atha yuktiṣaṣṭikārikā nāma mañjuśrikumārabhutāya namaḥ

namastasmai munīndrāya pratītyopādadeśine |
yenānenā vidhānena niṣiddhāvudayavyayau ||
bhāvābhāvavyatikrāntā matiryeṣāmanāśritā |
tairgambhīro niralambaḥ pratyayārthaḥ pratīyate || Yukti_1
sarvadoṣākarastāvadabhāvo vinivāritaḥ |
nirvartyate yathā yuktayā bhāvo 'pi śrvavaṇaṃ kuru || Yukti_2
bhāvo yadi bhavetsaty yathā bālairvikalpitaḥ |
vimokṣastadabhāvena ko necchet kim na kārnāt || Yukti_3
vimokṣo nāsti bhāvena bhāvo nāsti hyabhāvataḥ |
bhāvābhāvaparijñānānmahātmā 'pi vimucyate || Yukti_4
nirvāṇam caiva lokaṃ ca manyante tattvadarśinaḥ |
naiva lokaṃ na nirvānaṃ manyante tattvadarśinaḥ || Yukti_5
nirvānaṃ ca bhavaścaiva dvayameva na vidyate |
parijñānaṃ bhavasyaiva nirvāṇamiti kathyate || Yukti_6
sambhavavibhave bhāve nirodhaḥ kalpito yathā |
māyākṛto nirodho 'yam sadbhistathaivamiṣyate || Yukti_7
samskṛto na parijñāto nirodho vibhave sati |
pratyakṣam bhūyate kasmin vibhavo jñāyate katham || Yukti_8
yadi skandhanirodhena bhavenna kleśasamkṣayaḥ |
yadā cāyaṃ niruddhaḥ syāttadā mokṣo bhavisyati || Yukti_9
avidyā pratyayotpannam samyagjñānena paśyataḥ |
notpādaśca nirodhasca yuktaḥ ko 'pyupalabhyate || Yukti_10
evam paśyati dharmaḥ yo nirvānam vā katam tathā |
dharmajñānam paraṃ yatra bhedastu tatra vidyate || Yukti_11
atisukṣmasya bhāvasya jātiryena vikalpitā |
pratyayodbhavamartham na paśyati so 'vicakṣaṇaḥ || Yukti_12
samklesakṣīnabhikṣūṇām samsārāccennivāryate |
kutaḥ sampannabuddhaiśca tasyārambho na bhāṣitaḥ || Yukti_13
ārambhe sati caikānte bhavedṛṣṭiparigraḥ |
yaḥ pratītyasamutpādastasya purvaṃ paraṃ vā kim || Yukti_14
samutpannaṃ kathaṃ purvaṃ paścāt punarnivāryate |
purvāparāntavihīno mokṣaḥ khyātirmāyopamaḥ || Yukti_15
bhavatīdam yadā māyā namkṣyatīti tadaiva hi |
māyājñānaparābhūto māyājñānena mohitaḥ || Yukti_16
yathā marīcikā māyā bhavam buddhayā hi paśyati |
purvāntam vāparāntam vā na dṛṣṭayā parikliśyate || Yukti_17
samskṛtam ye hi manyante bhangotpādavikalpitam |
pratītyotpādacakreṇa vijānanti na te jagat || Yukti_18
tadāśritya yadutpannaṃ notpannaṃ svayamevahi |
svayam yadā yadutpannamutpannam nāma tat katham || Yukti_19
śāntam hetukṣayādeva kṣīṇam nāmāvabudhyate |
svabhāvena hi yatkṣīṇam tat kṣīṇamucyate katham || Yukti_20
na kaścidanutpannam nirodho 'pi na vai tathā |
utpādabhangakarmaṇābhiprāyārthaḥ pradarśitaḥ || Yukti_21
utpādajñānato bhaṅgo bhaṅgajñānādanityatā |
anityatvāvabodhācca saddharmo hi vibodhitaḥ || Yukti_22
yaḥ pratītyasamutpāda utpādabhaṅgavarjitam |
parijānāti tenaivanuttīryata bhavābudhiḥ || Yukti_23
sadasadbhirviparyastā ātmabhāvāḥ pṛthagjanāḥ |
kleśavamśagatāḥ sattvā ātmacinttena vañcitāḥ || Yukti_24
vivudhairbhāvyate bhāveh śunyo 'nityo 'nātmakaḥ |
moṣadharmacayaścaiva vivikta iti dṛśyate || Yukti_25
amūlatvāt sthitirnaiva nirālambo nirāśrayaḥ |
avidyāhetusambhūta ādimadhyāntavarjitaḥ || Yukti_26

kadalīvasāram yadgandharvanagaram yathā |

mohapuryāmivivannau yo māyāvat paśyati jagat | 27

atra brahmādiloko vai satya ivāvabhāsane |
satyanmṛṣetyuktamāryena tatra kā śiṣyate parā || Yukti_28

loko 'vidyāndhabhūto 'sau tṛṣnāstrotasā cālitaḥ |
tṛṣnārahitavijñasya puṇyadṛṣṭi samā kutaḥ || Yukti_29

ādau tattvamidaṃ dṛṣṭam sarvamstīti kathyate |
jānannarthānnasakto 'pi paścānnunam vivicyate || Yukti_30

na jānāti viviktārtha śrutimātram pravartate |
yeṣām puṇyamavicchinnamutsannā itare janāḥ || Yukti_31

karmāni phalayuktāni proktam samyagidam jagat |
tatsvabhāvaparijñānamanutpannam hi desitam || Yukti_32

aham mameti kathitam yathākaryavaśājjanaiḥ |
tathā kāryavaśāt proktāḥ skandhāyatanadhātavaḥ || Yukti_33

mahābhūtādaya khyātā vijñāne nicayastathā |
tajjñānena viyukttena mṛṣaiva na vikalpitam || Yukti_34

nirvānam satyamekam hi jinairyadabhidhīyate |
nāva śiṣṭam tadā satyamevam vijñena kalpitam || Yukti_35

yāvacittasya vikṣepastāvanmārasya gocaraḥ |
evambhūto bhavedyatra nā doṣo jāyate kathaṃ || Yukti_36

avidyāpratyayo loko yasmādbuddhaiḥ prakīrtitaḥ |
vikalpastena loko 'yamiti kim nopapadyate || Yukti_37

avidyāyām niruddhāyām nirodho jāyate yathā |
ajñānato hi samkalpa iti kim na vidhīyate || Yukti_38

hetutaḥ sambhavo yasya sthiti rna pratyayairvinā |
vigamaḥ pratyayābhāvāt so 'stītyavagataḥ kutaḥ || Yukti_39

paramam bhāvāmaśritya sthitiścedbhāvavādinaḥ |
tadaiva hi sthitā mārge na kaściditasmayastataḥ || Yukti_40

buddhamārge śritāḥ sarve 'nityamiti vādinaḥ |
kena vādena gṛhyante bhāvāḥ santi parā iti || Yukti_41

eṣa vāsāviti yatra vimarśo nopalabhyate |
idam satyamado veti paṇḍitaiḥ kathamucyatai || Yukti_42

nānupādāya taiścāpi loko vātmābhikāṅkṣate |
nityānityāderūtpādah mithyādṛṣṭyā tu hāritaḥ || Yukti_43

yeṣām bhāvāsmupādāya tattvā steṣām prasāditāḥ |
tatra liṅgādayo doṣāḥ prajāyante na vā kathaṃ || Yukti_44

yān hi dharmānupādāya dṛṣṭaścandro jale yathā |
tatra satyam mṛṣā naiva kāmaṃ dṛṣṭyā na hāritaḥ || Yukti_45

rāgadveṣodbhavastīvra-duṣṭadṛṣṭiparigraḥ |
vivādāstatsamutthāśca bhāvābhyupagame sati || Yukti_46

sa hetuḥ sarvadṛṣṭīnām kleśotpatti rna tam vinā |
tasmāttsmin parijñāte dṛṣṭikleśaparikṣayaḥ || Yukti_47

parijñāñca keneti pratītyotpādadarśanāt |
pratītya jātañca'jātamāha tattvavidām varaḥ || Yukti_48

mithyājñāne paribhūya yo 'satye satyadhārakaḥ |
parigraho vitarkādeḥ kramādrāgakriyā matā || Yukti_49

mahātmanām na pakṣo vā vitarko vā na vidyate |
yeṣām na vidyate pakṣeḥ parapakṣaḥ kutasteṣām || Yukti_50

yasminneva samāśrito daṣṭaḥ kleśaviṣadharaih |
calaṃ vāniṣṭhitam cittaṃ na tiṣṭhatyanāśritam || Yukti_51

sāśraya cittavāna sattveḥ kleśodbhūto viṣo mahān |
sadā pṛthagajano hīnaḥ kleśasarpena gṛhītaḥ || Yukti_52

prativimbe yathā rāgo loke ca mohavandhanāt |
viṣayapinjaro sakto bālo hi satyasamjñayā || Yukti_53

cakṣurbhyām viṣayānnāma vimbajñānena paśyati |
karmapaṅkeṣvanāsakto bhāvo yathā mahātmanaḥ || Yukti_54

rūpāsaktā janā muḍhā madhyamā rāgavarjitāḥ |
rūpasvabhāvavijño yo vimukto buddhimān paraḥ || Yukti_55

vivṛtya sukhacintāyāḥ vītarāgavivarjitaḥ |
māyāpumvadvipaśyanānnivṛtaḥ sa bhaviṣyati || Yukti_56

mithyājñānabhitapto yaḥ kleśasamdoṣabhāgbhāvet |
bhāvābhāvau vikalpanādarthajñānam na jāyate || Yukti_57

nāśrayḥ vītarāgā vai bhavanti rāgavarjitāḥ |
arāge rāgavardhāste na sāśrayā mahātmanaḥ || Yukti_58

yeṣām viviktacetasām calam cittam cañcalam |
kleśasarpermathito 'pi tīṇo 'khinno bhavāmbuddheḥ || Yukti_59

śāstreṇānena janānām punyam jñānam ca sancitam |
punyajñānakriyodbhūtam dvāvāptotu param tathā || Yukti_60

iti yuktiṣaṣṭikārikā samāptā |

āryanāgārjunamukhaniḥ satam, śāstramidaṃ

bhāratīyapaṇḍita muditaśripaṇḍitācchurtam
ca bhoṭavāsinā pātchava prāntīya suryakīrtirnāma
bhoṭapaṇḍitena likhitaṃ bhoṭabhāṣāyamiti ||

śubhamastu |


License
Distributed under a Creative Commons Attribution-NonCommercial-ShareAlike 4.0 International License.
Link to license

Citation Suggestion for this Edition
TextGrid Repository (2025). Nāgārjuna. Yuktiṣaṣṭikakārikā Sanskrit reconstruction. GRETIL. https://hdl.handle.net/21.11113/0000-0016-CDDD-9