaṃ nāṭayati)

vidūṣakaḥ - bho vaassa pekkha pekkha | accariaṃ accariaṃ | esā salila-calanta-kara-pallava-ppahā-vitthideṇa ohasia-sohaṃ karedi kamala-vaṇaṃ avaciṇantī | [bho vayasya paśya paśya | āścaryam āścaryam | eṣā salila-calat-kara-pallava-prabhā-vistṛtenāpahasita-śobhaṃ karoti kamala-vanam avacinvatī |]

rājā - vayasya satyam evaitat | paśya | [p. 19]

acchinnāmṛta-bindu-vṛṣṭi-sadṛśīṃ prītiṃ dadatyā dṛśāṃ
yātāyā vigalat-payodhara-paṭā-draṣṭavyatāṃ kām api /
asyāś candramasas tanor iva kara-sparśāspadatvaṃ gatā
naite yan mukulī-bhavanti sahasā padmās tad evādbhutam // HPri_2.7 //

Āraṇyikā - (bhramara-bādhaṃ nāṭayantī) ha ddhi ha ddhi | ede kkhu avare pariccaia kamaliṇiṃ ṇīluppala-vaṇāiṃ samāpaḍantā ṇiuṇaaraṃ bādhantā āāsaanti maṃ duṭṭha-mahuarā | (uttarīyeṇa mukhaṃ pidhāya sa-bhayam) halā Indīvarie parittāehi maṃ parittāehi maṃ | ede kkhu duṭṭha-mahuarā paribhavissanti | [(bhramara-bādhaṃ nāṭayantī) hā dhik hā dhik | ete khalv apare parityajya kamalinīṃ nīlotpala-vanāni samāpatanto nipuṇataraṃ bādhamānā āyāsayanti māṃ (uttarīyeṇa mukhaṃ pidhāya sa-bhayam) halā Indīvarike paritrāyasva māṃ paritrāyasva mām | ete khalu duṣṭa-madhukarāḥ paribhaviṣyanti |]

vidūṣakaḥ - bho vaassa puṇṇā de maṇorahā | jāva evva gabbha-dāsīe sudā ṇa āacchadi dāva evva tumaṃ vi tuṇhīko bhavia uvasappa | esā vi salila-sadda-sūideṇa paa-saṃcāreṇa Indīvariā āacchadi tti jāṇia tumaṃ evva olambissadi | [bho vayasya pūrṇās te manorathāḥ | yāvad eva garbha-dāsyāḥ sutā nāgacchati tāvad eva tvam api tūṣṇīko bhūtvopasarpa | eṣāpi salila-śabda-sūcitena pada-saṃcāreṇendīvarikāgacchatīti jñātvā tvām evāvalambiṣyate |]

rājā - sādhu vayasya sādhu | kālānurūpam upadiṣṭam | (ity Āraṇyikā-samīpam upasarpati)

[p. 20] Āraṇyikā - (pada-śabdākarṇanaṃ nāṭayantī) Indīvarie | lahu uvasappa lahu uvasappa | āulī-kida mhi duṭṭha-mahuarehiṃ (rājānam avalambate) | [Indīvarike laghūpasarpa laghūpasarpa | akulī-kṛtāsmi duṣṭa-madhukaraiḥ |]

(rājā kaṇṭhe gṛhṇāti | Āraṇyikottarīyaṃ mukhād apanīya rājānam a-paśyantī bhramarāvalokanaṃ nāṭayati)

rājā - (svottarīyeṇa bhramarān nivārayan)

ayi visṛja viṣādaṃ bhīru bhṛṅgās tavaite
parimala-rasa-lubdhā vaktra-padme patanti /
vikirasi yadi bhūyas trāsa-lolāyatākṣī
kuvalaya-vana-lakṣmīṃ tat kutas tvāṃ tyajanti // HPri_2.8 //

Āraṇyikā - (rājānaṃ dṛṣṭvā sādhvasaṃ nāṭayantī) kahaṃ ṇa esā Indīvariā | (sa-bhayaṃ rājānaṃ tyaktvāpasarantī) Indīvarie lahu āaccha lahu āaccha | parittāehi māṃ | [kathaṃ naiṣendīvarikā | (sa-bhayaṃ rājānaṃ tyaktvāpasarantī) Indīvarike | laghv āgaccha laghv āgaccha | paritrāyasva mām |]

vidūṣakaḥ - hodi saala-puḍhavī-parittāṇa-samattheṇa Vaccha-rāeṇa parittāantī ceḍiṃ Indīvariaṃ akkandasi | [bhavati sakala-pṛthvī-paritrāṇa-samarthena Vatsa-rājena paritrāyamāṇā ceṭīm Indīvarikām ākrandasi |]

(rājā ayi visṛja ityādi punaḥ paṭhati)

Āraṇyikā - (rājānam avalokya sa-spṛhaṃ sa-lajjaṃ cātma-gatam) aaṃ kkhu so mahā-rāo jassa ahaṃ tādeṇa diṇṇā | ṭhāṇe kkhu tādassa pakkha-vādo (ākulatāṃ nāṭayati) | [ayaṃ khalu sa mahā-rājo yasyāhaṃ tātena dattā | sthāne khalu tātasya pakṣa-pātaḥ |]

[p. 21] ceṭī - āāsiā kkhu Āraṇṇiā duṭṭha-mahuarehiṃ | tā jāva uvasappia samassāsemi | Āraṇṇie mā bhaāhi | esā uvaada mhi | [āyāsitā khalu Āraṇyikā duṣṭa-madhukaraiḥ | tad yāvad upasarpya samāśvāsayāmi | Āraṇyike mā bibhihi | eṣopagatāsmi |]

vidūṣakaḥ - bho osara osara | esā kkhu Indīvarīā āadā | edaṃ uttantaṃ pekkhia devīe ṇivedaissadi | (aṅgulyā nirdiśya) tā imaṃ evva kadalī-gharaṃ pavisia muhuttaṃ ciṭṭamha | [bhoḥ apasarāpasara | eṣā khalv Indīvarikāgatā | etaṃ vṛttāntaṃ prekṣya devyai nivedayiṣyati | (aṅgulyā nirdiśya) tad idam eva kadalī-gṛhaṃ praviśya muhūrtaṃ tiṣṭhāvaḥ |]

(ubhau tathā kurutaḥ)

ceṭī -(upasṛtya kapolau spṛśantī) hanje Āraṇṇie kamala-sarisassa tuha vaaṇassa aaṃ doso jaṃ mahuarā evvaṃ avarajjhanti | (haste gṛhītvā) tā ehi gacchamha | pariṇado diaho | [hañje Āraṇyike | kamala-sadṛśasya tava vadanasyāhaṃ doṣo yan madhukarā evam aparādhyanti (haste gṛhītvā) tad ehi gacchāvaḥ | pariṇato divasaḥ |]

(gamanaṃ nāṭayataḥ)

Āraṇyikā - (kadalī-grhābhimukham avalokya) hanje Indīvarie adi-sisiradāe salilassa ūrū-tthambho via samuppaṇṇo | tā saṇiaṃ saṇiaṃ gacchamha | [hañje Indīvarike ati-śiśiratayā salilasyoru-stambha iva samutpannaḥ | tac chanaiḥ śanair gacchāvaḥ |]

ceṭī - taha | taha | (iti niṣkrānte)

vidūṣakaḥ - bho ehi ṇikkamamha | taṃ geṇhia esā dāsīe sudā Indīvariā gadā | [bhoḥ ehi niṣkrāmāvaḥ | tāṃ gṛhītvaiṣā dāsyāḥ sutendīvarikā gatā |]

rājā -(niḥśvasya) kathaṃ gatā | sakhe Vasantaka| na khalv a-vighnam abhilaṣitam a-dhanyaiḥ prāpyate | (vilokya) sakhe paśya paśya | [p. 22]

ābaddha-mukham apīdam kaṇṭakitaṃ kamala-kānanaṃ tasyāḥ /
sukumāra-pāṇi-pallava-saṃsparśa-sukhaṃ kathayatīva // HPri_2.9 //

(niḥśvasya) sakhe | ka idānīm upāyaḥ punas tāṃ draṣṭum |

vidūṣakaḥ - bho tume evva puttaliaṃ bhañjia dāṇiṃ rodisi | ṇa maha kkhu bamhaṇassa vaaṇaṃ karesi | [bhoḥ tvam eva puttalikāṃ bhaṅktvedānīṃ rodiṣi | na mama khalu brāhmaṇasya vacanaṃ karoṣi |]

rājā - kiṃ mayā na kṛtam |

vidūṣakaḥ - taṃ dāṇiṃ visumaridaṃ | jaha tuṇhīko bhavia uvasappetti mae bhaṇidaṃ | adi-saṃkaḍe jaṃ bhavaṃ pavisia alia-paṃḍicca-du-vvidaddhadāe ai visija visādetti edehiṃ aṇṇehiṃ a kaḍua-vaaṇehiṃ ṇibbhacchia (Kale : -ccia) saṃpadaṃ kiṃ rodisi | puṇo vi uvāaṃ pucchasi | [tad idāniṃ vismṛtam | yathā tuṣṇīko bhūtvopasarpeti mayā bhaṇitam | ati-saṃkaṭe yad bhavān praviśyālīka-pāṇḍitya-dur-vidagdhatayā ayi visṛja viṣādaṃ ity etair anyaiś ca kaṭu-vacanair nirbhartsya sāṃprataṃ kiṃ rodiṣi | punar apy upāyaṃ pṛcchasi |]

rājā - kathaṃ samāśvāsanam api nirbhartsitam iti bhaṇitaṃ mūrkheṇa |

vidūṣakaḥ - jāṇidaṃ evva ko ettha mukkho tti | tā kiṃ edeṇa | atthama-āhilāsī bhaavaṃ sahassa-rassī | tā ehi abbhantaraṃ evva pavisamha | [jñātam eva ko 'tra mūrkha iti | tat kim anena astamayābhilāṣī bhagavān sahasra-raśmiḥ | tad ehy abhyantaram eva praviśāvaḥ |]

rājā - (vilokya) aye pariṇata-prāyo divasaḥ | ahaha | saṃprati hi

hṛtvā padma-vana dyutiṃ priyatameveyaṃ dina-śrīr gatā rāgo 'smin mama cetasīva savitur bimbe 'dhikaṃ lakṣyate / [p. 23] cakrāhvo 'ham iva stithaḥ saha-carīṃ dhyāyan nalinyāṣ taṭe

saṃjātā sahasā mameva bhuvanasyāpy andhakārā diśaḥ // HPri_2.10 //

(iti niṣkrāntāḥ sarve |) (iti dvitīyo 'ṅkaḥ) ||

tṛtīyo 'ṅkaḥ |

(tataḥ praviśati Manoramā |) Manoramā - āṇatta mhi devīe Vāsavadattāe hanje Maṇorame jaṃ taṃ Saṃkiccāyaṇīe ajja-uttassa mama a uttantaṃ ṇāḍaovaṇibaddhaṃ tassa ṇaccidavva-sesaṃ [p. 24] ajja tumhehiṃ komudī-mahūsave ṇaccidavvaṃ ti | hio kkhu Āraṇṇiāe pia-sahīe suṇṇa-hiaāe aṇṇahā evva ṇaccidaṃ | ajja uṇa Vāsavadattā-bhūmiāe tāe jai taha karīadi tado avassaṃ devī kuppadi | tā kahiṃ dāva tāṃ pekkhia uvālambhissaṃ | (vilokya |)esā Āraṇṇiā appaṇā evva kiṃ vi kiṃ vi mantaantī digghiā-tīle kadalī-gharaaṃ pavisadi | tā gumm'-antariā bhavia suṇissaṃ dāva se vīsaddha-jappidāṇiṃ | [ājñaptāsmi devyā Vāsavadattayā hañje Manorame yaḥ sa Sāṅkṛtyāyany ārya-putrasya mama ca vṛttānto nāṭakopanibaddhas tasya nartitavya-śeṣam adya yuṣmābhiḥ kaumudī-mahotsave nartitavyam iti | hyaḥ khalv Āraṇyikayā priya-sakhyā śūnya-hṛdayayānyathaiva nartitam | adya punar Vāsavadattā-bhūmikayā tayā yadi tathā kriyate tato 'vaśyaṃ devī kupyati | tat kutra tāvat tāṃ prekṣyopālapsye | (vilokya |) eṣāraṇyikātmanaiva kim api kim api mantrayamāṇā dīrghikā-tīre kadalī-gṛhaṃ praviśati | tad gulmāntaritā bhūtvā śroṣyāmi tāvad asyā viśrabdha-jalpitāni |] (tataḥ praviśaty āsana-sthā kāmāvasthāṃ nāṭayanty Āraṇyikā |)

Āraṇyikā - (niḥśvasya |) hiaa dullaha-jaṇaṃ patthaanto tumaṃ kīsa maṃ dukkhidaṃ karesi | [hṛdaya durlabha-janaṃ prārthayamānaṃ tvaṃ kasmān māṃ duḥkhitāṃ karoṣi |]

Manoramā - taṃ edaṃ edassa suṇṇa-hiaattaṇassa kāraṇaṃ | kiṃ uṇa esā patthedi | avahidā dāva suṇissaṃ | [tad etad asyāḥ śūnya-hṛdayatvasya kāraṇam | kiṃ punar eṣā prārthayate | avahitā tāvac chroṣyāmi |]

Āraṇyikā - (sāsram |) kahaṃ taha ṇāma somma-daṃsaṇo bhavia mahā-rāo evvaṃ saṃdāvedi maṃ | acchariaṃ acchariam | ahavā maha evva esā a-bhāa-headā | ṇa uṇa mahā-rāassa doso | [kathaṃ tathā nāma saumya-darśano bhūtvā mahā-rāja evaṃ saṃtāpayati mām | āścaryam āścaryam | (niḥśvasya |) athavā mamaivaiṣā 'bhāgadheyatā | na punar mahā-rājasya doṣaḥ |]

Manoramā - (sa-bāṣpam |) kaham mahā-rāo evva se patthaṇijjo | sāhu pia-sahī sāhu | abhijāa-sariso de ahilāso | [kathaṃ mahā-rāja evāsyāḥ prārthanīyaḥ | sādhu priya-sakhi sādhu | ābhijātya-sadṛśas te 'bhilāṣaḥ |]

Āraṇyikā - kassa dāva edaṃ uttantaṃ ṇivedia sajjha-veaṇaṃ via dukkhaṃ kāraissaṃ | (vicintya |) ahavā atthi me hiaa-ṇivvisesa pia-sahī Manoramā | tāe vi edaṃ lajjāe ṇa pāremi kahiduṃ | savvahā maraṇaṃ vajjia kudo me hiaassa aṇṇa ṇivvudī | [kasmai tāvad etaṃ vṛttāntaṃ nivedya sahya-vedanam iva duḥkhaṃ kariṣyāmi | (vicintya |) athavā asti me hṛdaya-nirviśeṣā priya-sakhī Manoramā | tasyā apy etal lajjayā na pārayāmi kathayitum | sarvathā maraṇaṃ varjayitvā kuto me hṛdayasyānyā nirvṛtiḥ |]

[p. 25] Manoramā - (sāsram |) haddhi haddhi | adibhūmiṃ gado se tavassiṇīe aṇurāo | tā kiṃ dāṇiṃ ettha karissaṃ [hā dhik hā dhik | atibhūmiṃ gato 'syās tapasvinyā anurāgaḥ | tat kim idānīm atra kariṣyāmi |]

Āraṇyikā - (sābhilāṣam |) aaṃ so uddeso jassiṃ mahuarehiṃ āāsijjantī olambia mahā-rāeṇa samassāsida mhi bhīru mā bhaāhi tti | [ayaṃ sa uddeśo yasmin madhukarair āyāsyamānāvalambya mahā-rājena samāśvāsitāsmi bhiru mā bibhīhīti |]

Manoramā - (sa-harṣam |) kahaṃ esā vi diṭṭhā mahā-rāeṇa | savvahā atthi se jīvidassa uvāo | jāva uvasappia samassāsemi ṇaṃ | (sahasopasṛtya |) juttaṃ ṇāma hiaassa vi lajjiduṃ | [katham eṣāpi dṛṣṭā mahā-rājena | sarvathāsty asyā jīvitasyopāyaḥ | yāvad upasṛtya samāśvāsayāmy enām | (sahasopasṛtya |) yuktaṃ nāma hṛdayasyāpi lajjitum |]

Āraṇyikā - (sa-lajjam ātma-gatam |) haddhi haddhi | savvaṃ sudaṃ edāe | tā ettha juttaṃ evva paāsaiduṃ | (prakāśaṃ haste gṛhītvā |) pia-sahi mā kuppa mā kuppa | lajjā evva ettha avarajjhadi | [hā dhik hā dhik | sarvaṃ śrutam etayā | tad atra yuktam eva prakāśayitum | (prakāśaṃ haste gṛhītvā |) priya-sakhi mā kupya mā kupya | lajjaivātrāparādhyati |]

Manoramā - (sa-harṣam |) sahi alaṃ saṃkāe | edaṃ me āakkha | saccaṃ evva tumaṃ mahā-rāeṇa diṭṭhā ṇa vetti | [sakhi alaṃ śaṅkayā | etan ma ācakṣva | satyam eva tvaṃ mahā-rājena dṛṣṭā na veti |]

Āraṇyikā - (sa-lajjam adho-mukhī |) sudaṃ evva pia-sahīe savvaṃ | [śrutam eva priya-sakhyā sarvam |]

Manoramā - jai diṭṭhā mahā-rāeṇa tumaṃ tā alaṃ saṃtappideṇa | so evva dāṇiṃ daṃsaṇovāa-pajjāulo bhavissadi | [yadi dṛṣṭā mahā-rājena tvaṃ tad alaṃ saṃtāpitena | sa evedānīṃ darśanopāya-paryākulo bhaviṣyati |]

[p. 26] Āraṇyikā - ahaṃ sahī-aṇo pakkha-vādeṇa mantedi | ai sahi-pakkha-vādiṇi | devī-guṇa-ṇiala-ṇibaddhe kkhu tassiṃ jaṇe kudo edaṃ | [ayaṃ sakhī-janaḥ pakṣa-pātena mantrayate | ayi sakhi-pakṣa-pātini | devī-guṇa-nigaḍa-nibaddhe khalu tasmiñ jane kuta etat |]

Manoramā - (vihasya |) halā a-paṇḍide kamaliṇī-baddhāṇurāo vi mahuaro māladīṃ pekkhia ahiṇava-rasāssāda-lampaḍo kudo taṃ aṇ-āsādia ṭṭhidiṃ karedi | [halā a-paṇḍite kamalinī-baddhānurāgo 'pi madhu-karo mālatīṃ prekṣyābhinava-rasāsvāda-lampaṭaḥ kutas tām an-āsādya sthitiṃ karoti |]

Āraṇyikā - kiṃ ediṇa a-saṃbhāvideṇa | tā ehi | ahiaṃ kkhu saradādaveṇa saṃtappāiṃ ajja vi ṇa me aṅgāiṃ saṃdāvaṃ muñcandi | [kim etenāsaṃbhāvitena | tad ehi | adhikaṃ khalu śaradātapena saṃtaptāny adyāpi na me 'ṅgāni saṃtāpaṃ muñcanti |]

Manoramā - ai lajjālue ṇa juttam edāvatthaṃ gadāe vi de appā pacchādiduṃ | [ayi lajjāluke na yuktam etad avasthāṃ gatayāpi ta ātmā pracchādayitum |] (Āraṇyikā mukham avanamayati |)

Manoramā - ai a-visambha-sīle kiṃ dāṇiṃ pacchādesi | ṇīsāsa-ṇiha-viṇiggao diahaṃ ratiṃ vi tujjha aṇurāo avirada-paḍanta-kusuma-sara-sara-ṇivaha-pautta-huṃkāra-saddo via ṇa bhaṇai | (ātma-gatam |)ahavā ṇa hu aaṃ kālo uvālambhassa | tā jāva ṇaliṇī-pattāiṃ se hiae dāissaṃ | (utthāya [p. 27] dīrghikāya nalinī-pattrāṇi gṛhītvāraṇyikāyā hṛdaye dadatī |)samassasadu sahī samassasadu sahī | [ayi a-viśrambha-śīle kim idānīṃ pracchādayasi | niśvāsā-nibha-vinirgato divasaṃ rātrim api tavānurāgo 'virata-patat-kusuma-śara-śara-nivaha-pravṛtta-huṅkāra-śabda iva na bhaṇati | (ātma-gatam |) athavā na khalv ayaṃ kāla upālambhasya | tad yāvan nalinī-patrāṇy asyā hṛdaye dāsyāmi | (utthāya dīrghikāya nalinī-pattrāṇi gṛhītvāraṇyikāyā hṛdaye dadatī |) samāśvasitu sakhī samāśvasitu sakhī |] (tataḥ praviśati vidūṣakaḥ)

vidūṣakaḥ - adi-mahaṇto kkhu pia-vaassassa Āraṇṇiāe uvari aṇurāo | jeṇa pariccatta-rāa-kajjo tāe evva daṃsaṇovāaṃ cintaanto appāṇaṃ viṇodei | (vicintya) kahiṃ dāṇiṃ taṃ pekkhe | ahavā tahiṃ evva dāva digghiāe aṇṇesāmi | [atimahān khalu priya-vayasyasyāraṇiyakāyā upary anurāgaḥ | yena parityakta-rāja-kāryas tasyā eva darśanopāyaṃ cintayann ātmānaṃ vinodayati | (vicintya |) kutredānīṃ tāṃ prekṣe | athavā tatraiva tāvad dīrghikāyām anviṣyāmi | (parikrāmati |)]

Manoramā - (ākarṇya |) pada-saddo via suṇīadi | tā kadalī-gumm'-antaridā bhavia pekkhamha dāva ko eso tti | [pada-śabda iva śrūyate | tat kadalī-gulmāntarite bhūtvā prekṣāvahe tāvat ka eṣa iti |] (ubhe tathā kṛtvā paśyataḥ |)

Āraṇyikā - kahaṃ so evva mahā-rāassa pasa-parivaṭṭa (sic) bamhaṇo | [kathaṃ sa eva mahā-rājasya pārśva-parivartī brāhmaṇaḥ |]

Manoramā - kahaṃ Vasantao evva | avi ṇāma taha have | [kathaṃ Vasantaka eva | (saharṣam ātma-gatam |) api nāma tathā bhavet |] vidūṣakaḥ - (diśo 'valokya |) kiṃ dāṇiṃ Āraṇṇiā saccaṃ evva saṃvuttā | [kim idānīm Āraṇyikā satyam eva saṃvṛttā |] Manoramā - (sa-smitam |) sahi rāa-vaasso kkhu bamhaṇo tumaṃ uddissia mantedi | tā dāva avahidā suṇamha | [sakhi rāja-vayasyaḥ khalu brāhmaṇas tvām uddiśya mantrayate | tat tāvad avahite śṛṇuvaḥ |] (Āraṇyikā sa-spṛhaṃ sa-lajjaṃ ca śṛṇoti |)

vidūṣakaḥ - (sodvegam |) [p. 28] jadā dāva mae garu-maaṇa-saṃdāva-ṇīsaha-sarīrassa pia-vaassassa vaaṇeṇa devīṇaṃ Vāsavadattā-Padumāvadīṇaṃ aṇṇaṇam a devīṇaṃ bhavaṇāiṃ aṇṇesanteṇa ṇa sā diṭṭhā tadā jahiṃ digghiāe diṭṭhā idaṃ vi dāva pekkhissaṃ ti āado mhi | tā jāva iha vi ṇatthi | kiṃ dāṇiṃ karissaṃ | [yadā tāvan mayā guru-madana-saṃtāpa-niḥsaha-śarīrasya priya-vayasyasya vacanena devyor Vāsavadattā-Padmāvatyor anyāsāṃ ca devīnāṃ bhavanāny anviṣyatā na sā dṛṣṭā tadā yatra dīrghikāyāṃ dṛṣṭedam api tāvat prekṣiṣya ity āgato 'smi | tad yāvad ihāpi nāsti | kim idānīṃ kariṣye |]

Manoramā -sudaṃ pia-sahīe | [śrutaṃ priya-sakhyā |] vidūṣakaḥ - (vicintya |) ahavā bhaṇido evva ahaṃ vaasseṇa | jai taṃ aṇṇesanto ṇa pekkhasi tā tado vi dāva digghiādo tāe karaala-pparisa-di-uṇia-suha-ssīalāiṃ ṇaliṇī-pattāiṃ geṇhia āaccha tti | tā kahaṃ edāiṃ jāṇidavvāiṃ | [athavā bhaṇita evāhaṃ vayasyena | yadi tām anviṣyan na prekṣase tat tato 'pi tāvad dīrghikātas tasyāḥ karatala-sparśa-dviguṇita-sukha-śītalāni nalinī-patrāṇi gṛhītvāgaccheti | tat katham etāni jñātavyāni |]

Manoramā - aaṃ me avasaro | Vasantaa ehi | ahaṃ de jāṇāvemi | [ayaṃ mamāvasaraḥ | (upasṛtya vidūṣakaṃ haste gṛhītvā |) Vasantaka ehi | ahaṃ te jñāpayāmi |] vidūṣakaḥ - (sa-bhayam |) kassa tumaṃ jāṇāvesi | kiṃ devīe | ṇa hu mae kiṃ vi mantidaṃ | [kasya tvaṃ jñāpayāsi | kiṃ devyāḥ | na khalu mayā kim api mantritam |]

Manoramā - Vasantaa alaṃ saṃkāe | jādisī Āraṇṇiāe kide attaṇo pia-vaassassa avatthā tue vaṇṇidā tado di-uṇadarā bhaṭṭiṇo vi kide mama pia-sahīe avatthā | tā pekkha pekkha | (upasṛtya Āraṇyikāṃ darśayati |) [Vasantaka alaṃ śaṅkayā | yādṛśy Āranyikāyāḥ kṛta ātmanaḥ priya-vayasyasyāvasthā tvayā varṇitā tato dvi-guṇatarā bhartur api kṛte mama priya-sakhyā avasthā | tat paśya paśya | (upasṛtya Āraṇyikāṃ darśayati |)]

[p. 29] vidūṣakaḥ - (dṛṣṭvā sa-harṣam |) sa-phalo me parissamo | sotthi hodīe | [sa-phalo me pariśramaḥ | svasti bhavatyai |] (Āraṇyikā sa-lajjaṃ kamalinī-pattrāṇy apanīyottiṣṭhati |)

Manoramā - ajja Vasantaa tuha daṃsaṇena evva avagado pia-sahīe saṃdāvo jeṇa saaṃ evva ṇaliṇī-pattāiṃ avaṇei | tā aṇugaṇhādu ajjo imāiṃ | [ārya Vasantaka | tava darśanenaivāpagataḥ priya-sakhyāḥ saṃtāpo yena svayam eva nalinī-patrāṇy apanayati | tad anugṛhṇātv ārya imāni |]

Āraṇyikā - (sāvegam |) ai parihāsa-sīle | kīsa maṃ lajjāvesi | (kiṃcit parāṅ-mukhītiṣṭhati |) [ayi parihāsa-śīle | kasmān māṃ lajjayasi | (kiṃcit parāṅ-mukhī tiṣṭhati |)]

vidūṣakaḥ - (sa-viṣādam |) ciṭṭhaṃdu dāva ṇaliṇī-pattāiṃ | adi-lajjāluā de pia-sahī | tā kahaṃ edāṇaṃ samāamo bhavissadi | [tiṣṭhantu tāvan nalinī-pattrāṇi | ati(lajjālukā te priya-sakhī | tat katham etayoḥ samāgamo bhaviṣyati |]

Manoramā - (kṣaṇaṃ vicintya sa-harṣam |) Vasantaa evvaṃ via | (karṇe kathayati |) [Vasantaka evam iva |]

vidūṣakaḥ - sāhu pia-sahi sāhu | (apavārya |) jāva evva tumhe ṇevaccha-ggahaṇaṃ karettha dāva evva ahaṃ vi vaassaṃ geṇhia āacchāmi | [sādhu priya-sakhi sādhu | (apavārya |) yāvad eva yuvāṃ nepathya-grahaṇaṃ kuruthas tāvad evāham api vayasyaṃ gṛhītvāgacchāmi |] (iti niṣkrāntaḥ |)

Manoramā - adi-kovaṇe | uṭṭhehi uṭṭhehi | ṇaccidavvaṃ amhehiṃ tassa evva ṇāḍaassa ṇaccida-sesaṃ | tā ehi | pekkhā-gharaṃ evva gacchamha | (parikramyāvalokya |) idaṃ pekkhāgāraṃ | jāva ehi pavisamha | sāhu sāhu | savvaṃ sajjī-kidaṃ | devīe āantavvaṃ | [ati-kopane uttiṣṭhottiṣṭha | nartitavyam asmābhis tasyaiva naṭakasya nartita-śeṣam | tad ehi | prekṣā-gṛham eva gacchāvaḥ | (parikramyāvalokya |) idaṃ prekṣāgāram | yāvad ehi praviśāvaḥ | (praviṣṭakenāvalokya |) sādhu sādhu sarvaṃ sajjī-kṛtam | devyāgantavyam | (tataḥ praviśati devī Sāṅkṛtyāyanī vibhavataś ca parivāraḥ |)

[p. 30] Vāsavadattā - bhavaadi aho de kavittaṇaṃ | jeṇa edaṃ gūḍha-uttantaṃ ṇāḍaovaṇibaddhaṃ sāṇubhavaṃ vi amhāṇaṃ ajja-utta-caridaṃ a-diṭṭha-puvvaṃ via disantaṃ ahiaaraṃ kodūhalaṃ vaḍḍhaadi | [bhagavati aho te kavitvam | yenaitad gūḍha-vṛttāntaṃ nāṭakopanibaddhaṃ sānubhavam apy asmākam āryaputra-caritam a-dṛṣṭa-pūrvam iva dṛśyamānam adhikataraṃ kautūhalaṃ vardhayati |]

Sāṅkṛtyāyanī - āyuṣmati āśraya-guṇa evāyam īdṛśo yad a-sāram api kāvyam avaśyam eva śṛṇvatāṃ śravaṇa-sukham utpādayati | paśya |

prāyo yat kiṃ cid api prāpnoty utkarṣam āśrayān mahataḥ /
mattebha-kumbha-taṭa-gatam eti hi śṛṅgāratām bhasma // HPri_3.1 //

Vāsavadattā -(sa-smitam) bhaavadi savvassa vallaho jāmādo hodi tti jāṇiadi evva edaṃ | tā kiṃ ediṇā kahāṇubandheṇa | varaṃ taṃ evva ṇaccidavvaṃ daṭṭhuṃ | [bhagavati sarvasya vallabho jāmātā bhaktīti jñāyata evaitat | tat kim etena kathānubandhena | varaṃ tad eva nartitavyaṃ draṣṭum |]

Sāṅkṛtyāyanī - evam | Indīvarike prekṣā-gṛham ādeśaya | ceṭī - edu edu bhaṭṭiṇī | [etu etu bhaṭṭinī |] (sarvāḥ parikrāmanti |) Sāṅkṛtyāyanī - (vilokya |) aho prekṣaṇīyatā prekṣā-gṛhasya |

ābhāti ratna-śata-śobhita-śāta-kumbha-
stambhāvasakta-pṛthu-mauktika-dāma-ramyam /
adhyāsitaṃ yuvatibhir vijitāpsarobhiḥ
prekṣā-gṛhaṃ sura-vimāna-samānam etat // HPri_3.2 //

[p. 31] Manoramāraṇyake -(upasṛtya |) jedu jedu bhaṭṭiṇī | [jayatu jayatu bhaṭṭinī |]

Vāsavadattā -Maṇorame adikkandā khu saṃjjhā | tā gacchaha | lahu gaṇhaha ṇevacchaṃ | [Manorame atikrāntā khalu saṃdhyā | tad gacchatam | laghu gṛhṇītaṃ nepathyam |]

ubhe - jaṃ devī āṇavedi | [yad devy ājñāpayati |] (iti prasthite |)

Vāsavadattā - Āraṇṇie edehiṃ evva mad-anga-piṇaddhehiṃ ābharaṇehiṃ ṇevaccha-bhūmiṃ gadua appāṇaaṃ pasāhehi | (ābharaṇāny aṅgād avatārya Āraṇyikāyāḥ samarpayati) Maṇorame tumaṃ vi Ṇalagiri-ggahaṇa-parituṭṭheṇa tādeṇa ajja-uttassa diṇṇāiṃ ābharaṇāiṃ Indīvariā-saāsādo geṇhia ṇevaccha-bhūmiaṃ gadua appāṇaṃ maṇḍehi jeṇa su-sadisī dīsasi mahā-rāassa | [Āraṇyike etair eva mad-aṅga-pinaddhair ābharaṇair nepathya-bhūmiṃ gatvātmānaṃ prasādhya | (ābharaṇāny aṅgād avatārya Āraṇyikāyāḥ samarpayati) Manorame tvam api Nalagiri-grahaṇa-parituṣṭena tātenāryaputrasya dattāny ābharaṇānīndīvarikā-sakāśād gṛhītvā nepathya-bhūmiṃ gatvātmānaṃ maṇḍaya yena su-sadṛśī dṛśyase mahā-rājasya |] (Manoramā Indīvarikā-sakāśād ābharaṇāni gṛhītvā sahāraṇyakayā niṣkrāntā |)

Indīvarikā - edaṃ āsaṇaṃ | uvavisadu bhaṭṭiṇī | [idam āsanam | upaviśatu bhaṭṭiṇī |]

Vāsavadattā -(āsanaṃ nirdiśya |) uvavisadu bhaavadī | [upaviśatu bhagavatī |] (ubhe upaviśataḥ |) (tataḥ praviśati gṛhīta-nepathyaḥ kañcukī |) kañcukī - antaḥpurāṇāṃ vihita-vyavasthaḥ pade pade 'haṃ skhalitāni rakṣan / [p. 32] jarāturaḥ samprati daṇḍa-nītyā

sarvaṃ nṛpasyānukaromi vṛttam // HPri_3.3 //

bhoḥ ājñāpito 'smi vimānitāśeṣa-śatru-sainyena yathārtha-nāmnā Mahāsenena samādiśyatām antaḥpureṣu yathā - śvo vayam Udayanotsavam anubhavāmaḥ | ato yuṣmābhir utsavānurūpa-veṣojjvalena parijanena saha Manmathodyānaṃ gantavyam iti |

Sāṅkṛtyāyanī - (kañcukinaṃ nirdiśya |) rāja-putri pravṛttā prekṣā | dṛśyatām |

kañcukī - tad etad ādeṣṭavyam parijanena saha gantavyam iti | na gṛhīta-nepathyeneti | kutaḥ |

pādair nūpuribhir nitamba-phalakaiḥ śiñjāna-kāñcī-guṇair
hārāpādita-kāntibhiḥ stana-taṭaiḥ keyūribhir bāhubhiḥ /
karṇaiḥ kuṇḍalibhiḥ karaiḥ sa-valayaiḥ sa-svastikair mūrdha-jair
devīnāṃ paricārikā-parijano 'py eteṣu saṃdṛśyate // HPri_3.4 //

na khalu kiṃcid atrāpūrvam anuṣṭheyam | kevalaṃ svāmy-ādeśa iti matvāhaṃ samādiṣṭas tad ājñā-śeṣaṃ rāja-putryai nivedayāmi | (parikramyāvalokya ca |) iyaṃ [p. 33] sā Vāsavadattā vīṇā-hastayā Kāñcanamālayānugamyamānā gandharva-śālām praviṣṭā | yāvad asyāḥ kathayāmi | (parikrāmati |) (tataḥ praviśati gṛhīta-Vāsavadattā-nepathyāsanasthāraṇyikā vīṇā-hastā Kāñcanamālā ca |)

Āraṇyikā - halā Kancaṇamāle kīsa uṇa cirāadi ajja vi vīṇāārio | [halā Kāñcanamāle kasmāt punaś cirayaty adyāpi vīṇācāryaḥ |]

Kāñcanamālā - bhaṭṭi-dārie diṭṭho deṇa ekko ummatto | tassa vaaṇaṃ suṇia citteṇa bhāvido ohasanto ciṭṭhai | [bhartṛ-dārike dṛṣṭas tenaika unmattaḥ | tasya vacanaṃ śrutvā citreṇa bhavito 'pahasaṃs tiṣṭhati |]

Āraṇyikā - (sa-hasta-tālaṃ vihasya |) hanje suṭṭhu edaṃ pucchadi | sarisā sarise ranjanti tti duve ettha ummattā | [hañje suṣṭhv etaṃ pṛcchati | sadṛśāḥ sadṛśe rajanta iti dvāv atronmattau |]

Sāṅkṛtyāyanī - rāja-putryāḥ sadṛśam ākāram paśyāmy asyās tādṛśenākāreṇāvaśyaṃ tvadīyāṃ bhūmikāṃ saṃbhāvayiṣyati |

kañcukī - (upasṛtya) rāja-putri devas tvām ājñāpayati | śvo 'vaśyam asmābhir vīṇāṃ vādayantī śrotavyā | tat tvayā nava-tantrī-sajjayā Ghoṣavatyā stheyam iti |

Āraṇyikā - ayya jai evvaṃ lahu vīṇāāriaṃ visajjehi | [ārya yady evaṃ laghu vīṇācāryaṃ visarjaya |]

kañcukī - eṣa Vatsa-rājaṃ preṣayāmi | (iti niṣkrāntaḥ |)

Āraṇyikā - Kancaṇamāle uvaṇehi me Ghosavadīṃ jāva se taṃtīo parikkhemi | [Kāñcanamāle upanaya me Ghoṣavatīṃ yāvad asyās tantrīḥ parīkṣe |] (Kāñcanamālā vīṇām arpayati | Āraṇyikotsaṅge vīṇāṃ kṛtvā sārayati |) (tataḥ praviśati gṛhīta-Vatsa-rāja-nepathyā Manoramā |)

[p. 34] Manoramā - (sva-gatam |) ciraadi kkhu mahā-rāo kiṃ ṇa kahidaṃ Vasantaeṇa | ahavā devīe bhāadi | jai dāṇiṃ āacche tado ramaṇijjaṃ have | [cirayati khalu mahā-rājaḥ | kiṃ na kathitaṃ Vasantakena | athavā devyā bibheti | yadīdānīm āgacchet tato ramanīyaṃ bhavet |]

(tataḥ praviśati rājāvaguṇṭhita-śarīro vidūṣakaś ca |)

rājā -

saṃtāpam prathamaṃ tathā na kurute śītāṃśur adyaiva me
niśvāsā glapayanty ajasram adhunaivoṣṇās tathā nādharam /
saṃpraty eva mano na śūnyam alasāny aṅgāni no pūrvavad
duḥkhaṃ yāti manoratheṣu tanutāṃ saṃcintyamāneṣv api // HPri_3.5 //

vayasya satyam evoktam Manoramayā | yathaiṣā mama priya-sakhī mahā-rājasya devyā darśana-pathād api rakṣyate tad ayaṃ samāgamopāyaḥ | adya rātrāv asmābhir Udayana-caritaṃ nāma nāṭakaṃ devyāḥ purato nartitavyam | tatra Āraṇyikā Vāsavadattā bhaviṣyati | aham api Vatsa-rājaḥ | tac caritenaiva sarvaṃ śikṣitavyam | tad āgatya svayam eva svāṃ bhūmikāṃ kurvāṇaḥ samāgamotsavam anubhavatv iti |

vidūṣakaḥ - jai maṃ ṇa pattiāasi esā Maṇoramā tuha vesaṃ dhāraantī ciṭṭhai | tā uvasappia saaṃ evva puccha | [yadi māṃ na pratyāyayasy eṣā Manoramā tava veṣaṃ dhārayantī tiṣṭhati | tad upasṛtya svayam eva pṛccha |] rājā - (Manoramām upasṛtya |) Manorame satyam idaṃ yad Vasantako 'bhidhatte |

Manoramā - bhaṭṭā saccaṃ evva | maṇḍaa edehiṃ ābharaṇehiṃ appāṇaaṃ | [bhartaḥ satyam eva | maṇḍayaitair ābharaṇair ātmānam |] (ity ābharaṇāny aṅgād avatārya rājñe samarpayati |) (rājā paridadhāti |)

[p. 35] vidūṣakaḥ - ede kkhu rāāṇo dāsīe vi evvaṃ ṇaccāvianti | aho kajjassa garuadā | [ete khalu rājāno dāsyāpi evaṃ nartyante | aho kāryasya gurutā |]

rājā - (vihasya |) mūrkha naiṣa kālaḥ parihāsasya | nibhṛtena citra-śālām praviśya Manoramayā sahāsman-nṛttam paśyatā sthīyatām | (ubhau tathā kurutaḥ |)

Āraṇyikā - Kancaṇamāle ciṭṭhadu vīṇā | puccchissaṃ dāva kiṃ vi | [Kāñcanamāle tiṣṭhatu vīṇā | prakṣyāmi tāvat kim api |]

rājā - śṛṇomi tāvat katamo 'yam uddeśo vartate | (ity avahitaḥ śṛṇoti |)

Kāñcanamālā - pucchadu bhaṭṭi-dāriā | [pṛcchatu bhartṛ-dārikā |]

Āraṇyikā - saccaṃ evva tādo mantedi evvaṃ jahā jai vīṇaṃ vādaanto avaharedi maṃ Vaccha-rāo avassaṃ bandhaṇādo muncemi tti | [satyam eva tāto mantrayate evaṃ yathā - yadi vīṇāṃ vādayann apaharati māṃ Vatsa-rājo 'vaśyaṃ bandhanān muñcāmīti |]

rājā -(praviśya paṭākṣepeṇa sa-harṣaṃ vastrānte grathitam badhnāti |) evam etat | kaḥ saṃdehaḥ |

sa-parijanaṃ Pradyotaṃ vismayam upanīya vādayan vīṇām /
Vāsavadattām apaharāmi na cirād eveti paśyāmy // HPri_3.6 //

yataḥ su-saṃvihitaṃ sarvaṃ Yaugandharāyaṇena |

Vāsavadattā -(sahasotthāya |) jedu jedu accautto | [jayatu jayatv ārya-putraḥ |]

rājā - (sva-gatam |) kathaṃ pratyabhijñāto 'smi devyā | Sāṅkṛtyāyanī - (sa-smitam |) rāja-putri alam alaṃ saṃbhrameṇa | prekṣaṇīyakam etat |

[p. 36] rājā - (ātma-gataṃ sa-harṣam) idānīm ucchvāsito 'smi |

Vāsavadattā -(sa-vilakṣa-smitam upaviśya |) kahaṃ Maṇoramā esā | mae uṇa jāṇidaṃ ajja-utto eso tti | sāhu Maṇorame sāhu | sohaṇaṃ ṇaccidaṃ | [kathaṃ Manoramaiṣā | mayā punar jñātam ārya-putra eṣa iti | sādhu Manorame sādhu | śobhanaṃ nartitam |]

Sāṅkṛtyāyanī - rāja-putri sthāna eva kṛtā bhrāntis te Manoramayā | paśya |

rūpaṃ tan nayanotsavāspadam idaṃ veṣaḥ sa evojjvalaḥ
sā matta-dviradocitā gatir iyaṃ tat sattvam atyūrjitam /
līlā saiva sa eva sāndra-jalada-hrādānukārī svaraḥ
sākṣād darśita eṣa naḥ kuśalayā Vatseśa evānayā // HPri_3.7 //

Vāsavadattā -hanje Indīvarie | baddheṇa ajja-utteṇa ahaṃ vīṇaṃ sikkhāvidā | tā se karehi ṇīl'-uppala-dāmaeṇa ṇialaṇam | [hañje Indīvarike baddhenāryaputreṇāhaṃ vīṇāṃ śikṣitā | tad asya kuru nīlotpaladāmakena nigaḍanam |] (śiraso 'panīya nīlotpala-dāmārpayati |) (Indīvarikā tathā kṛtvā punas tatraivopaviśati |)

Āraṇyikā - Kancaṇamāle kahehi kahehi | ṇaṃ saccaṃ evva mantedi tādo jai vīṇaṃ vādaanto avaharedi maṃ Vaccha-rāo tado avassaṃ bandhaṇādo muñcemi tti | [Kāñcanamāle kathaya kathaya | nanu satyam eva mantrayate tāto yadi vīṇāṃ vādayat apaharati māṃ Vatsa-rājas tato 'vaśyaṃ bandhanān muñcāmīti |]

Kāñcanamālā - bhaṭṭhi-dārie saccaṃ | taha karehi jaha Vaccha-rāassa avassaṃ bahu-madā hosi | [bhartṛ-dārike satyam | tathā kuru yathā Vatsa(rājasyāvaśyaṃ bahu-matā bhavasi |]

[p. 37] rājā - niṣpāditam eva Kāñcanamālayā yat tad āsmābhir abhilaṣitam |

Āraṇyikā - jai evvaṃ tā ādareṇa vādaissaṃ | [yady evaṃ tad ādareṇa vādayiṣyāmi |] (gāyantīvādayati)

ghaṇa-bandhaṇa-saṃruddhaṃ gaaṇaṃ daṭṭhūṇa māṇasaṃ eduṃ /
ahilasai rāa-haṃso daiaṃ gheūṇa appaṇo vasaiṃ // HPri_3.8 //

[

ghana-bandhana-saṃruddhaṃ gaganaṃ dṛṣṭvā mānasam etum /
abhilaṣati rāja-haṃso dayitāṃ gṛhītvātmano vasatim // HPri_3.8 //

] (vidūṣako nidrāṃ nāṭayati |)

Manoramā - (hastena cālayantī |) Vasantaa pekkha pekkha pia-sahī me ṇaccai | [Vasantaka paśya paśya | priya-sakhī me nṛtyati |]

vidūṣakaḥ - (sa-roṣam |) dāsīe sude tumaṃ vi ṇa desi suviduṃ | jada-ppahudi pia-vaasseṇa Āraṇṇiā diṭṭhā tada-ppahudi teṇa saha mae rattiṃ-divaṃ ṇiddā ṇa diṭṭhā | tā aṇṇado ṇikkamia suvissaṃ | [dāsyāḥ sute tvam api na dadāsi svaptum | yadā-prabhṛti priya-vayasyenāraṇyikā dṛṣṭā tadā-prabhṛti tena saha mayā rātraṃ-divaṃ nidrā na dṛṣṭā | tad anyato niṣkramya svapsyāmi |] (niṣkramya śete)

(Āraṇyikā punar gāyati |)

ahiṇava-rāa-kkhittā mahuariā vāmaeṇa kāmeṇa /
uttamai patthantīdaṭṭhuṃ pia-daṃsaṇaṃ daiaṃ // HPri_3.9 //

[

abhinava-rāga-kṣiptā madhu-karikā vāmakena kāmena /
uttāmyati prārthayamānā draṣṭuṃ priya-darśanaṃ dayitam // HPri_3.9 //

]

rājā - (tat-kṣaṇaṃ śrutvā sahasopasṛtya |) sādhu rāja-putri sādhu | aho gītam aho vāditram | tathā hi |

[p. 38]

vyaktir vyañjana-dhātunā daśavidhenāpy atra labdhādhunā
vispaṣṭo druta-madhya-lambita-paricchinnas tridhāyaṃ layaḥ /
gopuccha-pramukhāḥ krameṇa yatayas tisro 'pi saṃpāditās
tatvaughānugatāś ca vādya-vidhayaḥ samyak trayo darśitāḥ // HPri_3.10 //

Āraṇyikā - (vīṇāṃ pariṣvajyāsanād utthāya rājānaṃ sābhilāṣaṃ paśyantī |) uvājjhāa paṇamāmi | [upādhyāya praṇamāmi |]

rājā - (sa-smitam |) yad aham icchāmi tat te bhūyāt |

[p. 39] Kāñcanamālā - (Āraṇyikāyā āsanaṃ nirdiśya |) iha evva uvavisadu uvajjhāo | [ihaivopaviśatu upādhyāyaḥ |]

rājā - (upaviśya |) rāja-putrī kvedānīm upaviśatu |

Kañcanamālā -(sa-smitam) dāṇiṃ evva bhaṭṭi-dāriā vijjāmāṇena paritosidā tumhehiṃ | tā aruhadi evva esā uvajjhāa-pīṭhiāe | [idānīm eva bhartṛ-dārikā vidyāmānena paritoṣitā yuṣmābhiḥ | tad arhaty evaiṣopādhyāya-pīṭhikāyāḥ |]

rājā - upaviśatv arheyam ardhāsanasya | rāja-putri sthīyatām | (Āraṇyikā Kāñcanamālāṃ paśyati |)

Kāñcanamālā - (sa-smitam |) bhaṭṭi-dārie uvavisa | ko ettha doso | sissa-visesā khu tumaṃ | [bhartṛ-dārike upaviśa | ko 'tra doṣaḥ | śiṣya-viśeṣā khalu tvam |] (Āraṇyikā sa-lajjam upaviśati |)

Vāsavadattā -(sa-lajjam |) bhaavadīe (Kale -īye) ahiaṃ kappidaṃ kavvaṃ | ṇa hu ahaṃ tassiṃ kāle ekkāsaṇe ajja-utteṇa saha uvaviṭṭhā | [bhagavaty ādhikaṃ kalpitaṃ kāvyam | na khalv ahaṃ tasmin kāla ekāsane ārya-putreṇa sahopaviṣṭā |]

rājā - rāja-putri punaḥ śrotum icchāmi | vādaya vīṇām |

Āraṇyikā - (sa-smitam |) Kancaṇamāle ciraṃ khu mama vādaantīe parissamo jādo | dāṇiṃ ṇissahāiṃ aṅgāiṃ | tā ṇa sakkuṇomi vādaiduṃ | [Kāñcanamāle ciraṃ khalu mama vādayantyāḥ pariśramo jātaḥ | idānīṃ niḥsahāny aṅgāni | tan na śaknomi vādayitum |]

Kāñcanamālā - uvajjhāa suṭṭhu parissantā bhaṭṭi-dāriā | kavola-tala-baddha-sea-lavāe pekkha se vevanti agga-hatthā | tā samassattā hotu muhuttaaṃ | [upādhyāya suṣṭhu pariśrāntā bhartṛ-dārikā | kapola-tala-baddha-sveda-lavāyāḥ paśyāsyā vepete agra-hastau | tat samāśvastā bhavatu muhūrtam |]

rājā - Kāñcanamāle yuktam abhihitam | (hastena grahītum icchati |) (Āraṇyikā hastam apasārayati |)

[p. 40] Vāsavadattā - (sāsūyam |) bhaavadi ahiaṃ edaṃ vi tue kidaṃ | ṇa hu ahaṃ (Kale aaṃ) Kancaṇamālā-kavveṇa vancaidavvā | [bhagavati adhikam etad api tvayā kṛtam | na khalv ahaṃ Kāñcanamālā kāvyena vañcayitavyā |]

Sāṅkṛtyāyanī - (vihasya |) āyuṣmati īdṛśam eva kāvyaṃ bhaviṣyati |

Āraṇyikā - (sa-roṣam iva |) avehi Kancaṇamāle avehi | ṇa me bahu-madāsi | [apehi Kāñcanamāle apehi | na me bahumatāsi |]

Kāñcanamālā - (sa-smitam |) jai ahaṃ ciṭṭhantī ṇā bahu-madā tā esā gacchamhi | [yady ahaṃ tiṣṭhantī na bahu-matā tad eṣā gacchāmi |] (iti niṣkrāntā |)

Āraṇyikā - (sa-sambhraman |) Kancaṇamāle ciṭṭha ciṭṭha | ahaṃ se agga-hattho samappido | [Kāñcanamāle tiṣṭha tiṣṭha | ayam asyāgrahastaḥ samarpitaḥ |]

rājā - (Āraṇyikāyā hastaṃ gṛhītvā |)

sadyo 'vaśyāya-bindu-vyatikara-śiśiraḥ kiṃ bhavet padma-kośo
hlāditvaṃ nāsya manye sadṛśam idam uṣasy eva vītātapasya /
muñcanty ete himaughaṃ nakha-rajanikarāḥ pañca kiṃ so 'pi dāhī
jñātaṃ svedāpadeśād aviratam amṛtaṃ syandate vyaktam etat // HPri_3.11 //

api ca |

etena bāla-vidruma-pallava-śobhāpahāra-dakṣeṇa /
hṛdaye mama tvayāyaṃ nyasto rāgaḥ sva-hastena // HPri_3.12 //

[p. 41] Āraṇyikā - (sparśa-viśeṣaṃ nāṭayantī |) ha ddhi ha ddhi | edaṃ Maṇoramaṃ parisantīe aṇ-atthaṃ evva me aṅgāiṃ karenti | [hā dhik hā dhik | etāṃ Manoramāṃ spṛśantyā an-artham eva me 'ṅgāni kurvanti |]

Vāsavadattā -(sahasotthāya |) bhaavadi pekkha tumaṃ | ahaṃ uṇa aliaṃ ṇa pāremi pekkhiduṃ | [bhagavati paśya tvam | ahaṃ punar alīkaṃ na pārayāmi prekṣitum |]

Sāṅkṛtyāyanī - rāja-putri dharmaśāstra-vihita eṣa gāndharvo vivāhaḥ | kim atra lajjā-sthānam | prekṣaṇīyakam idam | tan na yuktam a-sthāne rasa-bhaṅgaṃ kṛtvā gantum | (Vāsavadattā parikrāmati |)

Indīvarikā - (vilokya |) bhaṭṭiṇi Vasantao citta-sālā-duvāre pasutto ciṭṭhai | [bhaṭṭini Vasantakaś citra-śālā-dvāre prasuptas tiṣṭhati |]

Vāsavadattā -(nirūpya |) Vasantao evva eso | (vicintya |) raṇṇā vi ettha hodavvaṃ | tā bodhia pucchissaṃ dāva ṇaṃ | [Vasantaka evaiṣaḥ | (vicintya |) rājñāpy atra bhavitavyam | tad bodhayitvā prakṣyāmi tāvad enam |] (prabodhayati |)

vidūṣakaḥ - (nidrā-jaḍam utthāya sahasā vilokya |) Maṇorame kiṃ ṇaccia āado pia-vaasso | ādu ṇaccadi evva | [Manorame kiṃ nartitv āgataḥ priya-vayasyaḥ | athavā nṛtyaty eva |]

Vāsavadattā -(sa-viṣādam) kahaṃ ajja-utto ṇaccadi | Maṇoramā dāṇiṃ kahiṃ | [katham ārya-putro nṛtyati | Manoramedānīṃ kutra |]

vidūṣakaḥ - esā citta-sālāe ciṭṭhai | [eṣā citra-śālāyāṃ tiṣṭhati |]

Manoramā - (sa-bhayam ātma-gatam |) kahaṃ aṇṇahā evva hiae karia devīe mantidaṃ | edeṇa vi mukkha-baḍueṇa aṇṇahā evva buddhia savvaṃ āulīkidaṃ | [p. 42] [katham anyathaiva hṛdaye kṛtvā devyā mantritam | etenāpi mūrkha-baṭukenānyathaiva buddhvā sarvam ākulī-kṛtam |]

Vāsavadattā -(sa-roṣaṃ hasantī |) sāhu Maṇorame sāhu | sohaṇaṃ tue ṇaccidaṃ | [sādhu Manorame sādhu | śobhanaṃ tvayā nartitam |]

Manoramā - (sa-bhayaṃ kampamānā pādayor nipatya |) bhaṭṭiṇi ṇa hu ahaṃ ettha avarajjhāmi | edeṇa kkhu hadāseṇa balādo alaṃkaraṇāiṃ geṇhia duvāra-ṭṭhideṇa iha ṇiruddhā | ṇa uṇa maha akkandantīe saddo mura-ṇigghos'-antarido keṇa vi sudo | [bhaṭṭini na khalv aham atrāparādhyāmi | etena khalu hatāśena balād alaṃkaraṇāni gṛhītvā dvāra-sthiteneha niruddhā | na punar mamākrandantyāḥ śabdo muraja-nirghoṣāntaritaḥ kenāpi śrutaḥ |]

Vāsavadattā - hanje uṭṭhehi | jāṇidaṃ savvaṃ | Vasantao kkhu Āraṇṇiā-vuttanta-ṇāḍae suttadhāro | [hañje uttiṣṭha | jñātaṃ sarvam | vasantakaḥ khalv Āraṇyikā-vṛttānta-nāṭake sūtradhāraḥ |]

vidūṣakaḥ - saaṃ evva cintehi | kahiṃ Āraṇṇiā kahiṃ Vasantao tti | [svayam eva cintaya | kutrāraṇyikā kutra Vasantaka iti |]

Vāsavadattā - Maṇorame su-ggahīdaṃ karia ṇaṃ āaccha dāva | pekkhaṇīaṃ se pekkhamhi | [Manorame sugṛhītaṃ kṛtvainam āgaccha tāvat | prekṣaṇīyam asya paśyāmi |]

Manoramā - (sva-gatam |) dāṇiṃ samassasida mhi | (vidūṣakaṃ kare badhnāti | prakāśam |) hadāsa dāṇiṃ aṇubhava attaṇo duṇṇaassa phalaṃ | [idānīṃ samāśvasitāsmi | (vidūṣakaṃ kare badhnāti | prakāśam |) hatāśa idānīm anubhavātmano durnayasya phalam |]

Vāsavadattā - (sa-saṃbhramam upasṛtya |) ajja-utta paḍihadaṃ edaṃ a-maṅgalaṃ | (iti pādayor nīlotpala-dāmāpanayantī sotprāsam |) marisadu ajja-utto jaṃ Maṇorame tti karia ṇīl'-uppala-dāmaeṇa bandhāvido si | [ārya-putra pratihastam etad a(maṅgalam | (iti pādayor nīlotpala-dāmāpanayantī sotprāsam |) marṣatv ārya-putro yan Manorameti kṛtvā nīlotpala-dāmakena bandhito 'si |] (Āraṇyikā sa-bhayam apasṛtya tiṣṭhati |)

[p. 43] rājā - (sahasotthāya vidūṣakam Manoramāṃ ca dṛṣṭvātma-gatam |) kathaṃ vijñāto 'smi devyā | (vailakṣyaṃ nāṭayati |)

Sāṅkṛtyāyanī - (sarvān avalokya sa-smitam |) katham anyad evedaṃ prekṣaṇīyakaṃ saṃvṛttam | a-bhūmir iyam asmad-vidhānām | (iti niṣkrāntā |)

rājā - (sva-gatam |) a-pūrvo 'yaṃ kopa-prakāraḥ | durlabham atrānunayaṃ paśyāmi | (vicintya |) evaṃ tāvat kariṣye | (prakāśam |) devi tyajyatāṃ kopaḥ |

Vāsavadattā -ajja-utta ko ettha kuvido [āryaputra ko 'tra kupitaḥ |]

rājā - kathaṃ na kupitāsi |

snigdhaṃ yady api vīkṣitaṃ nayanayos tāmrā tathāpi dyutir
mādhurye 'pi sati skhalaty anupadaṃ te gadgadā vāg iyam /
niśvāsā niyatā api stana-bharotkampena saṃlakṣitāḥ
kopas te prakaṭa-prayatna-vidhṛto 'py eṣa sphuṭaṃ lakṣyate // HPri_3.13 //

(pādayor nipatya) prasīda priye prasīda |

Vāsavadattā - Āraṇṇie tumaṃ kuvida tti saṃbhāvaanto ajja-utto pie pasīda tti pasādaadi | tā uvasappa | [Āraṇyike tvaṃ kupiteti saṃbhāvayann ārya-putraḥ priye prasīdeti prasādayati | tad upasarpa |] (iti hastenākarṣati |)

Āraṇyikā - (sa-bhayam |) bhaṭṭiṇi ṇa hu ahaṃ kiṃ vi jāṇāmi | [bhaṭṭini na khalv ahaṃ kimapi jānāmi |]

Vāsavadattā - Āraṇṇie tumaṃ kahaṃ ṇa āṇāsi | dāṇiṃ de sikkhāvemi | Indīvarie geṇha edaṃ | [Āraṇyike tvaṃ kathaṃ na jānāsi | idānīṃ te śikṣayāmi | Indīvarike gṛhāṇainām |]

vidūṣakaḥ - hodi ajja komudī-mahūsave tuha cittaṃ avahariduṃ vaasseṇa pekkhaṇīaṃ aṇuciṭṭhidaṃ | [bhavati adya kaumudī-mahotsave tava cittam apahartuṃ vayasyena prekṣaṇīyam anuṣṭhitam |]

[p. 44] Vāsavadattā - edaṃ tuṃhāṇaṃ duṇṇaaṃ pekkhia hāso me jāadi | [etaṃ yuṣmākaṃ durnayaṃ prekṣya hāso me jāyate |]

rājā - devi alam anyathā vikalpitena | paśya |

bhrū-bhaṅgaiḥ kriyate lalāṭa-śaśinaḥ kasmāt kalaṅko mudhā
vātākampita-bandhujīva-samatāṃ nīto 'dharaḥ kiṃ sphuran /
madhyaś cādhika-kampita-stana-bhareṇāyam punaḥ khidyate
kopam muñca tavaiva citta-haraṇāyaitan mayā krīḍitam // HPri_3.14 //

devi prasīda prasīda | (iti pādayoḥ patati |)

Vāsavadattā - hanje ṇivuttaṃ pekkhaṇaaṃ | tā ehi | abbhantaraṃ evva pavisamha | [hañje nivṛttaṃ prekṣaṇakam | tad ehi | abhyantaram eva praviśāvaḥ |] (iti niṣkrāntā |) iti garbha-nāṭakam |

rājā - (vilokya |) katham akṛtvaiva prasādaṃ gatā devī |

svedāmbhaḥ-kaṇa-bhinna-bhīṣaṇatara-bhrūbhaṅgam ekaṃ ruṣā
trāsenāparam utplutotpluta-mṛga-vyālola-netrotpalam /
utpaśyann aham agrato mukham idaṃ devyāḥ priyāyās tathā
bhītaś cotsuka-mānasaś ca mahati kṣipto 'smy ahaṃ saṃkaṭe // HPri_3.15 //

tad yāvad idānīṃ śayanīyaṃ gatvā devyāḥ prasādanopāyaṃ cintayāmi | (iti niṣkrāntāḥ sarve |) iti tṛtiyo 'ṅkaḥ |

[p. 45]

cathurtho 'ṅkaḥ

(tataḥ praviśati Manoramā) Manoramā - (sodvegam |) aho diggha-rosadā devīe | ettiaṃ kālaṃ baddhāe pia-sahīe Āraṇṇiāe uvari aṇukampaṃ ṇa geṇhai | sā tavassiṇī attaṇo bandhaṇassa kileseṇa taha ṇa saṃtappadi jaha bhaṭṭiṇo daṃsaṇa-ṇirāsadāe | īrisaṃ ca se dukkhaṃ jeṇa ajja evva attāṇaṃ vāvādaantī mae kahaṃ vi ṇivāridā | edaṃ uttantaṃ bhaṭṭiṇo ṇivedehi tti Vasantaaṃ bhaṇia āada mhi | [aho dīrgha-roṣatā devyāḥ | etāvantaṃ kālaṃ baddhāyā api priya-sakhyā Āraṇyikāyā upary anukampāṃ na gṛhṇāti | sā tapasviny ātmano bandhanasya kleśena tathā na saṃtapyate yathā bhartur darśana-nirāśatayā | īdṛśaṃ cāsyā duḥkhaṃ yenādyaivātmānaṃ vyāpādayantī mayā katham api nivāritā | etaṃ vṛttāntaṃ bhartre nivedayeti Vasantakaṃ bhaṇitvāgatāsmi | (tataḥ praviśati Kāñcanamālā |)

Kāñcanamālā - kahaṃ aṇṇesantīe vi mae bhaavaī Saṃkiccāaṇī ṇa diṭṭhā | tā edaṃ vi dāva Maṇoramaṃ pucchissam | (upasṛtya |) Maṇorame avi jāṇāsi kahiṃ bhaavaī Saṃkiccāaṇi tti | [kathaṃ anviṣyantyāpi mayā bhagavatī Sāṅkṛtyāyanī na dṛṣṭā | (vilokya|) tad etām api tāvan Manoramāṃ prakṣyāmi | (upasṛtya |) Manorame api jānāsi kutra bhagavatī Sāṅkṛtyāyanīti |]

Manoramā - (vilokyāśrūṇi pramṛjya |) halā Kancaṇamāle diṭṭhā | kim uṇa tāe paoaṇam | [halā Kāñcanamāle dṛṣṭā | kiṃ punas tayā prayojanam |]

Kāñcanamālā - Maṇorame ajja devīe Aṃgāravadīe leho pesido | tassi vācide bappha- puṇṇa-ṇaaṇā diḍhaṃ saṃtappiduṃ āraddhā devī | tā viṇodaṇa-ṇimittaṃ tāe bhaavadiṃ aṇṇesāmi | [Manorame adya devyāṅgāravatyā lekhaḥ preṣitaḥ | tasmin vācite bāṣpa-pūrṇa-nayanā dṛḍhaṃ saṃtaptum ārabdhā devī | tad vinodana-nimittaṃ tasyā bhagavatīṃ anviṣyāmi |]

[p. 46] Manoramā - halā kiṃ uṇa tassiṃ lehe ālihidaṃ | [halā kiṃ punas tasmiṃl lekha ālikhitam |]

Kāñcanamālā - jā maha bhaiṇī sā tava jaṇaṇī evva | tāe bhattā Diḍhavammā tādo de | tā tava kiṃ edaṃ āakkhidavvaṃ | tassa samahiaṃ saṃvaccharaṃ Kaliṃga-hadaeṇa baddhassa | tā ṇa juttaṃ edaṃ uttantaṃ aṇ-iṭṭhaṃ suṇia samīva-ṭṭhidassa samatthassa bhattuṇo de evvam udāsīṇattaṇaṃ olambiduṃ tti | [yā mama bhaginī sā tava janany eva | tasyā bhartā Dṛḍhavarmā tātas te | tat tava kim etad ākhyātavyaṃ | tasya samadhikaṃ saṃvatsaraṃ Kaliṅga-hatakena baddhasya | tan na yuktam etaṃ vṛttāntam an-iṣṭaṃ śrutvā samīpa sthitasya samarthasya bhartus ta evam udāsīnatvam avalambitum iti |]

Manoramā - halā Kancaṇamāle | jadā dāva aaṃ uttanto bhaṭṭiṇīe ṇa keṇa vi viṇṇaviidavvo tti bhaṭṭiṇā āṇattaṃ tā keṇa uṇa dāṇiṃ so leho suṇāvido | [halā Kāñcanamāle | yadā tāvad ayaṃ vṛttānto bhaṭṭinyai na kenāpi vijñāpitavya iti bhartrājñaptaṃ tat kena punar idānīṃ sa lekhaḥ śrāvitaḥ |]

Kāñcanamālā - aṇuvāia tuṇhīṃ (sic) bhūdāe maha hatthādo geṇhia saaṃ evva bhaṭṭiṇīe vāido | [anuvācya tūṣṇīṃ bhūtāyā mama hastād gṛhītvā svayam eva bhaṭṭiṇyā vācitaḥ |]

Manoramā - teṇa gaccha tumaṃ | esā kkhu devī tāe evva saha danta-valahīe ciṭṭhai | teṇa gaccha tvaṃ | [eṣā khalu devī tayaiva saha danta-valabhyāṃ tiṣṭhati |]

Kāñcanamālā - teṇa hi bhaṭṭiṇī-saāsaṃ gamissaṃ | [tena hi bhaṭṭinī-sakāśaṃ gamiṣyāmi |] (iti niṣkrāntā |)

Manoramā - ciraṃ khu me Āraṇṇiā-saāsādo āadāe | diḍhaṃ ca ṇivviṇṇā sā tavassiṇī attaṇo jīvideṇa | kadāi accāhidaṃ bhave | tā tahi evva gacchāmi (Kale : -ahmi) | [ciraṃ khalu ma Āraṇyikā-sakāśād āgatāyāḥ | dṛḍhaṃ ca nirviṇṇā sā tapasviny ātmano jīvitena | kadā cid aty-āhitaṃ bhavet | tat tatraiva gacchāmi | (iti niṣkrāntā |) (iti praveśakaḥ |)

[p. 47] (tataḥ praviśati sodvegāsana-sthā Vāsavadattā Sāṅkṛtyāyanī vibhavataś ca parivāraḥ)

Sāṅkṛtyāyanī - rāja-putri alam udvegena | nedṛśo Vatsa-rājaḥ | katham itthaṃ gatam api bhavatyā mātṛ-ṣvasṛ-patiṃ vijñāya Vatsa-rājo niścintaṃ sthāsyati |

Vāsavadattā - (sāsram|) bhaavadi adi-ujjuā dāṇiṃ tumaṃ | jassa mae ṇa kajjaṃ tassa mama-kerayeṇa kiṃ kajjaṃ | ajjuāe juttaṃ mama edaṃ ālihiduṃ | sā uṇa ṇa āṇādi ajja vi tārisī ṇa Vāsavadatte tti | tuha uṇa edaṃ Āraṇṇiāe uttantaṃ paccakkhaṃ | tā kahaṃ edaṃ bhaṇāsi | [bhagavati ati(ṛjukedānīṃ tvam | yasya mayā na kāryaṃ tasya madīyena kiṃ kāryam | mātur yuktaṃ mamaitad ālikhituṃ | sā punar na jānāty adyāpi tādṛśī na Vāsavadatteti | tava punar eṣa Ārāṇyikā-vṛttāntaḥ pratyakṣaḥ | tat katham etad bhaṇāsi |

Sāṅkṛtyāyanī - yata eva me pratyakṣaṃ tata eva bravīmi | tena nanu kaumudī-mahotsave tvāṃ hāsayituṃ tathā krīḍitam | Vāsavadattā - bhaavadi edaṃ ettha saccaṃ | taha hāsida mhi jeṇa bhaavadīe purado lajjāe kahaṃ vi ciṭṭhāmi | tā kiṃ ta-kkerakāe kahāe | ṇam edeṇa evva pakkha-vādeṇa ettiaṃ bhūmiṃ ṇīda mhi | [bhagavati etad atra satyam | tathā hāsitāsmi yena bhagavatyāḥ purato lajjayā katham api tiṣṭhāmi | tat kiṃ tadīyayā kathayā | nanv etenaiva pakṣa-pātenaitāvatīṃ bhūmiṃ nītāsmi | (iti roditi |)

Sāṅkṛtyāyanī - alaṃ rāja-putri ruditena | nedṛśo Vatsa-rājaḥ | (vilokya |) athavā prāpta evāyaṃ yas te manyu-pramārjanaṃ karoti |

Vāsavadattā - maṇorahā dāṇiṃ ede bhaavadīe | [manorathā idānīm ete bhagavatyāḥ |] (tataḥ praviśati rājā vidūśakaś ca |)

rājā - vayasya ka idānīm abhyupāyaḥ priyāṃ mocayitum |

vidūṣakaḥ - bho vaassa munca visādaṃ | ahaṃ de uvāaṃ kahaissaṃ | [bho vayasya muñca viṣādam | ahaṃ ta upāyaṃ kathayiṣyāmi |]

[p. 48] rājā - (sa-harṣam) vayasya tvaritataram abhidhīyatām |

vidūṣakaḥ - bho tumaṃ dāva aṇea-samara saṃghaṭṭha-ppahāva-bāhu-sālī | puṇo vi aṇea-gaa-turaa-paāi-duvvisaha-bala-samudido | tā savva-bala-saṃdoheṇa anteuraṃ su-pīḍiaṃ karia dāṇim evva Āraṇṇiaṃ muncāvehi | [bho tvaṃ tāvad aneka-samara-saṃghaṭṭa-prabhāva-bāhu-śālī | punar apy aneka-gaja-turaga-padāti-durviṣaha-bala-samuditaḥ | tat sarva-bala-saṃdohenāntaḥpuraṃ su-pīḍitaṃ kṛtvedānīm evāraṇyikāṃ mocaya |]

rājā - vayasya a-śakyam upadiṣṭam |

vidūṣakaḥ - kim ettha a-sakkaṃ | jado dāva kujja-vāmaṇa-buḍḍha-añcui-vajjido maṇusso avaro ṇatthi tarhi | [kim atrāśakyam | yatas tāvat kubja-vāmana-vṛddha-kañcuki-varjito manuṣyo 'paro nāsti tatra |]

rājā - (sāvajñam) mūrkha kim asaṃbaddhaṃ pralapasi | devyāḥ prasādaṃ muktvā nānyas tasyā mokṣaṇābhyupāyaḥ | tat kathaya kathaṃ devīṃ prasādayāmi |

vidūṣakaḥ - bho māsovavāsaṃ karia jīvidaṃ dhārehi | evvaṃ devī Caṇḍī pasīdissadi | [bhoḥ māsopavāsaṃ kṛtvā jīvitaṃ dhāraya | evaṃ devī Caṇḍī prasatsyati |]

rājā - (vihasya) alaṃ parihāsena | kathaya kathaṃ devīṃ prasādayāmi |

dhṛṣṭaḥ kiṃ purato 'varudhya vihasan gṛhṇāmi kaṇṭhe priyāṃ
kiṃ vā cāṭu-śata-prapañca-racanā-prītāṃ kariṣyāmi tām /
kiṃ tiṣṭhāmi kṛtāñjalir nipatito devyāḥ puraḥ pādayoḥ
satyaṃ satyam aho na vedmy anunayo devyāḥ kathaṃ syād iti // HPri_4.1 //

[p. 49] tad ehi | devī-sakāśam eva gacchāvaḥ |

vidūṣakaḥ - bho gaccha tumaṃ | ahaṃ dāṇiṃ evva bandhaṇādo kahaṃ vi paribbhaṃsia āado mhi | to ṇa gamissaṃ | [bhoḥ gaccha tvam | ahaṃ punar idānīm eva bandhanāt katham api paribhraśyāgato 'smi | tan na gamiṣyāmi |]

rājā - (vihasya kaṇṭhe gṛhītvā balān nivartayati |) mūrkha āgamyatām āgamyatām | (parikramyāvalokya ca) iyaṃ devī danta-balabhī-madhyam adhyāste | yāvad upasarpāmi | (sa-lajjam upasarpati) (Vāsavadattā sa-khedam āsanād uttiṣṭhati |) rājā -

kiṃ muktam āsanam alaṃ mayi sambhrameṇa
notthātum ittham ucitaṃ mama tānta-madhye /
dṛṣṭi-prasāda-vidhi-mātra-hṛto jano 'yam
aty-ādareṇa kim iti kriyate vilakṣaḥ // HPri_4.2 //

Vāsavadattā - (mukhaṃ nirūpya) ajja-utta vilakkho dāṇiṃ tumaṃ hosi | [ārya-putra vilakṣa idānīṃ tvaṃ bhavasi |]

rājā - priye satyam ahaṃ vilakṣaḥ | yat pratyakṣa 'dṛṣṭāparādho 'pi bhavatīṃ prasādayituṃ vyavasito 'smi |

Sāṅkṛtyāyanī - (āsanaṃ nirdiśya |) mahā-rāja kriyatām āsana-parigrahaḥ |

rājā - (āsanaṃ nirdiśya |) ita ito devy upaviśatu | (Vāsavadattā bhūmāv upaviśati)

rājā - āḥ kathaṃ bhūmāv upaviṣṭā devī | aham apy atraivopaviśāmi | (iti bhūmāv upaviśya kṛtāñjaliḥ |) priye prasīda prasīda | kim evaṃ praṇate 'pi mayi gambhīrataraṃ kopam udvahasi |

[p. 50]

bhrū-bhaṅgaṃ na karoṣi rodiṣi muhur mugdhekṣaṇe kevalaṃ
nātiprasphuritādharānavarataṃ niḥśvāsam evojjhasi /
vācaṃ nāpi dadāsi tiṣṭhasi paraṃ pradhyāna-namrānanā
kopas te stimito nipīḍayati māṃ gūḍha-prahāropamaḥ // HPri_4.3 //

priye prasīda prasīda | (iti pādayoḥ patati |)

Vāsavadattā - adi-suhido ṇaṃ si | kiṃ dāṇiṃ dukkhidaṃ jaṇaṃ viāresi | uṭṭhehi ko ettha kuvido | [ati-sukhito nanv asi | kim idānīṃ duḥkhitaṃ janaṃ vikārayasi | uttiṣṭha ko 'tra kupitaḥ |]

Sāṅkṛtyāyanī - uttiṣṭha mahā-rāja | kim anena | anyad eva tāvad udvega-kāraṇam asyāḥ |

rājā - (sa-saṃbhramam |) bhagavati kim anyat |

(Sāṅkrtyāyanī karṇe kathayati |)

rājā - (vihasya) yady evam alam udvegena mayāpi jñātam | siddha evāsmin prayojane devīṃ tu diṣṭyā vardhayiṣyāmīti noktam | anyathā katham ahaṃ Dṛḍhavarma-vṛttānte visrabdhas tiṣṭhāmi | tat katipayāny ahāni tad vārtāyā āgatāyāḥ | idaṃ ca tatra vartate |

asmad-balair Vijayasena-puraḥsarais tair
ākrānta-bāhya-viṣayo vihata-pratāpaḥ /
durgaṃ Kaliṅga-hatakaḥ sahasā praviśya
prākāra-mātra-śaraṇo 'śaraṇaḥ kṛto 'sau // HPri_4.4 //

[p. 51] tad avasthaṃ ca taṃ

nirdiṣṭākrānta-mandaṃ pratidina-viramad-vīra-dāsera-vṛttaṃ
śaśvat-saṃśīryamāṇa-dvipa-turaga-nara-kṣīṇa-niḥśeṣa-sainyam /
adya śvo vā vibhagne jhaṭiti mama balaiḥ sarvatas tatra durge
baddhaṃ yuddhe hataṃ vā bhagavati na cirāc chroṣyasi tvaṃ Kaliṅgam // HPri_4.5 //

Sāṅkṛtyāyanī - rāja-putri prathamataram eva bhavatyāḥ kathitaṃ mayā katham apratividhāya Vatsa-rājaḥ sthāsyatīti |

Vāsavadattā - jai evvaṃ piaṃ me | [yady evaṃ priyaṃ me |] (praviśya |)

pratīhārī - jedu jedu bhaṭṭā | eso kkhu Viaaseṇo Diḍhavamma-kañcuī-sahido harisa- samupphulla-loaṇo piaṃ ṇivedidu-kāmo duvāre ciṭṭhai | [jayatu jayatu bhartā | eṣa khalu Vijayaseno Dṛḍhavarma-kañcuki-sahito harṣa-samutphulla-locanaḥ priyaṃ nivedayitu-kāmo dvāre tiṣṭhati |]

Vāsavadattā - (sa-smitam |) bhaavadi jaha takkemi paridosida mhi ajja-utteṇetti [ bhagavati yathā tarkayāmi paritoṣitāsmy ārya-putreṇeti |]

Sāṅkṛtyāyanī - Vatsa-rāja-pakṣa-pātinī khalv ahaṃ na kiṃ cid api bravīmi |

rājā - śīghraṃ praveśaya tau |

pratīhārī - taha | [tathā |] (iti niśkrāntā) (tataḥ praviśati Vijayasenaḥ Kañcukī ca |)

Vijayasenaḥ - bhoḥ kañcukin | adya svāmi-pādā draṣṭavyā iti yat satyam an-upamaṃ kam api sukhātiśayam anubhavāmi |

[p. 52] kañcukī - Vijayasena a-vitatham etat | paśya |

sukha-nirbharo 'nyathāpi svāminam avalokya bhavati bhṛtya-janaḥ /
kiṃ punar ari-bala-vighaṭana-nirvyūḍha-prabhu-niyoga-bharaḥ // HPri_4.6 //

ubhau - (upasṛtya) jayatu jayatu svāmī | (rājā ubhāv api pariṣvajate |) kañcukī - deva diṣṭyā vardhase |

hatvā Kaliṅga-hatakaṃ hy asmat-svāmī niveśito rājye /
devasya samādeśo nirvyūḍho Vijayasenena // HPri_4.7 //

Vāsavadattā - ai bhaavai ahijāṇāsi edaṃ kañcuiṃ | [ayi bhagavati abhijānāsy etaṃ kañcukinam |]

Sāṅkṛtyāyanī - kathaṃ nābhijānāmi | nanu sa eṣa yasya haste mātṛ-ṣvasā te patrikām anupreṣitavatī |

rājā - sādhu Vijayasenena mahā-vyāpāro 'nuṣṭhitaḥ |

(Vijayasenaḥ pādayoḥ patati)

rājā - devi diṣṭyā vardhase | pratiṣṭhito rājye Dṛḍhavarmā |

Vāsavadattā - (saharṣam|) aṇuggahida mhi | [anugṛhītāsmi |] vidūṣakaḥ - īrise abbhudae assiṃ rāa-ule edaṃ karaṇijjaṃ | (rājānaṃ nirdiśya vīṇā-vādanaṃ nāṭayan |) guru-pūā | (ātmano yajñopavītaṃ darśayan|) bamhaṇassa sakkāro | (Āraṇyikāṃ sūcayan|) savva-bandhaṇa-mokkho tti | [īdṛśe 'bhyudaye 'smin rāja-kula etat karaṇīyam | (rājānaṃ nirdiśya vīṇā-vādanaṃ nāṭayan |) guru-pūjā | (ātmano yajñopavītaṃ darśayan|) brāhmaṇasya satkāraḥ | (Āraṇyikāṃ sūcayan|) sarva-bandhana-mokṣa iti |]

rājā - (Vāsavadattām apavārya choṭikāṃ dadat |) sādhu vayasya sādhu |

[p . 53] vidūṣakaḥ - hodi kahaṃ tumaṃ ṇa kiṃ vi ettha samādisasi | [bhavati kathaṃ tvaṃ na kim apy atra samādiśasi |]

Vāsavadattā - (Sāṅkṛtyāyaṇīm avalokya sa-smitam |) moidā kkhu hadāseṇa Āraṇṇiā | [mocitā khalu hatāśenāraṇyikā |]

Sāṅkṛtyāyanī - kiṃ vā tapasvinyānayā baddhayā |

Vāsavadattā - jaha bhaavadīe roadi | [yathā bhagavatyai rocate |]

Sāṅkṛtyāyanī - yady evam aham eva gatvā tāṃ mocayiṣyāmi | (iti niṣkrāntā)

kañcukī - idam aparaṃ saṃdiṣṭaṃ mahā-rājena Dṛḍhavarmaṇā | tvat-prasādāt sarvam eva yathābhilaṣitaṃ saṃpannaṃ | tad ete prāṇās tvadīyāḥ | yatheṣṭam imān viniyoktuṃ tvam eva pramāṇam iti | (rājā sa-lajjam adho-mukhas tiṣṭhati |)

Vijayasenaḥ - deva na śakyam eva devaṃ prati prīti-viśeṣaṃ Dṛḍhavarmaṇaḥ kathayitum |

kañcukī - yady api tubhyaṃ pratipāditāyāḥ Priyadarśikāyā asmad-duhituḥ paribhraṃśān na me saṃbandho jāta iti duḥkham āsīt tathāpi Vāsavadattāyāḥ pariṇetrāpi tvayā tad apanītam eva |

Vāsavadattā - (sāsram |) ajja kañcui kahaṃ me bhaiṇī paribbhaṭṭhā | [ārya kañcukin kathaṃ me bhaginī paribhraṣṭā |]

kañcukī - rāja-putri tasmin Kaliṅga-hatakāvaskande vidruteṣv itas tato 'ntaḥpura-janeṣu diṣṭyā dṛṣṭām idānīṃ na yuktam atra sthātum iti tām ahaṃ gṛhītvā Vatsa-rājāntikaṃ prasthitaḥ | tataḥ saṃcintya tāṃ Vindhyaketor haste nikṣipya nirgato 'smi | yāvat pratīpam āgacchāmi tāvat kair api tat sthānaṃ saha Vindhyaketunā smartavyatāṃ nītam |

[p. 54] rājā - (sa-smitam|) Vijayasena kiṃ kathayasi |

kañcukī - tatra cānviṣyatā mayā na prāptā | tadā-prabhṛti nādyāpi vijñāyate kva vartata iti | (praviśya Manoramā |)

Manoramā - bhaṭṭiṇī pāṇa-saṃsae vaṭṭai sā tavassiṇī | [bhaṭṭini prāṇa-saṃśaye vartate sā tapasvinī |]

Vāsavadattā - (sāsram |) kim uṇa tumaṃ Piadaṃsaṇā-uttantaṃ jāṇāsi | [kiṃ punas tvaṃ Priyadarśanā vṛttāntaṃ jānāsi |]

Manoramā - ṇa hu ahaṃ Piadaṃsaṇā-uttantaṃ jāṇāmi | esā kkhu Āraṇṇiā kalla- vvavadeseṇa āṇīdaṃ visaṃ pāia pāṇa-saṃsae vaṭṭadi tti evvaṃ mae ṇivedidaṃ | tā parittāadu bhaṭṭiṇī | [na khalv ahaṃ Priyadarśanā-vṛttāntaṃ jānāmi | eṣā khalv Āraṇyikā kalya-vyapadeśenānītaṃ viṣaṃ pītvā prāṇa-saṃśaye vartata iti evaṃ mayā niveditam | tat paritrāyatām bhaṭṭinī |] (rudatī pādayoḥ patati |)

Vāsavadattā - (sva-gatam|) ha ddhi ha ddhi | Piadaṃsaṇā-dukkhaṃ vi me antaridaṃ Āraṇṇiā-uttanteṇa | adi-dujjaṇo kkhu loo | kadāi maṃ aṇṇahā saṃbhāvaissadi | tā edaṃ ettha juttaṃ (prakāśam sa-saṃbhramam |)| Maṇorame lahu iha evva āṇehi taṃ | ṇāa-loādo gahida-visa-vijjo ajja-utto ettha kusalo | [hā dhik hā dhik | Priyadarśanā-duḥkham api me 'ntaritam Āraṇyikā-vṛttāntena | ati-durjanaḥ khalu lokaḥ | kadācin mām anyathā saṃbhāvayiṣyati | tad etad atra yuktam | (prakāśam sa-saṃbhramam |) Manorame laghv ihaivānaya tām | nāga-lokād gṛhīta-viṣa-vidya ārya-putro 'tra kuśalaḥ | (niṣkrāntā Manoramā | tataḥ praviśati Manoramayā dhṛtā-saviṣa-vegam ātmānaṃ nāṭayanty Āraṇyikā |)

Āraṇyikā - halā Maṇorame kīsa dāṇiṃ maṃ andhaāraṃ pavesesi | halā Manorame kasmād idānīṃ mām andhakāraṃ praveśayasi |

Manoramā - (sa-viṣādam |) haddhi haddhi | diṭṭhi vi se saṃkantā viseṇ'; evva | (Vāsavadattāṃ dṛṣṭvā |) bhaṭṭini lahu parittāehi lahu parittāehi | guru-bhūdaṃ se visaṃ | [hā dhik hā dhik | dṛṣṭir api asyāḥ saṃkrāntā viṣeṇaiva | (Vāsavadattāṃ dṛṣṭvā |) bhaṭṭini laghu paritrāyasva laghu [p. 55] paritrāyasva | gurū bhūtam asyā viṣam |]

Vāsavadattā - (sa-saṃbhramaṃ rājānaṃ haste gṛhītvā |) ajja-utta uṭṭhehi uṭṭhehi | lahu vivajajjai kkhu esā tavassiṇī | [ārya-putra uttiṣṭhottiṣṭha | laghu vipadyate khalv eṣā tapasvinī |] (sarve paśyanti |)

kañcukī - (vilokya |) su-sadṛśī khalv iyaṃ mama rāja-putryāḥ Priyadarśanāyāḥ | (Vāsavadattāṃ nirdiśya) rāja-putri kuta iyaṃ kanyakā |

Vāsavadattā - ajja Vinjhakeuṇo duhidā | taṃ vāvādia Vijayaseṇeṇa āṇīdā | [ārya Vindhyaketor duhitā | taṃ vyāpādya Vijayasenenānītā |]

kañcukī - kutas tasya duhitā | saiveyaṃ mama rāja-putrī | hā hato 'smi manda-bhāgyaḥ | (iti nipatya bhūmāv utthāya |) rāja-putri iyaṃ sā Priyadarśikā bhaginī te |

Vāsavadattā - ajja-utta parittāehi parittāehi | mama bhaiṇī vivajjai | [ārya-putra paritrāyasva paritrāyasva | mama bhaginī vipadyate |]

rājā - samāśvasihi samāśvasihi | paśyāmas tāvat | kaṣṭaṃ bhoḥ kaṣṭam |

saṃjāta-sāndra-makaranda-rasāṃ krameṇa
pātuṃ gataś ca kalikāṃ kamalasya bhṛṅgaḥ /
dagdhā nipatya sahasaiva himena cāsau
vāme vidhau na hi phalanty abhivāñchitāni // HPri_4.8 //

Manorame pṛcchyatāṃ tāvat kiṃ te bodha iti |

Manoramā - sahi kiṃ de bodho | (sāsraṃ punaś cālayantī ) sahi ṇaṃ bhaṇāmi kiṃ de bodho tti | [sakhi kiṃ te bodhaḥ | (sāsraṃ punaś cālayantī) sakhi nanu bhaṇāmi kiṃ te bodha iti |]

Priyadarśikā - (a-vispaṣṭam |) jaṃ edaṃ avasthānaṃ (sic) gadāe vi mae ṇa mahā-rāo diṭṭho | [yad etad avasthāyāpi mayā na mahā-rājo dṛṣṭaḥ |] (ity ardhokte bhūmau patati |)

[p. 56] rājā - (sāsram|)

eṣā mīlayatīdam īkṣaṇa-yugaṃ jātā mamāndhā diśaḥ
kaṇṭho 'syāḥ pratirudhyate mama giro niryānti kṛcchrād imāḥ /
etasyāḥ śvasitaṃ hṛtaṃ mama tanur niśceṣṭatām āgatā
manye 'syā viṣa-vega eva hi paraṃ sarve tu duḥkhaṃ mama // HPri_4.9 //

Vāsavadattā - (sāsram) Piadaṃsaṇe uṭṭhehi uṭṭhehi | pekkha eso mahā-rāo ciṭṭhai | kahaṃ veaṇā vi se ṇaṭṭhā | kiṃ dāṇiṃ mae avarajjhaṃ aāṇantīe jeṇa kuvidā ṇālavasi | tā pasīda pasīda | uṭṭhehi uṭṭhehi | ṇa hu puṇo avarajjhissaṃ | (ūrdhvam avalokya) hā devva hadaa kiṃ dāṇiṃ mae avakidaṃ jeṇa edāvatthaṃ gadā me bhaiṇī ādaṃsidā | [Priyadarśane uttiṣṭhottiṣṭha | paśyaiṣa mahā-rājas tiṣṭhati | kathaṃ vedanāpy asyā naṣṭā | kim idānīṃ mayāparāddhaṃ ajānatyā yena kupitā nālapasi | tat prasīda prasīda | uttiṣṭhottiṣṭha | na khalu punar aparātsyāmi | (ūrdhvam avalokya) hā daiva hataka | kim idānīṃ mayāpakṛtaṃ yenaitad avasthāṃ gatā me bhaginyādarśitā |] (Priyadarśikāyā upari patati |)

vidūṣakaḥ - bho vaassa kahaṃ tumaṃ mūḍho via ciṭṭhasi | ṇa eso visādassa kālo | visamā kkhu gaī visassa | tā daṃsehi appaṇo vijjā-pahāvaṃ | [bho vayasya kathaṃ tvaṃ mūḍha iva tiṣṭhasi | naiṣa viṣādasya kālaḥ | viṣamā khalu gatir viṣasya | tad darśaya ātmano vidyā-prabhāvam |]

rājā - satyam evaitat | (Priyadarśikām ālokya) mūḍha evāham etāvatīṃ velām | tad aham enāṃ jīvayāmi | salilaṃ salilam |

vidūṣakaḥ - (niṣkramya punaḥ praviśya) bho | edaṃ salilaṃ | [bhoḥ etat salilam |] (rājopasṛtya Priyadarśanāyā upari hastaṃ nidhāya mantra-smaraṇaṃ nāṭayati | Priyadarśikā śanair uttiṣṭhati |)

Vāsavadattā - ajja-utta diṭṭhiā paccujjīvidā me bhaiṇī | [ārya-putra diṣṭyā pratyujjīvitā me bhaginī |]

[p. 57] Vijayasenaḥ - aho devasya vidyā-prabhāvaḥ |

kañcukī - aho sarvatrāpratihatā narendratā devasya |

Priyadarśikā - (śanair utthāyopaviśya ca jṛmbhikāṃ nāṭayantī sa-viṣādam a-vispaṣṭam |) Maṇorame ciraṃ khu sutta mhi | [Manorame ciraṃ khalu suptāsmi |]

vidūṣakaḥ - bho vaassa ṇivvūḍhaṃ de vedittaṇaṃ | [bho vayasya nirvyūḍhaṃ te vaidyatvam |] (Priyadarśikā sābhilāṣaṃ rājānaṃ nirūpya sa-lajjaṃ kiṃcid adho-mukhī tiṣṭhati |)

Vāsavadattā - (sa-harṣam |) ajja-utta | kiṃ dāṇiṃ vi esā aṇṇah'; evva karedi | [ārya-putra kim idānīm apy eṣānyathaiva karoti |]

rājā - (sa-smitam |)

svabhāva-sthā dṛṣṭir na bhavati giro nāti viśadās
tanuḥ sīdaty eṣā prakaṭa-pulaka-sveda-kaṇikā /
yathā cāyaṃ kampaḥ stana-bhara-parikleśa-jananas
tathā nādyāpy asyā niyatam akhilaṃ śāmyati viṣam // HPri_4.10 //

kañcukī - (Priyadarśikāṃ nirdiśya |) rāja-putri eṣa te pitur ājñā-karaḥ | (iti pādayoḥ patati |)

Priyadarśikā - (vilokya |) kahaṃ kañcuī ajja-Viṇaavasū | (sāsram |) hā tāda | hā ajjūe | [kathaṃ kañcukyārya Vinayavasuḥ | (sāsram |) hā tāta | hā mātaḥ |]

kañcukī - rāja-putri alaṃ ruditena | kuśalinau te pitarau | Vatsa-rāja-prabhāvāt punas tad avastham eva rājyam |

Vāsavadattā - (sāsram |) ehi alia-sīle | dāṇiṃ vi dāva bhaiṇiā siṇehaṃ daṃsehi | (kaṇṭhe gṛhītvā |) dāṇiṃ samassattha mhi | [ehy alīka-śīle | idānīm api tāvad bhaginī snehaṃ darśaya | (kaṇṭhe gṛhītvā |) idānīṃ samāśvasitāsmi |]

[p. 58] vidūṣakaḥ - hodi tumaṃ bhaiṇiṃ geṇhia kaṇṭhe evvaṃ parituṭṭhā si | vodiassa pāridosiaṃ visumaridaṃ | [bhavati tvaṃ bhaginīṃ gṛhītvā kaṇṭha evaṃ parituṣṭāsi | vaidyasya pāritoṣikaṃ vismṛtam |]

Vāsavadattā - Vasantaa ṇa visumaridaṃ | [Vasantaka na vismṛtam |]

vidūṣakaḥ - (rājānaṃ nirdiśya sa-smitam |) vodia pasārehi hatthaṃ | bhaiṇīe agga-hatthaṃ de pāridosiaṃ dāvissaṃ | [vaidya prasāraya hastam | bhaginyā agra-hastaṃ te pāritoṣikaṃ dāpayiṣyāmi |] (rājā hastaṃ prasārayati |) (Vāsavadattā Priyadarśikā-hastam arpayati |)

rājā - (hastam upasaṃhṛtya |) kim anayā | sampraty eva katham api prasāditāsi |

Vāsavadattā - ko tumaṃ a-gaṇhiduṃ | puḍhamaṃ evva tādeṇa iaṃ diṇṇā | [kas tvam a-grahītum | prathamam eva tāteneyaṃ dattā |]

vidūṣakaḥ - bho māṇaṇīā kkhu devī | mā se paḍiūlaṃ karehi | [bho mānanīyā khalu devī | māsyāḥ pratikūlaṃ kuru |] (Vāsavadattā rājño hastaṃ balād ākṛṣya Priyadarśikām arpayati |)

rājā - (sa-smitam |) devī prabhavati | kuto 'smākam anyathā kartuṃ vibhavaḥ |

Vāsavadattā - ajja-utta ado vi paraṃ kiṃ de piaṃ karīadu | [ārya-putra ato 'pi paraṃ kiṃ te priyaṃ kriyatām |]

rājā - kim ataḥ paraṃ priyam | paśya |

niḥśeṣaṃ Dṛḍhavarmaṇā punar api svaṃ rājyam adhyāsitaṃ
tvaṃ kopena su-dūram apy apahṛtā sadyaḥ prasannā mama /
jīvantī Priyadarśanā ca bhaginī bhūyas tvayā saṅgatā
kiṃ tat syād aparaṃ priyaṃ priyatame yat sāmprataṃ prārthyate // HPri_4.11 //

[p. 59] tathāpīdam astu | (bharata-vākyam |)

urvīm uddāma-sasyāṃ janayatu visṛjan Vāsavo vṛṣṭim iṣṭām
iṣṭais traiviṣṭapānām vidadhatu vidhivat prīṇanaṃ vipra-mukhyāḥ /
ākalpāntaṃ ca bhūyāt sthira-samupacitā saṃgatiḥ saj-janānāṃ
niḥśeṣaṃ yāntu śāntiṃ piśuna-jana-giro duḥsahā vajra-lepāḥ // HPri_4.12 //

(iti niṣkrāntāḥ sarve |)

iti caturtho 'ṅkaḥ

samāpteyaṃ Priyadarśikā nāma nāṭikā |

Distributed under a Creative Commons Attribution-NonCommercial-ShareAlike 4.0 International License.

Holder of rights
GRETIL project

Citation Suggestion for this Object
TextGrid Repository (2025). Poetry Collection. Priyadarśikā. Priyadarśikā. GRETIL. GRETIL project. https://hdl.handle.net/21.11113/0000-0016-CB36-7