Bhikṣuṇā avalokitasiṃhena samudbhāvitaḥ

Dharmasamuccayaḥ

prathamam udānam

(jitadharmakāyavargāḥ parivarto hyanityatā /
apramādaḥ kāmatṛṣṇe strī ca madyena te daśa // ) //

(1) jitavargaḥ

maṅgalācaraṇam

// om namo buddhāya //

prahīṇasarvāsrava nirmalaśrīryaḥ kleśajambālanimagnalokam /
kṛpāguṇenodaharatsamena praṇamyate 'smai tribhavottamāya // Dhs_1.1 //

granthakārapratijñā

saddharma smṛtyupasthānasūtravaipulyasāgarāt /
gāthāḥ samuddhariṣyāmi lokalocanatatparāḥ // Dhs_1.2 //

mokṣasyāyatanāni ṣaṭ

apramādastathā śraddhā vīryārambhastathā dhṛtiḥ /
jñānābhyāsaḥ saṃtāśleṣo mokṣasyāyatanāni ṣaṭ // Dhs_1.3 //

nava śāntisamprāptihetavaḥ

dānaṃ śīlaṃ damaḥ kṣāntirmaitrībhūteṣvahiṃsatā /
karuṇāmuditopekṣā śāntisamprāptihetavaḥ // Dhs_1.4 //

narakasyāgrahetavaḥ

cāpalyaṃ pāpasaṃśleṣaḥ krūratā vitathaṃ vacaḥ /
mithyādṛṣṭiḥ pramādaśca narakasyāgrahetavaḥ // Dhs_1.5 //

preteṣu ṣaṭ udbhavakāraṇāni

mātsaryamīrṣyā kaṭuvākyatā hi pramādasevā viratiḥ śubhācca /
tattveṣvabhidroharataṃ manaśca preteṣu panthāna ihodbhavanti // Dhs_1.6 //

tiryagyonau udbhavasādhanāni

ajñānasevā jaḍa (tā) ca buddheḥ saddharmanāśaḥ priyamaithunatvam /
āhāraśaktiḥ prabalā ca nidrā tiryaggatau ca pravadanti hetum // Dhs_1.7 //

karmaphalam

aśubhaṃ trividhaṃ kṛtvā kāyavāṅmanasāṃ mahat /
uttarottarasambaddhaṃ karmaṇā sampradṛśyate // Dhs_1.8 //
bālānāmapi sambaddhamuttarottarameva tat /
śubhañca trividhaṃ kṛtvā sādhavo yānti nirvṛtim // Dhs_1.9 //
tasmāt karmaphalaṃ matvā pramādasya ca varjanam /
śreyase kriyate buddheretat sukhamanuttamam // Dhs_1.10 //
dānaśīlavato nityaṃ sarvasattvānukampinaḥ /
siddhayanti sarvaśastulyāstasmācchīlaparo bhavet // Dhs_1.11 //

kasya kāryasiddhiḥ bhavati?

maitrīkaruṇāyuktasya gatākāṃkṣasya dehinaḥ /
parānugrahayuktasya kāryasiddhirdhruvaṃ sthitā // Dhs_1.12 //
santuṣṭasyāpramattasya sarvasattvahitaiṣiṇaḥ /
rāgadveṣavimuktasya kāryasiddhirdhruvaṃ sthitā // Dhs_1.13 //
mitrāmitraprahīṇasya samacittasya dehinaḥ /
apāyagatibhinnasya kāryasiddhirdhruvaṃ sthitā // Dhs_1.14 //
evaṃ ca tasya dhīrasya dharmadānaratasya ca /
mātsaryerṣyāpramuktasya kāryasiddhirdhruvaṃ sthitā // Dhs_1.15 //
saṃvarasthasya śāntasya gurupūjāratasya ca /
kāryākāryavidhijñasya kāryasiddhirdhruvaṃ sthitā // Dhs_1.16 //
aśaṭhasyātidakṣasya priyavākyasya nityaśaḥ /
dhyānādhyayanaśaktasya kāryasiddhirdhruvaṃ sthitā // Dhs_1.17 //
deśakālavidhijñasya sādhyāsādhyaṃ vijānataḥ /
śakyopāyavidhijñasya kāryasiddhirdhruvaṃ sthitā // Dhs_1.18 //

krodhādivijayasādhanamukhena dharmatāsvarūpanirūpaṇam

akrodhena hataḥ krodhaḥ kṣamayā krūratā jitā /
dharmeṇa nirjito 'dharmaḥ prabhayā vijitaṃ tamaḥ // Dhs_1.19 //

satyādeḥ praśaṃsā

mṛṣāvākyaṃ satyahataṃ paiśunyaṃ ca samādhinā /
pārūṣyaṃ mārdava jitaṃ abaddhaṃ bandhanā jitam // Dhs_1.20 //
prāṇātipāto maitryā ca steyaṃ dānaiḥ sadā jitam /
ayoniśomanaskāro yonijena sadā jitaḥ // Dhs_1.21 //
avidyā vidyayā jitā divasena tathā kṣapā /
śuklapakṣeṇa ca kṛṣṇapakṣo (hi) sarvaśo jitaḥ // Dhs_1.22 //
mithyākāmeṣvavijito buddhayā tattvavicārayā /
āryāṣṭāṅgena mārgeṇa yonijena sadā jitaḥ // Dhs_1.23 //
vaiśāradyaiścaturbhiśca kadarya jitameva tat /
vismṛtiśca hatā smṛtyā kṣaṇenātmānameva ca // Dhs_1.24 //
araṇyavāsaniyatairjitā rāgavaśā narāḥ /
meruṇā parvatā jitā (vṛkṣeṇa) vanamālikā // Dhs_1.25 //
samudreṇa jitā sarve tīrthā (hi) jalasambhavāḥ /
ādityatejovijitā sarve ca grahatārakāḥ // Dhs_1.26 //
nityā jitā anityena dāridrayaṃ dānasampadā /
śāṭhyaṃ na mārdava jitaṃ satyenānṛtiko hataḥ // Dhs_1.27 //
bhūtena nirjito 'bhūto vahninā tarusampadaḥ /
pipāsā vijitā toyairjighitsā bhojanaistathā // Dhs_1.28 //

vīryapraśaṃsā

siṃhena vijitāḥ sarve mṛgāḥ sattvādhikāśca ye /
santāpena mahecchā ca jitā nityaṃ prakīrtyate // Dhs_1.29 //
dayā praśasyate nityamadayā naiva śasyate /
vīryeṇa nirjitaṃ sarva kausīdyaṃ mohavardhanam // Dhs_1.30 //
tattvadarśipuruṣapraśaṃsā jñānādhikaiḥ sadā dāntaiḥ puruṣaistattvada(rśi)bhiḥ /
vijitāḥ krūrakarmāṇo mithyāvādādhikā narāḥ // Dhs_1.31 //
buddhena nirjitāḥ sarve tīrthyāḥ kuṭilavādinaḥ /
asurā vijitā devairdharmateyaṃ vyavasthitā // Dhs_1.32 //

// iti jitavargaḥ prathamaḥ //

(2) dharmopadeśavargaḥ

guruḥ kīdṛgbhavet?

yo hi deśayate dharma kṣemaṃ nirvāṇagāminam /
sa sarvabandhanacchettā gururbhavati dehinām // Dhs_2.1 //
chittvā mohamayaṃ pāśaṃ yo hi deśayate śivam /
sanmārgadeśakaḥ prokto durmārgavinivārakaḥ // Dhs_2.2 //
dharmasya pravaratvam yena dharmeṇa manujāstaranti bhavasāgaram /
saddharmaprabaraḥ prokto na dharmo laukiko hi saḥ // Dhs_2.3 //
kṣetrāṇīmāni catvāri vidyante yasya dehinaḥ /
tasyedaṃ saphalaṃ janma kathitaṃ mārgadeśakaiḥ // Dhs_2.4 //
sakalendriyatāṃ prāpya labdhvā buddhasya śāsanam /
yo na dharmarato martyaḥ sa paścādanutapyate // Dhs_2.5 //
yamasāyujyam vyāsaktamanasāṃ nityaṃ nityaṃ kāmagaveṣiṇām /
putradāraprasaktānāmantako 'bhyeti dehinām // Dhs_2.6 //
cittasya vaśīkaraṇam saṅkalpadoṣamanasaṃ taistairdoṣaiḥ samākulam /
cittaṃ nayatyupāyena cittabaddhā hi dehinaḥ // Dhs_2.7 //
durdamasyāticaṇḍasya siddhiprepsorviśeṣataḥ /
na cittasya vaśaṃ gacchet śatrubhūtaṃ hi tannṛṇām // Dhs_2.8 //
saśrutena sudiṣṭena bhāvitenāpyanekaśaḥ /
dharmeṇa śāmyate cittaṃ jālineva yathā hayaḥ // Dhs_2.9 //
saddharmaśravaṇaphalam saddharmaśravaṇaṃ kṛtvā pāpād viramate pumān /
śreyase pratipattiṃ ca nityamevopapadyate // Dhs_2.10 //
saddharmaśravaṇaṃ kṛtvā manaḥ prahalādamṛcchati /
kuśalaṃ cāsya sumahat sandhāne sampratīkṣate // Dhs_2.11 //
śrutvā bhavati dharmātmā śrutvā pāpaṃ na kurvate /
śrutvā karmaphalaṃ jñātvā nirvāṇamadhigacchati // Dhs_2.12 //
śrutvā vedayate dharma śrutvā buddhaḥ prasīdati /
śrutvā dharmaṃ vimokṣāya yatate paṇḍito naraḥ // Dhs_2.13 //
dharmalakṣaṇatattvajñaḥ śrutvā bhavati mānavaḥ /
tasmācchrutvā prayatnena buddhiḥ kāryā prayatnataḥ // Dhs_2.14 //
śrutvā saṃsāravimukhāṃ kathāṃ sugatadeśitām /
prahāya tṛṣṇāṃ vividhāṃ prayāti padamavyayam // Dhs_2.15 //
caturvidhāṃ pratyayitāṃ dharmāṇāṃ codamavyayau /
śrutvā tāṃ jñāyate sarvā pumān śraddhāvibhāvitaḥ // Dhs_2.16 //
skandhāyatanadhātūnāṃ yadetallakṣaṇadvayam /
śrutvā tajjñāyate sarva tasmāt dharmaparo bhavet // Dhs_2.17 //
prabalā ye trayo doṣāḥ sarvasaṃsārabandhanāḥ /
te praṇaśyantyaśeṣeṇa saddharmaśravaṇena vai // Dhs_2.18 //
pravṛtterlakṣaṇaṃ kṛtsnaṃ nivṛtteścāpyaśeṣataḥ /
śrutimāṃstat prajānāti tasmācchrutamanuttamam // Dhs_2.19 //
mṛtyukālopapannasya vedanārtasya dehinaḥ /
na vyathā śrutamālambya svalpāpi hṛdi jāyate // Dhs_2.20 //
samyagjñānena ye dagdhāḥ kleśavṛkṣāḥ samantataḥ /
na teṣāmudbhavo bhūyaḥ kadācidupalabhyate // Dhs_2.21 //
apramādavidagdhaṃ hi śrutaṃ sarva sukhodayam /
śreyasaśva śrutaṃ mūlaṃ tasmācchrutaparo bhavet // Dhs_2.22 //
saddharmaśravaṇaṃ śrutvā vṛddhāṃścopāsya paṇḍitaḥ /
prayātyanuttamaṃ sthānaṃ jarāmaraṇavarjitam // Dhs_2.23 //
dharmeṇa vartate śrutvā duḥkhānmucyeta vai yathā /
śrutvā bhavati maitryātmā tasmācchreyaḥ paraṃ śrutam // Dhs_2.24 //
kāyavāṅmanasāṃ buddhiḥ śrutvā bhavati dehinām /
tasmāt sadbuddhikāmo yastena śrotavyamādarāt // Dhs_2.25 //
śrutvā bhāvaṃ samāśritya dṛḍhavīryaparākramam /
taranti puruṣāstūrṇa tribhava vipulaṃ mahat // Dhs_2.26 //
śrutvā yaḥ puruṣaḥ sarvairdhanavānabhijāyate /
aśrutārthadhanairyuktaṃ daridraṃ prāhustaṃ budhāḥ // Dhs_2.27 //

saddharmanāśaphalam

saddharmadhananaṣṭasya guruṇā varjitasya ca /
viphalaṃ jīvitaṃ ceṣṭaṃ pāpairupahatasya ca // Dhs_2.28 //

pramādādīnāmaniṣṭaphalasādhanatvam

pramādinaḥ kusīdastha pāpamitrasya dehinaḥ /
jīvitaṃ niṣphalaṃ dṛṣṭaṃ bījamuptaṃ yathosare // Dhs_2.29 //

śāstraprāmāṇyam

śrutadṛṣṭivinirmuktamarthamāhurvicakṣaṇāḥ /
na cakṣurbhyāṃ vinirmuktamarthamityabhidhīyate // Dhs_2.30 //
dharmasevanāgrahaḥ yo hi dharma parityajya adharmamanutiṣṭhati /
sa bhaiṣajyaṃ parityajya vyādhimevopasevate // Dhs_2.31 //
sevatāṃ sevatāṃ puṃsāṃ dharmo bhavatyanekaśaḥ /
varṣāṇāṃ samavāyena yathodyānaṃ pravardhate // Dhs_2.32 //
iha vajrāsane bhūmirna saṃsāre 'nyathā bhavet /
bodhicittasamutthānaṃ bodhiprāptistathottamā // Dhs_2.33 //
dharmacārī praśāntātmā kāyotthāyī samāhitaḥ /
avaśyaṃ śubhabhāgīsyāt sa pramādena vañcitaḥ // Dhs_2.34 //
jñānasevanāgrahaḥ tasmājjñānaguṇānmatvā jñānaṃ seveta paṇḍitaḥ /
nahyajñānena saṃyuktaṃ pumān kaścit pratibhavet // Dhs_2.35 //
dharmānusāriṇī śraddhā dharmānusāriṇī śraddhā yathā yāti sukhāvahā /
sātidurgatisanyaktā vyasaneṣu mahad balam // Dhs_2.36 //
pradīpakalpā tamasi vyādhitānāmivauṣadham /
arthānāṃ netra bhūtā sā daridrāṇāṃ mahadbalam // Dhs_2.37 //
bhavādyairhriyamāṇānāṃ pūrvabhūtā sukhāvahā /
pramādamadamattānāṃ sā pramādavighātikā // Dhs_2.38 //
śāntapadaprāpteḥ phalam sa hi yattatpadaṃ śāntaṃ nirvāṇamunibhirvṛtam /
tat prāpayatyakhedena samyagjñānapuraḥsaram // Dhs_2.39 //

// iti dharmopadeśavargaḥ dvitīyaḥ //

(3) kāyajugutsāvargaḥ

kāyasya svarūpanirūpaṇam

satkārairvṛhaṇairmāsairapi śayyāsanādibhiḥ /
na svīkartumayaṃ kāyaḥ kadācit kenacit kṛtaḥ // Dhs_3.1 //

kāyasya riputvam

kṛtaghnasyāvidakṣasya nityaṃ randhraprahāriṇaḥ /
kaḥ kāyasya riporartha pāpaṃ kuryād vicakṣaṇaḥ // Dhs_3.2 //
rogānī tamanarthānāṃ bahūnā bhājanaṃ tathā /
aśucyaṅgasya nikaraṃ kāyamityabhidhīyate // Dhs_3.3 //

avijñeyaṃ maraṇaṃ jīvitañca kṣaṇikam

upasthitamavijñeyaṃ maraṇaṃ tattvacintakaiḥ /
jīvitaṃ ca kṣaṇādūrdhvaṃ na gacchati nirūpyate // Dhs_3.4 //

kāyasya heyatvam

āyuṣkarmārthanirmāṇametaṃ kāyaṃ tyajyayam /
api viddhastathā śete kāṣṭhaloṣṭhasamo bhuvi // Dhs_3.5 //
kṣaṇe kṣaṇe 'pi kāyo 'yaṃ jīryate na nivartate /
tathā yauvanamadairbālā muhayante (mugdhacetasaḥ) // Dhs_3.6 //
dhanadhānyamadairmattāḥ kurvantyahitamātmanaḥ /
tannāśamupayātyevaṃ sa ca pāpena dahayate // Dhs_3.7 //

adhārmikanindā

na manuṣyā manuṣyāste yebhyo dharmo na rocate /
na mārge ca sthitāstattve nirvāṇapuragāmike // Dhs_3.8 //

manuṣyayoneḥ bhavasāgarataraṇopāyaḥ

kathaṃ prāpya hi mānuṣyaṃ śreyasāmālayaṃ mahat /
na jñānaplavamārūhaya taranti bhavasāgarāt // Dhs_3.9 //

jīvanasya kṣaṇikatā

vidyudālātasadṛśaṃ gandharvanagaropamam /
sadā tad yāti rabhasaṃ jīvitaṃ sarvadehinām // Dhs_3.10 //
śarīre na madaṃ kuryāt kṣaṇike bhaṅgure sadā /
itvare capale 'sāre jarāmaraṇabhīruke // Dhs_3.11 //
dhyāyinānnagataṃ hyetat śokānāmālayo mahān /
śubhāśubhānāṃ kṣetraṃ ca śarīramavadhīyate // Dhs_3.12 //

saphalajīvanarahasyam

jñānaśīladayādānairyasya gātraṃ vibhūṣitam /
tasya sattvaikasārasya śarīraṃ saphalaṃ matam // Dhs_3.13 //

dhātujñānāt mokṣaḥ

dhātūnāṃ mārakāt sarvamidaṃ muktaṃ kalevaram /
śarīradhātu vicayāt sākṣād bhavati netarāt // Dhs_3.14 //
śarīradhātuṃ yo muktvā dhātuṣvanyeṣu rajyate /
sa dhātukatvaśikṣāto duḥkhenaiva pramucyate // Dhs_3.15 //
hiraṇyadhāturna tathā duḥkhaśāntyai hi vartate /
śarīradhātutattvajño yathā duḥkhāt pramucyate // Dhs_3.16 //
duḥkhād duḥkhodayastena duḥkhī na parirakṣyate /
pravīṇo rājacaurādibhayaiḥ sarvairūpadrutam // Dhs_3.17 //
tasmādanarthakaṃ nityaṃ dūratastaṃ vivarjayet /
varjanāt sukhito duṣṭasaṅgrahād duḥkhitaḥ pumān // Dhs_3.18 //
śarīradhātutattvajño dhātulakṣaṇatattvavit /
dhyānādhyayanasaṃsakto dahati kleśaparvatān // Dhs_3.19 //
tasmāccharīrajān dhātūn paṇḍitaḥ pratyavekṣate /
teṣāṃ svalakṣaṇaṃ jñātvā mokṣo bhavati dehinām // Dhs_3.20 //

// iti kāyajugupsāvargastṛtīyaḥ //

(4) parivartavargaḥ

kasya kālaḥ parivartate

kāmairevāvitṛṣṇasya tṛṣṇayā tṛṣitasya ca /
cañcalendriyacittasya kālo 'yaṃ parivartate // Dhs_4.1 //
anityadhyeyatā yasya sukhasaktasya dehinaḥ /
strīdarśanena mattasya kālo 'yaṃ parivartate // Dhs_4.2 //
jātimaraṇavaśyasya mohitasya ca tṛṣṇayā /
bālasya tu janasyāsya kālo 'yaṃ parivartate // Dhs_4.3 //
gaticārakabaddhasya udvegavaśagasya ca /
pramādaviṣamūḍhasya kālo 'yaṃ parivartate // Dhs_4.4 //
auddhatyādiprasaktasya gātraśobhāratasya ca /
lābhairatṛptamanasaḥ kālo 'yaṃ parivartate // Dhs_4.5 //
pañcabandhanabaddhasya ṣaḍbhirvyāmohitasya ca /
trailokyavidhimūḍhasya kālo 'yaṃ parivartate // Dhs_4.6 //
vinipātānabhijñasya vitarkopahatasya ca /
janasya saktamanasaḥ kālo 'yaṃ parivartate // Dhs_4.7 //
tatkālaramaṇīyeṣu pariṇāmahiteṣu ca /
kāmeṣu saktamanasaḥ kālo 'yaṃ parivartate // Dhs_4.8 //
pūrvaduḥkhānabhijñasya divyasaukhyaratasya ca /
viprayogānabhijñasya kālo 'yaṃ parivartate // Dhs_4.9 //
karmajālena baddhasya manasyeva viceṣṭinaḥ /
satpathāt paribhraṣṭasya kālo 'yaṃ parivartate // Dhs_4.10 //
bhavadoṣānabhijñasya tṛṣṇayā mūḍhacetasaḥ /
mohāndhakāramagnasya kālo 'yaṃ parivartate // Dhs_4.11 //
kāmaikapāśabaddhasya niḥsahāyasya dehinaḥ /
devīgaṇavimūḍhasyaṃ kālo 'yaṃ parivartate // Dhs_4.12 //
indriyād vyapakṛṣṭasya satpathabhrāmitasya ca /
traidhātukarasajñasya kālo 'yaṃ parivartate // Dhs_4.13 //
saṃvarāsaṃvarajñasya vyāpādabahulasya ca /
naṣṭasambuddhamārgasya kālo 'yaṃ parivartate // Dhs_4.14 //
hitāhitavahirgasya kāryākāryajaḍasya ca /
krīḍābāla sadṛśasya kālo 'yaṃ parivartate // Dhs_4.15 //
nadīprastravaṇocceṣu vanopavanabhūmiṣu /
(saṃ)krīḍātatparasyāsya kālo 'yaṃ parivartate // Dhs_4.16 //
vimānagiripṛṣṭheṣu dharmākaravaneṣu ca /
ramataḥ kāmabhogeṣu kālo 'yaṃ parivartate // Dhs_4.17 //
karmadharma vipākeṣu nirāsaktasya dehinaḥ /
kevalāhārasaktasya kālo 'yaṃ parivartate // Dhs_4.18 //

śarīrasthitasyāpi śarīrānabhijñatā

karmaṇāyuḥ pariśrāntaṃ traidhātukamidaṃ sadā /
bhramanti cakravannityaṃ na ca vindanti bāliśāḥ // Dhs_4.19 //

jagataḥ doṣānabhijñatā

vinipātocchru yamayaṃ yo nāmārohate jagat /
na ca doṣāvadheyatvaṃ prakurvanti vimohitāḥ // Dhs_4.20 //

dhīrasya kāmaparivarjanaṃ saukhyahetuḥ

etat (tu) paramaṃ saukhyaṃ yat kāmaparivarjanam /
vītakāṃkṣasya dhīrasya gataśokasya tāpinaḥ // Dhs_4.21 //

munīnāṃ caramapadaprāptiphalam

tadādimadhyanidhane kalyāṇaṃ kṣemamuttamam /
yad prāpyamunayaḥ śrāntāścaranti vigatajvarāḥ // Dhs_4.22 //

duḥkhahetavaḥ kāmāḥ

satkāmajaṃ bhavet saukhyaṃ vinipātagataṃ tu tat /
na hi kāmaviśeṣaṃ ca kiñcid duḥkhavipākajam // Dhs_4.23 //
tasmāt kāmeṣu matimān na lubhyet kathañcana /
te hi saṃsāraduḥkhānāṃ hetubhūtāḥ sudāruṇāḥ // Dhs_4.24 //
vanopavanaśaileṣu padmākaravaneṣu ca /
vibhrāntāstṛṣṇayā bālāḥ patanti saha daivataiḥ // Dhs_4.25 //

śubhakarmāsakteḥ upadeśaḥ

kāñcaneṣu (ca) śaileṣu vaidūryaśikhareṣu ca /
kṣīyate hi śubhaṃ karma yatasva saha daivataiḥ // Dhs_4.26 //
kalpavṛkṣeṣu ramyeṣu nadīprastravaṇeṣu ca /
caratastaiḥ śubhaṃ kṣīṇaṃ yatasva saha daivataiḥ // Dhs_4.27 //
bhūmibhāgeṣu ramyeṣu ratnākaravaneṣu ca /
na śubhaṃ te sadā cīrṇa yatasva saha daivataiḥ // Dhs_4.28 //
pañcātmakena vīryeṇa manaḥprahalādakāriṇā /
hatasya gatakālasya yatasva saha daivataiḥ // Dhs_4.29 //

devānāṃ hitānabhijñatā

kāmaṃ saṃsakta manasairnityaṃ viṣayatatparaiḥ /
na jñāyate hitaṃ devairyadamantrāhitaṃ bhavet // Dhs_4.30 //

devanindā

alpaśiṣṭamidaṃ puṇyaṃ cyavanaṃ samupasthitam /
gantavyamanyatra suraiḥ sukarmaphalabhojibhiḥ // Dhs_4.31 //
ye nityaṃ śubhasaṃsaktāḥ kurvanti vā śubhaṃ sadā /
teṣāṃ visadṛśo heturmūrkhāṇāṃ hi vivartate // Dhs_4.32 //

ke mṛtyuṃ pratīkṣante

bhuktvā mṛtyuṃ pratīkṣante te janāḥ kāmamohitāḥ /
śubhaśīlatamo 'jñānāḥ sarvadā na parāyaṇāḥ // Dhs_4.33 //
bhuktvā mṛtyuṃ pratīkṣante te janāḥ kāmamohitāḥ /
ye na karmavipākasya jñānaṃ roṣavadhe ratāḥ // Dhs_4.34 //
bhuktvā mṛtyuṃ pratīkṣante te janāḥ kāmamohitāḥ /
prajñāpayanti na samā stṛṣṇāgniparivāritāḥ // Dhs_4.35 //
bhuktvā mṛtyuṃ pratīkṣante te janāḥ kāmamohitāḥ /
viprayogakṛtaṃ duḥkhaṃ ye na paśyanti dāruṇam // Dhs_4.36 //
bhuktvā mṛtyuṃ pratīkṣante te janāḥ kāmamohitāḥ /
strījanāsaktahṛdayā na vindanti punarbhavam // Dhs_4.37 //
bhuktvā mṛtyuṃ pratīkṣante te janāḥ kāmamohitāḥ /
vipattivyādhiśokebhyo nodvijanti kathañcana // Dhs_4.38 //
bhuktvā mṛtyuṃ pratīkṣante te janāḥ kāmamohitāḥ /
ye pāpamitrasaṃsarga prakurvanti mahārūṣam // Dhs_4.39 //
bhuktvā mṛtyuṃ pratīkṣante te janāḥ kāmamohitāḥ /
bhāvitaṃ cetasā yairna na ca tattvapraveśitā // Dhs_4.40 //
bhuktvā mṛtyuṃ pratīkṣante te janāḥ kāmamohitāḥ /
yena sarvāsvavasthāsu saṃsārabhayabhīravaḥ // Dhs_4.41 //
bhuktvā mṛtyuṃ pratīkṣante te janāḥ kāmamohitāḥ /
kāryākāryeṣu ye nityaṃ na subhāṣitacetasaḥ // Dhs_4.42 //
bhuktvā mṛtyuṃ pratīkṣante te janāḥ kāmamohitāḥ /
ye na tattvadhiyo nityaṃ sarvabhūtahite ratāḥ // Dhs_4.43 //
bhuktvā mṛtyuṃ pratīkṣante te janāḥ kāmamohitāḥ /
ye śarīra sukhārthena dharma hiṃsanti mohitāḥ // Dhs_4.44 //

paṇḍitalakṣaṇam

ekāntamanasā nityaṃ śubhaṃ kāryaṃ prayatnataḥ /
aśubhaṃ ca sadā varjyametat paṇḍitalakṣaṇam // Dhs_4.45 //

vinipātasādhanāni

kṣayaṃ yātaṃ ca yat śīlaṃ spṛṣṭvā yaḥ samupāgataḥ /
pramādāvañcito 'vaśyaṃ vinipāto bhaviṣyati // Dhs_4.46 //

viṣayiṇaḥ parivartanaśīlatā na tu viṣayāṇām

gatā gacchanti yāsyanti deveśāścaiva sarvataḥ /
tiṣṭhanti śikhare ramye nānāratnavibhūṣite // Dhs_4.47 //
vaidūryaśikharā ramyāstathānye vanamālinaḥ /
viṣayāstādṛśā eva janastu parivartate // Dhs_4.48 //
vanopavanaramyāṇi bhūmibhāgāni sarvaśaḥ /
tiṣṭhantyavikalānyeva janastu parivartate // Dhs_4.49 //
vaidūryamayanālāni kāñcanāni viśeṣataḥ /
padmākarāṇi tānyeva janastu parivartate // Dhs_4.50 //
sarāṃsi sarito ramyāḥ pakṣisaṅghairnirantaram /
tathaivāvikalā hyete janastu parivartate // Dhs_4.51 //
vimānāni rathāścaiva harmyāṇi ca tathaiva ca /
tiṣṭhantyavikalā hyete janastu parivartate // Dhs_4.52 //
parivartanaṃ lokasya viṣayairvañcitasya ca /
tathāpi nāmalokasya nodvego hṛdi jāyate // Dhs_4.53 //
abhyāsena kharī bhūtaṃ cittaṃ saṃsāracāriṇam /
yena manye mahad duḥkhaṃ hṛdaye naiva vartate // Dhs_4.54 //
śūlikena yathā baddhāḥ paśavo gṛhapañjare /
ekaikaśo vinaśyanti śeṣāṇāṃ nāsti sambhramaḥ // Dhs_4.55 //
sukhāya kāmināmeva iyaṃ bhūmiravasthitā /
cyutāścaivopapannāśca tathāmī bāliśāḥ surāḥ // Dhs_4.56 //

viṣayonmukhānāṃ maraṇānabhijñatvam

pramādāya hatāḥ sattvā mṛtyuḥ kṣaṇikaduḥkhadaḥ /
nāvabuddhayanti maraṇaṃ paśuvad vītasambhramāḥ // Dhs_4.57 //
te paścād dīrghamanasaḥ kālasya vaśamāgatāḥ /
paścāttāpamayo vahnirdhakṣyate niṣpratikṣayaḥ // Dhs_4.58 //
dāruṇaṃ niṣpratīkāramavaśyaṃ rūpadehinām /
maraṇaṃ kālavaśagaṃ tad viditvāgamaṃ caret // Dhs_4.59 //

viprayogāntāḥ sarve saṃyogāḥ

samāgamāḥ priyāloke viyogāścāpriyāḥ sadā /
saṃyogo viprayogānto dharmateyaṃ sanātanā // Dhs_4.60 //
kṣaṇe lave muhūrte ca divārātrau tathādhvani /
maraṇaṃ cintayed dhīrastasya nāsti pratikriyā // Dhs_4.61 //

gatakalmaṣā eva śāntimadhigacchanti

smṛtimagnyāṃ praśaṃsanti yeṣāṃ maraṇasaṃbhavā /
śreyasaikaparāṃ śānti prayāntiṃ gatakalmaṣāḥ // Dhs_4.62 //
mṛtyorarthamanusmṛtya doṣo 'yaṃ kasya sammataḥ /
nirdoṣaṃ hi manaḥ sarvaṃ śāntaṃ bhavati nityaśaḥ // Dhs_4.63 //

tathāgataiḥ apramādaparaṃ śreṣṭhamuktam

apramādaparaṃ śreṣṭhamidamuktaṃ tathāgataiḥ /
yanmṛtyoḥ smaraṇaṃ nityamaśubhānāṃ ca varjanam // Dhs_4.64 //

// iti parivartavargaścaturthaḥ //

(5) anityatāvargaḥ

sukhaṃ kṣayāntam

kṣayāntaṃ hi sukhaṃ sarva na sukhaṃ vidyate dhruvam /
saṃsṛjenna sukhaṃ tasmāt yadīcchet sukhamātmanaḥ // Dhs_5.1 //

mṛtyuḥ sarvānapi ākarṣati

gacchatāṃ tiṣṭhatāṃ caiva hasatāṃ krīḍatāmapi /
avisahyo mahāvego mṛtyurnaśyati dāruṇaḥ // Dhs_5.2 //
na tatstha mihāmutra yatrāsau pratipadyate /
tathāpi nāma saṃmūḍhā janayitvā vaśaṃgataḥ // Dhs_5.3 //
(na bālaṃ na yuvānaṃ vā) na sthavirameva vā /
gṛhasthamagṛhasthaṃ vā yadāsau nāpakarṣati // Dhs_5.4 //
sukhitaṃ duḥkhitaṃ vāpi guṇavantaṃ tathaiva ca /
vratasthamavratasthaṃ vā yadāsau nāpakarṣati // Dhs_5.5 //
duḥśīlaṃ śīlavantaṃ ca (dāninaṃ ca tathottamam) /
rājānaṃ cottamaṃ cāpi yadāsau nāpakarṣati // Dhs_5.6 //
daivaṃ vā nārakaṃ vāpi tiryañca pratajaṃ tathā /
pramattamapramattaṃ vā yadāsau nāpakarṣati // Dhs_5.7 //
kāmadhātūpapannaṃ vā rūpadhātau sthitañca yaḥ /
ārupyadhātūpapannaṃ vā yadāsau nāpakarṣati // Dhs_5.8 //
karmapāśo jarādaṇḍo vyādhidaṇḍo mahāvanam /
raktopamo mṛtyurayaṃ sattvānādāya gacchati // Dhs_5.9 //
evaṃvidhe pratibhaye mṛtyau paramadāruṇe /
(upasthite pravartante) surāḥ kāmavimohitāḥ // Dhs_5.10 //

patanāntaṃ sarvasukhaṃ santyajet

yad duḥkhaṃ cyavamānasya devalokāt surasya ca /
narake yadbhavaṃ duḥkhaṃ viprayogapuraḥsaram // Dhs_5.11 //
viṣamākṣikasaṃyuktaṃ yathānnaṃ cāpi (śobhanam) /
(tato) devagataṃ saukhyaṃ patanāntaṃ visarjayet // Dhs_5.12 //
kṣīṇapuṇyasya dīnasya svadārairvarjitasya ca /
yad duḥkhaṃ cyavamānasya tasyaupamyaṃ na vidyate // Dhs_5.13 //
sukṛtakṣīṇamandasya dvipasyeva gatattviṣaḥ /
śāmyati devasya yadduḥkhaṃ mahadduḥkhaṃ prajāyate // Dhs_5.14 //

devasyāpi cyavanam

tṛṣṇāviṣayavṛddhasya śokopahatacetasaḥ /
mandavāgdehaceṣṭasya devasya cyavanād bhayam // Dhs_5.15 //

duḥkhasya viṣayataratvam

yathā yathā sukhāsvādāḥ kāmā paramavañcakāḥ /
(tathā) tathā bhavatyeva teṣāṃ duḥkhaṃ mahattaram // Dhs_5.16 //
yatamānasya yad duḥkhaṃ devalokān prajāyate /
tasyāntareṇa narakaṃ kalāṃ nārhati ṣoḍaśīm // Dhs_5.17 //
cyavanāntaṃ devalokaṃ maraṇāntaṃ tadā bhuvi /
dṛṣṭvā duḥkhaṃ (bhavatyeva śreyase kriyatāṃ manaḥ) // Dhs_5.18 //

saukhyaṃ patanāntam

patanāntaṃ sadā saukhyaṃ nāsti lokasya nityajāḥ /
tad buddhvā kāraṇaṃ sarva śreyase kriyatāṃ manaḥ // Dhs_5.19 //

sarva duḥkhāntam

sarve kṣayāntā nicayā patanāntā samucchrayāḥ /
saṃyogā viprayogāntā maraṇāntaṃ hi jīvitam // Dhs_5.20 //
jātasya maraṇaṃ nityaṃ na tasyāstīti nityatā /
na bhūtārāvitānena triṣu dhātuṣu dṛśyate // Dhs_5.21 //
garbhameke vinaśyanti tathaike sūtikāgṛhe /
parisarpaṇakāścaike tathaiva (ca vinaśvarāḥ) // Dhs_5.22 //

maraṇaṃ dhruvam

udayāstaṃ ca gamanaṃ bhāskarasya pradṛśyate /
tathā jātasya sarvasya sthitaṃ maraṇamagrataḥ // Dhs_5.23 //

sarva sukhaṃ kṣayāntam

kṣayāntaṃ hi sukhaṃ sarva yo na vindati mohadhīḥ /
sa paścānmaraṇe prāpte (duḥkhāya janibhāgbhavet) // Dhs_5.24 //
kuśalaṃ kārya(karaṇaṃ kuśalī ca) priyaḥ sadā /
sukhaṃ hi dharmācaraṇaṃ kathayanti manīṣiṇaḥ // Dhs_5.25 //
anityamadhruvaṃ sarva pariṇāme kaṭuḥ sadā /
saṃsāraḥ kathito buddherhetustattvavicāraṇe // Dhs_5.26 //
devāḥ sukhapramattā ye teṣāṃ sukhamaśāśvatam /
cyavamānasya ca yadduḥkhaṃ devalokāt surasya hi // Dhs_5.27 //
tasyopamānaṃ naivāsti narakānnarakaṃ hi tat /
kimete nāvabudhyante patanāntaṃ sadā sukham // Dhs_5.28 //

ajarāmaravallokaṃ paśyanti sukhamohitāḥ /

cyutyupapattimallokaḥ saṃkhyā tasya na vidyate /
na codvijanti puruṣāstṛṣṇayā parivañcitāḥ // Dhs_5.29 //

abhiyāti sadā janma tvaritaṃ yāti yauvanam /

saṃyogo viprayogaśca sahajaḥ paridṛśyate /
vimūḍhā nānupaśyanti viṣayaiḥ parivañcitāḥ // Dhs_5.30 //

tṛṣṇāvivaśā devāḥ cyavanti

cyavanti devāḥ vivaśāstṛṣṇayā parimohitāḥ /
sā bhūmistāni padmāni vanāni vividhāni ca // Dhs_5.31 //

sarvapadārthānāmāpātaramaṇīyatvam

śikharāgrāṇi ramyāṇi ratnavanti mahānti ca /
sarāṃsi nadyo vividhā ratnapāṣāṇabhūṣitāḥ // Dhs_5.32 //
vṛkṣā vicitrakusumāḥ paṅktibhirvividhaiḥ sthitāḥ /
harmyāgrāṇi ca ramyāṇi ratnavanti mahānti ca // Dhs_5.33 //
kalpavṛkṣā hemamayā kecidvaidūrya nirmalāḥ /
rājatāstapanīyāśca vimiśrā vararohiṇaḥ // Dhs_5.34 //
bhramarairūpagītāśca vibhānti kamalākarāḥ /
vibhūṣaṇāni ramyāṇi devārhāṇi ca sarvataḥ // Dhs_5.35 //

sarva kṣaṇikam

sarvametat tathaivāsti janastu parivartate /
māyābudbudaphenābhaṃ gandharvanagaropamam // Dhs_5.36 //
sukhaṃ sarvasya devasya tṛṣṇayā vañcitasya hi /
sa vināśya janaṃ sarva bhrāmayitvā bhavārṇave // Dhs_5.37 //

tṛṣṇaiva duḥkhamūlam

tṛṣṇā viṣāgnisadṛśā lokānāmatra tiṣṭhati /
avitṛptā kāmabhogairapi taptā sukhodbhavā // Dhs_5.38 //
kālānalena nirdagdhā kva te devagaṇāḥ gatāḥ /
sarvathādhigatā yeyaṃ tṛṣṇā lokavitanvinī // Dhs_5.39 //
yayā vimohitā devāḥ kālasya vaśamāgatāḥ /
devāsurā narā yakṣā narake yānti jaṅgamāḥ // Dhs_5.40 //

kālapāśayojitaṃ traidhātukamidam

gacchanti vivaśāḥ sarve kālapāśaṃ durāsadam /
traidhātukamidaṃ sarva kālapāśena yojitam // Dhs_5.41 //

tṛṣṇāvimohitāḥ maraṇaṃ na paśyanti

na ca paśyanti vivaśāstṛṣṇāmohena mohitāḥ /
anena hi yathā devāḥ śataśo 'tha sahastraśaḥ // Dhs_5.42 //
gatāḥ kālāgninirdagdhā viṣayairdhanasaṃbhavaiḥ /
parasya dṛśyate maraṇamātmano naiva dṛśyate // Dhs_5.43 //
paścātte vyasane prāpte vindante duḥkhamātmanaḥ /
pramādakaluṣaṃ ceto viṣayābhirataṃ sadā // Dhs_5.44 //
na vindanti dhruvaṃ mṛtyuṃ dehināṃ sahajasthitam /
sukhottaramanāśasya pramādābhiratasya ca // Dhs_5.45 //
mṛtyusainyamupaitīdaṃ pramāthi viṣasannibham /
na mantrauṣadhakarmāṇi na devā nāsurāstathā // Dhs_5.46 //

kālapāśabaddhasya na ko 'pi trātā

kālapāśena baddhasya trātāro na bhavanti te /
rajasā guṇṭhitaṃ vaktraṃ ātmano naiva vindati // Dhs_5.47 //

tṛṣṇāyā heyatve hetuḥ

prāpteścyavanabhūto 'yaṃ mṛtyuḥ paścād bhaviṣyati /
lolupasya sadā yatnairavitṛptasya tṛṣṇayā // Dhs_5.48 //
sahasābhyeti maraṇaṃ yannadṛṣṭaṃ sukhārthinām /
ayaṃ tavāgraho duḥkhaṃ mṛtyunā preṣito mahān // Dhs_5.49 //
asmādanantaraṃ mṛtyurbhaviṣyati sudāruṇaḥ /
mahāgirivarādasmāt vanopavanabhūṣitāt // Dhs_5.50 //

baddhānarā viṣayagā svakarmaphalabhoginaḥ /

krīḍāvihāriṇastāvat kvacit tṛṣṇāsukhaṃ na hi /
tarṣyayā tṛṣṇayā mūḍhāḥ patanti vivaśā bhuvi // Dhs_5.51 //
dhūmasyānantaraṃ vahniryathā bhavati nityaśaḥ /
tathā cyavanaliṅgasya pṛṣṭhataścyavanaṃ sthitam // Dhs_5.52 //
jātyā jātyā dhruvaṃ mṛtyuścārogye sati ruk sthitā /
sampattau vyasanaprāptiyauvane sahajā jarā /
sarvaiḥ priyairviyogaśca na saṃyogo dhruvaṃ sthitaḥ // Dhs_5.53 //

dharmatāyāḥ mahattvam

dharmateyaṃ sadāloke samyagbuddhena deśitā /
ubhayasya kṣayo nāśo janasyo parivartate // Dhs_5.54 //
jātau satyāṃ yathā mṛtyuravaśyaṃ sthita eva hi /
kṣīyate sukṛtaṃ karma āyūṃṣi kṣaṇikāni hi // Dhs_5.55 //

saṃvarādikaṃ bhajadhvam

saṃvara dharmavinaye bhajadhvaṃ puruṣottamāḥ /
abhyeti yauvanaṃ sarvaṃ jīvitaṃ cānugacchati // Dhs_5.56 //

sarvasya nāśaśālitvam

naśyanti sarvadā sarvā mā pramāde manaḥkṛthā /
na nityaṃ labhyate svargo na nityaṃ kṣaṇasampadā // Dhs_5.57 //
yasya yāvannābhipatanaṃ tāvat kṣipraṃ (pra)yujyatām /
(tasya jāte hi patane tat prayogo vṛthā bhavet) // Dhs_5.58 //
ayaṃ sa hi drumavano nānāratnavibhūṣitaḥ /
latāgahvarasaṃcchannaḥ padmākaravibhūṣitaḥ // Dhs_5.59 //
jāmbūnadamayaiśśuddhaiḥ prāsādaiḥ ratnacitritaiḥ /
nānāvidhaiḥ prastravaṇairlatābhirupaśobhitaḥ // Dhs_5.60 //
karmasākṣījanasyāsya bhitvā gaganamucchritaḥ /
kalpāgnivirato meruḥ sarvathā na bhaviṣyati // Dhs_5.61 //
kiṃ punarye surāstatra phenabudbudasannibhāḥ /
utpadyante vinaśyanti pramādamadamohitāḥ // Dhs_5.62 //
sukhaduḥkhamanantaṃ ca svecchākāmaphalodbhavam /
devalokād yathā devāḥ patanti narake punaḥ // Dhs_5.63 //

tad duḥkhaṃ paramaṃ kaṭu

śarīramānasaiduḥkhairvidyamāneṣu sarvataḥ /
na tacchakyaṃ pramatte syāt tadduḥkhaṃ paramaṃ kaṭu // Dhs_5.64 //
viyogaduḥkhaṃ duḥkhanāmagrataḥ paripaṭhyate /
taccadevagatau nityamagrataḥ sampravartate // Dhs_5.65 //
sarvapriyairmanāpaiśca viprayogo bhaviṣyati /
na ca devāḥ prapaśyadhvaṃ maraṇāntaṃ hi jīvitam // Dhs_5.66 //
cyutikāle tu samprāpte vihvalendriyacetasā /
jānīdhvaṃ tatparaṃ duḥkhaṃ yadavaśyaṃ bhaviṣyati // Dhs_5.67 //

sarvaṃ kṣaṇikam

akālacakrapratimaṃ gandharvanagaropamam /
tribhave saṃbhavaṃ sarva phenabudbudasannibham // Dhs_5.68 //
yaḥ phenarāśau saṃmūḍhaḥ kuryācchādanasaṃstaram /
sa mūḍhaḥ saṃskṛte kuryādabhisvādaṃ bhramātmakam // Dhs_5.69 //

mṛtyumahimā

na devā na narā yakṣā nāsurā garuḍāstathā /
trāyante mṛtyusamaye karmaṇā paritapyatām // Dhs_5.70 //
yāvannāyāti samaye mṛtyurājaḥ sudāruṇaḥ /
tāvattu sukṛtaṃ kārya mā paścāt paritapyatha // Dhs_5.71 //
yadbhūtakāmajaṃ saukhyaṃ prākṛtaṃ viṣayodbhavam /
mṛtyukāle samutpanne tiṣṭhanti na budharṣamā // Dhs_5.72 //
kiṃ kariṣyanti saukhyāni kiṃ striyaḥ kiñcabāndhavāḥ /
mṛtyunā hriyamāṇasya devalokāt samantataḥ // Dhs_5.73 //
sthirāstā bhūmayaḥ sarvā vanopavanabhūṣitāḥ /
mṛtyurajjvā vibaddhaśca tvantu kālena nīyase // Dhs_5.74 //
ākāśe jaladā yadvada vāyunā samudīritāḥ /
saṃśliṣṭāśca viyujyante saṃsāre prāṇinastathā // Dhs_5.75 //
ṛtau ṛtau yathā puṣpamāgatairdṛśyate naraiḥ /
vyatīte tu ṛtau sarve pratiyānti yathāgatāḥ // Dhs_5.76 //
yathā kāle samutpanne modante sukṛtaiḥ surāḥ /
vyatīte tu śubhe kāle pratiyānti yathāgatāḥ // Dhs_5.77 //
ṛtau ṛtau yathā vṛkṣe parṇajāyate 'nekaśaḥ /
vyatīte tu śubhe kāle śīryate tat samantataḥ // Dhs_5.78 //
yathā parṇopamādetanna saukhyamabhayaṃ bhave /
śīryate satataṃ saukhyaṃ nāsaukhyaṃ vidyate dhruvam // Dhs_5.79 //
prābṛṭkāle yathā varṣamākāśe na nivartate /
tathā saukhyamidaṃ sarva gacchati na nivartate // Dhs_5.80 //
barhiṇāṃ ca yathā nādo vāyunā samudīritaḥ /
śrūyate tatpraṇāśāya tathā saukhyamidaṃ smṛtam // Dhs_5.81 //
yathā hi jvalane kṣiptaṃ dhruvaṃ kālaṃ pradahayate /
tathā vahanyupamaḥ kālaḥ kāṣṭhavaccaratāṃ smṛtaḥ // Dhs_5.82 //
āgatāśca gatāścaike śataśo 'tha sahastraśaḥ /
saṃvego na bhavatyeṣā tṛṣṇayā mohitāstathā // Dhs_5.83 //
yathā yathā mahāsaukhyaṃ svayaṃ bhogo yathā yathā /
tathā tathā mahad duḥkhaṃ patanāntodbhavaṃ dhruvam // Dhs_5.84 //

jātyādi duḥkhaparamparā

jātirduḥkhā jarā duḥkhā maraṇaṃ duḥkhameva ca /
priyaiśca saha viśleṣo duḥkhasyaiṣā paramparā // Dhs_5.85 //

mṛtyunā na bibhet

ekasya patanaṃ dṛṣṭvā kathaṃ nodvijate janaḥ /
mamāpi patanaṃ hyetat sarvapāpairbhaviṣyati // Dhs_5.86 //
yaḥ paśyati bhayaṃ dūrāt pratipattau ca vartate /
(sa)mprāpte mṛtyusamaye na vibheti gatavyathaḥ // Dhs_5.87 //
vibhujyamāno daunaiśca mṛtyuḥ svajanabāndhavaiḥ /
yadduḥkhaṃ mṛtyusamaye tanna śakyaṃ prabhāṣitum // Dhs_5.88 //
patanāntaṃ hi maraṇaṃ patamāno yathā giriḥ /
niṣpratyanīkaṃ balavat puruṣānapakarṣati /
saṃśliṣyate mahāvegaḥ samprahārī ca sarvadā // Dhs_5.89 //
taṃ jñātvā mā pramādeṣu stubadhvaṃ devasattamāḥ /
saṃśleṣayati viśleṣaṃ yauvane ca sadā jarā // Dhs_5.90 //
jīvite ca sadā mṛtyuḥ padametat sadā sthitam /
anityenāgnināvaśyaṃ dagdhabyo yatra gocaraḥ // Dhs_5.91 //
kalpānte kiṃ punardevā ye phenakadalīsamāḥ /
na tadasti bhavet kiñcid yad jñānaṃ saṃskṛtaṃ calam // Dhs_5.92 //
yannityaṃ (ca) sukhaṃ vā syādetatsthānaṃ na vidyate /
upasthitamiva jñeyaṃ maraṇaṃ sarvajantubhiḥ // Dhs_5.93 //
yasmāt tasya pratīkāraḥ sarvopāyairna śakyate /
rūpaṃ kṣaṇikameteṣāṃ vayo 'pi kṣaṇikaṃ tathā // Dhs_5.94 //
kṣīyate ca tathā saukhyaṃ na ca buddhayantyamedhasaḥ /
yadā tat sarvameteṣāmanekaṃ śubhalakṣaṇam // Dhs_5.95 //
janmataḥ kālacakreṇa paripāṭayā vināśitam /
tathaivaitat purā naṣṭamanekaśatalakṣaṇam // Dhs_5.96 //
tathaitadapi janmaiṣāṃ mṛtyurājo hariṣyati /
pramādamanasāṃ hyeṣāṃ nityaṃ sukhavihāriṇām // Dhs_5.97 //
nidhanāya kālapāśo 'yamabhyeti sukhanāśakaḥ /
sukhārogyabalaprāṇapriyaviśleṣakārakaḥ // Dhs_5.98 //
balavanmṛtyurājo 'sau samīpamupasarpati /
yaḥ samīpagato hyeṣāṃ pramattānāmanekaśaḥ // Dhs_5.99 //

sukhanāśaḥ suniścitaḥ

jīvitaṃ saha saukhyena tvaritaṃ nāśayiṣyati /
dīrghakālamidaṃ dhvastaṃ pramādāpahatāḥ surāḥ // Dhs_5.100 //
nāvabuddhayanti mohāndhāḥ saukhyena pratibodhitāḥ /
yadā hīnaprabhāhyete vihvalendriyacetasaḥ // Dhs_5.101 //
yamalokaṃ patiṣyanti tadā jñānasya tatphalam /
jīyate bata kālo 'yaṃ kṣaṇikaṃ ca yathā sukham // Dhs_5.102 //
tathāpi raktamanaso nāvabuddhayantyacakṣuṣaḥ /
ramyād ramyataraṃ yānti nityaṃ sukhavihāriṇaḥ // Dhs_5.103 //
prayāsyanti yathā hayete mṛtyurājo hariṣyati /
jarā jātivipattīnāṃ yo na mūḍho viṣīdati // Dhs_5.104 //
sa paścāt mṛtyusamaye tapyate (hīnacetasā) /
sukhaṃ deveṣu samprāpya (tadetad) guṇasammatam // Dhs_5.105 //
kṛtahutaṃ vināśāntaṃ kṣaṇikaṃ jīvitaṃ calam /
yathā hi yad vināśāntaṃ tathaiṣāmapi jīvitam // Dhs_5.106 //
acireṇāpi kālena bhaviṣyati na saṃśayaḥ /
yāvannāyāti maraṇaṃ yāvad buddhiranāvilā // Dhs_5.107 //

manasā dharmaratiḥ kāryā

tāvaddharmarataṃ dhārya manobalena dhīmatā /
sarvajīvitanāśāya sarvasaukhyakṣayāya ca // Dhs_5.108 //

priyaviyogaḥ niścitaḥ

sarvapriyaviyogāya mṛtyurāśrayameti ca /
tasminnāpte mahādhyāne mṛtyuḥ paramadāruṇaḥ // Dhs_5.109 //
nānyat trāṇamṛte dharmāt tasmād dharmarato bhavet /
upapannasya devasya yā prītirupapadyate // Dhs_5.110 //
nāsau cyavanaduḥkhasya kalāmarhati ṣoḍaśīm /
mṛtyukāle samutpanne na kaścit kasyacit tathā // Dhs_5.111 //

sarvasya nāśatvam

na ca gacchantimapyekaṃ padamekaṃ hi gacchati /
yadā jātaṃ tadāramya naro mṛtyuparāyaṇaḥ // Dhs_5.112 //
nānāmohaparītastu bhayametanna vidyate /
yadā te cyavanaṃ prāpte bhavabhogakaraṃ param // Dhs_5.113 //
tadā vindati mūḍhātmā yad bhayaṃ mṛtyujaṃ mahat /
viṣayoragasandaṣṭā tṛṣṇā viṣavimohitā // Dhs_5.114 //
na vindanti sadā devāścyavanānte mahad bhayam /
cyavanti ca tathā duḥkhamutpādayanti dehinām // Dhs_5.115 //
yathopapattiścyavanaṃ devānāṃ samprajāyate /
karmavāyusamudbhrāntaṃ prayogeṇa ca duḥkhitam // Dhs_5.116 //
puruṣaṃ nayate mṛtyuravaśaṃ (sukhavañcitam) /
na mātaro na pitaro na mitrāṇi na bāndhavāḥ // Dhs_5.117 //
sahāyatāṃ vrajantīyaṃ puruṣaṃ kālacoditam /
asahāyo janaścāyaṃ janaḥ prakṛtivañcitaḥ // Dhs_5.118 //

mana eva pāśabandhanam

kevalaṃ tu manaḥpāśairbandhanairbadhyate janaḥ /
na janaḥ svajanaśceha trātā bhavati kasyacita // Dhs_5.119 //
gṛhīta iva keśeṣu mṛtyunā dharmamācaret
mṛtyukāle samutpanne svajano 'pi yathā janaḥ /
yastvaṃ paśyasi devānāṃ sukhametanmahodayam // Dhs_5.120 //
tat prasahyamahādevo mṛtyurājo hariṣyati /
tvaritaṃ yāti janmedaṃ na ca vindati bāliśaḥ // Dhs_5.121 //
paścāttu vyasane prāpte prativindanti duḥkhinaḥ /
yadi duḥkhādbhayaṃ tvaritaṃ yadi mṛtyubhayaśca yaḥ // Dhs_5.122 //
dharme hi kriyatāṃ buddhirevaṃ sukhamavāpsyatha /
vināśāntaṃ sadā saukhyamanityaṃ sarvataścalam // Dhs_5.123 //

devatvaṃ patanāntam

sarvadevakṛtaṃ saukhyaṃ na ca vindanti mohitāḥ /
abhūtvā ca cyavantyete bhūtvāvaśyaṃ hi cañcalāḥ // Dhs_5.124 //
devāḥ patanabhāvāya dharmateyaṃ vyavasthitā /
pramattāḥ kāmabhogeṣu ye devāścalamānasāḥ // Dhs_5.125 //
na paśyanti surāstīvraṃ vyasanāntaṃ hi jīvitam /
yadaiva jāyate devastadaiva maraṇāya saḥ // Dhs_5.126 //

śreyase matiḥ karttavyā

divasānte yathā rātriravaśyaṃ pratipadyate /
divasaṃ jīvitaṃ proktaṃ rātriḥ sthānmaraṇopamā // Dhs_5.127 //
tasmāt tadubhayaṃ jñātvā śreyase kriyatāṃ manaḥ /
tadetadartha nṛṇāṃ hi strīrāgavaśavartinām // Dhs_5.128 //
tadiṣṭaṃ mṛtyusainyena prasahayamavamarditam /
bhāvābhāvādibhirmūḍhān vañcayitvā striyo narān // Dhs_5.129 //
prayānti mṛtyusamaye svakarmaphalabhoginaḥ /
padmopavanaśaileṣu nadīnāṃ nirjhareṣu ca // Dhs_5.130 //
bahuśaḥ krīḍanaṃ kṛtvā kūpāyābhigatāḥ priyāḥ /
avaśyambhāvi maraṇamavaśyaṃ ca viyogitā // Dhs_5.131 //
tathāpi nāma puruṣā nityaṃ rāgavaśānugāḥ /
sukhitaṃ duḥkhitaṃ vā(pi) jīrṇamanyatra yauvanam // Dhs_5.132 //

mṛtyurājo 'vamardati

duṣkulīnaṃ kulīnaṃ vā mṛtyurājo 'vamardati /
surūpaṃ vā virūpaṃ vā balavantaṃ tathābalam // Dhs_5.133 //
sanāthaṃ naṣṭanāthaṃ vā mṛtyurājo 'vamardati /
rājānaṃ vā tathā mṛtyuḥ gṛhiṇaṃ vā tathā yatim // Dhs_5.134 //
krūraṃ vā mṛdukaṃ vāpi mṛtyurājo 'vamardati /
nirdhanaṃ vā daridraṃ vā saguṇaṃ nirguṇaṃ tathā // Dhs_5.135 //
striyaṃ vā puruṣaṃ vāpi mṛtyurājo 'vamardati /
pravāsinaṃ gṛhasthaṃ vā jale vāpi sthalesthitam // Dhs_5.136 //
sthitaṃ vā giriśṛṅgeṣu mṛtyurājo 'vamardati /
jāgarantaṃ tathā suptaṃ bhuñjānaṃ vā tathā sthitam // Dhs_5.137 //
pramāthī sarvalokasya mṛtyurājo 'vamardati /
bhūmisthaṃ (vā) vimānasthaṃ videśasthaṃ tathā gṛhe // Dhs_5.138 //
krakacaḥ kālacakro 'yaṃ mṛtyurājo 'vamardati /
bhāgyavantaṃ tathā dhanya nistriśaṃ (caiva) dharmikam // Dhs_5.139 //
rogiṇaṃ svasthadehaṃ vā mṛtyurājo 'vamardati /
caṇḍaṃ suśīlinaṃ cāpi kadarya dhaninaṃ tathā // Dhs_5.140 //
pramattamapramattaṃ vā mṛtyurājo 'vamardati /
nārakeyaṃ tathā pretaṃ tiryañco manujaṃ tathā // Dhs_5.141 //
anivṛttabalotsāho mṛtyurājo 'vamardati /
kāmadhātau ca ye devā rūpadhātau ca ye sthitāḥ // Dhs_5.142 //
tān sarvān hi pratibalān mṛtyurājo 'vamardati /
ārūpyeṣu ca ye devāḥ samāpattiniveśakāḥ /
tān sarvānapi vai devān mṛtyurājo 'vamardati // Dhs_5.143 //

sarva vināśāntam

yad jātaṃ saṃskṛtaṃ kiñcid tad vināśāntameva hi /
tannāsti saṃskṛtaṃ kiñcid yasya nāśo ca vidyate /
mṛtyorbalamidaṃ jñātvā kāmadoṣaṃ ca sarvataḥ // Dhs_5.144 //
tṛṣṇayā vañcanaṃ cāpi viramadhvaṃ bhavārṇavāt /
tadaitad vyasanaṃ matvā mṛtyorapi calācalam // Dhs_5.145 //

sudāntaṃ kriyatāṃ cittam

sudāntaṃ kriyatāṃ cittaṃ yenedaṃ bhrāmyate jagat /
vanopavanaśailebhyo vimānebhyaśca sarvataḥ // Dhs_5.146 //
sarvadevāḥ paciṣyanti kālāgnivinipātitāḥ /
pramādamanaso mūḍhā bhūyo viṣayajihimatāḥ // Dhs_5.147 //
tṛṣṇāpāśena sambaddhā devāḥ yāsyanti durgatim /
rabhasaṃ jīvitaṃ saukhyaṃ prayāti khalu dehinām // Dhs_5.148 //
na ca vindanti vibudhā jātyandhā iva satpatham /
jalabudbudasaṃkāśaṃ jīvitaṃ sarvadehinām // Dhs_5.149 //
nadītaraṅgacapalaṃ yauvanaṃ vyativartate /
anityā (hi)kaṭākṣekṣāpraduḥkhāstuṣitāḥ surāḥ // Dhs_5.150 //

rāgasya heyatvam

nirvāyatyavaśo dīno dīpaḥ snehakṣayādiva /
karmakṣayaparikṣipto dvādaśāro mahābalaḥ // Dhs_5.151 //
dharmacakro bhavatyeṣa nipātī syānna cañcalaḥ /
vicitraviṣayāramyā anekasukhamaṇḍitāḥ // Dhs_5.152 //

kālagrāsāḥ sarve bhavanti

tuṣitāḥ patanti vivaśāḥ kālasya vaśamāgatāḥ /
kālasya vaśamāpannā yathā rohanti pādapāḥ // Dhs_5.153 //
te punaḥ kālamāsādya bhavanti vigatatviṣaḥ /
yathā kālaṃ samāpadya bhavanti sukhitāḥ surāḥ // Dhs_5.154 //
punastamaiva saṃsṛtya patanti vivaśā hi te /
karmakālaṃ samāsādya loko 'yaṃ parivartate // Dhs_5.155 //
sukhaṃ vrajati duḥkhaṃ hi kālasya vaśamāgataḥ /
yadvṛttaṃ prākśubhaṃ karma tacca duṣṭamahodayam // Dhs_5.156 //
tadidaṃ bhuñjate svargaṃ kṣīyate ca tataḥ punaḥ /
sahetukasya sarvasya kṣaṇikasya viśeṣataḥ // Dhs_5.157 //
anityatāparāmarśo nāsau bhavati sarvataḥ /
ye bhāvāḥ saṃskṛtā nityāḥ sarve te vipralobhinaḥ // Dhs_5.158 //
vipralobhya janaṃ yāti dharmateyaṃ vyavasthitā /
śīghrasrotā yathā nadyastathā saukhyaṃ śarīriṇām // Dhs_5.159 //
kṣaṇikaṃ jīvitaṃ sarva na ca vindanti bāliśāḥ /
jarā vyādhiśca mṛtyuśca vipattiḥ karmasaṃkṣaye // Dhs_5.160 //
bhavantyetāni devānāṃ nityānāṃ kāmacāriṇām /
nāyurdhruvaṃ bhavatyeva na saukhyaṃ triṣu dhātuṣu // Dhs_5.161 //
na (ca) vindanti vivaśā devāḥ kāmena mohitāḥ /
varṣadhārā yathākāśe duḥsthā bhavati sarvataḥ // Dhs_5.162 //
tathā saukhyamidaṃ sarva varṣadhāropamaṃ sadā /
vāyunā pāṃsavo yānti anyonya parighaṭṭitāḥ // Dhs_5.163 //
bhrāmyate gagane 'vaśyastathā śleṣaḥ śarīriṇām /
suciramapi saṃramyaṃ nityatā nāsti dehinām // Dhs_5.164 //
acintyārthe saukhyamidaṃ na ca vindanti bāliśāḥ /
vāteritaṃ tu yat saukhyaṃ vināśāntaṃ bhaviṣyati // Dhs_5.165 //

sukhasya duḥkhamiśritatvam

vināśaṃ naiva budhyanti kāminaścittavañcitāḥ /
duḥkhamiśraṃ sukhamidaṃ pracchannamiva vidyate // Dhs_5.166 //
padmamālāparicchinno viṣapūrṇo yathā ghaṭaḥ /
odanaṃ viṣasammiśraṃ maraṇāntaṃ (hi) tat tathā // Dhs_5.167 //
tathā saukhyamidaṃ sarva tasmāt tat parivarjayet /
ādau madhye tathā cānte narakāya bhaviṣyati // Dhs_5.168 //

utpādasthitibhaṅgāni sarvāṇi vastūni

utpādasthitabhṅgāntaṃ sarva saṃskṛtamucyate /
sarva ca saṃskṛtaṃ saukhyaṃ nanu bhaṭṭārameva tat // Dhs_5.169 //
bhaṭṭārañca vilāsaśca (su)vyayakṣaṇikaṃ tathā /
sukhaṃ ca jīvitaṃ sarva tasmāt tat parivarjayet // Dhs_5.170 //
ādau madhye tathā cānte śreyasyeva manaḥ sadā /
sudāntaḥ śuddhacitasya mṛtyukāle na sīdati // Dhs_5.171 //

maraṇasyāvaśyambhāvitvam

avaśyambhāvi maraṇaṃ priyasya ca viyogatā /
na ca cintayataḥ kāle viṣaye vipralobhinaḥ // Dhs_5.172 //
jarāmaraṇacakraṃ tamaviṣahyaṃ sudāruṇam /
pādapān devagān sattvān na ca buddhayantyacakṣuṣaḥ // Dhs_5.173 //

sarvasya jātasya cyavanaṃ bhavati

cyavamānasya devasya vikalendriyacetasaḥ /
yad duḥkhaṃ sukaraṃ tasya naupamyamiha vidyate // Dhs_5.174 //
yathā yathā mahat saukhyaṃ tṛṣṇopahatacetasaḥ /
tathā tathā mahad duḥkhaṃ cyavamānasya duḥsaham // Dhs_5.175 //
kṛtvā hi saṃskṛtaṃ karma na jñātvā karmaṇaḥ sthitiḥ /
mṛtyukāle samutpanne paścāttāpena dahayate // Dhs_5.176 //

mṛtyoḥ pūrvameva svahitamādheyam

yāvannāpyeti maraṇaṃ yāvacca kṣaṇasampadaḥ /
tāvat svahitamādheyameṣa mārgaḥ sukhāvahaḥ // Dhs_5.177 //
cyavanaṃ devalokeṣu maraṇaṃ narabhūmiṣu /
viditvā kaḥ pumān āsthāṃ kuryātsopadrave bhave // Dhs_5.178 //

sarva vināśi

tailavartipraṇāśena dīpanāśo yathā dhruvam /
karmakriyā tathā kasya vinipātaḥ surālayāt /
bhittināśo yathāvaśyaṃ cittanāśo dhruvaṃsthitaḥ // Dhs_5.179 //
karmanāśāttathā saukhyamavaśyaṃ vinipadyate /
kṣīṇapuṇyāḥ nipatyante devāḥ sarve surālayāt // Dhs_5.180 //
anityataiṣāṃ sarveṣāṃ sattvānāṃ vinipātikā /
mṛtyuḥ pivati bhūtāni jarā pivati yauvanam // Dhs_5.181 //
vyādhiḥ pivati cārogyaṃ na ca loko 'vabudhyate /
upapannāḥ subahuśaḥ pratītāścāpyanekaśaḥ // Dhs_5.182 //
jāyate jīryate cāyaṃ cyavane copapadyate /
na kṣaṇo 'sti muhūrto vā parivartastathāpi vā // Dhs_5.183 //
yatra mṛtyurvilambena na ca loko 'vabudhyate /
upapannāstu bahuśaḥ pratītāścāpyanekaśaḥ // Dhs_5.184 //
yanna mṛtyuvilambaḥ syānna ca loko 'vabudhyate /
anityaṃ jīvitaṃ sarva na vilambi ca yauvanam // Dhs_5.185 //
sarvabhūtānyanityāni na ca loko 'vabudhyate /
ante krameṇa naśyanti bhāvāḥ kṣaṇavilamvinaḥ // Dhs_5.186 //
sambaddhāḥ karmasūtreṇa na ca loko 'vabudhyate /
devakoṭisahastrāṇi vanopavanasevinām // Dhs_5.187 //
nimīlitāni kālena na ca loko 'vabudhyate /
paṅkābhāvacarā devāḥ pramattā bhogatṛṣṇayā // Dhs_5.188 //
yāsyanti vilayaṃ sarve na ca loko 'vabudhyate /
phenabudbudasaṅkāśaṃ svapnadravyopamaṃ sukham // Dhs_5.189 //
kṣayaṃ prayāti śīghraṃ ca na ca loko 'vabudhyate /
sarvasya sarvathā sarvo vināśo niyato bhave // Dhs_5.190 //
na ca bālasya saṃsārānnirvedamupapadyate /
na sarvaḥ sarvathā sarva sarvopāyaiḥ prayatnaśaḥ /
saṃtrātā bhavane prāpte mṛtyukāle sudāruṇe // Dhs_5.191 //

mṛtyurityabhidhīyate

vyucchettā sarvasaukhyānāṃ duḥkhanāmākaro mahān /
viśleṣaḥ sarvabandhānāṃ mṛtyurityabhidhīyate // Dhs_5.192 //
bhayopanetā bhūtānāṃ duḥkhānāmudadhiḥ samaḥ /
vyāmohakarttā buddhīnāṃ mṛtyurityabhidhīyate // Dhs_5.193 //
sañchettā jīvitānāmindriyāṇāṃ ca nāśakaḥ /
amṛśyaḥ sarvabhūtānāṃ mṛtyurityabhidhīyate // Dhs_5.194 //
adhṛṣyaḥ sarvabhūtānāmajeyaḥ sarvakarmaṇām /
vināśaḥ sarvasattvānāṃ mṛtyurityabhidhīyate // Dhs_5.195 //
avaśyambhāvi tattvānāmantakaṃ sarvadehinām /
nikāyabhāganāśo 'yaṃ mṛtyurityabhidhīyate // Dhs_5.196 //
sadeva yakṣagandharvapiśācoragarakṣasām /
kālacakravināśī (ca) mṛtyurityabhidhīyate // Dhs_5.197 //
asaṃyamī pramāthī ca bahnivat sarvadehinām /
krūraścāvinivarttyaśca mṛtyurityabhidhīyate // Dhs_5.198 //
skandhāyatananāśaśca ārupyasyātha cetasaḥ /
kāladharmo mahāveśo mṛtyurityabhidhīyate // Dhs_5.199 //
śreyase matiḥ karaṇīyā na tu pramāde
sa eva dhā(ta)ve śīghraṃ vinipātāya dehinām /
śreyase kriyatāṃ yatno mā pramādeḥ manaḥ kṛthāḥ // Dhs_5.200 //

gataṃ jīvanaṃ nāyāti

yathā (hi śīghra) gamanaṃ pakṣiṇāṃ pavanasya vā /
tathā śīghrataraṃ yāti jīvitaṃ sarvadehinām // Dhs_5.201 //
gato nivartate vāyurnivartante ca pakṣiṇaḥ /
jīvitaṃ yanniruddhaṃ tu tasya nāgamanaṃ punaḥ // Dhs_5.202 //
drutaṃ kṣīyanti karmāṇi drutamabhyeti cāntakaḥ /
avaśyambhāvi viśleṣaṃ na ca vindanti devatāḥ // Dhs_5.203 //
anirvāyo mahāvegaścatuḥsatyanivarhaṇaḥ /
avaśyambhāvi balavāneṣa mṛtyurupaiti ca // Dhs_5.204 //
śruti pramādino devāḥ sukhena parivañcitāḥ /
na vindanti mahad duḥkhaṃ yadavaśyaṃ bhaviṣyati // Dhs_5.205 //
saṃskṛtasya hi sarvasya samayasya viśeṣataḥ /
vināśo bhavati (cā)sau dharmateyaṃ bhave bhave // Dhs_5.206 //
jarāyauvananāśāya prāṇanāśāya cāntakaḥ /
vipattibhūtanāśāya sthitā (vai) nāśahetavaḥ // Dhs_5.207 //
evaṃvidhe mahāghore vyasane (vai) mahad bhaye /
pramādino hi yad devāḥ nūnamete ca cetanāḥ // Dhs_5.208 //
anāgatabhayaṃ yo hi paśyati jñānacakṣuṣā /
sa paṇḍita iti jñeyo viparītastu bāliśaḥ // Dhs_5.209 //

karmakṣaye sukhasya nāśaḥ

vimūḍhamanasaḥ sarve vañcitāḥ svena cetasā /
karmakṣaye tu naśyanti dīpā snehavaśādiva // Dhs_5.210 //
anekaviṣayāṇāṃ ca idaṃ saukhyamanuttamam /
bhuktvā karmakṣayo bhūta vinipāto bhaviṣyati // Dhs_5.211 //
anityatvānavagamādadharmaratiḥ
jalataraṅgacapalaṃ jīvitaṃ yāti dehinām /
na ca budbudaniḥsāramavagacchanti bāliśāḥ // Dhs_5.212 //
phenarāśiściraṃ tiṣṭhed upāyaiḥ katibhirnanu /
na tu devāściraṃ tiṣṭhantyanityo bhāvanamiti // Dhs_5.213 //

lobhavaśādeva mṛtyorupekṣā

kṛṣyate bhūriyaṃ sarvā manujaiḥ phalakāṃkṣibhiḥ /
na ca saṃdṛśyate mṛtyurlābhasaktairapaṇḍitaiḥ // Dhs_5.214 //
kṣaṇe kṣaṇe vivardhante lobhāśā mohite jane /
na ca vindanti saṃsārāḥ kṣīyamāṇāḥ kṣaṇe kṣaṇe // Dhs_5.215 //

daṇḍatrayamupasaṃharati

jarādaṇḍo 'yamabhyeti yauvanāntakaro nṛṇām /
ārogyaśaktināśāya vyādhidaṇḍo 'yamāgataḥ /
daṇḍatrayamidaṃ ghoraṃ sasurāsuranāśakam // Dhs_5.216 //
abhyeti na ca mūḍho 'yaṃ lokaṃ paśyati bāliśaḥ /
parasparaṃ pralobhācca svajanaṃ snehacañcalam // Dhs_5.217 //
mohabaddhāḥ mṛtyuṃ viyogaṃ ca nāvagacchanti
gacchatyanyonyasaṃśliṣṭo mohabaddhe jane janaḥ /
putrapautraprapautrāṇāṃ vaśagāścāpi ye narāḥ // Dhs_5.218 //

karmaskandhasya duḥkhāvahatvam

sarve tena bhaviṣyanti tvaṃ tu saṅgena bādhyase /
jīvitāntakaraḥ śatrurna viśaṅko mahābalaḥ // Dhs_5.219 //
so 'vilambī mahāvego mṛtyureṣo 'bhyupaiti ca /
calācalavidhirjñeyaḥ karmaskandhairnidarśitaḥ // Dhs_5.220 //

devādīnāṃ kṣayo bhavati

devanāgāḥ (sa)gandharvā piśācoragarākṣasāḥ /
na śaktāścyavane kṣāntaṃ balaṃ tasya tathāgatam // Dhs_5.221 //

tattvadarśako durgatiṃ nādhigacchati

calācalavidhirjñeyaḥ karmaṇā tattvadarśakaḥ /
aliptaḥ pāpakairdharmairna sa gacchati durgatim // Dhs_5.222 //

iti anityatāvargaḥ pañcamaḥ

(6) apramādavargaḥ

pramādaratasya na mokṣaḥ

yaḥ pramādarato janturnāsau mokṣāya kalpate /
pramādaviṣamūḍhasya nirvāṇaṃ dūrameva tat // Dhs_6.1 //

na pramāde manaḥ kāryam

na pramādeṣu badhyet pramādaḥ śatruruttamaḥ /
pramādaparamā devāḥ patanti narake punaḥ // Dhs_6.2 //
svabhāvatāmimāṃ jñātvā dharmāṇāmudayavyayam /
na pramāde manaḥ kārya pramādaviṣamuttamam // Dhs_6.3 //
pramādāpramādayoḥ parasparavirodhitvam
apramādo 'mṛtapadaṃ pramādo mṛtyunaḥ padam /
apramattā na bhriyante pramattāstu sadātmṛtāḥ // Dhs_6.4 //
yathā viṣaṃ tathā vahniḥ pramādaḥ prāṇināṃ tathā /
pramādonmāditāḥ satvāḥ duḥkhād duḥkhaṃ prayānti te // Dhs_6.5 //
apramattāḥ sadāmartyāḥ sarva prakramasaṃskṛtāḥ /
prayānti paramāṃ śānti pramādo yatra nāsti hi // Dhs_6.6 //
yaḥ pramāde rato janturna śubhānyanuceṣṭate /
tasya dharmavimūḍhasya kutaḥ svargo bhaviṣyati? // Dhs_6.7 //
pramādaṃ varjayed yasmāt pramādaṃ viṣamuttamam /
apramattā na bhriyante pramattāstu sadātmṛtāḥ // Dhs_6.8 //
saubhāgyaṃ prāpya yo martyaḥ pramādeṣu ca vartate /
na paṇḍita itikhyāto viparītastu nānyathā // Dhs_6.9 //
na pramādasya kālo hi harṣasya na kathañcana /
vyāmohajananācceto mṛtyukāle mahābale // Dhs_6.10 //

pramādamukhena pramādavarṇanam

harṣo dhūmaḥ pramādo 'gnirdevān dahati naikaśaḥ /
viṣayairmohitā mūḍhā na ca vindantyacakṣuṣaḥ // Dhs_6.11 //
avyucchinnāni paśyanti saṃskārāṇi ca dehinām /
yathā hi viṣayairmūḍhā nāvagacchanti yaddviṣaḥ // Dhs_6.12 //
tasmāt pramādaṃ viṣavat kathayanti manīṣiṇaḥ /
sukhaṃ na dṛśyate pūrva pramādomandabuddhibhiḥ // Dhs_6.13 //
(yathā) pramādopakṛtāḥ prayānti narakaṃ punaḥ /
phale prāpte pramādo 'yaṃ paścāt santapyate vyathā // Dhs_6.14 //

pramādo 'narthakaraḥ

sarvānarthakaro dṛṣṭaḥ pramādaḥ paṇḍitaiḥ naraiḥ /
tathā ca kuśalaṃ prāyo yaḥ pramādaṃ na sevate // Dhs_6.15 //
duḥkhaṃ yasya bhavediṣṭaṃ sa pramādaṃ niṣevatām /
na pramādaparaḥ kaścit kadācit sukhamāpnuyāt // Dhs_6.16 //

pramādaśūnyānāmacyutapadaprāptiḥ

pramādaviratāḥ santo gacchanti padamacyutam /
nā pramādaparaḥ kaścinnarake duḥkhitānnayet // Dhs_6.17 //
yadi devāḥ sahantīmaṃ ramante mandamedhasaḥ /
tiraścāṃ hi surāṇāṃ ca viśeṣo naiva vidyate // Dhs_6.18 //

pramādavaśāt devalokād patanti

pratyekaṃ karmavaicitryaṃ pramādaparamāḥ surāḥ /
nāvagacchanti patanaṃ devalokād bhaviṣyati // Dhs_6.19 //
sannikṛṣṭaṃ sadā duḥkhaṃ patanaṃ vā bhaviṣyati /
devalokottarā devā yathā syāt sukhamātmanaḥ // Dhs_6.20 //
devalokaṃ samāsādya yaḥ pramādeṣu rakṣate /
sa kṣīṇaśubhakarmāntaṃ cyavanānte vibudhyate // Dhs_6.21 //
mā pramādaparobhūyāḥ pramādo nocitaḥ suraiḥ /
pramādairdoṣavihatāścyavanti tridaśālayāt // Dhs_6.22 //

pramādavaśagaḥ puruṣaḥ nāśameti

dahyate puruṣaḥ sarvaḥ pramādena vimohitaḥ /
sa paścād vigate tasmin pratyādeśena rakṣyate // Dhs_6.23 //
doṣodbhavāmimāṃ bhūmiṃ pramādāvṛttaśādvalam /
vicaranti sadā mūḍhāḥ surāḥ satkṛtamohitāḥ // Dhs_6.24 //
cañcalā viṣamāstīvrā pramādāḥ kāmahetavaḥ /
na teṣāṃ viśvased vīro yasmāt svapnopamā hi te // Dhs_6.25 //

kāmaḥ nārakasya heturiti

na svapno narake hetuḥ kāmāḥ svapnasya hetukāḥ /
tasmāt kāmamimaṃ muktvā nityaṃ sucaritaṃ caret // Dhs_6.26 //

apramādātsarva prāptuṃ śaknoti

yatrāvāptaṃ padaṃ kṛtsnaṃ suraiḥ kāmavimohitaiḥ /
tat prāpyate padaṃ vīrairapramādaparairnaraiḥ // Dhs_6.27 //

pramādamūlasaṃsāraḥ

pramādamūlasaṃsāro devānāmālayastathā /
ye pramādaviṣairmattāste magnā bhavasaṅkaṭe // Dhs_6.28 //
tamaḥ pramādamūlañca avidyā hayapakārikā /
andhakāreṇa ye mūḍhāsteṣāṃ cakṣurna vidyate // Dhs_6.29 //

pramādaḥ mohātmakaḥ

tejasā hi tathā mūlairagninā na ca kathyate /

mohānāṃ pravarastadvat pramādaḥ parikīrtyate // Dhs_6.30 //
pramādānalataptena manasā tad viceṣṭate /
muhayante yena te bālāḥ prayānti narakaṃ punaḥ // Dhs_6.31 //

pramādonmāditaḥ sukhamevānubhavati

pramādonmāditā devāstrividhā ye calātmakāḥ /
viyogaduḥkhaṃ vismṛtya saṃyoge sukhakāṃkṣiṇaḥ // Dhs_6.32 //

patanāntameva jīvanam

upasthite mahāduḥkhe patanānte hi jīvite /
paścād vahanti virasaṃ patanāntaṃ sukhaṃ calam // Dhs_6.33 //
saṃyogo viprayogāntaḥ patanāntaḥ sukhaṃ sadā /
jarāntaṃ yauvanaṃ sarva karmāntaḥ sarvadehinām // Dhs_6.34 //

saṃsāraḥ karmanāṭakasambaddhaḥ

śubhāśubhena baddhā hi karmaṇā sarvadehinaḥ /
naṭavannaṭayantyete gatyāṃ gatyāṃ pṛthak pṛthak // Dhs_6.35 //
karmanāṭakasambaddhaḥ saṃsāro bhramate sadā /
na tatra viśvaseddhīmānanityā karmaṇāṃ gatiḥ // Dhs_6.36 //

pramādaḥ paramodoṣaḥ

sarvapāpāni viṣavat pramādaḥ paribarjyatām /
pramādena tu ye muktā (ste) tīrṇāsti bhavārṇavāt // Dhs_6.37 //
prapātapatito doṣī kadācidapi jīvati /
na pramādaprapatitaḥ kadāpi sukhavān bhavet // Dhs_6.38 //
pramādaḥ paramo doṣaḥ kadācit sarvakarmasu /
na rātrau na divā tasya śubhaṃ bhavati karhicit // Dhs_6.39 //
yat sukhaṃ laukikaṃ kiñcid yacca lokottaraṃ matam /
naśyate tat pramādena tasmāt tat parivarjayet // Dhs_6.40 //

apramādo 'mṛtapadam

apramādo 'mṛtapadaṃ pramādo mṛtyunaḥ padam /
apramādena te devāḥ devānāṃ śreṣṭhatāṃ gatāḥ // Dhs_6.41 //
pramādamūlaḥ saṃsāraḥ apramādaśca (sad) gatiḥ /
tasmād pramādavirataḥ sukhī bhavati sarvadā // Dhs_6.42 //

duḥkhād vibheti cet pramādaṃ parityajet

icchate yatsukhaṃ nityaṃ yaśca duḥkhād vibheti (vai) /
sa (hi) pramādād viramet pramādo viṣavannṛṇām // Dhs_6.43 //
pramādanidrāvihatā pramādaviṣamohitāḥ /
prapātaṃ hi prapadyante janāḥ śukla kṛtātmakāḥ // Dhs_6.44 //

apramādaḥ paraṃ śreyaḥ

apramādaḥ paraṃ śreyo na pramādaḥ kathañcanaḥ /
apramādena sukhinaḥ pramādena (su)duḥkhitāḥ // Dhs_6.45 //

pramādamūḍhāḥ narakaṃ vrajanti

pramādamūḍhā hi narā bhūyo madyena mohitā /
dhik pramādavimūḍhāste caranti narakaṃ punaḥ // Dhs_6.46 //
pramādavāgurābaddhā viṣayārṇavasaṃsthitāḥ /
tṛṣṇāviṣayasambaddho devaḥ krīḍatyanekaśaḥ // Dhs_6.47 //
jātamātrasya devasya tat kṣaṇaṃ kṣīyate sukham /
na vindanti vivaśāḥ pramādāvṛttacetasaḥ // Dhs_6.48 //
pramādavaśaḥ kāmavaśago 'tṛpta eva tiṣṭhati
pramādod bhrāntamanaso nityaṃ viṣayatatparāḥ /
atṛptāḥ kāmabhogeṣu sukhena sukhitā hi ca // Dhs_6.49 //
kāmānalena sandagdhāḥ vipramādena mohitāḥ /
na vindanti balaṃ sarva vināśāntaṃ hi jīvitam // Dhs_6.50 //
anekāni sahastrāṇi surāṇāṃ niyutāni ca /
kāmānalena sandagdhāḥ pramādena vimohitāḥ // Dhs_6.51 //

pramādayutāḥ patanti

hriyate puruṣaḥ sarvaḥ pramādena vimohitaḥ /
sa paścād vyasane prāpte budhyate tasya tatphalam // Dhs_6.52 //
viṣavat prāṇahṛd dṛṣṭaḥ pramādastattvadarśibhiḥ /
agnivad dahyate nityaṃ śastravacca nikṛntatiḥ // Dhs_6.53 //
mitravad dṛśyate pūrva paścād bhavati śatruvat /
vahiśaḥ sarvadevānāṃ pramādaḥ sampravartate // Dhs_6.54 //
devāsuramanuṣyāṇāṃ nāgānāṃ ca viśeṣataḥ /
pramādaḥ kāraṇaṃ dṛṣṭaṃ sarvānnarthān karoti saḥ // Dhs_6.55 //
yaḥ pramādahato nityaṃ nāsau kalyāṇamarhati /
kalyāṇavarjitaḥ puruṣo narakānupakarṣati // Dhs_6.56 //
vividhā kṛtayastiryag pramādaparivañcitāḥ /
maithune bhojane caiva yeṣāṃ buddhiḥ sadāratāḥ // Dhs_6.57 //
yadā sucaritaṃ karma cāntībhūtaṃ divaukasām /
bhaviṣyati tadābhūyaḥ kva yāsyanti pramādinaḥ // Dhs_6.58 //
pramādavāriṇāṃ duḥṣṭāḥ karmavāyubhirāhatāḥ /
patanti vṛkṣavad devā gatyāṃ gatyāṃ pṛthak pṛthak // Dhs_6.59 //

surāṇāmapi saṃvegajanitaḥ śoko jāyate

śataśo na hutaścaiva divi jātā divaukasaḥ /
na ca saṃvegajanito hṛdi śokaḥ prajāyate // Dhs_6.60 //
pramādakaluṣaṃ pītvā mohātpānaṃ divaukasaḥ /
patanti narakaṃ tīvraṃ vahninā parivāritam // Dhs_6.61 //

sudurlabhasya mānuṣasya janmanaḥ sāphalyavaiphalye

sulabdhaṃ mānuṣaṃ janma ye labdhvā apramādinaḥ /
kurvanti sukṛtaṃ karma devalokopagāminaḥ // Dhs_6.62 //
durlabhaṃ mānuṣaṃ karma labdhvāpi ye pramādinaḥ /
te pramādāt paribhrāntāḥ patanti narake narāḥ // Dhs_6.63 //

mṛtyusamaye pramādī tapatyeva

pramādaratasattvo yaḥ kṛpayā parivartate /
sa paścānmṛtyusamaye tapyate svenacetasā // Dhs_6.64 //

pramādasya dāhakatvam

na tathā dahyate vahnirna ca śastraṃ vikṛntati /
pañcendriyasamudbhūtaṃ pramādo dahyate tathā // Dhs_6.65 //
sukharūpaṃ tathā duḥkhaṃ mitrarūpaṃ tathā ripuḥ /
pramādināṃ hi tannityaṃ tasmāttaṃ parivarjayet // Dhs_6.66 //
pramādatṛṣṇayā miśro rāgastadanuvardhakaḥ /
trayaste ripavaḥ kruṣṭāḥ nāśayanti sukhaṃ nṛṇām // Dhs_6.67 //
ye pramādaratā nityaṃ na ca dharmaratā budhāḥ /
te mṛtyusamaye prāpte yamadūtaiḥ parākṛtāḥ // Dhs_6.68 //

viṣavatpramādaṃ matvā tatparityāginaḥdhanyā

pramādaṃ viṣavad ye tu parirakṣanti paṇḍitāḥ /
te mṛtyusamaye prāpte bhavanti sukhabhāginaḥ // Dhs_6.69 //
pramādaḥ paramo mṛtyurapramādaḥ paraṃ sukham /
tasmāt sukhārthināḥ nityaṃ mā pramāde matiṃ kṛthāḥ // Dhs_6.70 //

dhātvāyatana sammohaḥ śreyasāṃ vidhna

dhātvāyatanasammohaḥ śreyasāṃ vighnakārakaḥ /
sanyāsaḥ sarvakarmāṇāṃ pramādaḥ sampravartate // Dhs_6.71 //
doṣayantravilagnāya māyādvārasya dūtakaḥ /
sammohasyāgraṇī pāpaḥ pramādaḥ sampravartate // Dhs_6.72 //

pramādaratāḥ mṛtyumukhaṃ prati gacchanti

ye pramādaratā bālāste mṛtyorhastamāsthitāḥ /
pramādasevakā ye tu te sarve nidhanaṃgatā // Dhs_6.73 //

pramādino devā api kṣīṇapuṇyāḥ bhavanti

puṇyakṣayāya devānāṃ pramādena vihiṃsitāḥ /
patanti sukhasaṃmūḍhāstrāṇaṃ teṣāṃ tadā kutaḥ // Dhs_6.74 //

saddharmācaraṇaṃ bhūtadayaiva

eko dharmastathāśreyaḥ kṛpayā saṃyataḥ pṛthuḥ /
kṣāntiścāpi sadā yuktā dayā bhūteṣu sarvadā // Dhs_6.75 //
balabhūtā bhavantyete mṛtyukāle mahābhaye /
tasmāt pramādarahitaiḥ sevanīyāḥ prayatnataḥ // Dhs_6.76 //

vidyāvidhijñasyaiva prāṇinaḥ śāntirjāyate

avidyāvartanaṃ śreyo vidyāyā rakṣaṇaṃ sadā /
vidyāvidhijño yaḥ (satvaḥ) pramādastasya śāmyati /
puruṣārtho niyato (hyatra) yat pramādasya varjanam // Dhs_6.77 //
apramādaratasyaiva puruṣārthasiddhirbhavati
apramādaratasyaiva puruṣārthaḥ satāṃ mataḥ /
pramādo bandhanaṃ prāyo muktistasyāpramādataḥ // Dhs_6.78 //

pramādasevanād bandhanam

mokṣabandhanayoretallakṣaṇaṃ syāt satāṃ matam
evaṃ matvā sadā devo yaḥ pramādena rakṣati /
sa paścānmṛtyusamaye jñāsyate tasya tatphalam // Dhs_6.79 //

santoṣa eva nirvāṇasādhanam

yathā yathā hi santoṣaḥ sevyate yatibhiḥ sadā /
tathā tathā hi nirvāṇamanike tasya vartate // Dhs_6.80 //
virāgaḥ sarvakāmeṣu nirvāṇe ca pravartatām /
nāsau mārasya viṣayaḥ kadācit sampravartate // Dhs_6.81 //

jñānenaiva duḥkhaprahāṇam

narāṇāṃ paśya manaso nityaṃ vyāpārameva ca /
udyogaśca sadājñānaṃ sa kathaṃ duḥkhameṣyati // Dhs_6.82 //

kaḥ bandhanamukto bhavati?

atītabhayasampannaḥ pratyutpanne ca buddhimān /
anāgatavidhijño yaḥ sa muktaḥ kleśabandhanāt // Dhs_6.83 //
apramādarato nityamaviśvāse ca kātaraḥ /
saṃjñānasevī vimalo nirvāṇasyāntike sthitaḥ // Dhs_6.84 //

mahatsukhaṃ pramādena naśyati

pramādenāpi naśyanti devāḥ prāpyamahatsukham /
kiṃ punaryena vā mūḍhāḥ pramādavaśasevinaḥ // Dhs_6.85 //
mṛtaḥ sa naro bhavati yaḥ pramādavihāravān /
jīvite ca pramatto 'yaṃ satataṃ jñānadhāraṇe // Dhs_6.86 //

pramādāpramādayorantaram

apramādapramādābhyāmidamantaramiṣyate /
mṛtyuṃ ca varjayed doṣaṃ pramādaṃ duḥkhamūlakam // Dhs_6.87 //
nityaṃ pramuditā devāḥ nityaṃ pramuditā vayam /
pakṣiṇāṃ ca surāṇāṃ ca viśeṣo nopalabhyate // Dhs_6.88 //
na dharmācaraṇaṃ dṛṣṭaṃ mokṣacaryā na yātyasau /
tathaiva yadi devānāṃ te gatāḥ pakṣibhiḥ samā // Dhs_6.89 //
ye pramādavinirmuktā ye ca dharmaratāḥ sadā /
te devāḥ satpathā loke na pramādavihāriṇaḥ // Dhs_6.90 //
yadi krīḍāratā devāḥ pramādacaritāḥ sadā /
devānāṃ ca khagānāṃ ca viśeṣo nopalabhyate // Dhs_6.91 //

dharmapatitaḥ jātyā na śobhate

karmaṇāṃ tu viśeṣeṇa jātirdharmairviśiṣyate /
na dharmapatitaḥ kaścid jātyā bhavati śobhanaḥ // Dhs_6.92 //
yena nindanti saṃsāramimaṃ sarvakṣayātmakam /
te surāpisamā nityaṃ pakṣibhirmūḍhabuddhibhiḥ // Dhs_6.93 //
yeṣāmevasthitā buddhiramatā dharmagocare /
te devāḥ sammattā loke na pramādavicāriṇaḥ // Dhs_6.94 //
ye janmahetuprabhavaṃ duḥkhaṃ budhyanti śobhanam /
te devā na tu ye saktāḥ kāmeṣu hitakāriṣu // Dhs_6.95 //
viyujyamānā bahuśo bhṛtyasvajanabāndhavaiḥ /
ye nodvijanti saṃsāre te devāḥ pakṣibhiḥ samāḥ // Dhs_6.96 //

madyapānādhikaḥ pramādaḥ

madyapānādhiko dṛṣṭaḥ pramādastattvadarśibhiḥ /
jīryate madyapānaṃ hi pramādo naiva jīryate // Dhs_6.97 //

pramādamatto gatipañcake bhramate

pramādopahatoloko bhramate gatipañcake /
tasmāt pramādamatto hi sarvopāyairviśiṣyate // Dhs_6.98 //

pramādaḥ madyādapi hīnataraḥ

ekāhaṃ paramaṃ madyaṃ pramādayati dehinaḥ /
pramādaḥ kalpakoṭibhirbhramato 'pi na jīryate // Dhs_6.99 //
ye pramādairvirahitāste gatāḥ padamavyayam /
ye tu pramādavaśagāste bhavanti khagā narāḥ // Dhs_6.100 //
hitārthinā manuṣyeṇa pramādovarjya eva hi /
yasmāt pramādavaśagāḥ kleśā buddhena deśitāḥ // Dhs_6.101 //

devānāṃ kṛte 'pi pramādo heya eva

khagā yadi pramādena kurvanti laghucetasaḥ /
kasmāddevāḥ pramādaṃ(taṃ) na jahaṃti viśeṣataḥ // Dhs_6.102 //
yastu dūrāt pramādena bhayaṃ nāvaiti durmatiḥ /
so 'vaśyaṃ vyasane prāpte paścāttāpena dahyate // Dhs_6.103 //
patanaṃ devalokāt te dānai rakṣanti dāruṇam /
tad vicintya pramādaste na saṃsevyaḥ kathañcana // Dhs_6.104 //
ye pramādaratā nityaṃ na te saukhyasya bhāginaḥ /
pramādo duḥkhamūlaśca mūlamekaṃ sudāruṇam // Dhs_6.105 //
padmakoṭisahastrāṇi niyutānyarbudāni ca /
asaṃkhyāni ca devānāṃ pramādena vitanvitāḥ // Dhs_6.106 //

apramādaḥ paraṃ mitraṃ pramādaśca śatruḥ

apramādaḥ paraṃ(mitraṃ) nityaṃ hitakaraṃ nṛṇām /
pramādastu paraṃ śatrustasyanmitraparo bhavet // Dhs_6.107 //
śubhasyāntakaro hayeṣa viṣavad dāruṇaṃ param /
durgatīnāṃ paraṃ mārgaḥ pramāda iti kathyate // Dhs_6.108 //
pramādena pramattā ye viṣayaiścāpi rañjitāḥ /
narāste mūḍhamanaso nityaṃ duḥkhasya bhoginaḥ // Dhs_6.109 //

jñānaśūnyāḥ bhayaduḥkhamavigaṇya paśubhiḥ samāḥ bhavanti

yeṣāṃ bhayaṃ na duḥkhaṃ (ca) na ca jñānāvalokanam /
paśubhiste samāviṣṭā na purā sukhakāṃkṣiṇaḥ // Dhs_6.110 //
āhāramaithunaratiḥ paśūnāṃ hṛdi vartate /
sā ratiryadi devānāṃ te gatāḥ paśubhiḥ samāḥ // Dhs_6.111 //

pramādaḥ mṛtyoḥ paryāya eva

krīḍantyatiśayaṃ hyete mṛtyorgamye puraḥsthitā /
samprāpte mṛtyusamaye phalaṃ dāsyanti (dāruṇam) // Dhs_6.112 //
viṣavat pariheyo('yaṃ) sarvairapi (suduḥsahaḥ) /
mṛtyoḥ paryāyanāmaiṣa pramādo hṛdi dehinām // Dhs_6.113 //
pramādena hatān pūrvaṃ paścānmṛtyuḥ pramardati /
dharmajīvitasaukhyānāṃ tamekāṃśaṃ prakathyate // Dhs_6.114 //

apramāda eva svargamārgaḥ

apramāda iti khyātaḥ svargamārga pradeśakaḥ /
arthānathau samāvetau paścānmokṣastathaiva (ca) // Dhs_6.115 //

apramādaḥ guṇaḥ pramāda eva doṣaḥ

apramādaḥ pramādaśca guṇadoṣasamāvibhau /
tatraiva mūḍhamanaso vijānanti ca dehinaḥ // Dhs_6.116 //
śatruṇā saha rakṣanti jñāne pariharanti ca /
pramādaviṣavṛkṣasya śākhāstistraḥ pratiṣṭhitāḥ // Dhs_6.117 //
jarā vyādhiśca mṛtyuñca nityaṃ tasyoparisthitāḥ /
jarādayo na bādhyante puruṣaṃ satkriyānvitam // Dhs_6.118 //

apramādī sadā bhayanirmuktaḥ san sukhītiṣṭhati

saṃsāre tiṣṭhate dhīmānapramādarataḥ sadā /
nikṛntanti sadā doṣā na pramādaṃ pariṣvajet // Dhs_6.119 //
sadā bhayavinirmuktaḥ sukhaṃ prāpnotyanuttamam /
(a) pramādācca yat saukhyaṃ śāśvataṃ sa bhayaṃ hi tat // Dhs_6.120 //
yattu tasmād vinirmuktaṃ tat saukhyaṃ dhruvamacyutam /
śataśo manujā (hayatra) pramādena vimohitāḥ // Dhs_6.121 //
tathāpi nāma vaśagāste pramāde pratiṣṭhitāḥ /
catvāro hi viparyāsāḥ pramādasyoparisthitāḥ // Dhs_6.122 //
pramādavirahāttepi naśyanti lokaśatravaḥ /
yadanekavikalpo 'yamanekabhayasaṅkaṭaḥ // Dhs_6.123 //
pramādarahitāḥ devāḥ santo 'cyutaṃ sukhamaśnute
saṃsāro bhramate duḥkhe tat pramādasya ceṣṭitam /
ekaḥ pramādavirahāt prāpyate sukhamacyutam // Dhs_6.124 //
pramādena vinaśyanti sarvadharmā hatāstravāḥ /
devānāṃ ca pramādo 'yamuparyupari vartate // Dhs_6.125 //
kathaṃ pramādasammūḍhāḥ devā yāsyanti nirvṛtim /
tade(ta)t saumyamanasā cintayitvā vikalpayet // Dhs_6.126 //
tathā me hita māstheyaṃ yathā yat syāt (sukhāvaham) /
ye devā yacca tatsaukhyaṃ paśyan yadapikiñcana // Dhs_6.127 //

saṃskṛtasyaiva dhruvapadaprāptirbhavati

tat sarva (hi) dhruvaṃ gatvā saṃskṛtasyaiṣa sambhavaḥ /
avaśyaṃ te vinaśyanti ye bhāvāḥ saṃskṛtāścalāḥ // Dhs_6.128 //

pramādavaśād devā api duḥkhabhāginaḥ bhavanti

pramādaniratā (devā)nityaṃ duḥkhasya bhāginaḥ /
pramādāpahatajano yasteṣāṃ kurute matiḥ // Dhs_6.129 //
saṃviyoge samutpanne duḥkhena paritapyate /
viṣayeṣu sakāmeṣu tṛṣṇāvanagateṣu ca // Dhs_6.130 //
tena te vañcitā devāḥ pramādavaśavartinaḥ /
mūlametadanarthānāṃ yatpramādānusevanam // Dhs_6.131 //

pramādavarjanaṃ kṣemakaram

tasyaitad varjanaṃ dhanyaṃ sarvakṣemakaraṃ mahat /
satvā naivāpannasukhā duḥkhaiścāpi samanvitāḥ // Dhs_6.132 //
tathā buddhiranuṣṭheyā yathā matsyā jalānugāḥ /
svarge pramādavaśagā strīvidheyāśca te surāḥ // Dhs_6.133 //

pramādino duḥkhabhāgino bhavanti

te strīvahnivinirdagdhā nityaṃ duḥkhasya bhāginaḥ /
tasmāt prayatnaśo devairaṅganā parivarjanam // Dhs_6.134 //
karttavyaṃ kāmalolasya manasā dhṛtivardhanam /
kāryākāryevimūḍhasya dharmādharme tathaiva ca // Dhs_6.135 //
puruṣasyātmabhaṅgasya nirvāṇaṃ dūrameva tat /
gurutābhāvatattvajño nipuṇo dharmagocaraḥ // Dhs_6.136 //

dharmiṇa eva sukhamāpnuvanti

dharmākāṃkṣī phalākāṃkṣī tādṛśaṃ labhate sukham /
nidhautamaghakalmāṣāḥ nityaṃ dharmānuvartinaḥ // Dhs_6.137 //

pramādavimohitā eva duḥkhamāpnuvanti

sukhinaste sadā dṛṣṭā na pramādavihāriṇaḥ /
pramādāpahataḥ pūrva pramādena vimohitaḥ // Dhs_6.138 //

madyena devo 'pi pramādameti

devo vā puruṣaścāpi na sukhasyāntike hi saḥ /
mṛtaḥ sa puruṣo nityaṃ yo madyena pramādyati // Dhs_6.139 //
madyadoṣādhṛtāḥ sarve bhavanti narake narāḥ /
asaṃsargacaro doṣo madyamityabhidhīyate // Dhs_6.140 //
madyena mohitā nityaṃ devāḥ narakagāminaḥ /
asambhūteṣu rakṣante na sambhūte kathañcanaḥ // Dhs_6.141 //
madātsvākāramalinā devāḥ kāmairvimohitāḥ /
kāmena mohitā devā madyenāpi tathaiva ca // Dhs_6.142 //

pramādī tattvaṃ na paśyati

na tattvamatra paśyanti jātyandhā iva satpatham /
pramādākulitaṃ cittaṃ na tattvamanupaśyati // Dhs_6.143 //
pramādaścāgnivattasmāt parivarjyaḥ samantataḥ /
pramādena vinaśyanti kuśalā dharmayonayaḥ // Dhs_6.144 //

pramādaviṣasevanaṃ nāśāyaiva jāyate

mārga ca viṣasaṃspṛṣṭaṃ sarvathā naiva paśyati /
daśadharmā vinaśyanti pramādaviṣasevinām // Dhs_6.145 //
dhyānāni caiva catvāri praṇaśyanti pramādinaḥ /
apramādaṃ praśaṃsanti buddhāḥ kāmavivarjitāḥ // Dhs_6.146 //

apramattā jarāmuktā bhavanti

pramādañca jugupsanti jarāmaraṇapañjaram /
apramattā jarāmuktā pramattā duḥkhabhoginaḥ // Dhs_6.147 //

pramāda eva bandhanam /

pramādo bandhanaṃ hayetad duḥkhitaṃ mandabuddhinām /
apramādena kuśalā devānāṃ samitiṅgatāḥ // Dhs_6.148 //
tasmāt te patitā bhūyo ye pramādānusevinaḥ /
pramattapuruṣaḥ sarva saṃsārānnaiva mucyate // Dhs_6.149 //
pramādapāśapāśena yena baddhā hi dehinaḥ /
akārya kāryasadṛśaṃ kārya kurvanti sarvadā // Dhs_6.150 //

apramādinaḥ kalyāṇaparamparāmāpnuvanti

apramādānnaraḥ sarva viparītaṃ (hi) paśyati /
na laukikeṣu kāryeṣu kuto na śraiyaseṣu ca // Dhs_6.151 //
pramādaṃ na praśaṃsanti paṇḍitā buddhipāragāḥ /
yathā śubhaṃ parikṣīṇaṃ bhaviṣyati divaukasām // Dhs_6.152 //

pramādaphalaṃ hānikaram

tadā pramādasya phalaṃ jñāsyanti kaṭukaṃ hi tat /
kāmasaṃsaktamanasāṃ tasyānte sukhasevinām // Dhs_6.153 //
bhaviṣyati sukhaṃ tasmād vinipātodayo mahān /
viṣayābhimukhepsūnāṃ nityamāśāgatātmanām // Dhs_6.154 //
strīdarśanasumattānāṃ vinipāto bhaviṣyati /
(nityaṃ kāmān) niṣevante pramādarāgasevinaḥ // Dhs_6.155 //
tāḥ sarvā mṛtyusamaye parityakṣyanti yoṣitaḥ /
cyavamānaṃ suraṃ sarve na kaścidanugacchati // Dhs_6.156 //

mokṣābhilāṣiṇaḥ duṣkṛtaṃ tyajanti

karmaṇā pṛṣṭhataḥ sarva gacchantamanuyāti ca /
yuktaṃ ca (hi) sadā sevyaṃ varjanīyaṃ ca duṣkṛtam // Dhs_6.157 //
pramādaṃ ca madaṃ jahayāt pramāda (vi)rato bhavet /
pramādo bhavamūlo 'yaṃ pramādastu na śāntaye // Dhs_6.158 //

pramādāpramādau vicintya dhīraḥ sukhamedhate

apramādapramādābhyāmidamuktaṃ svalakṣaṇam /
tad vicintya sadā dhīraḥ sukhaṃ sucaritaṃ caret // Dhs_6.159 //

dharmacārī kadāpi duḥkhaṃ nāpnoti

na dharmacārī puruṣaḥ kadācid duḥkhamṛcchaiti /
saṃsarantyatha saṃsāre prāṇinaḥ svena karmaṇā // Dhs_6.160 //

pramādo vinipātāya

kimarthamihaloko 'yaṃ pramādena vihanyate /
pramādaḥ śreyasāṃ nāśaḥ pramādo bandhanaṃ param // Dhs_6.161 //
pramādo vinipātāya pramādo narakāya ca /
duḥkhasya heturevaikaḥ pramādaḥ parikīrtitaḥ // Dhs_6.162 //

apramādarato nirvāṇamadhigacchati

tasmāt sukhārthī puruṣaḥ pramādaṃ parivarjayet /
yaiḥ pramādaḥ parityaktaḥ prāptaṃ taiḥ padamacyutam // Dhs_6.163 //
apramādarato yo hi nirvāṇasyaiva so 'ntike /
apramādapadaṃ hayetannirvāṇasyāgrataḥ padam // Dhs_6.164 //

pramattaḥ sadaiva duḥkhito bhavati

pramādo vinipātāya hetureṣaḥ prakīrtitaḥ /
pramattaḥ puruṣaḥ sarvaḥ sonmāda iva lakṣyate // Dhs_6.165 //
laghutvaṃ yāti loke 'smin pratyavāyeṣu pacyate /
pramattaḥ puruṣaḥ śakto viparīteṣu vartate // Dhs_6.166 //
hetau karmavipāke ca mṛtyūtpattau tathaiva ca /
pramādāgniśca yaṃ tīkṣṇo narakānupakarṣati /
tasmānnarakamokṣārtha pramādaṃ vinivarjayet // Dhs_6.167 //
ye pramādaṃ vinirjitya nityaṃ jñānaratā narāḥ /
te kleśabandhanaṃ chitvā padaṃ yātāḥ sukhodayam // Dhs_6.168 //
karmasūtrairnibaddhāśca cittadolāṃ samāśritāḥ /
bhramanti vibhave sattvā mā pramādeṣu rakṣathaḥ // Dhs_6.169 //
sukhī bhavati duḥkhī vai duḥkhitaścāpi sukhitaḥ /
bhartāpi tṛpto bhavati mā pramādeṣu rakṣathaḥ // Dhs_6.170 //
mātā pitā vā bhavati bhāryā mātṛtvameva ca /
parivarto mahāneṣu mā pramādeṣu rakṣathaḥ // Dhs_6.171 //
pramādājjāyate rāgo rāgād dveṣaḥ prapadyate /
sa doṣapathamāpanno narakānupadhāvati // Dhs_6.172 //

prajñāruḍhaḥ pramādaśūnyaḥ san śivaṃ panthānamāpnoti

prajñāprāsādamāroha yogakṣemamanuttamam /
eṣa panthāḥ śivaḥ śreṣṭho yaḥ pramādavivarjitaḥ /
tena mārgeṇa satataṃ nirvāṇaṃ yānti paṇḍitāḥ // Dhs_6.173 //
virodho mārgasampattau cittasantānadūṣakaḥ /
āchettā dharmasetūnāṃ pramādaḥ parikīrtitaḥ // Dhs_6.174 //

pramādopahatāḥ nāśaṃ yānti

smṛti sandūṣakaṃ dṛṣṭaṃ mokṣāya vṛttināśakaḥ /
durgatīnāṃ paraṃ netā pramādaḥ sampravartate // Dhs_6.175 //
aneka puruṣaḥ kṣipto nātmano vindate hitam /
nāvācyaṃ na ca kāryāṇāṃ vindate 'mṛtakopamaḥ // Dhs_6.176 //
ta ete paśubhistulyā devavigrahadhāriṇaḥ /
pramādopahatā mūḍhā nṛtyanti ca hasanti ca // Dhs_6.177 //
utpannāvicyutāḥ mārgāt kṣāntiṃ ye nāśayanti ca /
nṛbhavārṇavabhūtā ye te pramādānudhāvinaḥ // Dhs_6.178 //
janakaḥ sarvadoṣāṇāṃ bandhanaṃ pāpakarmaṇām /
pramoṣaḥ sarvadharmāṇāṃ pramādāriḥ pravartate // Dhs_6.179 //

sarveṣāṃ śubhakarmāṇāṃ pramādaḥ śatrureva

nādhyātmikāni karmāṇi na bāhayāni kathañcana /
pramādopahato janturjānīte naṣṭamāsanaḥ // Dhs_6.180 //
krīḍāyāṃ vyagramanaso nṛtyagāndharvalālasāḥ /
atṛṣṇārviṣayairdivyairnakṣyanti vibudhālayāḥ // Dhs_6.181 //
bhayasthāne hasantyete pramādena vimohitāḥ /
mārgāmārga na vindanti jātyandhena surāḥ samāḥ // Dhs_6.182 //

kāmadhātāveva pramattāḥ bhramanti

kāmadhātau bhramanyete cakravadgati pañcake /
dhyānebhyo yaddhi patanaṃ tat pramādasya ceṣṭitam // Dhs_6.183 //

pramādaceṣṭitaṃ karmapatanāya jāyate

ārūpyebhyaśca yatsthānaṃ caturthaṃ prāpyalaukikāt /
bhramanti bhramadolāyāṃ tat pramādasya ceṣṭitam // Dhs_6.184 //
pramādabandhanairbaddhaṃ tṛṣṇāpāśaiśca yantritam /
traidhātukamidaṃ kṛtsnaṃ na ca buddhayantya cetasaḥ // Dhs_6.185 //
yat prayānti dharmasthānaṃ tṛṣṇābhayadarśitāḥ /
na bhūyaḥ khedamāyāti tat pramādasya ceṣṭitam // Dhs_6.186 //

pramādavaśāt duḥkhamevāpnoti janaḥ

priyaviśleṣajaṃ nṛṇāṃ yadduḥkhaṃ hṛdi jāyate /
sevanād yat pramādasya kathayanti tathāgatā // Dhs_6.187 //
anarthā hi trayo loke yairidaṃ naśyate jagat /
vyādhirjarā ca mṛtyuśca pramādālasya sambhavāḥ // Dhs_6.188 //
prarohanti yathā bhūmau savauṣadhitṛṇādayaḥ /
tathā pramādināṃ kleṣāḥ pravartante pṛthagvidhāḥ // Dhs_6.189 //

pramādasya viṣāṅkuraḥ

strīśleṣo madyapānaṃ ca krīḍā ca viṣayaiḥ saha /
cāpalyamayakausīdyaṃ pramādasya viṣāṅkuraḥ // Dhs_6.190 //

pramādāpramādayorlakṣaṇam

pramādaḥ paramaṃ duḥkhapramādaḥ paraṃ sukham /
samāsāllakṣaṇaṃ proktamapramādapramādayoḥ // Dhs_6.191 //

ataḥ pramādo na sevyaḥ

tasmāt pramādo na nareṇa sevyaḥ, sa durgatīnāṃ prathamāgrameva /
vihāya taṃ duḥkhasahastrayoniṃ, prayānti buddhā bhavapāragrayam // Dhs_6.192 //

// iti apramādavargaḥ ṣaṣṭhaḥ //

(7) kāmajugupsāvargaḥ

kāmasya narakahetutvam

na kāmeṣu ratiṃ kuryāt kāmāḥ paramavañcakāḥ /
saṃsārabandhanā ghorāḥ sarve narakahetavaḥ // Dhs_7.1 //
yaḥ saṃrakṣati kāmeṣu tasya duḥkhamanantakam /
na kāmoragadaṣṭasya sukhamasti kathañcana // Dhs_7.2 //

rāgādivaśagānāṃ ceṣṭitam

varaṃ niśitadhāreṇa kṣureṇa svayamātmanaḥ /
saṃkṣoditā bhavejjihvā na coktaṃ kāmagaṃva(caḥ) // Dhs_7.3 //
rāgeṇa vañcitāḥ sattvā dveṣeṇa paripīḍitāḥ /
mohasya vaśamāpannā bhāṣante 'madhuraṃ vacaḥ // Dhs_7.4 //

rāgavaśagaḥ sadā duḥkhatamamanubhavati

alparāgānniruddho yaḥ kurute duṣkṛtaṃ bahu /
sa rāgavaśago mūḍho duḥkhād duḥkhamavāpnuyāt // Dhs_7.5 //

kāmapariṇatimāha

atṛptirasmāt kāmāste na sukhā nāpi śāśvatāḥ /
pariṇāme mahātīvrāstasmāt tān parivarjayet // Dhs_7.6 //
rāgābhibhūtāḥ puruṣā narakālayavartinaḥ /
na rāgavaśagā ye tu na teṣāṃ narakād bhayam // Dhs_7.7 //

kāmaviṣaṃ parityājyam

caṇḍācaṇḍisamutthāśca caṇḍāśca pariṇāmataḥ /

kāmā viṣāgnipratimāḥ parivarjyāḥ prayatnataḥ // Dhs_7.8 //
parivarjitakāmasya nityaṃ mokṣaratasya ca /
naśyantyakuśalā dharmāstamaḥ sūryodaye tathā // Dhs_7.9 //

kāmānalaḥ narake pātayati

indriyāṇīndriyārthajño mohayitvā pṛthagvidhāḥ /
narake pātayantyete kāmāḥ bālamanoharāḥ // Dhs_7.10 //

rāgāgneḥ mahimā

pañcendriyaprasaktasya viṣayaiḥ pañcabhistathā /
muhūrtamapi rāgāgnirviṣayairnaiva tṛpyati // Dhs_7.11 //
saṃśleṣājjāyate vahnirviśleṣānnaiva jāyate /
saṃśleṣādapi viśleṣo (rāgā) gnirjīryate nṛṇām // Dhs_7.12 //
dūrānna dāhako vahnirviṣayastasya nāsti saḥ /
dūrāntikasamo ghoro rāgāgniratidāhakaḥ // Dhs_7.13 //
saṅkalpakāṣṭhaprabhavaḥ spṛhākuṭilavegavān /
tṛṣṇā ghṛtaprasakto 'yaṃ rāgāgnirapi dāhakaḥ // Dhs_7.14 //
dagdhvā śarīrametaddhi jvalanaḥ sampraśāmyate /
nāmarūpavinirmukto rāgāgnirnaiva śāmyate // Dhs_7.15 //
udvejayati bhūtāni vahniḥ paramadāhakaḥ /
rāgāgniratitīkṣṇo 'pi nodvegaṃ kurute nṛṇām // Dhs_7.16 //
pañcendriyasamuttho 'yaṃ viṣayaiḥ pañcabhirvṛtaḥ /
tṛṣṇāsamīraṇabalād rāgāgni(rdahati) prajāḥ // Dhs_7.17 //
vitarkāraṇisambhūto viṣayaiḥ parivardhitaḥ /
kāṣṭhavad dahyate tena na ca dṛśyo janasya saḥ // Dhs_7.18 //
yathā yathā hi prabalo rāgāgnistapyate mahān /
tathā tathā (ca) rāgāndhaiḥ svasukhaṃ parisevyate // Dhs_7.19 //
agniḥ prakāśako bhavati rāgāgnistamasāvṛtaḥ /
tasmācchiśiravad dhīmān rāgāgniṃ parivarjayet // Dhs_7.20 //

viṣayapariṇāmamāha

viṣayābhirato janturna sukhī syāt kathañcana /
viṣayāḥ viṣayairdaṣṭāḥ pariṇāme ca dāruṇāḥ // Dhs_7.21 //
nādye nānte na madhye ca nāsmiṃlloke na cāpare /
sukhadā viṣayā kāmaṃ bhavantīha kathañcana // Dhs_7.22 //
bāliśasya hi sarvasya tṛṣṇākrīḍanasaṃbhavaiḥ /
na tṛpto viṣayairagnirjvalanasya yathendhanaiḥ // Dhs_7.23 //
atṛptoḥ viṣayaiḥ sarvo jano 'yaṃ parivañcitaḥ /
mṛtyunābhyāsanirata etairdoṣairvidahyate // Dhs_7.24 //

kāmamohāndhānāṃ sthitimāha

sukhānāṃ kāmacārāṇāṃ mohasya khalu ceṣṭitam /
tadeva yadi devānāṃ khagaiḥ syuste samāḥ surāḥ // Dhs_7.25 //
kalpānteṣvabhisantaptaḥ śasyate saritāṃ patiḥ /
na dṛṣṭistṛpyate rūpaiḥ kalpakoṭiśatairapi // Dhs_7.26 //
syāt samudrasya caryāptiḥ salilairvaśagādibhiḥ /
na tu dṛṣṭiḥ samudrasya rūpārthaistṛptirasti hi // Dhs_7.27 //
avitṛptasya kāmebhyaḥ kiṃ sukhaṃ parikalpyate /
tṛptiryāsti vitṛṣṇasya gataśokasya dehinaḥ // Dhs_7.28 //
mādyante bahumohāndhā na ca buddhayanti bāliśāḥ /
mandena kṣaṇikā yadvat malayendhanapādapāḥ // Dhs_7.29 //

kāmā asārāḥ vañcakāśca bhavanti

svapnapramoṣadharmāṇo gandharvanagaropamāḥ /
riktāstucchā asārāśca kāmāḥ paramavañcakāḥ // Dhs_7.30 //
(kā) mā mohena (ca) samāḥ kiṃ pākasadṛśopamāḥ /
kāmā lokahitakarā vahnivat parikīrtitāḥ // Dhs_7.31 //
kāmasyādīnavaṃ jñātvā yena tatphalamohitāḥ /
tena taddarśakāḥ prītā gatakāṃkṣasya (dehinaḥ) // Dhs_7.32 //
(a)nyathā cintyamānānāṃ yathā prāptā punastathā /
sarvataḥ pāpakartāraḥ kāmā loke viṣopamāḥ // Dhs_7.33 //
kāmairatṛptamanasaste te devāścyutāḥ punaḥ /
patanti narake mūḍhāḥ kāmena parivañcitāḥ // Dhs_7.34 //

nārīṃ nindayati

nadītaraṅgacapalā vidyullekhasamāśca te /
mīnāvartabalā nāryaḥ kāmalokaviṣāspadāḥ // Dhs_7.35 //
vicintitā vivardhante varddhitā vahnisannibhāḥ /
ādau cānte tathā kāmāstasmāt kāmān vivarjayet // Dhs_7.36 //

kāmasevanaphalam

yathā yathā hi sevyante vivardhante tathā tathā /
vahnijvālāsamāsṛṣṭāḥ kāmāḥ kaṭuvipākinaḥ // Dhs_7.37 //

kāmavarjanaphalam āha

evaṃ doṣaṃ sadā jñātvā dhīraḥ kāmān vivarjayet /
parivartitakāmasya sukhaṃ bhavati naiṣṭhikam // Dhs_7.38 //

kāmāgniḥ devānnapi pātayati

asaṅkhyāni sahasrāṇi devānāṃ niyutāni ca /
patanti kāmadahanaṃ narakaṃ vahnibhairavam // Dhs_7.39 //
yathāgniviṣaśastrāṇi varjayanti sukhārthinaḥ /
tathā kāmāḥ sadā varjyā hetavo narakasya te // Dhs_7.40 //
na dṛṣṭo na śrutaḥ kaścid yaḥ kāmavaśagaḥ pumān /
na kāmairvipralabdhaḥ syānna ca duḥkhena pīḍitaḥ // Dhs_7.41 //
tasmādalamalaṃ kāmairmā caiteṣu manaḥ kṛthāḥ /
sarve sarvāsvavasthāsu kāmā vahniviṣopamāḥ // Dhs_7.42 //
anādirmati saṃsāre śatravaścittasambhavāḥ /
ahantvāttu bhavet prītirna sā kāmaiḥ kathañcana // Dhs_7.43 //
sakalmaṣā kaṭuphalā duḥkhāt kāmodbhavā ratiḥ /
yā tu kāmavinirmuktā sā ratiḥ pari(bhāṣitā) // Dhs_7.44 //

yoginaḥ paramā gatiḥ

tāṃ samāśritya gacchanti yoginaḥ paramāṃ gatim /
na tu kāmakṛtā prītirnayate padamacyutam // Dhs_7.45 //

kāmajaratiṃ nindati

āpātamadhurā ramyā vipāke jvalanopamā /
ratirbhavati kāmāgnijanyā narakagāminī // Dhs_7.46 //
āpātaramyā madhurā madhye ramyā ca sarvadā /
śāntamante ca vimalaṃ nayate padamacyutam // Dhs_7.47 //
ādyantamadhyakalyāṇī nityaṃ māteva śobhanā /
tāṃ vyudasya kathaṃ bālā rakṣante (kāmajāṃ ratim) // Dhs_7.48 //

kāmakṛtā ratiḥ nirataṃ tapati

madhyādinidhane duḥkhā nityaṃ doṣādibhirvṛtā /
kathaṃ sā sevyate bālairyā na dṛṣṭā sukhāvahā // Dhs_7.49 //
viṣamañjarivad ramyā sparśe jvalanasambhavā /
tathā kāmakṛtā prītiḥ pariṇāme viṣopamā // Dhs_7.50 //
hūyamāno yathā vahnirjvalanena praśāmyati /
dāhena ca prarohaḥ syāt tadvat kāmakṛtā ratiḥ // Dhs_7.51 //
pataṅgaḥ paśyati hyagni dāhadoṣaṃ na paśyati /
tathā kāmakṛtāṃ prītiṃ paśyantyakṛtabuddhayaḥ // Dhs_7.52 //
yastu rāgakṛto dāhaḥ pacyate kāmināṃ sadā /
pataṅgasadṛśaṃ dāhaṃ sarvathā nai(va) paśyati // Dhs_7.53 //

kāmapramādāt patanaṃ dhruvameva

tasmāt kāma(viṣaṃ) tyaktvā nityaṃ jīvatha he surāḥ /
bhavantu mā vṛthā janmapramādena prapātanam // Dhs_7.54 //
saṃkṣīṇaśubhakarmāṇo nityaṃ kāmairvimohitāḥ /
taṃ hitvā narakaṃ yānti kāmamohena vañcitāḥ // Dhs_7.55 //

kāmamohitaḥ viṣavṛkṣamayaṃ puṣpaṃ pibati

viṣavṛkṣamayaṃ puṣpaṃ pīyate bhramarairyathā /
tathā viṣātmakamidaṃ sukhaṃ bhuṅkte hi mohitaḥ // Dhs_7.56 //
jīveyuḥ pāmarāḥ kecit viṣaṃ pītvāpi durbhagāḥ /
na kāmaviṣapītasya jīvitaṃ durlabhaṃ bhavet // Dhs_7.57 //
yathā hi narake vahnirjvalayatya vicāriṇam /
tathā kāmamayo vahnirdahatīha divaukasaḥ // Dhs_7.58 //

kāmāgniḥ hiṃsaka eva

śrutipāśamayo vahniḥ pretāneṣa dahatyati /
dahane hiṃsako vahnirnṛṇāṃ paryeṣaṇātmakaḥ // Dhs_7.59 //
evamagnisamaṃ tāvat parihārya samantataḥ /
sarvalokamaśeṣeṇa dahyate kāmamohitaḥ // Dhs_7.60 //

viṣayāsaktaṃ manaḥ vyasane pātayati

viṣayeṣu sadācittaṃ dhāvantaṃ cañcalaṃ mahat /
na tyājyaṃ vyasane mūḍha yad paśyasi bhaviṣyati // Dhs_7.61 //
kāmeṣu rakṣa te cittaṃ vyasanenāvabudhyate /
vyasanaughe samutpanne tat paścāt paritapyate // Dhs_7.62 //

kāmamohitāḥ mahadbhayamapi na paśyanti

vṛthā kāmamadairmattā devāḥ prakṛtidurbalāḥ /
bhramanti bhramitāḥ kāmairna paśyanti mahad bhayam // Dhs_7.63 //
viśvasanti hi ye devāḥ kāmeṣvahitakāriṣu /
vyatirekeṣu te paścāt pratibudhyantyamedhasaḥ // Dhs_7.64 //

kāmāḥ paramavañcakā bhavanti

na ca paśyanti (vi)budhāścittena parivañcitāḥ /
kṣaṇikā madhurā jātāḥ kāmāḥ paramavañcakāḥ // Dhs_7.65 //

kāma prati na viśvaset

śataśaśca sahastraiśca koṭiśaḥ padmaśastathā /
labdhā naṣṭā punaḥ kāmā na teṣāṃ viścaset pumān // Dhs_7.66 //

kāmairmohitaḥ pataṅgasamo narakāgninā dahyate

viṣayād bandhanaṃ tīvraṃ sarve narakahetavaḥ /
tasmādatyantatastyaktvā śreyase kriyatāṃ manaḥ // Dhs_7.67 //
rāgeṇa rañjitāḥ pūrvaṃ dveṣeṇa ca tiraskṛtāḥ /
mohena mohitāścaiva te 'śrutākṛtakāriṇaḥ // Dhs_7.68 //
kāmārthaireṣyate bālaḥ punaḥ kāmairvimohitaḥ /
sa pataṅgasamo mūḍhaḥ dahyate narakāgninā // Dhs_7.69 //

kāmavaśagāḥ suralokādapi patanti

avaśyambhāvi patanaṃ suralokāt samantataḥ /
na jñātvā kāmavaśago syādiha kathañcana // Dhs_7.70 //
kāmena vañcitāḥ sattvāḥ kāmena ca vimohitāḥ /
kāmapāśāpakṛṣṭāste patanti narake sadā // Dhs_7.71 //

kāmaṃ tyaktva svahite manaḥ karttavyam

tadetad vyasanaṃ sattvāḥ svahite kriyatāṃ manaḥ /
manasāpi svadāntena nānutapyanti dehinaḥ // Dhs_7.72 //
manoviṣeṇa ye daṣṭāḥ kāmavegena sarvadā /
te mūḍhā mṛtyuvaśagāḥ kāmānalahatā narāḥ // Dhs_7.73 //
na tṛptirasti kāmānāṃ tṛṣṇayā hitakāriṇām /
tṛṣṇāpi tṛptijanikā mano naiva hi tṛpyati // Dhs_7.74 //

jñānadīpenaijendriyāṇāṃ viṣayebhyastṛptirjāyate

na jātu viṣayaistṛptirindriyāṇāṃ bhaviṣyati /
yadi na jñānadīpena kṣapayiṣyanti (te narāḥ) // Dhs_7.75 //

nārīsevanena nāśaḥ suniścitaḥ

yoṣitaḥ sevyamānā hi vitarkaśatamālikāḥ /
pravardhati yathā vahnirvāyunā samudīritaḥ // Dhs_7.76 //

kāmāgnidīptāḥ kadāpi śāntiṃ nāpnuvanti

taṃ matvā vegarabhasā nityaṃ kāmo 'gnidīpitaḥ /
kāmān hāpayati jñānī buddhatattvavicintakaḥ // Dhs_7.77 //
ye nityaṃ bhrāntamanaso nityaṃ viṣayatatparāḥ /
ramante vibudhāḥ sarve tat sarvaṃ mohaceṣṭitam // Dhs_7.78 //
sevyamāno hi vibudhairviṣayāgnirvivardhate /
pāśenānena saṃyukto vahnirvāyusamīritaḥ // Dhs_7.79 //

rāgavivaśā amarā api patanti

amarāḥ rāgavivaśā nityaṃ viṣayatatparāḥ /
devalokāt patantyete moharāgeṇa vañcitāḥ // Dhs_7.80 //
ramante viṣayairete tatra tallīnamānasāḥ /
na ca vindanti yad duḥkhaṃ viprayogo bhaviṣyati // Dhs_7.81 //

viyogajaṃ duḥkhaṃ kaṣṭapradameva

yadetat sukhamevādau divyaṃ pañcaguṇānvitam /
viyogajasya duḥkhasya kalāṃ nārhatiṣoḍaśīm // Dhs_7.82 //
kāmānāṃ tadvighāto hi janenaivopayujyate /
satṛṣṇasya tathā tṛptiḥ kāmebhyo naiva jāyate // Dhs_7.83 //

kāmānusevinaḥ duḥkhaṃ kadāpi śāntiṃ nādhigacchati

anapekṣitacittasya nityaṃ kāmānusevinaḥ /
dīrgharātrānuśayikaṃ duḥkhaṃ naiva praśāmyate // Dhs_7.84 //
tvaritaṃ rakṣyate mūḍho vyasanenaiva budhyate /
paścāttu vyasane prāpte jānīte yasya tat phalam // Dhs_7.85 //
āsvādabhadrakā hyete kāmāḥ paramadāruṇāḥ /
dūtakān narakasyaitān carantyahitakāriṇaḥ // Dhs_7.86 //

viṣayāgnidagdhāḥ narakaṃ yānti

yasteṣāṃ viśvaset martyo jñānacakṣurvigarhitaḥ /
viṣayāgnirabhratulyaḥ sa yāti narakaṃ naraḥ // Dhs_7.87 //
alpāsvādālpahṛdayā nityaṃ puruṣavañcakāḥ /
gandharvanagaraprakhyāḥ kāmā āsvādabhadrakāḥ // Dhs_7.88 //

viṣayamohitāḥ devā api durgati yānti

(yathā) dīpaprabhā(bhasma) sañchanneva punaḥ punaḥ /
na ca bindatyamanaso devā viṣayamohitāḥ // Dhs_7.89 //
viṣayeṇātirabhasā nityaṃ kāmavaśānugāḥ /
na vidanti mahad duḥkhaṃ yadavaśyaṃ bhaviṣyati // Dhs_7.90 //
ramaṇīyāni kāmāni yasyaivaṃ jāyate matiḥ /
sa paścād vyasane prāpte mūḍho 'sau vipralapyate // Dhs_7.91 //
na kāmena madāndhasya viṣayairmohitasya ca /
naityikaṃ bhavati śarmma yatsukhānāmanuttamam // Dhs_7.92 //

ādhyātmikasukhāpekṣayā kāmasukhaṃ hīnatamam

yacca kāmasukhaṃ loke yacca tṛṣṇodbhavaṃ sukham /
ekasyādhyātmikasyedaṃ kalāṃ nārhatiṣoḍaśīm // Dhs_7.93 //

kāmī kadāpi sukhaṃ nāśnute

na sukhī vartate tāvadya yasya kāmo hṛdi sthitaḥ /
sa sarvaduḥkhabhāgārho narakānupadhāvati // Dhs_7.94 //
na tṛptirvidyate kāmairapi (bhogaḥ) śataṃ nṛṇām /
yatra saukhyaṃ na tatrāsti tṛptirviṣayasevinām // Dhs_7.95 //
sevyamānāḥ sadā kāmā vardhante ca muhurmuhuḥ /
te vardhitā viṣasamā bhavanti vinipātinaḥ // Dhs_7.96 //
vipattikuśalā ghorā nityaṃ patanahetavaḥ /
na ca teṣāṃ parityāgaṃ kurvanti viṣayotsavāḥ // Dhs_7.97 //
yasya dṛṣṭisamudrasya rūpaistṛptirna vidyate /
tathā śarmamanojñaiśca rasatṛptirna vidyate // Dhs_7.98 //
gandhairapi sadā ghrāṇaṃ na tṛptimadhigacchati /
sparśāḥ sammukhasaṃsparśāḥ sevyante naiva tṛpyate // Dhs_7.99 //
śabdaiḥ kāntaiḥ sumadhuraiḥ śrotrameti na tarpaṇam /
mano 'pi tṛptiviśvastaṃ vardhamānaṃ na tṛpyati // Dhs_7.100 //

indriyāṇi kāmabhūmiṣu pātayanti

ṣaḍendriyāṇi capalānyādhṛtāni ratau punaḥ /
bhramanti muṣitā nityaṃ kāmabhūmiṣvanekaśaḥ // Dhs_7.101 //
na tṛptirasti devānāṃ gajānāṃ vai tṛṇairyathā /
analasya svabhāvo 'yaṃ tasya tṛptirna vidyate // Dhs_7.102 //
ṣaḍete vahnayastīvrā vitarkānilamūrchitāḥ /
bhramanti muṣitā nityaṃ kāmabhūmiṣvanekaśaḥ // Dhs_7.103 //

indriyadagdhā narakaṃ yānti

tairayaṃ dahyate loko na ca vindatyabuddhimān /
āsvādabhadrakā hayete narakasya ca hetavaḥ // Dhs_7.104 //

kāmamohitaḥ sukhavañcito bhavati

kāmā viṣayalobhāste lelihānā yathoragāḥ /
vilocanavaro hayeṣa na ca kāmairvimohitaḥ // Dhs_7.105 //

kāmavaśīnaraḥ netrahīnā mūḍhataraḥ

sukhānusāriṇaḥ kāmo narakānupadhāvati /
na netrahīno narake pātyate satkriyānvitaḥ // Dhs_7.106 //
tasmād varaṃ vicakṣuḥ syānna tu kāmavaśo naraḥ /
aśakyavañcitā mūḍhāḥ kāmairahitakāribhiḥ // Dhs_7.107 //

kāmacāriṇāṃ jñānādikaṃ durlabham

anirvidyanti kāmebhyo mohitāḥ svena cetasā /
na jñānaṃ nāpi vijñānaṃ vidyate kāmacāriṇām // Dhs_7.108 //

kāmaḥ mṛtyubhavanaṃ nayati

yad duḥkhakāmajaṃ hatvā punaḥ kāmavaśānugāḥ /
mitrarūpā ca ye kāmāḥ kimpākaphalasannibhāḥ /
nayanti mṛtyubhavanaṃ durgatīśca punaḥ punaḥ // Dhs_7.109 //
anivarttya yathā toyamāpagānāmanekaśaḥ /
tathā saukhyagataṃ nṛṇāṃ sarvathā na vivartate // Dhs_7.110 //
vanopavanabhogeṣu sukhaprāpteṣvanekaśaḥ /
yo na tṛpyati kāmeṣu sa naro 'dhamagāmikaḥ // Dhs_7.111 //
pramādo pahato jantuḥ kāmāsvādeṣu tatparaḥ /
rūpeṣu rakṣyate nityaṃ pariṇāme ca vidyate // Dhs_7.112 //
ghanacchāyāsvarūpāṇi karmamiśrāṇi yāni vai /
tāni caiva kathaṃ devāḥ śakṣyante kāmagocare // Dhs_7.113 //

kāmāḥ kadāpi na sevyāḥ

yadi nityā bhaveyurna kāmāste syurviṣopamāḥ // Dhs_7.114 //

kāmatṛṣṇāduḥkhakarī

tathāpi kāmatṛṣṇā yā na sā jāti vilakṣaṇā /
prāgeva nityaṃ duḥkhāya śūnyamātmānameva ca // Dhs_7.115 //
teṣu duḥkhavipākeṣu kathaṃ rakṣantyabuddhayaḥ /
kāmāsvādeṣu rakṣyante bāliśāḥ mandabuddhayaḥ /
ādīnavaṃ na buddhayante kimpākaphalasannibham // Dhs_7.116 //
rūpaśabdādibaddho 'yaṃ tṛṣṇāviprakṛto janaḥ /
dīpyate vivaśo nityaṃ, kukarmaphalamohitam // Dhs_7.117 //
āsvādayitvā puruṣāḥ kāmān viṣaphalopamān /
tṛṣṇayā tṛptamanasaḥ patanti narake punaḥ // Dhs_7.118 //
yathābhivarṣate toyaṃ vardhante sarito yathā /
tathā kāmābhivarṣeṇa devānāṃ vardhate 'nalaḥ // Dhs_7.119 //

kāmasukhasya nānto vidyate

jalasambhavamīno 'pi dṛśyate tṛṣṇayāturaḥ /
evaṃ sukhābhivṛddhā ca na vitṛpyati devatā // Dhs_7.120 //
ākāśasya yathā nānto vidyate nāpi saṃśayaḥ /
evaṃ kāmeṣu nāstyantaḥ kāmināṃ nāsti saṃkṣayaḥ // Dhs_7.121 //
salilādibhiratṛptasya sāgarasyormimālinaḥ /
na tu kāmairatṛptasya tṛptirasti kathañcana // Dhs_7.122 //
aprāptairviṣayairdevā na vitṛpyanti bāliśāḥ /
viṣayairnaiva tṛpyanti sukhalālasatatparāḥ // Dhs_7.123 //

kāmastāpāya, na tu śāntyai

saṃprāpte vyasane tīvre cyavamānepyanekaśaḥ /
tapyate viṣaye tasmāt paraṃ kāmo na śakyate // Dhs_7.124 //
vilokya puruṣānete kāmaviśvāsaghātinaḥ /
tyajanti vyasane prāptā vipadyante hi te narāḥ // Dhs_7.125 //
atṛptasya sukhaṃ nāsti viṣayaiścāpi tṛpyate /
ye vā tṛiptikarā dṛṣṭāstān buddhvā (tu) vivarjayet // Dhs_7.126 //

viṣayānparityajya śāntiḥ sevyā

sukhamūlā sadā śāntirasukhā viṣayā matāḥ /
tasmācchāntisukhā devā varjayitvā viṣayoragān // Dhs_7.127 //
badhabandhanarogādi viṣayebhyo mahadbhayam /
sambhrāntiriha saṃsāre viṣayaireva jāyate // Dhs_7.128 //
saṃyogā viprayogāntāḥ śataśo 'tha sahastraśaḥ /
jātau jātau sadā dṛṣṭāḥ saugataistattvadarśibhiḥ // Dhs_7.129 //

aneka sukhasaṃsāraḥ viṣayātmaka eva

anekasukhasaṃsāro viṣayeṣu hi vidyate /
viṣayaiśca bhavet sarva jātau jātau prajāyate // Dhs_7.130 //
kaṣṭairyairanakāmairna śakyate 'mūḍhacetasā /
punastāneva mohāndhāḥ sevante 'kṛtabuddhayaḥ // Dhs_7.131 //

viṣayaśatrusevinaḥ bāliśāḥ bhavanti

varjate hi sadā śatruvañcanāśaṅkayā naraḥ /
viṣayāḥ śatrubhūtā hi na vaśyante kathañcana // Dhs_7.132 //
kāmabaddhāḥ sadā mohabāliśā vā bhavanti te /
na tyajanti kathaṃ mūḍhā mohitāḥ svena karmaṇā // Dhs_7.133 //
yathā bahnibhayāt kaścid vahnimevopasevate /
tathā viṣayasaṃmūḍho viṣayānupasevate // Dhs_7.134 //
snāyusaṅgrathitaḥ pāśo dṛṣṭiramyo yathā bhavet /
tathā viṣayaramyo 'yaṃ pāśaḥ paramadāruṇaḥ // Dhs_7.135 //

kāmasukhaṃ nāśāya bhavati

kiṃpākasya yathāsvādo madhurāgro mahodayaḥ /
paścād bhavati nāśāya sukhaṃ tadvadidaṃ nṛṇām // Dhs_7.136 //
pradīpasya śikhāṃ yāvat pataṅgo mohamūrchitaḥ /
patate dahyate caiva tathedaṃ sukhamiṣyate // Dhs_7.137 //
ajñātvā hi tathā bālā ramyadehasukhecchayā /
spṛśanti jvalanaṃ tadvat sukhametad bhaviṣyati // Dhs_7.138 //

tṛṣṇāvighāta eva sukhāya jāyate

yathā ramyo vanamṛgastṛṣṇārta upadhāvati /
na ca tṛṣṇāvighāto 'sya tadidaṃ sukhamiṣyate // Dhs_7.139 //
na tṛptā na ca tṛpyanti na ca tṛptirbhaviṣyati /
viṣayaiḥ sarvadevānāṃ tasmāt kāmo na śāntaye // Dhs_7.140 //

viṣayaiḥ pramattāḥ duḥkhamanubhavanti

pratyutpannasukhāḥ kāmā nāntakalyāṇakārakāḥ /
rañjitā viṣayairdevā vikṣiptamanasaḥ sadā // Dhs_7.141 //
nānāsaukhyapramattasya viṣayairvañcitasya ca /
samprāpte mṛtyukāle ca na śamāyāsya vidyate // Dhs_7.142 //
anukrameṇa maraṇamabhyeti tacca vidyate /
viṣayāpahatairdevaiḥ kāmavyāsaktabuddhibhiḥ // Dhs_7.143 //

kāmā ahitakāriṇo bhavanti

jānīyādadya me devā yad duḥkhaṃ viprayogajam /
muhūrtamapi kāmeṣu na kuryāt tatra saṃsthitim // Dhs_7.144 //

rāgāgninā dagdho vimohito jāyate

anityātmabhayāḥ kāmā nityaṃ cāhitakāriṇaḥ /
tathā vimohitān kālaḥ punastānanusevate // Dhs_7.145 //
rāgāgninā pradahayante nityaṃ devāḥ pramohitāḥ /
dahyamānāḥ punastattvaṃ praśaṃsanti punaḥ punaḥ // Dhs_7.146 //

rathacakravatsadā bhrāntā viṣayavimohitāḥ bhavanti

viṣayeṣu na rakṣyante teṣāṃ duḥkhamiva sthitam /
traidhātukamidaṃ sarva bhrāmyate rathacakravat // Dhs_7.147 //

gandharvanagarasadṛśāḥ kāmāḥ bhavanti

sattvā avidyayā mugdhā nityaṃ duḥkhasya bhoginaḥ /
vidyudālātacakreṇa samāḥ kāmāḥ prakīrtitāḥ /
svapne gandharvanagarasadṛśā vipralambhinaḥ // Dhs_7.148 //

pañcaskandhamatirduḥkhitastiṣṭhati

anityaduḥkhaśūnyeṣu na kuryānmatimātmavān /
pañcaskandhāsuraiḥ proktaḥ śubhai riktaḥ svabhāvataḥ // Dhs_7.149 //
anyathā viṣavad vijñaḥ kāmeṣu ca prasahyate /
sa budhaḥ pāragaḥ śāntaḥ sattvānāmanukampakaḥ // Dhs_7.150 //

nirvāṇonmukha eva doṣācchāntimadhigacchati

hitvā kleśamayaṃ pāśaṃ nirvāṇasyāntike sthitaḥ // Dhs_7.151 //

kāmavibhrāntasya śāntikathā vṛthā

prabhavenna ca doṣeṣu kāmacaryāratasya ca /
vibhrāntamanasastasya kutaḥ śāntirbhaviṣyati? // Dhs_7.152 //
vibhrāntaṃ paśyatu mano viṣayeṣu pradhāvati /
saddharmapathavibhrānto narakeṣūpapadyate // Dhs_7.153 //
aśaktaprāptavibhraṣṭe kiṃ kāmairvidyutopamaiḥ /
kiṃpākaviṣaśastrāgnisannibhairduḥkhahetubhiḥ? // Dhs_7.154 //

kāmāgniḥ viṣayasevanena vardhate

yathā yathā hi sevyante vardhante te tathā tathā /
avitṛptikarā hyete vahnidāhasya hetavaḥ // Dhs_7.155 //
kāmān varjayitvaiva sukhamaśnuvate janāḥ
dāhadoṣeṇa sambhrāntāḥ ye surāḥ sukhakāṅkṣiṇaḥ /
varjayitvāśivān kāmāstataḥ saukhyaṃ bhaviṣyati // Dhs_7.156 //

kāmāḥ vidyud guṇopamāḥ cañcalāḥ

vañcayitvā janaṃ mūḍhaṃ śāṭī kṛtyeva bandhanam /
pratyayo netracapalaḥ kāmā vidyud guṇopamāḥ // Dhs_7.157 //
uparyupari kāmā yaiḥ sevyante kāmatṛṣṇayā /
te rāgavahninā dagdhā dāhād dāhamavāpnuyāt // Dhs_7.158 //
atimūḍhatamā hyete ye surāḥ kāmamohitāḥ /
athavā ye na gacchanti yatsukhāt sukhamuttamam // Dhs_7.159 //
nirvāṇagāmino nāsti vinā muktyā kutaḥ sukham? /
tasmāt kāmānna seveta kaṣṭaḥ kāmasamāgamaḥ // Dhs_7.160 //
indriyāṇi na tṛpyante viṣayai rāgasevinaḥ /
atṛptau ca kutaḥ śarma sarvathā sampraveśate // Dhs_7.161 //
tasyāgramubhayād vetti saṃsārād duḥkhasāgarāt /
kāmān tṛṣṇāviṣayagān parityajati pāpakān // Dhs_7.162 //

kāmodayavyayau samyagavadheyau

etāni girikūṭāni ramyāṇi vividhairdrumaiḥ /
dhyāyante tāni saṃśritya kāmānāmudayavyayau // Dhs_7.163 //

śīlena śraddhayā ca iṣṭasādhanaṃ karttavyam

na kāmabandhanestṛptāḥ kāmajaṃ nidhanaṃ hi tat /
na śīlaśraddhe yeneṣṭe labhyate 'śivakāraṇam /
kāmajaṃ nidhanaṃ hyetat saṃsārāṭavideśakam // Dhs_7.164 //

pāpāni parityajya sukhāvahaḥ śāntimārgaḥ sevanīyaḥ

yatra kāmavisaṃyuktaṃ bandhanaṃ vanamucyate /
yatra bhāsayate pāpād yatra śāntiḥ sukhāvahā /
tat kevalaṃ mahājñānaṃ kathyate nidhanaṃ dhanam // Dhs_7.165 //

kāmatṛṣṇābhyāṃ vimuktaḥ śivamāpnoti

ye prasaktā na kāmeṣu tṛṣṇayā na pralobhitāḥ /
te śivaṃ sthānamāpannā na kāmāgnipraveśakāḥ // Dhs_7.166 //

avitṛptāḥ narāḥ naśyantyeva

tṛptirnāsti sadā kāmairna kāmāḥ śāntaye smṛtāḥ /
tṛṣṇāsahāyasaṃyuktā jvalanti jvalanopamāḥ // Dhs_7.167 //
avitṛptā vinaśyanti narā devāstathoragāḥ /
te kevalaṃ praṇaṣṭā hi narakāgni pradarśakāḥ // Dhs_7.168 //

tṛṣṇāmohitasya mṛtyuradhipatiḥ

vitarkāpahatasyāsya viṣayairvañcitasya ca /
tṛṣṇayā mohitasyaiṣa mṛtyū rājā bhaviṣyati // Dhs_7.169 //

kāmāsaktāḥ pathyāpathyaṃ na vijānanti

saṃsaktakāmabhogeṣu pathyāpathyaṃ na vidyate /
janā vimohitāḥ sarvaiviṣayaiḥ kāmasaṃjñakaiḥ // Dhs_7.170 //

kāmavaśānugāḥ viṣayaireva badhyante

viṣayaireva kṛṣyante ye surā mūḍhacetasaḥ /
ye (tu) buddhaguṇairyuktā na te kāmavaśānugāḥ // Dhs_7.171 //

'dhīra' paribhāṣā

pratyutpanneṣu kāmeṣu sadoṣeṣu viśeṣataḥ /
yo na muhyati saukhyeṣu sa 'dhīra' iti kathyate // Dhs_7.172 //

kāmapatitānāṃ surāṇāṃ sthitimāha

svapnakāyavicitreṣu jvālāmālopameṣu ca /
gandharvapuratulyeṣu kāmeṣu patitāḥ surāḥ // Dhs_7.173 //
tṛṣṇājanakabhūteṣu vināśāntakareṣu ca /
kāntāreṣu viśāleṣu kāmeṣu patitāḥ surāḥ // Dhs_7.174 //
ittvareṣu trichidreṣu nadīvegopameṣu ca /
cañcaleṣvatidurgeṣu (kāmeṣu) patitāḥ surāḥ // Dhs_7.175 //
pavanoddhṛtavegormijalacandre caleṣu ca /
atātacakralokeṣu kāmeṣu patitāḥ surāḥ // Dhs_7.176 //
samaṃ vidyullatācakramṛgatṛṣṇopameṣu ca /
phenavaccāpyasāreṣu kāmeṣu patitāḥ surāḥ // Dhs_7.177 //
kadalīgarbhatulyeṣu gajakarṇopameṣu ca /
nadītaraṅgavegeṣu kāmeṣu patitāḥ surāḥ // Dhs_7.178 //
kiṃpākaphalatulyeṣu vahnisannibhajātiṣu /
māyāraśminibheṣveṣu kāmeṣu patitāḥ surāḥ // Dhs_7.179 //

jñānāṅkuśena kāmo varjanīyaḥ

jñānāṅkuśena vāryante viṣayāstattvadarśibhiḥ /
ye 'muktāścapalāstīvrāḥ sarvānarthakarā matāḥ // Dhs_7.180 //

viṣayā eva narakapātahetavaḥ

viṣayāśā ca mūḍhānāṃ saṅkalpahṛtacetasām /
mṛtyupāśo 'yamabhyeti jīvitāśā(vi)bandhakaḥ // Dhs_7.181 //
pacanti niraye kāmāḥ prāṇinaṃ laghucetasam /
na ca vindanti mūḍhā ye mohena parivañcitāḥ // Dhs_7.182 //
viṣayāścapalāḥ sarve gandharvanagaropamāḥ /
duḥkhasaṃvartakā hyete narakāḥ pañcahetavaḥ // Dhs_7.183 //

saṅkalpajo rāgaḥ narakaṃ pātayati

saṅkalpājjāyate rāgaḥ rāgāt krodhaḥ pravartate /
krodhābhibhūtaḥ puruṣo narakānupasevate // Dhs_7.184 //

kāmaparityāgapūrvakaṃ nirvāṇaprāptaye yateta

tasmāt kāmaṃ parityajya krodhaṃ nirvāsya paṇḍitaḥ /
mohaṃ cāpi parityajya nirvāṇābhimukho bhavet // Dhs_7.185 //

nirvāṇapathikānāṃ kṛte śatruvadeva kāmaḥ parivarjanīyaḥ

śatruvad viṣayā jñeyā nirvāṇaṃ caiva mitravat /
pumān viśrāntaviṣayo nirvāṇamadhigacchati // Dhs_7.186 //

kāmamalairalipta eva vimalaprakāśamāpnoti

alolupaḥ kāmamalairaliptaḥ prahīṇadoṣo hatavāṇatṛṣṇaḥ /
saṃkṣīṇadoṣo vimalaprakāśaḥ prayāti śāntiṃ svaphalopabhogī // Dhs_7.187 //

sukhārthī kāmaṃ parityajyaiva śāntimadhigacchati

yaḥ kāmapaṅkoddhṛtavānadoṣaḥ
sarveṣu sattveṣu sadā sukhārthī /
sa nirmalo 'śāntamanovimuktaḥ
prāpnoti nirvāṇasukhaṃ prasahya // Dhs_7.188 //

iti kāmajugupsāvargaḥ saptamaḥ /

(8) tṛṣṇāvargaḥ

tṛṣṇāgnireva narakabhūtaḥ

bhavotārāya tṛṣṇāgnirjvalanaḥ śīta ucyate /
narake nārake yo 'gnistṛṣṇāgnistriṣu dhātuṣu // Dhs_8.1 //
kalpabhūto hyayaṃ vahniḥ yo 'yaṃ narakasambhavaḥ /
bahujvālākulo vahniḥ tṛṣṇāhetusamudbhavaḥ // Dhs_8.2 //
karmakṣayād vimucyante narakāt pāpakāriṇaḥ /
triṣu dhātuṣu dahyante narāstṛṣṇāvaśānugāḥ // Dhs_8.3 //
anādimati saṃsāre tṛṣṇāgniratibandhakaḥ /
tṛṣṇāgnirnarakaṃ tasmānnāgnirnarakasambhavaḥ // Dhs_8.4 //

tṛṣṇāgniḥ śarīraṃ manaśca dahati

gātradāhaṃ paraṃ kuryānnārakeyo hutāśanaḥ /
śārīraṃ mānasaṃ dāhaṃ tṛṣṇāgniḥ kurute nṛṇām // Dhs_8.5 //

tṛṣṇāgniḥ sāmānyāgninā viśiṣyate

tasmād viśiṣyate vahniḥ tṛṣṇāhetusamudbhavaḥ /
nārakeyo 'samaścaiva tṛṣṇāgnirnitarāṃ smṛtaḥ // Dhs_8.6 //

ayamagniḥ trikālasambhavaḥ

tristhānagaḥ trihetuśca trikarmaparidīpakaḥ /
trikālasambhavo jñeyastṛṣṇāgniparakastathā // Dhs_8.7 //

tṛṣṇāgniḥ sadaiva sarvatra dāhakaḥ

rāgāgnirdahyate svarge dveṣāgnistiryage tathā /
mohāgnirdahyate pāpe tṛṣṇāgniḥ sarvadā sthitaḥ // Dhs_8.8 //

tṛṣṇāgneḥ svarūpanirūpaṇam

mānerṣyādhūmaviśikhaḥ saṅkalpe dhanasambhavaḥ /
lobhāgnirdahate lokaṃ nāgniḥ kāmasamudbhavaḥ // Dhs_8.9 //
tṛṣṇāgnirviṣayasevanenaiva vardhate
lobhāśīviṣadaṣṭā ye teṣāṃ śarma na vidyate /
sevito bhāvito lobho bhūya evābhivardhate // Dhs_8.10 //

lobhasamo ripurbhuvi nāsti

yathā yathendhanaṃ prāpyānalo vardhatyanekaśaḥ /
śakyaḥ pālayituṃ(vahni) rlobhavahnirna(śakyate) // Dhs_8.11 //
cakravad bhramate loko lobhena parivañcitaḥ /
anādinidhane loke nāsti lobhasamo ripuḥ // Dhs_8.12 //
viśanti sāgarajale lobhena parivañcitāḥ /
śastrasaṅghātagahanaṃ yuddhaṃ saṃpraviśanti ca // Dhs_8.13 //
lobhahetorhi bhūpālā nāśayanti parasparam /
śastrāsibhairavaprotā yuddhayante dhanatṛṣṇayā // Dhs_8.14 //
tṛṣṇāviṣavinirmuktā lobhāṅgāravivarjitā /
samaloṣṭakāñcanā ye nirvāṇasyāntike hi te // Dhs_8.15 //

lobhāgniḥ sarvāpekṣayā viṣamaḥ

atīvānupapannasya dhanalobhena dahyate /
na vahnirviṣamastatra lobhāgniryatra vartate // Dhs_8.16 //

lobhaśāntiṃ vinā nirvāṇakathā vṛthā

lobhādhāraprayatnena hanyāt tān rabhasā budhaḥ /
anirvāpitalobhasya nirvāṇaṃ dūrataḥ sthitam // Dhs_8.17 //

bhavasukhaparityāgī bhavajaṃ duḥkhaṃ nāpnoti

bhavābhilāṣiṇīṃ nāndīṃ nābhinandanti ye narāḥ /
na teṣāṃ bhavajaṃ duḥkhaṃ svapne samupavidyate // Dhs_8.18 //
tṛṣṇābaddhān janān mṛtyuḥ śambūka iva karṣati
matsyān yathā jālabaddhān śambūkaḥ parikarṣati /
tṛṣṇābaddhāṃstathā sattvānmṛtyuḥ samupakarṣati // Dhs_8.19 //

tṛṣṇāviṣaṃ kutrāpi na muñcati

saviṣaiḥ sāyakairviddho mṛgo yatra (pra)dhāvati /
tatra tatra viṣaṃ yāti tathā tṛṣṇāviṣaṃ nṛṇām // Dhs_8.20 //
pravāhapravahannadyā gatirgatya'nudhāvinī /
yathā nirdahate bālān śuṣkendhanamivānalaḥ // Dhs_8.21 //
āpātaramyā(viṣayā) vipākajvalanopamāḥ /
tasmāt tṛṣṇā vimoktavyā yadi saukhyaṃ hi rocate // Dhs_8.22 //
yathā hi vaḍiśagrastā mīnā mṛtyuvaśānugāḥ /
tathā prataptā viṣayān paridhāvanti duḥkhitāḥ // Dhs_8.23 //

tṛṣṇāgniḥ narakādapi mahān

narakaṃ nārakeyaṃ ca tṛṣṇānihitaṃ mahat /
patanti nidhanā martyāḥ paradāropajīvinaḥ // Dhs_8.24 //

tṛṣṇāprerito munirapi duḥkhamanubhavati

na ceṣṭitamanopāpatṛṣṇayā prerito muniḥ /
ṣaḍindriyasamudbhūto viṣayendhanadāhakaḥ // Dhs_8.25 //

devānapi tṛṣṇāgnirdahatyeva

tṛṣṇāgnirdahate devaṃ kāyāgnirna kathañcana /
sukhāvṛtāḥ sukharatāḥ sukhe(na) parivañcitāḥ // Dhs_8.26 //
tṛṣṇāparivañcitaḥ patanamapi nāvagacchati
patanaṃ nāvagacchanti tṛṣṇayā parivañcitāḥ /
jvālāmālākulaḥ sarvaḥ saṃsārastṛṣṇayāvṛtaḥ // Dhs_8.27 //
tṛṣṇāgninā vaśībhūtā janā gacchanti durgatim /
tṛṣṇāgnibhiḥ parivṛtaḥ suralokaḥ samantataḥ // Dhs_8.28 //

tṛṣṇāgniḥ sadaiva vardhate

dahyate vivaśo raktaḥ kāmabhogavaśīkṛtaḥ /
yathā yathendhanaṃ prāpya jvalanaṃ saṃpravardhate // Dhs_8.29 //
tathā tathā sukhaṃ prāpya tṛṣṇāgnirvardhate nṛṇām /
parivartayate puṃsaḥ kāṣṭhāgnirdāhadīpakaḥ // Dhs_8.30 //
tṛṣṇāgnirdahate lokaṃ parihātuṃ na śakyate /
ye viśālāṃ nadīṃ tīrṇā saṅkalpakṛtabhairavīm // Dhs_8.31 //

tṛṣṇāpāśaśūnyaḥ paramāṃ śāntimāpnoti

te gatāḥ paramāṃ śāntiṃ yān hi tṛṣṇā na bādhate /
tṛṣṇāpāśavimuktā ye saṅgadoṣavivarjitāḥ // Dhs_8.32 //
nirmuktapāpakalmāṣā vītaśokā hi te budhāḥ /
kalpakoṭisahasrāṇi tṛṣṇayā vañcitā narāḥ // Dhs_8.33 //

tṛṣṇayā vañcito lokastṛṣṇāmevopāste

(na)te tyajanti(viṣayān) māyāmohavaśaṃgatāḥ /
tṛṣṇayā vañcito lokastṛṣṇāmevopasevate // Dhs_8.34 //
lavaṇodaṃ tṛṣātoyaṃ yathā pibati nārikaḥ /
na tena (tuṣyati) janturmuhuśca pariśuṣyati // Dhs_8.35 //

duḥkhakarīṃ tṛṣṇāṃ na seveta

viṣayeṣveva tṛṣṇārtaśceṣṭate puruṣo 'dhamaḥ /
tasmāt tṛṣṇāṃ na seveta sā hi tṛṣṇā durāsadā // Dhs_8.36 //

tṛṣṇāvaśo naiva pramucyate

tṛṣṇāvaśo hi puruṣaḥ saṃsārānnaiva mucyate /
anuttamāni saukhyāni bhuktvā deveṣu jantavaḥ // Dhs_8.37 //

tṛṣṇāpāśavikṛṣṭāḥ narakaṃ patanti

tṛṣṇāpāśavikṛṣṭāste patanti narakaṃ punaḥ /
asvatantrādikalyāṇaṃ nityaduḥkhamayaṃ kaṭu // Dhs_8.38 //

tṛṣṇayā kadāpi tuṣṭirna bhavati

tṛṣṇāyāḥ sevanānmuktaḥ sanmārgamadhigacchati /
satṛṣṇasya kutastuṣṭirviṣayeṣu bhaviṣyati // Dhs_8.39 //
sā tṛptiryā vitṛṣṇasya vītaśokasya dehinaḥ /
evaṃ vitarkavihitāḥ pramādena ca vañcitāḥ // Dhs_8.40 //

tṛṣṇayā devānapi narakaṃ yānti

tṛṣṇayāḥ toṣitā devāḥ patanti narakaṃ punaḥ /
viḍambaneyaṃ paramā yatsurā narakaṃ gatāḥ // Dhs_8.41 //
krīḍakāḥ paramā bhūtvā kāmasya vaśamāgatāḥ /
na codvijanti saṃsārān prāṇinaścittamohitāḥ // Dhs_8.42 //

tṛṣṇayā duḥkhataraṃ padamāpnoti

duḥkhād duḥkhataraṃ yānti tṛṣṇayā parivañcitāḥ /
yathā yathā sukhasyāptirvardhate jālinī tathā // Dhs_8.43 //
jālinīvahnidagdhasya narakānupakarṣati /
satṛṣṇasya vitarkā ye teṣāṃ saṃkhyā na vidyate // Dhs_8.44 //

viṣayagāminaḥ tṛṣṇayā mṛtyumukhameva praviśanti

avitarkavitarkantu mṛtyurājo vikarṣati /
vitarkakāmavaśagāstṛṣṇāviṣayagāminaḥ // Dhs_8.45 //

kāmāsvādapramattāḥ viṣayiṇo duḥkhinastiṣṭhanti

sukhasya bhoginaṃ dṛṣṭvā na vidvadbhistatheṣyate /
kāmāsvādapramattānāṃ prāṇināṃ viṣayārthinām // Dhs_8.46 //

dehinaḥ tṛṣṇayā dahayante

jālinī bādhate nityaṃ yathā badhnanti dehinaḥ /
pañcālambanametattu tṛṣṇayā naiva dahayate // Dhs_8.47 //

tṛṣṇāvimuktā vimalā bhavanti

tṛṣṇāvimuktavimalā na pāpapuragāminaḥ /
saṅkalpadoṣā kuṭilā tridoṣarajasodbhavāḥ // Dhs_8.48 //

tṛṣṇayā saṃsārasāgare parivarte patanti janāḥ

pramādajalagambhīrāḥ strīrāgakṛtasevanāḥ /
gītatūryasvarāḥ śīghraṃ surāpānācca cañcalāḥ // Dhs_8.49 //
sañchannaviṣayā sarve manaḥ kṣiptataraṅgiṇaḥ /
tṛṣṇānadīṣu viṣame vahanti na ca gocare // Dhs_8.50 //
gāhante te ca sammūḍhāḥ surā rāgeṇa vañcitāḥ /
tridoṣakāṣṭhasaṃbhūtāḥ pramādānilavegataḥ // Dhs_8.51 //
tṛṣṇānalaḥ suragaṇān dahate na ca te viduḥ /
na kṣaṇo nāpi hi lavo na muhūrta kathañcana // Dhs_8.52 //
yā na tṛṣṇāvaśagataiḥ suraiḥ samupabhujyate /
tṛṣṇābhūmiriyaṃ kāṣṭhā vitarkajalasambhṛtā // Dhs_8.53 //

tṛṣṇāsarpadagdhaḥ kālavaśīkṛto bhavati

yasmin krīḍanti vivaśāḥ devāḥ kāmavaśānugāḥ /
cittādinā pracaṇḍena tṛṣṇāviṣavisarpiṇā // Dhs_8.54 //
daṣṭānupañcaśīrṣeṇa kiṃ vṛthā vilapasyatha /
tṛṣṇānadī viśāleyaṃ pañcatīrthasamudbhavā // Dhs_8.55 //
tṛṣṇāmohendrajālena viprakīrṇena sarvadā /
tathā prapañcitā devā yathā na śubhabhāginaḥ // Dhs_8.56 //

tṛṣṇāviṣayaghṛtasikto vardhata eva

nendriyāṇi sadā kāmaistṛpyanti hi kathañcana /
saṃvardhate tathā tṛṣṇā ghṛtasikto yathānalaḥ // Dhs_8.57 //

tṛṣṇayā vividhāsu yoniṣu janāḥ bhramanti

nānāvidhaiḥ sukhaireṣā jālinī lokanāśinī /
narakapretatiryakṣu bhrāmayantī narān sadā // Dhs_8.58 //

vītatṛṣṇaḥ nirmuktabandhanaḥ paramāṃ gatimāpnoti

mṛtyūpapattidolāyāṃ śliṣyante bāliśāḥ janāḥ /
suśīlāvītatṛṣṇāśca gatāste paramāṃ gatim // Dhs_8.59 //
nirmuktabandhanā dhīrā gataśokā gatavyathāḥ /
sukhaṃ prāpnuvanti nityaṃ ye na tṛṣṇāvaśānugāḥ /
janmaduḥkhamayaiḥ pāśairna te vidhyanti sūrayaḥ // Dhs_8.60 //

tṛṣṇāvisṛṣṭiḥ jñānāya pravartayati

yeṣāṃ sarvāsvavasthāsu jñāneṣu vihitaṃ manaḥ /
animitte mano yeṣāṃ visṛṣṭā ye ca tṛṣṇayā /
te vītamalakāntārāḥ pāraṃ prāptāḥ sukhodayam // Dhs_8.61 //

tṛṣṇāmohapramattāḥ bhave bhave bhramanti

tṛṣṇāmohapramattā ye ratisaukhyāstathaiva ca /
mohitāste devagaṇā bhramiṣyanti bhave bhave // Dhs_8.62 //

aharniśaṃ tṛṣṇā tāpayati

kuṭṭanavyavahārā ye paricittāpahāriṇaḥ /
avidyābahulā ye vā nityaṃ dāhābhikāṅkṣiṇaḥ /
na rātrau na divā teṣāṃ hṛdayaṃ suprasīdati // Dhs_8.63 //

lobhābhibhūtāḥ tuṣāgnikalpā bhavanti

lobhābhibhūtamanasāṃ parivittābhikāṅkṣiṇām /
teṣāṃ tuṣāgnikalpānāṃ viśvasenna svabhāvataḥ // Dhs_8.64 //

viṣayendhana sarpād bhayamevocitam

bibheti hi naraḥ sarvaḥ sarpādiva viṣendhanāt /
lobhena viṣayeṇaivābhibhūtāste narā bhṛśam // Dhs_8.65 //

tṛṣṇāvaśagāḥ vividhāṃ yoniṃ labhante

te mṛtā narakaṃ yānti pretayoniṃ tathaiva ca /
tasmādapi vinirmuktā narakād vahnisammukhāt // Dhs_8.66 //

ākāṅkṣiṇaḥ nityaṃ duḥkhabhāgino bhavanti

pañcajanmaśatānyete bhavanti parikāṅkṣiṇaḥ /
vivarṇā dīnavadanā nityaṃ duḥkhasya bhāginaḥ /
bhavanti manujāḥ sarve lobhopahatacetasaḥ // Dhs_8.67 //

vivekasampannāḥ paramāṃ gatiṃ labhante

prahīṇalobhā ye santi nityaṃ jñānābhikāṅkṣiṇaḥ /
buddhimantaḥ sadā santaḥ te gatāḥ paramāṃ gatim /
nirvāṇahṛdayā vītalobhamohāḥ sadā narāḥ // Dhs_8.68 //

lobhākṛṣṭasya vinipātaḥ

lobhāśīviṣadaṣṭasya vinipāto dhruvaṃ sthitaḥ /
kriyamāṇo dhruvaṃ loko vardhate sa muhurmuhuḥ // Dhs_8.69 //
śuṣkendhanaṃ samādāya yathā vahniḥ pravardhate /
dhanatṛṣṇāratāḥ sattvāḥ dhanopārjanatatparāḥ // Dhs_8.70 //
mṛtyukāle samutpanne tyajanti vivaśā dhanam /
yacca tatsambhavaṃ yogāt tat sarva na vinaśyati // Dhs_8.71 //

lobhātmā ghoraṃ narakaṃ yāti

tena vittena lobhātmā nīyate narakaṃ bhṛśam /
anyaistadbhujyate vittaṃ sa tu pāpena lipyate // Dhs_8.72 //
prayānti narakaṃ ghoraṃ paścāttāpena dahyate /
anartho hyartharūpeṇa sukharūpeṇa vā sukham // Dhs_8.73 //

lobhatyāgaṃ prājñaḥ kuryāt

amitraṃ mitrarūpeṇa lobho 'yaṃ hṛdi vartate /
na lobhaṃ saṃśrayet prājño lobhāgnirdahyate sadā // Dhs_8.74 //

lobhadagdhāḥ narakagāmino bhavanti

tena dagdhā bhṛśaṃ sattvāḥ paścānnarakagāminaḥ /
lokasādhāraṇā hyete vibhavāḥ sukhavarjitāḥ // Dhs_8.75 //

tṛṣṇābhayavimuktireva śreyaskarī

teṣāmarthe kathaṃ pāpa kriyate mandabuddhibhiḥ /
tṛṣṇābhayavimuktasya nirāśasya hi sarvataḥ // Dhs_8.76 //
vītakāṅkṣasya dhīrasya nityaṃ padamavasthitam /
sampattau dhābate loko vipattau nāvabudhyate // Dhs_8.77 //

sampattiḥ kṣayāntā

vipadantā hi sampattiḥ kṣayāntaṃ divasaṃ yathā /
yathā tiṣṭhati sampattiḥ vipattiḥ pāpikā tathā // Dhs_8.78 //

kāmabhogairdevā api narakaṃ yānti

avitṛptasya kāmebhyastṛṣṇayā paridahyate /
yasyeṣṭāḥ sampado nityaṃ sukhaṃ cābhimataṃ sadā // Dhs_8.79 //
jani nāśayate tāsāṃ tṛṣṇā naṣṭā sukhāvahā /
te devā narakaṃ yānti kāmabhogaistathārpitāḥ // Dhs_8.80 //
analāceṣṭitaṃ sarva tad vadanti tathāgatāḥ /
manuṣyā yacca narakaṃ prayā(nti) śataśastathā // Dhs_8.81 //

vimugdhāḥ yati jīvanaṃ nāvagacchanti

ceṣṭitaṃ tad viśālāyāḥ yoṣikāyā vidurbudhāḥ /
vimohitā na vindanti tvaritaṃ svalpajīvitam // Dhs_8.82 //

tṛṣṇayā sukṛtāni vinaśyanti

sukṛtāni ca naśyanti tṛṣṇā naiva vinaśyati /
bhave bhave gatā satvāḥ na vindanti śubhāśubham // Dhs_8.83 //
śubhasya phalameveṣṭaṃ yat surāḥ paribhuñjate /
aśubhasya tathā dṛṣṭamasukhaṃ vinipātajam // Dhs_8.84 //

śubhāśubhaprahīṇā eva jarāmaraṇarahitā bhavanti

śubhāśubhaprahīṇā ye saṅgadoṣavivarjitāḥ /
te gatāḥ paramaṃ sthānaṃ jarāmaraṇavarjitam // Dhs_8.85 //

tṛṣṇānadīparikṣiptaḥ janaḥ kimapi nāvagacchati

pañcāraṃ bhavacakraṃ tat tṛṣṇānābhipuraḥsaram /
nadīrāgaparikṣiptaṃ na ca loko 'vabudhyate // Dhs_8.86 //
doṣāvartatarā jñeyā saṅkalpamakarākulāḥ /
tṛṣṇānadī viśāleyaṃ na ca loko 'vabudhyate // Dhs_8.87 //

tṛṣṇā triṣu kāleṣu vañcikā

trikāle vañcanī tṛṣṇā nityamajñānakāriṇī /
na tasyāṃ viśvased dhīmān saṃsārabandhanā hi sā // Dhs_8.88 //

tṛṣṇā lokabandhanabhūtā

mitravad dṛśyate kāle śatruvacca nikṛntati /
na tasyāṃ viśvaset prājñaḥ sā hi lokasya bandhanam // Dhs_8.89 //
śakyaṃ hi bandhanaṃ chettumāyasaṃ dāruvattathā /
na tṛṣṇābandhanaṃ chettuṃ nityaṃ kāmagaveṣibhiḥ // Dhs_8.90 //
yasyeṣṭo bandhabhedo 'yaṃ yasyeṣṭaṃ sukhamavyayam /
sa tṛṣṇayā vimuktaḥ (syāt)prajñāśo (dhanakṛd) bhavet // Dhs_8.91 //

jñānena tṛṣṇāvṛkṣasya chedanaṃ karttavyam

jñānālokaḥ sukhāloko duḥkhaṃ tṛṣṇātamaḥsmṛtam /
tasmādālokamāsthāya tamo nudati paṇḍitaḥ // Dhs_8.92 //
jñānakhaḍgena tīkṣṇena tṛṣṇāvṛkṣaṃ nikṛntati /
nikṛttavṛkṣaḥ (sa) naraḥ sukhaṃ prāpnotyanuttamam // Dhs_8.93 //
doṣeṇa bahulā hyeṣā nadī prasravaṇākulā /
doṣā netānahitvā (na) bhavānmuñcati paṇḍitaḥ // Dhs_8.94 //

prajñānāvamāśritya tṛṣṇānadyāḥ pāraṃ gacchati

tṛṣṇānadīṃ tripathagāṃ pramādāvartadustarām /
prajñānāvaṃ samāśritya pāraṃ gacchantyanāmayam // Dhs_8.95 //
mahecchatāmahacchatraṃ yena cāyānti bāliśāḥ /
tasmānmahecchatā badhyā tvayeyaṃ jñānacakṣuṣā // Dhs_8.96 //

mahecchaiva hṛdayavraṇabhūtā

mahecchatāvraṇastīvro hṛdaye yasya jāyate /
na rātrau na divā tasya sukhaṃ bhavati lobhinaḥ // Dhs_8.97 //
saṅkalpe tu na sambhūtaḥ tṛṣṇāvāyusamīritaḥ /
mahecchatāmayo vahnirdahate hṛdayaṃ nṛṇām // Dhs_8.98 //

lobhenātmano 'hitaṃ kurvanti janāḥ

lobhenāveṣṭitamanāḥ puruṣo laghucetasā /
jīvitānyapi sārāṇi jahāti dhanatṛṣṇayā // Dhs_8.99 //
pāpāni hi ca karmāṇi kurvanti puruṣāḥ kṣitau /
dhanalābhena tat sarva pravadanti manīṣiṇaḥ // Dhs_8.100 //
ye sāhasaṃ na kurvanti viśanti jvalanaṃ ca yat /
tat sarva lobhadoṣeṇa kurvantyahitamātmanaḥ // Dhs_8.101 //
śastrānilāni duḥkhāni vividhāni ca (sarvataḥ) /
viśanti (vai) narā mūḍhā lobhastatra hi kāraṇam // Dhs_8.102 //
hṛdayastho manovahnirnityaṃ bahvicchatāṃ nṛṇām /
alpecchatayā (hi) hṛcchāntirbhavatilābhinaḥ // Dhs_8.103 //
yathāgnirindhanenaiva praśāntimadhigacchati /
tathā vahvicchatāṃ nṛṇāṃ dhanairvṛddhiḥ prajāyate // Dhs_8.104 //

alpecchataiva sukham

bhūpālā (hi) dhanaistṛptāḥ koṭiśo nidhanaṃ gatāḥ /
yāsyanti cānye nidhanaṃ tasmādalpecchatā sukham // Dhs_8.105 //

tṛṣṇāvihīna eva sukhamāpnoti

duḥkhaṃ vahvicchatā nṛṇāṃ lakṣaṇaṃ sukhaduḥkhayoḥ /
(heyā sarvaprayatnena) idamuktaṃ parīkṣakaiḥ /
eṣa panthāḥ śivaḥ śreṣṭho yena tṛṣṇā vaśīkṛtā // Dhs_8.106 //

// iti tṛṣṇāvargo 'ṣṭamaḥ //

(9) strījugupsāvargaḥ

striya evānarthamūlam

striyo mūlaṃ (hi) pāpasya dhananāśasya sarvathā /
svahite ye na niratāḥ kutasteṣāṃ bhavet sukham // Dhs_9.1 //
anarthakarmaratayaḥ śāṭhyerṣyābahulāstriyaḥ /
lokadvayavināśāya puruṣāṇāmavasthitāḥ // Dhs_9.2 //
nityaṃ sarāgakuśalā nityaṃ tadvacanāḥ parāḥ /
anyacca hṛdaye tāsāṃ kathayantyanyadeva vā // Dhs_9.3 //
āpātamadhurāḥ sūkṣmāḥ vipāke vajracetasaḥ /
nopakāreṇa satkāraṃ smaranti laghucetasaḥ // Dhs_9.4 //

striyo vidyutsvabhāvahṛdayā aticañcalāḥ

nāśayitvā priyaśataṃ smarantyekaṃ hi vipriyam /
vidyutsvabhāvahṛdayāḥ striyaḥ pāpasya bhūmayaḥ // Dhs_9.5 //

strīṇāṃ nāśasādhakatvapradarśanam

strīhetunāśamicchanti puruṣā vakracetasaḥ /
strīvināśo vināśo drāgiha loke paratra ca // Dhs_9.6 //

strīdarśanamevāgnivaddahati

evaṃ tu sarvaviṣayāḥ strīdarśanamihaikajam /
abhibhūya sarvaviṣayān nāryagnijvalanaṃ mahat // Dhs_9.7 //

strīdoṣapradarśanapūrvakaṃ nārījugupsāsamīkṣaṇam

saṃśleṣādapi viśleṣaḥ smaraṇāt kathanādapi /
strīṇāṃ dāhasamuttho 'yaṃ vahnirantarjahāsakaḥ // Dhs_9.8 //
rāgeṇa saha jāyante nityaṃ vai dāruṇāḥ striyaḥ /
dānena saha jāyante yathā loke hutāśanāḥ // Dhs_9.9 //
na bhavet tādṛśo dāho yo 'yaṃ vahnisamudbhavaḥ /
yādṛśaḥ strīmado hyasti dehināṃ hṛdayodbhavaḥ // Dhs_9.10 //
sarvalokavināśāya sarvadharmakṣayāya ca /
hetavo narakasyaitāḥ striyaḥ proktā maharṣibhiḥ // Dhs_9.11 //
mukhato madhurāmarṣā hṛdayena viṣopamāḥ /
anavasthitasauhārdā nāsāṃ kaścit priyo naraḥ // Dhs_9.12 //
muhūrtena priyastāsāṃ muhūrtena tathāpriyaḥ /
anavasthitasauhārdāścañcalā kṣaṇikopamāḥ // Dhs_9.13 //
vañcanāhetukuśalā nityaṃ kāryaparāyaṇāḥ /
nityaṃ saṃyogamanaso nityaṃ mānaparāyaṇāḥ // Dhs_9.14 //
devānāṃ ca manuṣyāṇāṃ piśācoragarākṣasāḥ /
na bandhabhūtā yādṛśyaḥ striyaḥ kālaviṣopamāḥ // Dhs_9.15 //
nopakāraṃ smarantyetā na kuśalaṃ nāpi vikramam /
anavasthitacittāśca vāyuvegasamāḥ striyaḥ // Dhs_9.16 //
bhavanti sampado yatra rakṣyante yatra yoṣitaḥ /
vyasaneṣu viraktāstu tyajanti puruṣaṃ dhruvam // Dhs_9.17 //
yaṃ yaṃ gacchanti puruṣaṃ rakṣyante tatra yoṣitaḥ /
śīghraṃ śīghraṃ naraṃ hyetāstyajanti puruṣaṃ sthitam // Dhs_9.18 //
yathā hi bhramarī puṣpaṃ śuṣkaṃ tyajati sarvadā /
tathā vittena rahitaṃ puruṣaṃ tyajati priyā // Dhs_9.19 //
nistriṃśahṛdayāḥ krūrāścañcalāstamasāvṛtāḥ /
striyaḥ puruṣanāśāya jātāḥ kenāpi hetunā // Dhs_9.20 //
devānāṃ bandhanaṃ nāma yathā strībandhanaṃ matam /
strībandhananibaddhāstu patanti narakaṃ punaḥ // Dhs_9.21 //
etadagraṃ hi rāgāṇāṃ yo rāgaḥ strīsamudbhavaḥ /
strīrāgadagdhamanasaṃ paścād dahati pāvakaḥ // Dhs_9.22 //
pratyakṣāṇyapi karmāṇi rāgaiścāpahataḥ pumān /
na vetti mūḍhahṛdayaḥ strīrāgeṇa vimohitaḥ // Dhs_9.23 //
viśvāsya viṣaye puruṣaṃ bad dhvā priyamanekaśaḥ /
tyajanti vittanāśena tvacaṃ yadvadbhujaṅgamāḥ // Dhs_9.24 //
sarvopāyabhṛtā nāryaḥ sarvaśaḥ paripālitāḥ /
na śakyāḥ svavaśīkarttuṃ striyaḥ paramadāruṇāḥ // Dhs_9.25 //
āsāṃ sarvasvabhāvānāṃ nārīṇāṃ calacetasām /
na yāyājjātu viśvāsaṃ pumān dhīreṇa cetasā // Dhs_9.26 //
strīvidheyāstu ye martyā nityaṃ kāmagaveṣiṇaḥ /
paścimadarśanaṃ teṣāṃ suraloke bhaviṣyati // Dhs_9.27 //
pañcāṅgikena tūryeṇa vipralubdhāḥ samantataḥ /
vindanti vyasane duḥkhaṃ yadavaśyaṃ bhaviṣyati // Dhs_9.28 //
imāstāścañcalā nāryo yāsāṃ rāgaḥ kṛtastvayā /
tā bhavantaṃ parityajya punaranyaṃ tato gatāḥ // Dhs_9.29 //
dvidhā hi prakṛtiryāsāṃ (yoṣitāṃ) sahacāriṇī /
bhūyo 'bhiyanti puruṣaṃ vyasaneṣu tyajanti ca // Dhs_9.30 //
mṛgavanmohayantyetāḥ puruṣaṃ rāgamohitam /
paścāt (tu) vyasane prāpte tyajanti laghucetasaḥ // Dhs_9.31 //
nopakāraṃ na satkāraṃ na priyāṇi na santatim /
smaranti yoṣitastīvrā vyasane samupasthite // Dhs_9.32 //
mlānaṃ puṣpaṃ yathā tyaktvā bhramaro 'nyatra dhāvati /
tathā hi vyasane prāpte tyajanti khalu yoṣitaḥ // Dhs_9.33 //
anapekṣitasauhārdāścañcalāśca raṇapriyāḥ /
bhavanti yoṣitaḥ sarvā viṣamiśraṃ yathā madhu // Dhs_9.34 //
mohayanti narān kāmairvākyaiścāpi viśeṣataḥ /
na teṣāṃ viśvaseddhīmān puruṣo dhīramānasaḥ // Dhs_9.35 //
ābhirvimohitāḥ kiṃ vā raṃjitāḥ puruṣāḥ svataḥ /
na kurvanti hitaṃ vākyaṃ yathā muṣṇikagāmikam // Dhs_9.36 //
devāsuranarān yakṣān piśācoragarākṣasān /
indrajālamayā nāryo vañcayanti viśeṣataḥ // Dhs_9.37 //
etadagrañca pāśānāṃ yadidaṃ strīmayaṃ dṛḍham /
anena baddhāḥ puruṣā bhramanti bhavacārake // Dhs_9.38 //
na kaścit pāśapāśo 'yaṃ hṛtpāśo yoṣitaḥ param /
hṛtpāśabandhanairbaddhāḥ puruṣā duḥkhamohitāḥ // Dhs_9.39 //
dahayate chidyate pāśasstrīmayastu na dahayate /
narakapretatiryakṣu gacchantamanugacchati // Dhs_9.40 //
mūrtimān badhyate kāyaḥ pāśena mahatā tathā /
amūrtigaṃ cittamidaṃ strīpāśena tu badhyate // Dhs_9.41 //
(na) dṛśyate pāśamanyaṃ yena badhnanti yoṣitaḥ /
abhijñeyamapramāṇaṃ strīmayaṃ bandhanaṃ mahat // Dhs_9.42 //
anenāpātaramyeṇa (duḥkha) mokṣeṇa sarvadā /
pāśena baddhāḥ puruṣā na mucyante bhavārṇavāt // Dhs_9.43 //
ṣaḍindriyāṇi badhnāti pāśo yaḥ strīmayo mahān /
pāśastu kāyamevaikaṃ kaścit badhnāti vā na vā // Dhs_9.44 //
bandhanaṃ na dṛḍhaṃ hīdaṃ mokṣavārya ṣaḍāyasam /
saṃraktacittabhoge hi mandabuddhernarasya ca // Dhs_9.45 //
snāyuyantreṇa baddhāsu vistṛtakarmabhūmiṣu /
tīkṣṇaraktāsinā yukto maraṇārthamihāgataḥ // Dhs_9.46 //

strīṇāṃ daurguṇyam

vañcanācchalakūṭāsu rabhasā nu viśeṣataḥ /
cañcalo bhrāntacittāsu bhrāntastvaṅgakṣaṇāriṣu // Dhs_9.47 //
vibhrānto bhrāntakathitairbhūṣaṇānāṃ tathā svanaiḥ /
haranti puruṣaṃ kṣipraṃ vañcanākuśalāḥ striyaḥ // Dhs_9.48 //
nānāvidheṣu puṣpeṣu yathā carati ṣaṭ padaḥ /
nānāvidheṣu martyeṣu tathemāścañcalāḥ striyaḥ // Dhs_9.49 //
yathā madhurikā pītvā puṣpamanyatra gacchati /
tathā puruṣamāpīyaḥ prayānti rabhasaṃ striyaḥ // Dhs_9.50 //
arthādāneṣu kuśalāḥ kruddhā nityaṃ durāsadāḥ /
vañcayitvā naraṃ śīghramanyatra saṃprayānti tāḥ // Dhs_9.51 //
sādhyamāyāpraharaṇāḥ kālakūṭaviṣopamāḥ /
striyaḥ puruṣaghātinyaścāturyeṣu vyavasthitāḥ // Dhs_9.52 //
vāyvākāśānalā yadvan na śaktā grathituṃ naraiḥ /
tathopāyaśatairnāryo (na) śaktā rakṣituṃ naraiḥ // Dhs_9.53 //
anarthavyādhimṛtyūnāṃ duṣkṛtānāñca karmaṇām /
hetubhūtāḥ paraṃ nāryo mokṣacaryābadhasya ca // Dhs_9.54 //
yadanekaprakāreṣu śaṭheṣu pāpakarmasu /
(patanti) manujā loke tatra hetuḥ parastriyaḥ // Dhs_9.55 //
na bālayauvanenaiva vārdhakyenaiva śāmyati /
cāpalyaṃ sahajaṃ strīṇāṃ bhāskarasya yathā prabhā // Dhs_9.56 //
anityaṃ sauhṛdaṃ tāsāṃ dīptānāmarciṣāṃ kaṇaiḥ /
vairañca śāśvataṃ tāsāmaśmanāṃ ca yathā vraṇaiḥ // Dhs_9.57 //
dhanahīne virajyante dhanayuktā bhavanti ca /
yāvadartha striyastāvadarthahīne kutaḥ striyaḥ? // Dhs_9.58 //
na sevābhiścadānena nopakāraiḥ pṛthagvidhaiḥ /
svīkarttuṃ na striyaḥ śakyāḥ jvalanopamacetasaḥ // Dhs_9.59 //
yathā naro 'nukūlaśca chandakarttā yathā yathā /
tathā tathā striyastasya vañcanākuśalāḥ param // Dhs_9.60 //
puṣpacchatro yathā sarpo bhasmacchatro yathā nalaḥ /
rūpacchannaṃ tathā cittamāsāṃ bhavati yoṣitām // Dhs_9.61 //
viṣavṛkṣe yathā puṣpaṃ dṛṣṭiramyaṃ na śāntaye /
viṣavṛkṣa (samā) nāryaḥ parivarjyāḥ samantataḥ // Dhs_9.62 //
nārīṇāṃ darśanākāṃkṣī viṣayesu ca tatparaḥ /
naro na sukhabhogāya (haya) smilloke na cāpare // Dhs_9.63 //
nāgninā na ca śastreṇa na balena na jantubhiḥ /
strīmayaṃ bandhanaṃ hetuḥ śakyate na durāsadam // Dhs_9.64 //
doṣajālamidaṃ (sūtraṃ)strīmayaṃ carate bhuvi /
yastrīvivarjito dhīmān asmilloke mahīyate // Dhs_9.65 //
yathā bhūtairmanuṣyāṇāṃ svakarmotthāpane na ca /
tathā striyo hi rakṣanti viṣamārtha tyajanti ca // Dhs_9.66 //
gatārthavibhavaṃ bhūyo varjitaṃ svena karmaṇā /
devaṃ samīkṣya capalāḥ striyo naiva prabhāvikāḥ // Dhs_9.67 //

strīsukhaṃ kṣaṇabhaṅguram

kṣaṇabhaṅgamidaṃ saukhyamadhigatamavasthitam /
catvāryetāni duḥkhāni sevitāni nṛbhiḥ sadā // Dhs_9.68 //

strī viṣāgnisadṛśā

tasmāt tāni vivarjyāni viṣāgnisadṛśāni hi /
yaḥ kaściccapalo janturyaśca doṣodbhavaḥ sadā // Dhs_9.69 //
tasmāt parisamāviṣṭāḥ striyaḥ kāraṇavatsalāḥ /
na sūryastamaso heturnāgniḥ śītasya kāraṇam // Dhs_9.70 //
na strīṇāṃ sauhṛdaṃ citte svalpamapyavatiṣṭhate /
yathā sthirā bhūmiriyaṃ yathā vāyuḥ sadā calaḥ // Dhs_9.71 //

striyaḥ doṣameva smaranti

tathā strīṇāṃ kṛtaṃ nāsti doṣamayyaḥ sadā smṛtāḥ /
ciraprayatnāḥ puruṣaiḥ lobhitā bahuśaḥ striyaḥ // Dhs_9.72 //
tyajanti vyasane prāpte śuṣkaṃ sara ivāśugāḥ /
nordhvagāḥ sarito dṛṣṭā nāśmano gatiriṣyate // Dhs_9.73 //
girīṇāṃ gamanaṃ nāsti strīṇāṃ naivāsti sauhṛdam /
vapukarti sadā nṛṇāṃ dharmārthayaśasāṃ tathā // Dhs_9.74 //
yoniścānarthajālasya doṣāṇāmudbhavasya ca /
bhaved vajramayī mṛdvī tyajed (rātrau yathā) ravim // Dhs_9.75 //
na strī tyajedasādhyāni janmāpekṣā viśeṣataḥ /
nopacārakriyā dānapriyavākyāpalāpanaiḥ // Dhs_9.76 //
svīkartuṃ na striyaḥ śakyā jvalanopamacetasaḥ /
sukheṣu samatāṃ yānti vyasaneṣu tyajanti ca // Dhs_9.77 //
upakārāṃśca vismṛtya doṣamekaṃ smaranti tāḥ /
vanopavanaśaileṣu bhuktvā sukhamanekaśaḥ // Dhs_9.78 //

strī lokasya bandhanam

saṃprāpte vyasane tīvre striya paribhavanti hi /
lokasya bandhanaṃ nāryo vañcanākṛtivardhikāḥ // Dhs_9.79 //
adhamāḥ vinipātānāṃ doṣāṇāṃ cāspadaṃ (bahu) /
sarvalokavināśāya vaśīkurvanti tṛṣṇayā // Dhs_9.80 //
yathā strībandhanamidaṃ durviṣahyaṃ kṛtaṃ mahat /
yadidaṃ bandhanaṃ loke kāmarāgamayaṃ mahat // Dhs_9.81 //

strīvarjanameva śreyaṣkaram

tathā cānyaprayatnena vicārya upalabhyate /
vaśīkurvanti tā (nāryaḥ) kāmavāṇairanekaśaḥ // Dhs_9.82 //
svalpaiḥ parājitaṃ kṛtvā kāmasya vaśagāḥ striyaḥ /
rāgerṣyāśāṭhyabhūmīnāṃ vidyuccañcalacetasām // Dhs_9.83 //
lobhāhaṅkārayonīnāṃ na viśvāsyāḥ kathañcana /
śastrāgnisadṛśāstīkṣṇāḥ kāmapāśaparātmanaḥ // Dhs_9.84 //
svabhraprapātaviṣamaṃ gaṃbhīrasamacetasām /
parābhidrohamāyendrajālatadgatamānasān // Dhs_9.85 //
akālamṛtyuvajrāgnikālakūṭasamātmanām /
anekadoṣasambhārananditānāmanekaśaḥ // Dhs_9.86 //
yadi śīlalavaḥ kaścit strīṇāṃ manasi vartate /
cireṇa dahate vahniḥ sa spṛṣṭāḥ pavaneritaḥ // Dhs_9.87 //
strīdarśanasamucchreyamātraṃ dahati pāvakaḥ /
tasmāt striyo vivarjyāḥ syuḥ yadicchet sukhamuttamam // Dhs_9.88 //
etat sarva paraṃ loke nārīṇāṃ varjanaṃ sadā /
yadṛcchājālinīhetuṃ yaḥ icched bhūtimātmanaḥ // Dhs_9.89 //
ya icchati nivṛttiṃ tu sa naraḥ strīṃ vivarjayet /
sukhāsaktastathārtho (ca) kusīdaścañcalaḥ śaṭhaḥ // Dhs_9.90 //
pāpasevī sumṛṣṭāśī naro bhadraṃ na paśyati /
udyukto vīryavān dhīro dhārmikaḥ strīṃ vivarjayet /
dakṣo hetuphalaśraddho naraḥ kalyāṇavān bhavet // Dhs_9.91 //

// iti strījugupsāvargo navamaḥ //

(10) madyajugupsāvargaḥ

madyapānavarṇanasādhanapradarśanam

madyapānaṃ na seveta madyaṃ hi viṣamuttamam /
naśyanti kuśalā dharmā madyapānaniṣevaṇāt // Dhs_10.1 //
yaḥ sevate sadā madyaṃ tasya buddhirasaṃsthitā /
balabuddhī na dharmo 'sti tasmānmadyaṃ vivarjayet // Dhs_10.2 //
nāśānāmuttamaṃ nāśaṃ madyamuktaṃ manīṣibhiḥ /
tasmānmadyaṃ na seveta (madyaṃ) nāśayate naram // Dhs_10.3 //
aniṣṭāḥ pāpakā dharmā madyapānaniṣevaṇāt /
bhavanti tasmād viṣavanmadyapānaṃ vivarjayet // Dhs_10.4 //
dhanakṣayaṃ pāpakaraṃ kausīdyakaramuttamam /
madyapānasthitā doṣāḥ tasmāt tat parivarjayet // Dhs_10.5 //
rāgasyoddīpanaṃ madyaṃ krodhasyāpi tathaiva ca /
mohasyoddīpakaṃ bhūyastasmānmadyaṃ vivarjayet // Dhs_10.6 //
madyamūlamanarthasya hāsasya narakasya ca /
sarvendriyavināśānāṃ hetubhūtaṃ hyanarthakam // Dhs_10.7 //
atiharṣābhidhānasya śokasya ca bhayasya ca /
vāgdoṣasyātidamyasya pāruṣyasyāspadaṃ hi tat // Dhs_10.8 //
madyenākṣiptamanasaḥ puruṣāḥ paśubhiḥ samāḥ /
kāryākārya na vindanti tasmānmadyaṃ vivarjayet // Dhs_10.9 //
madyakṣipto hi puruṣo jīvannapi mṛto mataḥ /
ya icchejjīvitaṃ saukhyaṃ sa madyaṃ varjayet sadā // Dhs_10.10 //

madyaṃ sarvadoṣāspadam

sarvadoṣāspadaṃ madyaṃ sarvānarthakaraṃ sadā /
sarvapāpeṣu sopānaṃ tamasāmālayo mahān // Dhs_10.11 //

madyena pretaloke narake vā patanam

madyena narakaṃ yānti pretalokaṃ tathaiva ca /
tiryakṣu yānti puruṣā madyadoṣeṇa vañcitāḥ // Dhs_10.12 //
viṣādapi viṣaṃ madyaṃ narakānnarakaṃ tathā /
vyādhīnāṃ ca paraṃ vyādhirmadyamuktaṃ manīṣibhiḥ // Dhs_10.13 //

madyena hānipradarśanam

buddhīndriyavināśāya dharmaratnaṃ kṣayāya ca /
yo 'tirekaparaṃ madyaṃ brahmacaryabadhāya ca // Dhs_10.14 //
madyena laghutāṃ yānti pārthivā śāstracakṣuṣaḥ /
kiṃ punaḥ prākṛtā martyā madyapānavilambitāḥ // Dhs_10.15 //

madyasya vināśakaratvam

kuṭhāraḥ sarvadharmāṇāṃ hrīvināśakaraṃ param /
madyaṃ niṣevitaṃ martyairvināśāyopakalpyate // Dhs_10.16 //

madyena jñānājñānavivekaśūnyapradarśanam

na jñānaṃ nāpi vijñānaṃ na kāryāṇi na ca kriyām /
jānīte puruṣaḥ sarva madyena hṛtacetasā // Dhs_10.17 //

madyasevanasya paritāpasādhanam

akasmāt tapyate janturakasmāt paritapyate /
bhavatyakasmāt pāpī (ca) yo madyamanusevate // Dhs_10.18 //

madyasya buddhisammohajanakatvam

buddhisammohajanakaṃ lokadvayavināśakam /
vahniśca mokṣadharmāṇāṃ madyamekaṃ vyavasthitam // Dhs_10.19 //

madyasya kimpākatvam

abhyāse madhuraṃ madyaṃ vipāke paramaṃ kaṭu /
kimpākādapi kimpākaṃ madyamuktaṃ parīkṣakaiḥ // Dhs_10.20 //

narakasya sādhanaṃ madyam

na madye viśvaseddhīmān naraṃ vakṣyati māmiti /
śītasparśa vipākoṣṇaṃ madyaṃ narakagāmikam // Dhs_10.21 //
sampattau vyasanaṃ madyaṃ devānāṃ tu viśeṣataḥ /
yathā yathā sukhā prītistannāśe vyasanaṃ tathā // Dhs_10.22 //
madyapānamadonmattāḥ sattvā mohavaśānugāḥ /
sākṣyamohamayaṃ pānaṃ pibanti rasatṛṣṇayā // Dhs_10.23 //
madyaṃ mohamayaṃ pāna pītvā kālena coditāḥ /
nākāt pratyakṣanarakaṃ tasmāt madyaṃ na saṃspṛśet // Dhs_10.24 //

darśanātpānācca madyapānaṃ mohajanakam

darśanāt sparśanāt pānāta madyaṃ mohayate naram /
tasmāt sa madyapānaṃ ca dūrataḥ parivarjayet // Dhs_10.25 //
darśanājjāyate lobhaḥ sparśanād gandhasambhavaḥ /
gandhād rasābhilāṣaśca rasanādadhamā matiḥ // Dhs_10.26 //

manīṣiṇaḥ madyasevanātpatanti

naikasarvādhamaṃ nyāsaṃ kathayanti manīṣiṇaḥ /
nāmarūpaniṣedhāya yathā madyaṃ niṣevitam // Dhs_10.27 //

madyapānaphalasūcanam

vāgbhrāmayati mastiṣkaṃ cakṣuṣīdhvanireva ca /
sambhrāntivimatirmūḍho na kiñcit pratipadyate // Dhs_10.28 //

striyo 'pi madyapāyinamupahasanti

striyo 'pyupahasantīmaṃ puruṣaṃ patitaṃ bhuvi /
niśceṣṭaṃ kāṣṭhasadṛśaṃ niścalaṃ patitaṃ bhuvi // Dhs_10.29 //

madyapānaṃ maraṇādapi nikṛṣṭataram

sambhāvitasya maraṇaṃ madyapānaṃ prakīrtyate /
hālāhalādabhyadhikaṃ kārāvāsādhikaṃ ca tat // Dhs_10.30 //

madyapānavarjanaṃ śreyaskaram

ādīnavāśca ṣaṭ triṃśanmadyapānādavasthitāḥ /
tasmādādīnavo jñeyaḥ sa hi tad varjayet sadā // Dhs_10.31 //

madyapānaṃ viduṣo 'pi jantoḥ malinīkaraṇāya bhavati

atijātasya viduṣo malinīkaraṇaṃ mahat /
kāśapuṣpasamaṃ jantuṃ kurute laghusattvaram // Dhs_10.32 //

viṣayānaladagdhaḥ kāryākāryaśūnyo bhavati

pramādauhyati magnānāṃ viṣayairapahṛṣyate /
madyapānena bhūyaśca manovyāmohakāriṇā // Dhs_10.33 //
viṣayānaladagdhasya kāryākāryamajānataḥ /
vanopavanalabdhasya madyapānasya kiṃ punaḥ // Dhs_10.34 //

madyapānaṃ mohāya pāpāya jāyate

rasena śobhanaṃ madyaṃ pariṇāmena dāruṇam /
pariṇāmaphalaṃ pāpaṃ narakeṣūpapadyate // Dhs_10.35 //
pītaṃ janayate mohaṃ mohāt pāpeṣu rakṣyate /
saṃraktahṛdayo bālo narakānupadhāvati // Dhs_10.36 //

madyapānamadhamatvasādhanam

prakarṣa janayatyādau vipāke dainyamuttamam /
tṛṭ chedaṃ kurute cāsau paścāddāhaṃ sudāruṇam // Dhs_10.37 //
tad buddhiṃ nāśayatyādau paścānnāśayate sukham /
tasmāt sa puruṣo dhīro yo madyaṃ nānusevate // Dhs_10.38 //

madyaniṣeviṇo vihagasadṛśā bhavanti

vihagaiḥ sadṛśaṃ yānti puruṣā madyasevinaḥ /
tulyaṃ vyāmohajanakaṃ madyaṃ mohamahāviṣam // Dhs_10.39 //

vimohitā durgatimadhigacchanti

yairmadyaṃ viṣavad dṛṣṭaṃ tairdṛṣṭaṃ padamuttamam /
yaistu tad virasaṃ pītaṃ pītaṃ tāmra (ka) lohitam // Dhs_10.40 //
niṣpratīkārakarmāṇi yaḥ karoti vimohitaḥ /
madyapānasamāviṣṭaḥ so 'nte gacchati durgatim // Dhs_10.41 //

madyapānasevināṃ nāśo bhavati

ekatra sarvapāpāni madyapāna (niṣevaṇam) /
yasmānnāśayate (madyaṃ) cittamūlaśca saṃvaraḥ // Dhs_10.42 //

madyapāyī naṣṭadharmo bhavati

naikāṅgitā hi cittasya na dharmāṇāṃ vicāraṇā /
yaḥ pā(pa)nirato bhikṣurbhavenmadyaniṣevaṇāt // Dhs_10.43 //
madyenākṣiptamanaso kuśalasya ca ghātakaḥ /
naṣṭadharmasya sattvasya nāyaṃ loko na cāparaḥ // Dhs_10.44 //
īryyāpathaṃ na jānāti na kālaṃ nāpi deśanām /
saddharmato viruddhaśca tucchaṃ kimapi bhāṣate // Dhs_10.45 //
svayaṃ tāvanna jānāti kimidaṃ kathyate mayā /
vākpāruṣyaṃ kathaṃ cānyaṃ parijñāsyatyaśobhanam // Dhs_10.46 //
lāghavaṃ yāti lokasya dharmācca parihīyate /
nidhana puruṣairdṛṣṭaṃ madyajvalanasevanāt // Dhs_10.47 //

madyapānaṃ kutsāṃ sampādayati

nāśo bhavatyatīte hi vartamāne suhṛjjane /
anāgate kutsitānāṃ madyaṃ traikālyanāśakam // Dhs_10.48 //

madyaṃ dharmapradūṣakameva

nāmarūpavināśāya cittanāśāya dehinām /
utpannadoṣajanakaṃ madyaṃ dharmapradūṣakam // Dhs_10.49 //

madyavarjanaṃ dharmāya pānañca mṛtyurna bhavati

samāhitā dharmaśīlāḥ puruṣā madyavarjakāḥ /
te yānti paramaṃ sthānaṃ yatra mṛtyurna vidyate // Dhs_10.50 //

// iti madyajugupsāvargo daśamaḥ //

atha dvitīyam udānam

(cittañca vāk tathā karma saṃyojanantu pāpakam /

narakapretatiryakkṣutkausīdyāni vidurdaśa // )

(11) cittavargaḥ

cittaṃ rājavat pravartate

agādhaṃ viṣamaṃ tīvraṃ sarvasattvagataṃ mahat /
cittaṃ sarvasya jagato rājavat sampravartate // Dhs_11.1 //

cittadhāriṇastajjñāḥ paramāṃ gatiṃ prāpnuvanti

adṛśyaṃ samprati bhayaṃ karma nārakacañcalāḥ /
ye cittadhāriṇastajjñāste gatāḥ paramāṃ gatim // Dhs_11.2 //
etannayati vyutthānametannayati durgatim /
tadevādyantamamalaṃ nirvāṇamadhigacchati // Dhs_11.3 //
manaḥ pūrvamaṅgamā dharmā manaḥ śreṣṭhā manomayāḥ /
manasā suprasannena bhāṣate vā karoti vā // Dhs_11.4 //

cittavaśagasya cittamanudhāvati

yo na cittasya vaśagaścittaṃ tasyāntagaṃ sadā /
sa nirṇāśayati kleśān tamaḥ sūryodayo yathā // Dhs_11.5 //

cittadagdhāḥ nāśaṃ yānti

cittaṃ śatruḥ paraṃ śatrurna śatruraparaḥ smṛtaḥ /
cittadagdhāḥ sadā sattvāḥ kāladagdhā yathā jaḍāḥ // Dhs_11.6 //
yaścittavaśamāpanno bālo mūḍho 'jitendriyaḥ /
tena duḥkhe samo nāsti nirvāṇaṃ tasya dūrataḥ // Dhs_11.7 //

cittavaśagaḥ naraḥ narakamadhigacchati

āvarjyaḥ śatruraparo na cittāni (nigūhate) /
eṣa badhnāti puruṣo nṛpateryamaśāsane // Dhs_11.8 //
viṣayeṣu ratā nityaṃ na sa dharmaḥ kathañcana /
saddharmapathasammūḍho narakaṃ nayate mahat // Dhs_11.9 //
durdamānāṃ paraṃ cittamanīnāmagniruttamaḥ /
durdāntaṃ śīghragantṛ ca narakaṃ nayate dhruvam // Dhs_11.10 //
ye cittasya vaśaṃ yātā yātāste narakaṃ purā /
yaistu tad vāryate śīghraṃ na te duḥkhānugāminaḥ // Dhs_11.11 //

cittānurūpaṃ sukhaṃ duḥkhañca bhavati

yathā yathā (nṛṇāṃ) cittaṃ pariṇāmastathā tathā /
kalpānāṃ śubhakarttuśca pāpakarttuśca pāpakam // Dhs_11.12 //
cittāyattaṃ bhavet karma karmāyattaṃ mano bhavet /
cittakarma samutthāya saṃsāraḥ parikīrtitaḥ // Dhs_11.13 //
duṣṭena cetasā karma yaḥ karoti pumāniha /
pacyate narake tena jālinyā sa viḍambitaḥ // Dhs_11.14 //

cittakarma evaṃ saṃsāraḥ

cittādhīnaṃ bhavet pāpaṃ saṃsāraḥ parikīrtitaḥ /
cittapratyayajaṃ hyetat hetupratyayasambhavam // Dhs_11.15 //
cittena vañcitāḥ sattvā pāpasya vaśamāgatāḥ /
gacchanti narakaṃ pāpāt kāraṇāgramahābhayā(t) // Dhs_11.16 //
na bhavet cittavaśago 'pi tu dharmavaśo bhavet
na gacchet cittavaśatāṃ gacched dharmavaśe sadā /
dharmacārī sukhī nityaṃ pāpacārī na śarmabhāk // Dhs_11.17 //

cittāyattaṃ sarva phalam

cittāyattā kriyā sarvā cittāyattaṃ phalaṃ smṛtam /
vicittaṃ hi phalaṃ cittaṃ tathā phalamadhismṛtam // Dhs_11.18 //
cittena cintitaṃ sarva lokaścittabhavānugaḥ /
na hi tad vidyate sthānaṃ yanna cittavaśānugam // Dhs_11.19 //

śubhasya nirvāṇasādhanatvam

mokṣa bandhanayormūlaṃ hetubhūtaṃ paraṃ matam /
śubhena mucyate janturaśubhenāśu badhyate // Dhs_11.20 //
cittavaśagāḥ kadāpi nirvāṇaṃ nādhigacchanti
jālinyā mohitāḥ sattvāścittasya vaśamāgatāḥ /
nirvāṇaṃ nāpi gacchanti jātyandhā iva satpatham // Dhs_11.21 //
pañcendriyāṇi jitavān pāpaṃ bhuṅkte na karhicit /
ekacittaṃ tathā karma kurute vividhe bhave // Dhs_11.22 //
pañcaraṅgojjvalaṃ cittaṃ yathā dṛśyaṃ praśasyate /
pañcendriyavicitraṃ hi tathā karma bhave bhavet // Dhs_11.23 //

cittakarttānekadhā bhavati

cittakartā hi puruṣo dṛśyairbhavati naikadhā /
cittaṃ cittakaraṃ śūnyaṃ sarvathā naiva dṛśyate // Dhs_11.24 //

cittaṃ śobhanamaśobhanaṃ ca karma karoti

śobhanāśobhanaṃ citraṃ yathā bhittiḥ kṛtistathā /
śobhanāśobhanaṃ karma tathā cittaṃ karoti hi // Dhs_11.25 //

cittānugaṃ karma

divārātrau yathā cittaṃ sthitaṃ bhavati citragam /
divārātrau tathā karma bhave samanuvartate // Dhs_11.26 //
akṛtvā sukṛtaṃ karma cittavṛttyanugā narāḥ /
patanti vivaśāḥ pāpe cittāriparivañcitāḥ // Dhs_11.27 //
karmacittakaro hyeṣa yatra yatra niyujyate /
caracittena mahatā taccittaṃ ca karotyayam // Dhs_11.28 //
pariṇāmaviśeṣeṇa yatra yatra niyokṣyate /
preṣyante tatra cittena tridhā tu gaticāriṇaḥ // Dhs_11.29 //

cittasya damanaṃ sukhāvaham

cittādhināni vartante sarvakarmāṇi dehinām /
tasmāccittaṃ sadā dāntaṃ nayate padamacyutam // Dhs_11.30 //
durviṣahyasya laghunā yatra yatra nipātinaḥ /
cittasya damanaṃ sādhu cittaṃ dāntaṃ sukhāvaham // Dhs_11.31 //
yena cittaṃ sadā dāntaṃ tena doṣāḥ sadā jitāḥ /
jitadoṣasya dhīrasya duḥkhaṃ naiva prapadyate // Dhs_11.32 //

cittasya laghuceṣṭitameva duḥkham

yacca svakaṃ bhaved duḥkhaṃ yacca duḥkhaṃ paratra ca /
tat sarvamaviṣahyasya cittasya laghuceṣṭitam // Dhs_11.33 //

cittameva sarveṣāṃ prabhuḥ

sasurāsuranāgānāṃ piśācoragarakṣasām /
prabhurekaḥ paraṃ cittaṃ rājā(hi)tribhavasya tat // Dhs_11.34 //

cittabhrāntaduḥkhamaśnute

cittaṃ nayati deveṣu cittañca narabhūmiṣu /
cittaṃ nayatyapāye(ṣu) cittaṃ bhrāmayati prajāḥ // Dhs_11.35 //
cittād bhrāntasya naṣṭasya viṣayairmohitasya ca /
tṛṣṇayā dahyamānasya sthitaṃ duḥkhamanuttamam // Dhs_11.36 //

cittasya damanāt sukhānubhūtirbhavati

ekacāri sadāmūḍhaṃ durviṣahyaṃ mahābalam /
sampradāri sadādṛśyaṃ capalaṃ śīghragāminam // Dhs_11.37 //
evaṃ vidhaṃ hi ye cittaṃ damayanti manīṣiṇaḥ /
te mārabandhanātītāḥ pāraṃ prāptāḥ sukhodayam // Dhs_11.38 //

capalaṃ cittaṃ narakāyopakalpyate

saṅkalpakuṭilaṃ tīvramagādhaṃ capalaṃ hi tat /
cittaṃ tamaḥśritaṃ śubhraṃ narakāyopakalpyate // Dhs_11.39 //

doṣanirmukto 'cyutaṃ padaṃ prāpnoti

tadevaṃ doṣanirmuktaṃ nendriyārthavaśānugam /
aliptaṃ pāpakairdharmairnayate padamacyutam // Dhs_11.40 //

śuddhaṃ cittaṃ śuddhe karmaṇi pravartate

hetupratyayajaṃ cittaṃ yogavāhi paraṃ ca tat /
pariṇāmavaśācchīghraṃ tathā tat sampravartate // Dhs_11.41 //

cittānadhīnatve karma cañcalaṃ bhavati

ekaṃ karoti karmāṇi vividhāni calaṃ ca tat /
ekānekaṃ caraṃ sūkṣmaṃ kṣaṇādūrdhva na tiṣṭhati // Dhs_11.42 //

saṃsārasya māyopamatvapratipādanam

durvijñeyaḥ sadā tasya niḥśarīrasya sarvadā /
ko 'sau nayati lokāntamatha kena ca gacchati // Dhs_11.43 //
gataśca tiṣṭhati kutra śarīrakarmakārakam /
dṛśyāni tasya karmāṇi sañcayo na ca dṛśyate // Dhs_11.44 //
damanaṃ duṣkaraṃ tasya yasya bhūtirna vidyate /
sarvasattvagataṃ ghoraṃ laghukāri ca cākṣuṣam // Dhs_11.45 //
pāpāt pāpataraṃ dṛṣṭaṃ māyopamamidaṃ bhavet /
puṇyāt puṇyataraṃ dṛṣṭaṃ samyagmārgasamāśritam // Dhs_11.46 //

māyopamatvasamarthanam

na gatirjñāyate tasya gamanaṃ naiva dṛśyate /
nīyate ca kṣataṃ sarva jātyuttarasamāni ca // Dhs_11.47 //
śastreṇa chidyate nedaṃ jvalanena ca dahayate /
chidyate dahyate caiva janaḥ sarvamacakṣuṣā // Dhs_11.48 //
dṛḍhaṃ yat karmarajjvādi naraṃ badhnāti duḥkhitam /
jātyantarasahastrāṇi nayate na ca dṛśyate // Dhs_11.49 //

dāntameva cittaṃ sukhāvaham

muhūrtena śubhaṃ bhūtaṃ muhūrtenāśubhaṃ ca tat /
śubhāśubhābhyāṃ racitaṃ(cittaṃ) dāntaṃ sukhāvaham // Dhs_11.50 //
ṣaḍ bhirdvāraiḥ prasūteṣu viṣayeṣvatilolupam /
cittaṃ nayati lokāntaṃ vyasanaṃ na ca budhyate // Dhs_11.51 //

viprasannacittasya śreyaskaratve 'nuttamaṃ sukhaṃ bhavati

viprasannaṃ yathā toyaṃ viprasannaṃ yathā nabhaḥ /
viprasannaṃ tathā cittaṃ nīyate sukhamuttamam // Dhs_11.52 //
janāḥ sātiśayā (dṛṣṭā) vitarkaviṣayodbhavāt /
pauravāścittarājñaste bhavanti sahacāriṇaḥ // Dhs_11.53 //

cañcalaṃ manaḥ saṃsāre gatiṃ kārayati

dhāvati yatra ca manastatra dhāvantyajñāninaḥ /
parasparabalānnī (tā) bhramanti tribhavārṇa(va)m // Dhs_11.54 //

viśeṣacittenottamā gatirbhavati

cittavaiśadya bhāvānāṃ viśeṣaḥ karmaṇāstathā /
na karmaguṇahīnasya viśeṣa upalabhyate // Dhs_11.55 //

susamāhitacittasya praśaṃsā

susamāhitacittaḥ sa nityaṃ dharmānudarśakaḥ /
na doṣavaśamāyāti yathā divyastamonudaḥ // Dhs_11.56 //

gṛhasthasya samyagdṛṣṭitve nirvāṇaprāptirbhavati

samyagdṛṣṭeścādhimātrā yasya cetasi vartate /
gṛhastho 'pi sa me jñeyo muktaḥ saṃsārabandhanāt // Dhs_11.57 //

vijñā devalokaṃ gacchanti

kalyāṇanirmalaṃ yacca tato doṣeṇa bādhyate /
vijño (na) malamāpnoti devaloke sa jāyate // Dhs_11.58 //

vinītacittāḥ sukhagāmino bhavanti

viṣayadvāracapalaṃ nadīkuṭilagāminam /
yairvinītamidaṃ cittaṃ te surāḥ śubhabhāginaḥ // Dhs_11.59 //

adharmamārgaḥ kalyāṇāya na bhavati

adharmapathamāśritya janāḥ pāpavaśānugāḥ /
ciraṃ bhramanti saṃsāre cittena parikheditāḥ // Dhs_11.60 //

cittaṃ kṣaṇe kṣaṇe parivartate

kṣaṇe kṣaṇe cittamidaṃ naikaśaḥ parivartate /
laghusvabhāvacapalaṃ māyāgandharvasannibham // Dhs_11.61 //

cañcalacitto baddho bhavati

tasya bandhanameveṣṭaṃ jñānavijñānasammatam /
dūravṛttirmahāvegaḥ paridhāvatyanekadhā // Dhs_11.62 //

dhṛtyā cittadhāriṇaḥ sukhamaśnute

hriyamāṇaṃ sadā cittamindriyārthe durāsadam /
sandhārayati yo dhṛtyā sa dhīraḥ pāragāmikaḥ // Dhs_11.63 //
dhṛtimajñānamohaṃ ca viṣayottānamānasam /
sandhārayati yo dhīmān sa loke paṇḍito naraḥ // Dhs_11.64 //

śubhacittaṃ kāmāvarodhakaṃ bhavati

yo yathā kurute cittaṃ tathā kāmān sa paśyati /
śubhena kāmaśamanaṃ nāśubhena pravardhanam // Dhs_11.65 //
apraśāntamatirduḥkhamāpnoti
śāntacittaṃmanāḥ kāmānasyatīha viṣāstravat /
apraśāntamatiḥ sarpamaṇivat tān sa paśyati // Dhs_11.66 //

cittavaśago na śubhāṃ gatimāpnoti

indriyāṇīndriyārthāśca cittādhīnā bhavantyamī /
citta saṃśleṣayogena pariṇāmaḥ pravartate // Dhs_11.67 //

dhīrapraśaṃsā

tasyaiva vyavadhānena dhīraśca pratibudhyate /
rūpasāmānyato dṛṣṭaṃ pariṇāmaḥ kathaṃ pṛthak // Dhs_11.68 //

cittasvarūpanirūpaṇam

yathā rūpaṃ tathā sarva viṣayāścittahetavaḥ /
cittaṃ dāntaṃ sadā śāntaṃ doṣamiśravigarhitam // Dhs_11.69 //
ekamekaṃ yathā śāli gandharūpe pṛthagvidhe /
saṃśleṣo yāti nānātvaṃ tathācittaṃ pravartate // Dhs_11.70 //
kriyāṃ hi tatra kurute yatra (cittaṃ) pradhāvati /
cittasaṃvāhanaṃ tadvākyaṃ loko 'yaṃ sampravartate // Dhs_11.71 //
viṣayād bhrāntamanasaś(cā)tivego mahābalaḥ /
cittaṃ(śānta)karaṃ dāntaṃ śivaṃ bhavati dehinām // Dhs_11.72 //

dāntena cetasā tattvadarśanaṃ bhavati

tenādāntena śīghreṇa sarvapāpavihāriṇā /
bhrāmyate tribhavaḥ sarvaḥ na ca tattvaṃ sa paśyati // Dhs_11.73 //

samīraṇaraṇodbhrānto lokaḥ saṃsāre bhramati

samīraṇaraṇodbhrānto yathā bhramati sāgaraḥ /
citteśvarasamāyukto loko 'yaṃ bhrāmyate sadā // Dhs_11.74 //

cittaṃ śubhaṃ sukhamedhīta

śubhopanītaṃ cittaṃ(hi) śubheṣvevāpanīyate /
tathā śubhānucaritamaśnute teṣu dhāvati // Dhs_11.75 //

yogavāhicittaṃ pratyayaṃ labhate

yogavāhi nṛṇāṃ cittaṃ vāyvambusamameva ca /
pratyayaśca yathā labhyastathā tat paridhāvati // Dhs_11.76 //

cittaṃ pradhāvati parivartate ca

śīghraṃ pradhāvate cittaṃ śīghrañca parivartate /
śīghraṃ nayati deveśa (bhuvane) dāyabhūmiṣu // Dhs_11.77 //

cittasya karttṛtvam

karttṛtvaṃ sarvadharmāṇāṃ bharttṛtvaṃ sarvakarmaṇām /
netṛtvaṃ sarvakarmāṇāṃ cittatvamiti lakṣyate // Dhs_11.78 //

cittaṃ na viśvaset

na viśvaseddhi cittasya nityaṃ chidraprahāriṇaḥ /
durlabhasyāpi vaśyasya capalasya viśeṣataḥ // Dhs_11.79 //

cittagativarṇanam

muhūrtena śubhaṃ yāti muhūrtena tathāśubham /
bhavatyavyākṛtaṃ śīghraṃ gatirasya na vidyate // Dhs_11.80 //
nāyatirjñāyate tasya gamanaṃ naiva vidyate /
abhūtaḥ sambhavastasya bhūtvā ca pratigacchati // Dhs_11.81 //

rūparahitaṃ cittam

nākāro vidyate tasya sañcayo 'pi na vidyate /
grahaṇaṃ tasya naivāsti niḥśarīrasya sarvataḥ // Dhs_11.82 //

pratyayasādhanavarṇanam

hetupratyayasāmagrayā prāptaḥ sañjāyate punaḥ /
maṇisomapratyayo (hi) pratyayo jñāyate 'nalaḥ // Dhs_11.83 //

cittamindriyarūpādīn prati dhāvati

tathaivendriyarūpādīn prativijñānasambhavaḥ /
naikasya jñāyate cittaṃ samavāyyanulakṣyate // Dhs_11.84 //

cittaṃ durnivāryam

tadevaṃ viṣayaṃ matvā durnivārya ca sarvataḥ /
saddharmamatirāstheyā na kāmeṣu kathañcana // Dhs_11.85 //

cittamati capalam

caṇḍāticapalaṃ tīvramaviṣahyaṃ mahāvalam /
cittaṃ karoti karmāṇi yanna paśyanti bāliśāḥ // Dhs_11.86 //

duḥkhapravartakaṃ cittam

sarvasya karmaṇaścittaṃ hetubhūtaṃ bhave bhave /
bhavet pravartakaṃ duḥkhaṃ yena dhāvati bāliśaḥ // Dhs_11.87 //

cittadoṣo mahādoṣa eva

vātādayo na doṣāḥ syurdoṣā rāgādayo matāḥ /
vātādibhirapāyeṣu mānavo nopapadyate // Dhs_11.88 //
cittadoṣo mahādoṣo nityaṃ(pāpa) vidarśakaḥ /
tasmātteṣāṃ samāśreyo na vātādigamādiha // Dhs_11.89 //

rāgānugaṃ cittaṃ duṣṭaṃ bhavati

vātādayaḥ praṇaśyanti dehanāśāccharīriṇām /
(rāgādayo) na tasya syurjanmāntaraśatairapi // Dhs_11.90 //
tasmād rāgasya vaśagaṃ na vidheyaṃ kadācana /
ābhyantikaṃ paraṃ śreyaḥ prāpyate rāgasaṅkramāt // Dhs_11.91 //

mana eva cikitsako bhavati

yaścittavaidyaḥ sa bhiṣag na śarīrabhiṣag bhṛśam /
manaścikitsako jñeyo na tathā laukiko mataḥ // Dhs_11.92 //

svacittakarmaṇā dagdho narake patati

karmacintyaṃ samaṃ cintyaṃ na cittena prapadyate /
svacittakarmaṇā dagdho narakānupadhāvati // Dhs_11.93 //

dhyānādeva cittaṃ śuddhaṃ bhavati

yacchreyaḥ samacittasya na tat (kvāpyupa)padyate /
saṃrakṣyaṃ hṛdayaṃ mūḍhaḥ prayātamanudhāvati // Dhs_11.94 //

cittavaśago duḥkhamāpnoti

dhyānād dhyeyena kūṭena yaḥ pumān vanamāśritaḥ /
taṃ muktvā cittakaḥ so 'yaṃ saṃprahṛṣyati bāliśaḥ // Dhs_11.95 //
ye bālāścittapāśena cittakarmavicāriṇaḥ /
nīyante hyavaśā ghoraṃ narakaṃ karmamohitā // Dhs_11.96 //

cittavaividhyanirūpaṇam

sucittamapi yaccitaṃ na taccittaṃ satāṃ matam /
karmacittaṃ mahācittaṃ tridhātugatacitritam // Dhs_11.97 //
sattvā citrairupāyairhi bhramanti gatipañcake /
tat sarva karmasācivyaṃ citrakartṛ vicitritam // Dhs_11.98 //

cittavaśago baddho bhavati

cittacitrakareṇedaṃ karmajātaṃ vicitritam /
yena sarvamidaṃ baddhaṃ jagad bhramati mohitam // Dhs_11.99 //
varṣātaparajodhūmaiścittaṃ naśyati bhūbhujaiḥ /
kalpakoṭisahastreṇa citraṃ cittaṃ vinaśyati // Dhs_11.100 //
nāśaṃ prayāti basudhā sāgaraścāpi śuṣyati /
cittenāpi kṛtaṃ citraṃ tasyānubhavane sthite // Dhs_11.101 //

pramatte citte nānāgatirbhavati

nānāgatisamāvṛttā nānākarmasamānugāḥ /
nānācittavaśāḥ sattvā bhramanti gatipañcake // Dhs_11.102 //
bāliśā (nāṃ)nṛṇāṃ cittaṃ viṣayaṃ(prati)dhāvati /
na cinotyaśubhaṃ karma yena dhāvati durgatim // Dhs_11.103 //

cañcalaṃ cittaṃ sadā viṣamaṃ bhavati

tasmāccittaṃ sadā rakṣyaṃ cañcalaṃ viṣamaṃ kharam /
nityaṃ viṣayasaṃsaktaṃ tṛṣṇāviṣasamāvṛttam // Dhs_11.104 //

viṣayānuraktaṃ cittaṃ vyasane pātayati

dhāvate viṣayaṃ caitad vyasanaṃ nāvabudhyate /
paścāttu vyasane prāpte phalaṃ vindati karmaṇaḥ // Dhs_11.105 //

samāhitacittaḥ sukhamaśnute

apāyabhīrutā tasya tasya cittaṃ samāhitam /
samāhitena cittena sukhāt sukhamavāpnute // Dhs_11.106 //

nirjitacittaḥ sukhamāpnoti

viṣamaṃ capalaṃ tīvramaviṣahyaṃ mahābalam /
yaiścittaṃ nirjitaṃ dhīraiste loke sukhino matāḥ // Dhs_11.107 //

// iti cittavarga ekādaśaḥ //

(12) vāgvargaḥ

nirvāṇābhilāṣukaḥ pāruṣyaṃ varjayet

pāruṣyaṃ varjayet dhīmān samyagvāg bhīrato bhavet /
mādhuryābhirato jarntunirvāṇasyāntike sthitaḥ // Dhs_12.1 //
vācaṃ paśyan sadābhāṣenmalināṃ ca vivarjayet /
vāṅmanenābhibhūtā ye te yānti narakaṃ narāḥ // Dhs_12.2 //
ekadharmavyatītasya mṛṣāvādasya dehinaḥ /
pratīrṇapratilokasya nākārya pāpamastiha // Dhs_12.3 //

mṛṣāvāg na prayoktavyā

mṛṣāvācaṃ na bhāṣeta sarvā pratyayakārikām /
yathā badhyati saṃsāre sugatiṃ naiva paśyati // Dhs_12.4 //
sādhupratyayatenīhā sarvavidveṣakārikā /
kāntāraḥ sarvādharmāṇāṃ mṛṣāvāca pravartate // Dhs_12.5 //
jātamātrasya martyasya kaṭhārī jāyate mukhe /
paścāt chinattyātmānaṃ vācā durbhāṣitaṃ vadan // Dhs_12.6 //
sarvā kāryapatākā sā sarvapāpaprasūtikā /
tamasāṃ yonirekā sā yāṃ vācaṃ bhāṣate mṛṣā // Dhs_12.7 //
satyena hīnāḥ puruṣāḥ sarvasādhuvivarjitāḥ /
tṛṇavad yānti loke 'smin pratyapāyeṣu duḥkhitāḥ // Dhs_12.8 //
na vadedanṛtaṃ dhīraḥ kaṣṭā hyanṛtavāditā /
pūtigandhyasukhī cāpi paścāttāpena tapyate // Dhs_12.9 //

satyamahimā

satyaṃ ca na vivarjeta tasya dharmo na vidyate /
vinivartitadharmasya sthitaṃ duḥkhamanekajam // Dhs_12.10 //

satyaṃ sarvadharmāṇāṃ pradīpabhūtam

pradīpaḥ sarvadharmāṇāṃ sādhūnāṃ ratnavat priyam /
svargasya ca paraṃ vartma satyamuktaṃ gatajvaraiḥ // Dhs_12.11 //
satyaṃ na hi divaṃ yāti mokṣasyāsatyavādinaḥ /
satyahīnā hi puruṣāḥ paśutulyāḥ prakīrtitāḥ // Dhs_12.12 //
jaghanyānāṃ jaghānyāste yeṣāṃ na vidyate /
satyaṃ dharmasya sopānaṃ jyotiṣāmākaro mahān // Dhs_12.13 //
panthāśca mokṣadharmāṇāṃ dhanānāṃ dhanamuttamam /
pāpakaiśca (pari)trāṇāṃ satyamuktaṃ manīṣibhiḥ // Dhs_12.14 //

satyabhūṣitaṃ vāg bhūṣaṇasyāpi bhūṣaṇam

jyotiṣāṃ paramaṃ jyotiścakṣuścakṣuṣmatāmapi /
draviṇena vinā satyaṃ bhūṣaṇasyāpi bhūṣaṇam // Dhs_12.15 //
nidhānamatulaṃ satyamahārya (sarvasādhakam) /
gacchanti (satyā yiṇaḥ) puruṣāḥ paramāṃ gatim // Dhs_12.16 //
na tathā bhāsate rājā nānālaṅkārabhūṣitaḥ /
satyena bhūṣito dhīmān śobhate devavad yathā // Dhs_12.17 //
na mātā na pitā cātha mitrāṇi na ca bāndhavāḥ /
trāṇamevaṃ yathā śrutvā tasmāt satyaparo bhavet // Dhs_12.18 //

anṛtanindā

vahnīnāṃ paramo vahnirviṣāṇāṃ paramaṃ viṣam /
durgatīnāṃ ca sopānamanṛtaṃ parikīrtitam // Dhs_12.19 //
viṣāgnitulyasaṃsparśa vartayedanṛtaṃ pumān /
anṛtena hi yo deva dagdhaityabhidhīyate // Dhs_12.20 //

satyāsatyayoḥ parasparavirodhitvam

tasmāt sarvābhisāreṇa (na vadeda) nṛtaṃ pumān /
sarva bhayādikaṃ kaṣṭamanṛtaṃ kīrtitaṃ budhaiḥ // Dhs_12.21 //
vahnīnāṃ paramo vahnirnirdahedapi sāgaram /
kiṃ punaryo mṛṣāvādī kāṣṭhaloṣṭhasamākṛtiḥ // Dhs_12.22 //
satyaṃ tyaktvā mṛṣāvādaṃ yo naraḥ pratipadyate /
ratnaṃ tyaktvā sa pāpātmā pāṣāṇaṃ pratipadyate // Dhs_12.23 //
yasyātmā na bhavet dviṣṭo yasya vā narakaṃ priyam /
mṛṣāvādaṃ svadehāgnim abuddhiḥ sa niṣevate // Dhs_12.24 //

sadedaṃ satyavacanaṃ bhūṣaṇaṃ sarvadehinām /

satyaṃ tyaktvā mṛṣāvāde kasmād yānti kubuddhayaḥ // Dhs_12.25 //
satyaṃ guṇānāmagryaṃ vai doṣāṇāmanṛtaṃ smṛtam /
guṇāṃstyaktvā kathaṃ mūḍho doṣeṣu paridhāvati // Dhs_12.26 //
bījaṃ sarvasya duḥkhasya mṛṣāvādaḥ prakīrtitaḥ /
tathā satyaṃ sukhasyaiva tasmānnānṛtako bhavet // Dhs_12.27 //
satyavādī hi puruṣaḥ priyaḥ sarvasya dehinaḥ /
cakṣurdoṣaimṛṣāvādī tasmānnānṛtako bhavet // Dhs_12.28 //
devakalpāḥ sadā kṛṣṭāḥ puruṣāḥ satyavādinaḥ /
nārakeyāstathā mūḍhā janā hyanṛtacetasaḥ // Dhs_12.29 //
kalyāṇānāṃ paraṃ satyaṃ doṣāṇāmanṛtaṃ tathā /
doṣavarjī guṇadveṣī puruṣaḥ puruṣottamaḥ // Dhs_12.30 //
sukhodayaṃ sukhodarkaṃ sukhena paripacyate /
sukhena labhate satyaṃ(satyaṃ) nirvāṇagāmikam // Dhs_12.31 //
duḥkhodayaṃ kaṭuphalaṃ duḥkhena saha pacyate /
anṛtaṃ sarvaduḥkhāntaṃ kaḥ pumān na vivarjayet // Dhs_12.32 //
nānyadeśāgataṃ satyaṃ nānyasmāt prārthyate hi tat /
sarvatīrthottamaṃ satyaṃ na tīrthasalilāvṛtam // Dhs_12.33 //
dīpānāṃ ca paro dīpaḥ satyaṃ buddhena deśitam /
auṣadhānāṃ paraṃ tacca sadā duḥkhaniṣūdanam // Dhs_12.34 //
amṛtañca viṣañcaiva jihvāpāśe sthitaṃ nṛṇām /
amṛtaṃ satyamityuktaṃ viṣaṃ tūktaṃ mṛṣāvacaḥ // Dhs_12.35 //
yasyānṛtamabhipretaṃ tasya satyaṃ dhruvaṃ sthitam /
viṣantu yasyābhimataṃ tasyeṣṭaṃ syānmṛṣāvacaḥ // Dhs_12.36 //
viṣeṇa niścitaṃ nāśo mṛṣāvādena niścitaḥ /
mṛtavat sa pumānasti yo mithyātvabhibhāṣate // Dhs_12.37 //
nātmano hi hitaṃ pathyaṃ (para)sya na kathañcana /
paścāttu paraduḥkhāya tat kathaṃ sevyate nṛbhiḥ // Dhs_12.38 //
deśe deśe mayā dṛṣṭaṃ janmamṛtyusahasrakam /
paraḥ sahastraṃ janayennāśayedanṛtaṃ vacaḥ // Dhs_12.39 //
abhijātasa niṣkarṣo dvijātīnāṃ ca bhūṣaṇam /
darśanaṃ mokṣamārgasya satyamityabhidhīyate // Dhs_12.40 //
tṛṣṇānadī hayamārāṇāṃ satāṃ satyena karmaṇām /
pūrvavat satyamityuktaṃ paraṃ sugatadeśikam // Dhs_12.41 //
anādinidhane loke tṛṣṇāpāraṅgatā (narāḥ) /
nāstyatrāṇaṃ yathā satyamiti dharmavido viduḥ // Dhs_12.42 //

abhidhyāpāśo na sevanīyaḥ

satyavadhyā sadā kleśā vajravadhyā yathā nagāḥ /
hatā(ste) puruṣā (jñeyā ye ') bhidhyā parivañcitāḥ // Dhs_12.43 //
paracittasamenedaṃ rūpādyaiḥ parivañcyate /
abhidhyāmānasaṃ pāśaṃ sevitaṃ na vicakṣaṇaiḥ // Dhs_12.44 //
dahyate 'vikṛta ātmā tailadīptirivānalaḥ /
abhidhyādagdhamanasaḥ kāraṇaṃ nopalabhyate // Dhs_12.45 //

vyāpādaḥ sattvān mohayatyeva

yasmāt tat sarvadā varjyaṃ kaṭukāśāviṣodayam /

vyāpādamohitāḥ sattvā nityaṃ tadgatamānasāḥ // Dhs_12.46 //
na śāntimadhigacchanti sarpā iva bileśayāḥ /
atha kūrasvabhāvā ye vyāpādaparamā narāḥ // Dhs_12.47 //
na teṣāṃ vidyate saukhyamādityena yathā tamaḥ /
na dharme nārthanikaro na dharmā na ca bāndhavāḥ // Dhs_12.48 //
rakṣanti puruṣān sarvān vyāpādāhatacetasaḥ /
tamasāmākaro hyeṣa vyāpāda iha kathyate // Dhs_12.49 //
vyāpādayati janakaṃ vyāpādaḥ parikīrtitaḥ /
avyāpādaḥ paraṃ śreyo na vyāpādaḥ kathañcana // Dhs_12.50 //
avyāpādaparā ye tu te yānti padamacyutam /
niyatātathavādī yo 'dharmavādī na dhārmikaḥ // Dhs_12.51 //
sa cauraḥ sarvalokasya na cauraḥ prākṛtaḥ smṛtaḥ /
dharmavādī naro yastu carate dharmameva yaḥ // Dhs_12.52 //
sa yāti śāśvataṃ sthānaṃ yatra gatvā na śocyate /
mithyāvacohata (pumān) laukikaḥ samprakīrtyate // Dhs_12.53 //
lokottaraiḥ kalpaśataiḥ kadācit kathyate na vā /
tasmāt lokottaraṃ vākyaṃ laukikaṃ na kathañcana // Dhs_12.54 //
saṃsārabandhanaṃ dṛṣṭaṃ laukikaṃ viṣavad vacaḥ /
tṛṣṇārataḥ sadā puṇyānmucyateti suniścitam // Dhs_12.55 //
lokottaro (naro) dhanyo vidvadbhiḥ samudāhṛtaḥ /
hitaṃ tattvaṃ ca yo mūḍho na gṛhṇāti gurorvacaḥ // Dhs_12.56 //

satyavādī sadā devatābhiḥ puraskṛtaḥ

sa paścād vyasane prāpte tapyate svena cetasā /
satyavādī sadā dānto devatābhiḥ puraskṛtaḥ // Dhs_12.57 //
priyo bhavati lokasya paścād deveṣu modati /
priyo bhavati lokasya paścād svāntena(vardhate) /
darśanīyaṃ mukhaṃ cāsya devalokeṣu jāyate // Dhs_12.58 //
abhūtavādī puruṣaḥ sarvasattvopapātakaḥ /
tamonicayasaṅkāśo jīvannapi mṛtaḥ samaḥ // Dhs_12.59 //
kathaṃ na jihvā patitā vākyasaṃstutikattṛkā /
mṛṣā vadati yo vācaṃ sadbhūtaguṇanāśikām // Dhs_12.60 //
mukhe sannihito byālo mukhe sannihito 'phalaḥ /
(mukhe)sañjvalito vahniryo vācā bhāṣate mṛṣā // Dhs_12.61 //
jihvā saṅgrathitaiḥ pāśaiḥ narakasyāgrahetukaiḥ /
chettā ca dharmahetūnāṃ mṛṣāvādaḥ pravartate // Dhs_12.62 //
na tasya mātā na pitā buddho nāpi samvaraḥ /
yaḥ pāpabuddhiḥ patito mṛṣāvādaṃ prabhāṣateḥ // Dhs_12.63 //
akasmāllaghutāṃ yāti ṣaḍbhiśca parivartate /
mucyate devatābhiśca yo vācaṃ bhāṣate mṛṣā // Dhs_12.64 //
asaṅgṛhītavākyasyāvicārya krodhanasya ca /
capalasyālpabhāgyasya sthitaṃ duḥkhamanantakam // Dhs_12.65 //
parasya duḥkhaṃ dṛṣṭvāpi sattvaḥ sattvopapātakaḥ /
paravyasanavat tajjñaḥ pumān narakagāmikaḥ // Dhs_12.66 //
ye yathāvādino marttyā na ca tatkāriṇaḥ sadā // Dhs_12.67 //

satyameva svargasya nirvāṇasya ca sopānam

satyaṃ svargasya sopānaṃ nirvāṇadvārameva tat /
tasmāt satyaparo nityaṃ nityaṃ dharmagatiḥ smṛtiḥ // Dhs_12.68 //

anṛtaṃ na vadet

aśokamajaraṃ sthānaṃ prayāti puruṣottamaḥ /
varjayedanṛtaṃ dhīmān ninditaṃ tattvadarśibhiḥ // Dhs_12.69 //

// iti vāgvargo dvādaśaḥ //

(13) karmavargaḥ

śubhāśubhakarmaṇāṃ phalabhogaḥ

śubhānāmaśubhānāṃ ca karmaṇāṃ phalaniścayaḥ /
bhujyate sukṛtaṃ sarva karmabaddhā hi dehinaḥ // Dhs_13.1 //
(yadaṅgī)kriyate karma tatkṛdbhiranubhūyate /
cittamānena mūḍhena tṛṣṇānagaravāsinā // Dhs_13.2 //

svayameva phalaṃ bhuṅkte

sahāyairbahubhiḥ sārdha kurute karma duṣkṛtam /
ekākī karmaṇastasya phalaṃ bhuṅkte bhave bhave // Dhs_13.3 //
karmaṇāmavisaṃyogaḥ sarvaiḥ svajanabāndhavaiḥ /
śubhāśubhaṃ paraṃ loke gacchantamanugacchati // Dhs_13.4 //
yatra prayānti puṇyāni gandhastatrānudhāvati /
tathā śubhāśubhaṃ karma gacchantamanugacchati /
svakarmaphaladāyādā prāṇena karmayojinaḥ // Dhs_13.5 //

sukṛtaiḥ suralokaṃ gacchanti

sukṛtaiḥ suralokeṣu duṣkṛtaiśca tathāpyadhaḥ /
yadduḥkhaṃ karmaphalajaṃ jāyate kaṭukodayam // Dhs_13.6 //
tasyopamānamasuraṃ triṣu dhātuṣu jāyate /
tridoṣajaṃ tricittotthaṃ triṣu dhātuṣu pacyate // Dhs_13.7 //
tasya karmavipākasya triṣu dhātuṣu lakṣyate /
hetupratyayasāmagrīsamutthaṃ ca prameva tat // Dhs_13.8 //

anyakṛtakarmaṇaḥ phalaṃ nānyo bhuṅkte

na hyanyena kṛtaṃ pāpamanyena paripacyate /
sukarmaphaladāyādaḥ prāṇināṃ sarva eva hi // Dhs_13.9 //

pūrvoktānāṃ trividhānāṃ svasya kṛta eva vipāko bhavati

karmaṇastrividhasyāsya na cāpyanyasya pacyate /
catvāriṃśadvipākasya ghoraṃ bhavati ceṣṭitam // Dhs_13.10 //

karmaphalavarṇanam

ekaḥ karoti karmāṇi ekaśca phalamaśnute /
ekastarati durgāṇi sahāyo jāyate 'paraḥ // Dhs_13.11 //
jalāpekṣī jano yastu kurute karma duṣkṛtam /
na jano janaśatānāṃ bhuṅkte hi vyañjanaṃ (kvacit) // Dhs_13.12 //
na hyanyena kṛtaṃ karma saṅkrāmatyaparasya tat /
na manye 'nādinidhanamasmiṃlloke na cāparaiḥ // Dhs_13.13 //
duḥkhāsvādaṃ sukhodbhūtaṃ yena duścaritaṃ kṛtam /
tena carati saṃsāre prerite karmavāyunā // Dhs_13.14 //

kasya dharmo vardhate?

anapekṣitatattvasya vyākulīkṛtacetasaḥ /
vardhate sakalo (dharmaḥ) dharmāvṛtamanoharaḥ // Dhs_13.15 //

ke narakaṃ gacchanti?

manasā vañcitāḥ sattvā manasā vipramohitāḥ /
gacchanti narakaṃ pāpāstamastamaparāyaṇāḥ // Dhs_13.16 //
tamovṛte hi saṃsāre durlabhaṃ buddhaśāsanam /
duḥkhād duḥkhataraṃ yānti yebhyaḥ dharmo na rocate // Dhs_13.17 //
anādimati saṃsāre karmajālāvṛtā prajā /
jāyate bhriyate cai(va) svakarmaphalahetunā // Dhs_13.18 //
jāyante narake devā nārakeyāstathāvidhāḥ /
manuṣyāḥ pretaviṣaye narakaṃ vā prayānti hi // Dhs_13.19 //

sukarmaṇaiva sukham

anyonyaprabhavaṃ dṛṣṭaṃ duḥkhaṃ vā yadi vā sukham /
kleśadharmodbhave janmanyaparādikṛtaṃ ca tat // Dhs_13.20 //
asaṅkhyeyakṛtaṃ karma saṃsāre prāṇibhiḥ sadā /
tatra śakyaṃ budhairgantuṃ varjayitvā tathāgataiḥ // Dhs_13.21 //
nādharmasya phalaṃ sādhu viparītaṃ na pacyate /
hetoḥ sadṛśatā dṛṣṭā jalasya vividhasya vai // Dhs_13.22 //
sādṛśyasya hetuphalaṃ viparītaṃ na jātu hi /
saṃskṛtānāmarūpāṇāṃ hetuḥ pratyayasambhavaḥ // Dhs_13.23 //

sahetukaṃ sarva karmaphalam

nāhetukaṃ phalaṃ dṛṣṭaṃ narake tu viśeṣataḥ /
hetusaṅghātasaṃsaktaṃ narakeṣu vipacyate // Dhs_13.24 //
kṛtoparatagāḍhānāṃ niyataṃ pāpagāminām /
karmaṇā phalasambandho narakeṣu vipacyate // Dhs_13.25 //
deśānāṃ prati kālaṃ tu yat karma (vi)nivartate /
tasya neṣṭaṃ phalaṃ dṛṣṭaṃ tattvamārgavidarśakaiḥ // Dhs_13.26 //

udāharaṇapradarśanapūrvakaṃ phalasya karmādhīnatvameveti

dīpādhīnā prabhā yadvat karmādhīnaṃ phalaṃ tathā /
anyo 'nyaphalasambhūtaḥ saṃskṛtaḥ sarva eva hi // Dhs_13.27 //

pratītyasamutpādasamarthanam

anyonyahetukā dṛṣṭā hyanyonyavaśavartinaḥ /
sādṛśyasyānubandhena dṛśyante tattvadarśakaiḥ // Dhs_13.28 //
nāhetuphalasandhānamīśvarādibhirāsthitam /
bhavanti saṃskṛtā dharmā deśitāstattvadarśibhiḥ // Dhs_13.29 //
anādimatisaṃsāre hetupratyayasambhave /
sādṛśyaṃ karmaṇā dṛṣṭaṃ viparītaṃ na kalpyate // Dhs_13.30 //

buddhasya svarūpam

tatstheṣu karmavaśagāḥ prāṇinaḥ karmahetujāḥ /
sa karmaphalatattvajño (buddha) ityabhidhīyate // Dhs_13.31 //

keṣāṃ śāntiḥ na vidyate?

mārgāmārgaviruddhā ye mūḍhā buddhasya śāsane /
(na) teṣāṃ vidyate śāntirādityasya tamo yathā // Dhs_13.32 //

karmāyattaṃ sukham

karmāyattaṃ sukhaṃ dṛṣṭaṃ sukhāyattaṃ manastathā /
mano 'vaboddhayā(ste)dharmā ye vyutpattivicāriṇaḥ // Dhs_13.33 //

sucaritasya karmaṇaḥ phalam

anityāḥ sarvasaṃskārā jalabud budasannibhāḥ /
tasmāt sucaritaṃ karma loke martya paratra ca // Dhs_13.34 //
dṛṣṭaṃ karmaphalaṃ loke dṛṣṭā eva vicitratā /
yaḥ pramādaparaḥ puṃsāstasyātmā dhruvamapriyaḥ // Dhs_13.35 //
karmarajjvātidṛḍhayā duṣpramokṣasugāḍhayā /
baddhā bālā na gacchanti nirvāṇapuramuttamam // Dhs_13.36 //

// iti karmavargastrayodaśaḥ //

(14) saṃyojanavargaḥ

jñānena nirvāṇādhigamaḥ

jñānaśastre(ṇa)tāṃ chitvā nirmuktā vigatajvarā /
prayānti nirvṛttiṃ dhanyā yatra jñānyeva vidyate // Dhs_14.1 //
sadṛśaṃ hi phalaṃ hetoḥ kathayanti manīṣiṇaḥ /
hetorasadṛśaṃ naiva phalaṃ pacati dehinām // Dhs_14.2 //
hetupratyayasambaddhajanmapratyayasaṅgatāḥ /
yathā baddhā hi saṃsāre pramucyante (na)dehinaḥ // Dhs_14.3 //

paramaśānterūpāyaḥ

tāṃ viśliṣya susambaddhāṃ gāḍhāṃ durviṣehāṃ parām /
gacchanti paramāṃ śānti yatra duḥkhaṃ na vidyate // Dhs_14.4 //
karmaṇā niyataṃ jantuḥ karmaṇā paripacyate /
sūpagaṃ (nanu) saṃsāre sukhaṃ naivopalabhyate // Dhs_14.5 //
duḥkhe duḥkhābhiṣaktānāṃ jantūnāṃ mūḍhacetasām /
sanmārgadeśiko nāsti yo 'smād duḥkhāt pramocayet // Dhs_14.6 //
ye na dharmaparā nityaṃ ye na satyaparāḥ sadā /
ye ca yoniratā nityaṃ teṣāṃ duḥkhaṃ na hīyate // Dhs_14.7 //

dharma iha paratra ca sukhāvahaḥ

mātṛvat pitṛvaccaiva (mitravad) bandhuvat sadā /
dharmo vai deśito buddhairiha loke paratra ca // Dhs_14.8 //
trigatyavasthitāḥ sattvāstridoṣavaśamāgatāḥ /
tridhātugatikā nityaṃ trilokyāṃ patitāḥ (janāḥ) // Dhs_14.9 //
trikarmopāntavaśagāḥ strīpānādiparāśca ye /
na bhavānmuktigatikāḥ syurbhūmau vicaranti te // Dhs_14.10 //

keṣāṃ duḥkhaṃ na vidyate?

triratne (na) pramādyanti tribodhivaśagāśca ye /
tridṛṣṭivarjakā ye tu teṣāṃ duḥkhaṃ na vidyate // Dhs_14.11 //
trikālasthitisaṃlagnā vijvarāstattvadarśinaḥ /
tribhāgakṛtisantuṣṭā vītaśokā nivṛttigāḥ // Dhs_14.12 //
trirāśisamavetā ye trikarmapravicāriṇaḥ /
na te vatsyanti saṃsāre vītadoṣā gatajvarāḥ // Dhs_14.13 //
mārgāmārgavidhijñā ye bhāvābhāvavicintakāḥ /
maitrībhāvaviviktā ye te yānti paramāṃ gatim // Dhs_14.14 //

naraḥ kān bhajet?

anāvilena(manasā) viprasannena (cetasā) /
sarvadā dharmavaśagān dhīrān viprān bhajennaraḥ // Dhs_14.15 //
satyameva prapannā ye smṛtyā (hitvā) manomalam /
bhāvābhilāṣād viratā muktā niḥsaṃśayaṃ hi te // Dhs_14.16 //
nityaṃ duḥkhasukhairbaddhā vipralabdhā hyanekaśaḥ /
narā nidhanatāṃ yānti prāṇino mohavañcitāḥ // Dhs_14.17 //

kairdurguṇaiḥ svargo na labhyate?

nāhrīkyamanapatrāpyaṃ kausīdyaṃ pāpamitratā /
naitāni nākabījāni tebhyo rajyenna paṇḍitaḥ // Dhs_14.18 //
āhrīkyamanapatrāpyaṃ nityaṃ pāpānucāriṇaḥ /
naraḥ prapātāt patati sa paścāt pratibudhyate // Dhs_14.19 //

krodherṣyādibhayagrastāḥ svarga na gacchanti

krodherṣyāstyānamiddhaṃ hi tvaśraddhaṃ yanmanastathā /
mohaśokabhayagrastā na svarga prabhavanti te // Dhs_14.20 //
amṛtaṃ madyapānaṃ ca mithyādṛṣṭiśca lubdhatā /
kāraṇāni karaṇasya vyāpādakrūrakarmatā // Dhs_14.21 //

kudṛṣṭeḥ kuphalam

adarśanaṃ paraṃ śreyo na kudṛṣṭiḥ kathañcana /
kudarśanena saṃmūḍhāḥ prayānti narakaṃ narāḥ // Dhs_14.22 //
ahetuṃ hetumāpaśyantya (nityaṃ) nityavannarāḥ /
prayānti narakaṃ tīvraṃ mithyāvādena vañcitāḥ // Dhs_14.23 //
kaṣṭena tejasā teṣāṃ mithyādarśanatatparāḥ /
prajñābhimānino bhūtā mohayantyaparān janān // Dhs_14.24 //
mohāndhakāragahane patantyeva mahārṇave /
loke prakṛtiduḥkhe 'smin hetubhūtā hi te janāḥ // Dhs_14.25 //
śarāṇāṃ tāpanaṃ kṣepaṃ kathayanti manīṣiṇaḥ /
cittatā yā tudatyante sarvataḥ kleśaparvataḥ // Dhs_14.26 //
kleśanāgād vimokṣo yo yasya jñānapuraḥ saraḥ /
prāpyate vītakai rūpaiḥ puruṣaistattvadarśibhiḥ // Dhs_14.27 //
anyo 'nyamatibhiḥ sarvā loko 'yaṃ vipralobhitaḥ /
na yāti paramāṃ śāntiṃ yatra mithyā na kathyate // Dhs_14.28 //

narakahetavaḥ

auddhatyapāpasaṃsargaḥ kausīdyaṃ lubdhatā tathā /
hetavo narakasyaite śīlasya hi vivarjanam // Dhs_14.29 //
madyapānaṃ sadā hiṃsā paradārābhidarśanam /
lobhaḥ kūrā matiścaiva hetavo narakasya te // Dhs_14.30 //

nāśahetavaḥ

paiśunyaṃ pāpasaṃsargo mithyādṛṣṭirasaṃyamaḥ /
cāpalyaṃ manasaścaiva nāśayanti naraṃ sadā // Dhs_14.31 //
avidyayā saha pāruṣyaiḥ mithyāvāgabhimānitā /
na sukhāya bhavantyete asmiṃlloke na cāpare // Dhs_14.32 //

ke parivarjanīyāḥ?

yadyasau bhramati prāyo lokesmin kinna cāpare /
yadyasambhrāmite loke ye ca duḥkhe nimajjati // Dhs_14.33 //
tacceṣṭitamavidyāyāḥ kathayanti tathāgatāḥ /
mithyāmāno 'timānī ca sarvathā (parivarjyatām) /
parivarjyāḥ sadā hyete duḥkhavṛkṣasya hetavaḥ // Dhs_14.34 //
jñāninaḥ paramodārā nityaṃ kleśavadhe ratāḥ /
chitvā (tad) bandhanaṃ sarva gacchanti padamacyutam /
ādimadhyāntakalyāṇamasmiṃlloke na cāpare // Dhs_14.35 //

doṣasevanaiḥ nāśo bhavati

doṣāṇāṃ sevanaṃ dṛṣṭamavidyāsampravartakam /
varjanīyāḥ sadā kleśāḥ sevyaṃ jñānamanuttamam // Dhs_14.36 //

jñānena muktirbhavati

jñānena muktirbhavati na ca kleśairihocyate /
jñānāgninā hi dahayante kleśakāṣṭhā na śeṣataḥ // Dhs_14.37 //

kāmamayajñānaṃ kleśajanakam

kleśaiḥ kimartha saṃruddhā jālinī viṣa(yai) ratā /
punaḥ kāmamayaṃ jñānaṃ cakṣuḥpaṭalabādhakam // Dhs_14.38 //

rāganindā

nirvāṇayati sambuddhavākyabhaiṣajyabhojanaiḥ /
saddharmasenāpatinā rāgasenā vigarhitāḥ // Dhs_14.39 //

śubhā vāṇī prayoktavyā

udīritā śubhā vāṇī niścetavyā prayatnataḥ /
catvāro hi viparyāsā budbudavaccakāsate /
lokadharmāstathā cāṣṭau nāśayantyakhilaṃ jagat // Dhs_14.40 //

jñānaplavaḥ santaraṇasamarthaḥ

jālinīprabhavā nadyo vitarkaśatadustarāḥ /
jñānaplavaṃ samāruhya taranti munayaḥ śivāḥ // Dhs_14.41 //

keṣāṃ muktirna vidyate?

mūḍhā ye bhūtamanaso narāḥ kāmasya sevinaḥ /
sadā ca pañcabhiḥ sthānairmuktisteṣāṃ na vidyate // Dhs_14.42 //
ayoniśomanaskārairyo vahniḥ samudīryate /
sa yoniśomanaskāravarṣaṇaiḥ pratikalpate // Dhs_14.43 //

avidyāsaṃbhavam andhatvaṃ kathaṃ dūrībhavet?

andhatvaṃ cirakālotthamavidyāsambhavaṃ nṛṇām /
tadalpakāle jātena pradīpena na paśyati // Dhs_14.44 //

jñānalokena trayo doṣāḥ vinaśyanti

rāgamūḍhā vipacyante narake mandamedhasaḥ /
jñāninastu na naśyanti nirvāṇagamanā yathā /
trayo do(ṣā) vinaśyanti jñānalokena dehinām // Dhs_14.45 //
tasmādaśeṣavijñānaśīlakṣāntirato bhavet /
amūḍhānāṃ praṇaśyanti trayo doṣāḥ śarīriṇām // Dhs_14.46 //
jñānānalena mandaśca kleśendhana mahāttviṣaḥ /
vyādhinirmagnatanavaḥ śayyāveṣṭanagocarāḥ // Dhs_14.47 //
yatra yāti paraṃ vedaṃ manomohamayaṃ phalam /
yāni duḥkhānyanekānyanekā bhujyate gatiḥ // Dhs_14.48 //
pañcakaiḥ prāṇibhinityametanmohasya ceṣṭitam /
trayo vā nirjitā doṣā yairidaṃ dahyate jagat // Dhs_14.49 //

jñānayogena sukhaṃ bhavati

tamagniṃ jñānayogena nirvāpya sukhito bhavet /
tasmājjñānāgninā nityaṃ nirdahet kleśaparvatam /
kleśaparvatadagdhasya sukhaṃ padamavasthitam // Dhs_14.50 //

// iti saṃyojanavargaścaturdaśaḥ //

(15) pāpavargaḥ

pāpaphalasya ajñātā paritāpaṃ labhate

kriyamāṇasya pāpasya vijñeyaṃ kaṭukaṃ phalam /
yo na jānāti mūḍhātmā paścāt sa paritapyate // Dhs_15.1 //
(phalaṃ ca) labhate puruṣaḥ sarvapāpasya karmaṇaḥ /
tasmāt pāpaṃ na seveta yadīcchet sukhamātmanaḥ // Dhs_15.2 //
alpādapi mahāghorāt narakāt pāpacetasaḥ /
muktyartha (tāni) pāpāni bhūyo mohavaśaṃ gatāḥ // Dhs_15.3 //
na viśvaseddhi pāpasyā(lpatāṃ) narakagāmikām /
alpena vahninā śaile dahayante sarvato drumāḥ // Dhs_15.4 //

nāsti pāpasamo śatruḥ

pāpena narakaṃ yāti pāpena paridahyate /
pāpena naiti nirvāṇaṃ nāsti pāpasamo ripuḥ // Dhs_15.5 //
pāpācāro hi puruṣo na kvacit sukhamedhate /
(pāpaṃ) tasmānna seveta yadīcchet sukhamātmanaḥ // Dhs_15.6 //
sādhukāraṃ ca sādhūnāṃ pāpamārgasya duṣkaram /
kurvantaḥ pāpakān sattvā modante(laghucetasaḥ) // Dhs_15.7 //
vipākakaṭukaḥ paścāt paritāpo 'lpacetasaḥ /
kuto 'pacitagātrasya karmaṇo dṛśyate phalam // Dhs_15.8 //
tasmāt pāpaṃ na kurvīta kaṣṭā pāpasya vedanā /
pāpaṃ pāpavipākaṃ ca pāpināṃ pacyate dhruvam // Dhs_15.9 //
na hi pāpaṃ na pāpasya tasmāt pāpaṃ vivarjayet /
parivarjitapāpasya na pāpād bhayamasti hi // Dhs_15.10 //
svakṛtaṃ bādhate pāpaṃ parīkṣyaṃ naiva bhujyate /
kalyāṇasya phalaṃ sādhu kaṣṭaṃ pāpasya pacyate // Dhs_15.11 //
kṛtvā tu puruṣaḥ pāpaṃ kalyāṇaṃ nānusevate /
na śastrāgniprapātebhyo duḥkhaṃ syāt tādṛśaṃ nṛṇām // Dhs_15.12 //
yathā niṣevitaṃ mithyāpāpaṃ pāpeṣu kalpyate /
vinivarjitapāpasya nityaṃ ca śubhacetasaḥ // Dhs_15.13 //

śāntasya bhikṣornirvāṇaṃ nātidūram

(dehino) śāntavaktrasya nirvāṇaṃ nātidūrataḥ /
tīvrāt tīvrataraṃ yānti narāḥ kukṛtakāriṇaḥ // Dhs_15.14 //
sukhāt sukhataraṃ yānti narāḥ sukṛtakāriṇaḥ /
na hi tīvrasya pāpasya sukhaṃ phalamavāpyate // Dhs_15.15 //
sukhasya vā phala tīvraṃ viparītaṃ na pacyate /
anādimati saṃsāre sukṛtānāṃ phalaṃ sukham // Dhs_15.16 //
karmaṇāṃ sukṛtānāṃ ca tathā duḥkhaphalaṃ smṛtam /
pāpaṃ pāpānugaṃ dṛṣṭaṃ śubhasya ca śubhaṃ tathā // Dhs_15.17 //

pāpī narakeṣupapadyate

pāpācāraḥ śubhadveṣī narakeṣūpapadyate /
parivarjitapāpasya nityaṃ ca śubhacetasaḥ // Dhs_15.18 //
hastāvalambi nirvāṇamadṛṣṭaṃ tadanāvilam /
ādimadhyāntakalyāṇā dharmā nityaṃ sukhodayāḥ // Dhs_15.19 //

tasmāt pāpaṃ vivarjayet

ādimadhyāntakaṭukaṃ phalaṃ pāpasya karmaṇaḥ /
tasmāt pāpaṃ sadā varjyamālambyañca śubhaṃ sadā // Dhs_15.20 //

parivarjitapāpasya nityaṃ sukhamavasthitam /

anādimati saṃsāre dagdhāḥ pāpaiḥ punarnarāḥ /
khedaṃ kasmānna gacchanti bālā mohavaśānugāḥ // Dhs_15.21 //
āpātamadhuraṃ pāpaṃ pariṇāme 'gnisannibham /
pāpakārī tu puruṣaḥ sarvaloke vigarhitaḥ /
śubhakārī sadā śāntastasmāt pāpaṃ vivarjayet // Dhs_15.22 //
dhīraistattvanidarśakaiḥ pāpavivarjanam
aniṣṭamahitaṃ dṛṣṭaṃ vipāke kaṭuvedanam /
pāpaṃ pāpavipākaṃ ca tasmād dhīmān vivarjayet // Dhs_15.23 //
asti pāpaṃ dhruvaṃ pāpe pāpamasti na pātakam /
pāpāceṣṭā kṣayāpekṣā kṛpā cittasugāmitā // Dhs_15.24 //
pāpaṃ pāpāśritaṃ nityaṃ dharmo dharmāśritastathā /
unnayatyuktametaddhi dhīraistattvanidarśakaiḥ // Dhs_15.25 //

pāpavirahitāḥ paramaṃ sukhaṃ prāpnuvanti

acetanā dhruvaṃ bālā yeṣāṃ duścaritaṃ priyam /
vinivarjitapāpāstu gacchanti paramāṃ gatim // Dhs_15.26 //
atīva vañcanāghorā niyatā pāpagāminī /
mānuṣyaṃ durlabhaṃ prāpya yasya pāpaṃ priyaṃ bahu // Dhs_15.27 //

śubhāśubhaphalayoḥ pariṇāmabhedaḥ

pāpād virajyate yastu śubhe vātīva rajyate /
sa sukhāt sukhamāpnoti nivṛttiṃ vā prayāti hi // Dhs_15.28 //
naro bhavati dhanyo 'yaṃ yaḥ śubhānyupasevate /
sa tvadhanyatamo loke yaḥ pāpamupasevate // Dhs_15.29 //
ādimadhyāntanidhanaṃ sadbhireva vigarhitam /
pāpaṃ pāpānugaṃ dṛṣṭaṃ narakāyopakalpyate // Dhs_15.30 //
śubhakarmā sukhamāpnoti devalokaṃ ca gacchati
atīva śobhate loke śubhakarmā jitendriyaḥ /
kāyasya bhedāt satataṃ devaloke sa jāyate // Dhs_15.31 //

pāpasya pariṇāmaḥ sudāruṇaḥ

duṣkṛtasyānubaddhaṃ hi duṣkṛtaṃ phalamucyate
sukṛtasya tathā dṛṣṭaṃ phalaṃ sukhavipākajam /
bījasyāśuvibhītasya pariṇāmaḥ sudāruṇaḥ // Dhs_15.32 //
nimittaṃ sadṛśaṃ dṛṣṭaṃ phalaṃ pāpasya karmaṇaḥ /
pāpenākṛṣyate jantuḥ durgatau baḍiśairiva // Dhs_15.33 //
baḍiśairmucyate mīnaḥ pāpaṃ pāpānna mucyate /
dina pīḍāpi pāpasya sarvathā duḥkhakārikā // Dhs_15.34 //
amedhyasya yathā gandhaḥ pratikūlo hi dehinām /
śubhasya vāsanā ramyā vipraṇaṣṭasya durgatau // Dhs_15.35 //
vileṣu vāsanaṃ yadvat puṣpe naṣṭe pradṛśyate /
calatyayaṃ pāpakārī nityaṃ kāmavaśānugaḥ // Dhs_15.36 //

ke śubhacāriṇaḥ?

ālasyānṛtiko nityaṃ nāsau kalyāṇamarhati /
anantā rajanī teṣāṃ (yeṣāṃ) pāpe sthitaṃ manaḥ // Dhs_15.37 //
prabhātaṃ rajanī teṣāṃ yeṣāṃ pāpe sthirā matiḥ /
anīrṣyakāḥ sakalyāṇāḥ puruṣāḥ śubhacāriṇaḥ // Dhs_15.38 //

alpapāpī sukhamāpnute

ye na pāpātmano bhūtāste nityaṃ koṭacāriṇaḥ /
alpabhārā yathā nāvā plavate na nimajjati // Dhs_15.39 //

pāpīmitreṇa duḥkhaṃ bhavati

tathālpapāpapuruṣaḥ plavate na nimajjati /
na pāpamitrasaṃsargāt puruṣaḥ sukhavān bhavet // Dhs_15.40 //
pāpamitraṃ samāsādya sarvānalaparo bhavet /
karmārambha vidhijño yo nityaṃ sūkṣmārtha (darśakaḥ) // Dhs_15.41 //
nāsau limpati pāpena paṅkena gaganaṃ yathā /
aśrutaṃ puruṣaḥ śṛṇvan śrutañcāpi bhaved dṛḍham // Dhs_15.42 //

paṇḍitalakṣaṇam

pāpaṃ ca varjayed dhīmān pretya deveṣu jāyate /
guṇadoṣaparijñānammetat paṇḍitalakṣaṇam // Dhs_15.43 //

mūḍhalakṣaṇam

guṇadoṣāparijñānametanmūḍhasya lakṣaṇam /
guṇeṣu guṇasañcāro doṣeṣu ca tathaiva ca // Dhs_15.44 //

mūḍhāmūḍhayorlakṣaṇam

sadoṣaguṇatattvajño nityaṃ bhavati śokabhāk /
pāpakarttā (tu) puruṣaḥ śatruvaccātmanaḥ sthitaḥ // Dhs_15.45 //
śubhakarttā tathā puṃso mitravat pratipadyate /
tamonirayabhūmiṣvamṛto 'yaṃ pratipadyate // Dhs_15.46 //
yasya pāparatā buddhirnityaṃ viṣayatatparā /
viṣayārāmacapalā nityaṃ rāgānucāriṇī // Dhs_15.47 //
yasya buddhirna dharmeṣu narasya duḥkhabhāginaḥ /
hetutaśca mahāduḥkhāntahetorvahnisaṃyutāt // Dhs_15.48 //
kṣīṇapāpā vayaṃ sarve bhūyo lokamihāgatāḥ /
sukṛtasya phalaṃ sādhu hyanekaguṇamaṇḍitam // Dhs_15.49 //
duṣkṛtasya phalaṃ duḥkhaṃ visaṃvādakamiṣyate /
te vayaṃ sukhaduḥkhābhyāṃ bhūyāma bhavasaṅkaṭe // Dhs_15.50 //
karmavāyusamudbhrāntāḥ samudrasya yathormayaḥ /
kṛtaṃ pāpeṣvamanasaḥ pāpaiḥ rakṣanti ye janāḥ // Dhs_15.51 //
te tasya hetornarakaṃ prayāntyaśubhacāriṇaḥ /
tasmāttu narakānmuktāḥ te gacchanti triviṣṭapam // Dhs_15.52 //
te hi duḥkhaṃ (na)saṃsmṛtya punaḥ kāmavaśānugāḥ /
kharībhūtamidaṃ cittaṃ dolādolaiḥ sukhāsukhaiḥ // Dhs_15.53 //
viyogo 'yaṃ parīghāto na ca duḥkhairna vidyate /
apāradārasaṃyukta indriyaiḥ parivañcitaḥ // Dhs_15.54 //

tṛṣṇāpāśavaśagaḥ saṃsāre bhramati

jano bhramati saṃsāre tṛṣṇāpāśavaśānugaḥ /
narakāt pretabhuvanaṃ tiryagyoniṣu pretataḥ // Dhs_15.55 //
tiryagbhyo nākabhuvanaṃ nākād bhūyo nṛjātiṣu /
ekakarmaparibhrānto jagad bhramati cakravat // Dhs_15.56 //

sarva duḥkham

na ca khedavaśaṃ yānti(hyabhyāsa) vaśamāgatāḥ /
rakṣanti nākabhuvanaṃ virajyante tathā sukhaiḥ // Dhs_15.57 //
sukhāt sukhaparibhrāntā bhramanti bhramacāriṇaḥ /
duḥkhaṃ padmasahasrāṇi padmakoṭiśatāni ca // Dhs_15.58 //
(tāni) duḥkhāni bhuṅktāni na ca kliśyanti bāliśāḥ /
na sukhaṃ vidyate loke sarvaduḥkhaiḥ pariplutam // Dhs_15.59 //

duḥkhasya hetuḥ bhavati

udvegaṃ naiva gacchanti prāṇino mohapīḍitāḥ /
duḥkhena khidyate bālo duḥkhahetau ca vartate // Dhs_15.60 //
hetau śataphalaṃ dṛṣṭaṃ bījaṃ prati yathā phalaiḥ /
sukhaduḥkhakaśābaddhāḥ prāṇinastribhavānugāḥ // Dhs_15.61 //
na yānti paramaṃ kṣemaṃ sarvaduḥkhavivarjitam /
smaryate (hi) yadā duḥkhaṃ tadā vidhyati dehinam // Dhs_15.62 //
vismṛte ca punarduḥkhe caranti vigatajvarāḥ /
nārakaṃ tu sadā duḥkhaṃ smṛtaṃ bhavati dehibhiḥ // Dhs_15.63 //
tadā kṛṣṇamidaṃ saukhyamanumānena tiṣṭhati /
tadeva viditaṃ matvā jagat sarva samanvitam // Dhs_15.64 //
śreyasi kriyatāṃ buddhirdoṣebhyo vinivāryate /
kṣaṇādhikāracapalaṃ jīvitaṃ veti vartate // Dhs_15.65 //
kṣīyante cāpi karmāṇi tasmācchreyaḥparo bhavet /
cittavegaṃ manaḥ sarva jīvitaṃ veti vartate // Dhs_15.66 //

anāgatād duḥkhāt jñānī na bibheti

tasmānna jīvikāhetau pāpaṃ kuryādvicakṣaṇaḥ /
anāgatasya duḥkhasya na vibheti mahājanaḥ // Dhs_15.67 //
yenā(sya) pacyate pāpaṃ mohapāpavaśaṅgatam /
mohitaḥ pāpakairdhamairaśubhaiḥ śuklavarjitaiḥ // Dhs_15.68 //

mūḍhaḥ pāpavaśād narakaṃ gacchati

nīyate narakaṃ mūḍho yatra pāpaṃ vipacyate /
yasya pāpād bhayaṃ nāsti sa pāpaṃ kurute bahu // Dhs_15.69 //
sa pāpānantasandagdhaḥ paścānnarakamāpnute /
(api) sūkṣmāgnikaṇikā yathā dāhāya kalpate // Dhs_15.70 //

pāpavirahitāḥ sukhamicchanti

anyairapi tathā pāpairnarakaṃ yāntyabuddhayaḥ /
apāpabhīrutā tasmāt kartavyā sukhamicchatā // Dhs_15.71 //
hiṃsā mithyāvaco 'brahmacarya bhūyaḥ sukhodayam /
āhrīkyamanapatrāpyamauddhatyaṃ pāpamitratā // Dhs_15.72 //

viṣāgnisadṛśaṃ pāpam

viṣāgnisadṛśā hayete tebhyo rakṣet prayatnataḥ /
duḥkhaṃ hi māradharmo 'yaṃ sukhaṃ dharmasamantataḥ // Dhs_15.73 //

sukhaduḥkhayorlakṣaṇam

lakṣaṇaṃ(sukha) duḥkhānāṃ vidustattvavido janāḥ /
satyaṃ dānaṃ tathā kṣāntiḥ sadā cāpāpamitratā /
maitrī sadābhibhūteṣu prasthānaṃ tridivasya (hi) // Dhs_15.74 //

// iti pāpavargaḥ pañcadaśaḥ //

(16) narakavargaḥ

aṣṭau narakāgnayaḥ

kṛtvā duṣkṛtakarmāṇi sattvā viṣamajīvinaḥ /
yā gatiḥ pretya gacchantī tānapāyān (hi me) śṛṇu // Dhs_16.1 //
sañjīvaṃ kāmasūtraṃ ca sampātaṃ dvau ca rauravau /
tamoparaṃ mahācitrapatanaṃ ca pratāpanam // Dhs_16.2 //
ityete narakā aṣṭāvākhyātā duratikramāḥ /
raudrakarmābhisaṅkīrṇāḥ pratyekaṃ kṣobhadā (matāḥ) // Dhs_16.3 //

narakāgnīnāṃ bhayānakatvam

catuḥskandhāścaturdvārā vibhaktā bhāgaśo mitāḥ /
ayaḥ prākāraparyantā ayasā pratiduḥkhitāḥ // Dhs_16.4 //
taptāyomayasaṃ bhūmirjvalantī tejasodgatā /
anekayojanaśataṃ dahati svaciṃṣā(bhṛśam) // Dhs_16.5 //
kandarpadamanā ghorā arciṣmanto durāsadāḥ /
romaharṣaṇarūpāste 'pyāhurduḥkhā bhayānakāḥ // Dhs_16.6 //

narake patitā bhṛśaṃ tapyante

ete patanti narake ūrdhvapādā avāṅmukhāḥ /
ṛṣīṇāmativaktāraḥ saṃyatānāṃ tapasvinām // Dhs_16.7 //
te punastatra pacyante taptāmbhasi kṛtā iva /
krandamānā divārātrau, nagā vāteritā iva // Dhs_16.8 //
praṇadanti mahānādaṃ tīvraduḥkhaiḥ pratāpitāḥ /
sarvā diśaśca dhāvanti nārakaiḥ puruṣairdrutāḥ // Dhs_16.9 //
kudṛṣṭyā mohayitvārthe mohapāśāvṛto janaḥ /
prāpnoti narakaṃ ghoraṃ kāraṇodadhisaṃvṛtaḥ // Dhs_16.10 //
kudṛṣṭyā dagdhasarvasvo manuṣyaḥ puruṣādhamaḥ /
tathā baddho 'sti narake mānināṃ ghorakāraṇam // Dhs_16.11 //
ye mithyāvaśamāpannāḥ puruṣā mandamedhasaḥ /
te sarve narakaṃ yānti cittairhi parivañcitāḥ // Dhs_16.12 //

kukṛtaphalam

yastvayā duṣkṛtaṃ pūrva kṛtaṃ cittānuvartinā /
tasya bhuṅktaphalaṃ mūḍha vipākottama (māpsyasi) // Dhs_16.13 //
hāryāṇi paricittāni, saṃsevyāḥ parayoṣitaḥ /
hrasvā (hi) jantavo nityaṃ svacittaparivañcitāḥ // Dhs_16.14 //
tasya karmavipākasya vaśa eva tvamāgataḥ /
kiṃ krandasi svayaṃ kṛtvā kukarma puruṣādhama! // Dhs_16.15 //
ye narāḥ kukṛtaṃ kṛtvā pañcatvaṃ yāntyamedhasaḥ /
yeṣāṃ tu niṣphalaṃ janma bījamuptaṃ yathoṣare // Dhs_16.16 //
alpamādhuryasaṃyuktān kāmān kaṭuvipākinaḥ /
sevate yastvasau mūḍhaḥ sa yāti tamaso tamaḥ // Dhs_16.17 //
kiṃ kṛtaṃ mūḍha bhavatā putradārasukhārthinā /
dahasye narake caikaḥ svakarmaphalavañcitaḥ // Dhs_16.18 //

keṣāṃ duṣkaraṃ jīvanam?

yaḥ putradāravaśagaḥ sevate duṣkaraṃ naraḥ /
sa yāti narakatvaṃ (ca) pāpaṃ tadanubhūyate // Dhs_16.19 //
na dārā na sutā nārtha na mitrāṇi kathañcana /
mṛtyukāle samutpanne rakṣanti samupasthitāḥ // Dhs_16.20 //
yeṣāṃ sāṃkleśikaṃ cittaṃ tṛṣṇayā parivañcitam /
sahāyatā kutasteṣāṃ kasmāt (tvaṃ) paritapyase? // Dhs_16.21 //
hṛto 'si pūrvaviṣayaistṛṣṇayā parivañcitaḥ /
kiṃ krandasi svayaṃ kṛtvā kukṛtaṃ mūḍhacetanaḥ // Dhs_16.22 //
na tathāgnirna śastrāṇi na viṣaṃ nārayaḥ sthitāḥ /
bādhate puruṣaṃ loke yathā duṣkṛtyamātmajam // Dhs_16.23 //

pakṣiṇāṃ nīḍavāsavat bhavacakram

digbhāge hi yathā gatvā saṃśrayante vanaspatīn /
vihagāḥ kālamutthāya tathā prāṇisamāgamaḥ // Dhs_16.24 //
nāśayitvā paraṃ dravyaṃ kṛtvā lokavyatikramaṃ /
kiṃ karotyaśubhaṃ karma mohena parivañcitaḥ // Dhs_16.25 //
yena yāti parāṃ śāntiṃ yena yātyasurālayam /
tatra hetuḥ paraṃ mohastamasāmapi yat tamaḥ // Dhs_16.26 //

kuṭumbāya kṛtaṃ pāpaṃ narake pātayati

putradāramayaiḥ pāśaiścānītā narakālayam /
yadartha kriyate pāpaṃ yuṣmābhiścittavañcitaiḥ // Dhs_16.27 //
mitrāṇi putrāḥ (pitarau kiṃ) bandhujanabāndhavāḥ /
yeṣāmarthe kṛtaṃ pāpaṃ bhavadbhirmandabuddhibhiḥ // Dhs_16.28 //
nūnamātmā na te kānto babhūva narabhūmiṣu /
yena tvayā kṛtaṃ pāpaṃ putrārthena narādhamaḥ // Dhs_16.29 //
yena pūrvakṛtaṃ pāpaṃ paścānna paritapyate /
sa yāti narakaṃ ghoraṃ putrakāraṇavañcitaḥ // Dhs_16.30 //

pāpakarmaphalam

kiṃ kariṣyanti putrāste kiṃ dārāḥ kiṃ ca bāndhavāḥ /
dahasyanādinarake vahniḥ karma dunotyasau // Dhs_16.31 //
svayaṃ kṛtvāśubhaṃ karmāsukhodayamaninditaḥ /
tapyase 'pi vṛthādhānaḥ paścānmohena vañcikaḥ // Dhs_16.32 //
rāgadveṣānugāḥ pāpaṃ mohena parivañcitāḥ /
aghaṃ prayānti te sarve putradārasukhārthinaḥ // Dhs_16.33 //
antargatena ca punarbahiḥsthena ca vahninā /
dahyamāno(hi)duḥkhena narake pāpakarmaṇā // Dhs_16.34 //
vaśaṃ prāptāḥ svacittasya sarva eva viḍambitāḥ /
kiṃ krandasi vṛthā nāde vahninā paritāpitaḥ // Dhs_16.35 //

pāpānugaphalaṃ dṛṣṭam

atha pāpāni karmāṇi kṛtavānasi manyase /
durmate tatra mā kranda kiṃ vṛthā paridevase // Dhs_16.36 //
pāpeṣu rakṣyate mūḍhaḥ kāraṇāśuci rakṣyate /
pāpānugaphalaṃ dṛṣṭaṃ hetupratyayasambhavam // Dhs_16.37 //
kasmānna sevito dharmaḥ pāpañca nahi varjitam /
pāpād bahiśca puruṣo narakaṃ naiva paśyati // Dhs_16.38 //
yo na vindanti mūḍhātmā phalaṃ pāpasya karttṛkam /
so 'vaśyaṃ labhate doṣān kathaṃ bhokṣyasi durmate // Dhs_16.39 //
pāpena vañcita pūrvaṃ pāpena paridahyate /
na kariṣyasi pāpāni tvaduḥkhenaiva yāsyasi // Dhs_16.40 //
kṛtavānasi pāpāni śubhāni na kathañcana /
pāpena dahyate tasmādaśubhe na manaḥ kṛthāḥ // Dhs_16.41 //

kiṃ duḥkhādapi duḥkham?

nāsti duḥkhādato duḥkhaṃ yaḥ pāpamanusevate /
tasmāt pāpaṃ na seveta yadi duḥkhaṃ na vāñchasi // Dhs_16.42 //

kuṭumbijanānāṃ spaṣṭoktiḥ

tasyāntarhṛdaye bimbaṃ kintu śāntirna vidyate /
kāruṇyāspadabhūtāḥ smo nāsmākaṃ karuṇāhṛdi // Dhs_16.43 //
yathā kṛtaṃ bhavadbhiśca pāpaṃ mohāvṛtairbahu /
tad vaḥ pradhāvate gāḍhaṃ na ca ye tatra hetavaḥ // Dhs_16.44 //
śīlaṃ na rakṣitaṃ mūḍha pāpaṃ ca bahu sañcitam /
sambhūtasya ca pāpasya phalametadupasthitam // Dhs_16.45 //
na vayaṃ kāraṇaṃ tatra yūyameva hi kāraṇam /
yaḥ pāpaṃ kurute karma sa hetustasya karmaṇaḥ // Dhs_16.46 //
bhavadbhiryat kṛtaṃ pāpaṃ tṛṣṇāśāpaviḍambitaiḥ /
tad vo prapadyate ghoraṃ kimasmān paribhāṣata // Dhs_16.47 //
nākṛtaṃ pacyate pāpaṃ na pāpaṃ syādahetukam /
yena yaddhi kṛtaṃ pāpaṃ tasya tat paripacyate // Dhs_16.48 //

pāpī narakaṃ yāti

tad bhavantaḥ kriyāhīnā madyapānena vañcitāḥ /
patitā narake tīvre kiṃ vṛthā paritapyatha // Dhs_16.49 //
te yūyaṃ kāmaparamāḥ ghoraṃ narakamāgatāḥ /
kāraṇeṣvapi tīvreṣu kiṃ tathā paritapyatha // Dhs_16.50 //
yadā kṛtāni pāpāni bhavadbhiḥ kāmamohitaiḥ /
tadā kasmānna nikṛṣṭaṃ kimadya paritapyatha // Dhs_16.51 //
hetubhūto hi narako mṛṣāvādasya deśitaḥ /
heturvai sevitaṃ pūrva niṣphalaṃ paridevatha // Dhs_16.52 //
nārthena labhate satyaṃ na kṛcchreṇopapadyate /
tasmāt satyaṃ parityajya mṛṣāvādeṣu rajyase // Dhs_16.53 //
pūrveṣu pāpamahitaṃ bhavatā mūḍhacetasā /
kṛtaṃ bhavadbhiḥ kukṛtaṃ (duṣkṛtyaṃ) paripacyate // Dhs_16.54 //
pāpakṣayād vinirmukto narakaṃ nopalabhyate /
nākrandamānāḥ puruṣāḥ vimucyante kathañcana // Dhs_16.55 //

pāpakartṛ phalaṃ svayameva bhuṅkte

kiṃ krandatha vṛthā mūḍhā vañcitāḥ svena karmaṇā /
muñcitā vañcitā bālā vṛthā krandantyabuddhayaḥ // Dhs_16.56 //
ahitairhitarūpaistvaṃ mitrarūpaiśca śatrubhiḥ /
vipralabdho 'si bho martya! gacchannasi mahat tamaḥ // Dhs_16.57 //
nānyaḥ śatruryathā karma duṣkṛtaṃ tava pāpakam /
karmaṇā trividhenātha nīyase yamasādhanam // Dhs_16.58 //
kasmādasi tato mūḍha, vañcitaḥ putrasaṃjñakaiḥ /
na dānādiṣu buddhistaiḥ kṛtā (te) mohavañcitā // Dhs_16.59 //
asmāṃllokātparaṃ lokaṃ śatrupṛṣṭhorago yathā /
śatrūṇāṃ prathamaḥ śatruḥ sarvapāpanidarśakaḥ // Dhs_16.60 //
viṣāgniśastrapratima! svayaṃ hi duṣkṛtaṃ kṛtam /
tvayā kṛtāni karmāṇi tvamevamanubhokṣyase // Dhs_16.61 //
yasya śāntaṃ sadā cittaṃ viṣayairyo na hanyate /
na hyavasthāmimāṃ yānti tathātvamanupaśyasi // Dhs_16.62 //
narakasya dhvaniṃ śrutvā kathaṃ krandasi durmate! /
kiṃ punaryatra vahnistvāṃ dhakṣyati śuṣkakāṣṭhavat // Dhs_16.63 //
na dagdhā vahninā ye ca dagdhāste kukṛtaiḥ svakaiḥ /
vahnistu śāmyate kvāpi duṣkṛtāgnirna śāmyati // Dhs_16.64 //
nāgnirniryāti lokāntaṃ nāgnispṛṣṭo naro (mṛtaḥ) /
kukṛtāgnimayaṃ pāpaṃ yad dhakṣyati hi tattvataḥ // Dhs_16.65 //
kukṛtāgnividagdhā ye te dagdhā narake narāḥ /
pāpāgnivarjitā ye tu na teṣāṃ narakodayaḥ /
yadyātmanaḥ priyo nityaṃ vibheṣi narakād yadi // Dhs_16.66 //
vivarjaya svapāpāni tato duḥkhaṃ na yāsyasi /
yānti pāpamaye nityaṃ(narā) mohavaśānugāḥ // Dhs_16.67 //
prāpnoṣi narakaṃ ghoraṃ kimaśrūṇi vimuñcasi? /
duḥkhaṃ duḥkhavipākaṃ ca duḥkhāntagamanaṃ tathā // Dhs_16.68 //
sukṛtaṃ nādimadhyāntaśobhanaṃ paripacyate /
nātra loke tvayāpāpaṃ yatkṛtaṃ sukṛtaṃ (muhuḥ) // Dhs_16.69 //
tasya tīvravipākasya phalamadyopabhokṣyase /
hetupratyayasādṛśyaṃ viparītaṃ na kalpyate // Dhs_16.70 //
hetuḥ kṛto yathā pūrva tathā phalamavāpsyasi /
yathā tava tathānyeṣāṃ prāṇarakṣā prayatnataḥ // Dhs_16.71 //
kasmāt prāṇātipātāste kṛtāḥ pāpānuvartinā /
prāṇatyāgena puruṣairyad dhanaṃ samupārjitam // Dhs_16.72 //
karmodayakṛtaṃ tatte yattvayā samupārjitam /
sarveṣāṃ dayitā dārāḥ prāṇebhyo 'pi garīyasaḥ // Dhs_16.73 //
tattvayā rāgaraktena kasmādapakṛtāvanāt /
buddhervyāmohajanakaṃ dharmāṇāṃ dūṣaṇaṃ param // Dhs_16.74 //
dharmapānaṃ tvayā kārya karmānuparivarjitam /
jihvāviṣasamutthaṃ yat sarvāpratyayakārakam // Dhs_16.75 //
mṛṣāvādaṃ tvayā pāpaṃ karmānuparivarjitam /
evaṃ pañcavidheyeṣu yasmāt tvamanuraktavān // Dhs_16.76 //
tasmāt saṃmukṣya mā rodi kiṃ vṛthā paridevase /
viṣayaṃ pāpakā dharmā yasmānnu parivañcitaḥ // Dhs_16.77 //
tasmāt prāpnoṣi narakaṃ jvālāmālākulaṃ mahat /
etat tṛṣṇāgninā sarva pradīptaṃ bhuvanatrayam // Dhs_16.78 //

dharmācaraṇe sāvahitena bhavitavyam

dṛṣṭvā nācarito dharmaḥ kimadya paritapyase /
(śrutvā) te madhuraṃ cittaṃ kāmamandirakaṃ vacaḥ // Dhs_16.79 //
udīrite mahāpāpe tasmai tatphalamāgatam /
sa kṛtvā pāpakaṃ karma niyatā pāpavedanā // Dhs_16.80 //
karuṇaṃ vikalaṃ dīnaṃ kimadya paritapyase /
karmakṣayeṇa narakāt mucyante pāpakāriṇaḥ // Dhs_16.81 //
vikrośamagnā bahuśo na mucyante kathañcana /
aniṣṭaṃ pāpakaṃ karma kṛtvā rogavaśe sthitāḥ // Dhs_16.82 //

ajñānino 'śubhamācaranti

paridevati yo mūḍho vṛthā sa paridevati /
anāgataphalajño yaḥ pratyutpannaśubhe rataḥ // Dhs_16.83 //
krośate narake nāsau yathā tvamanutapyase /
mayā kṛtāni karmāṇi phaladāni mamaiva hi // Dhs_16.84 //
rogeṇa śatruṇā dagdhaḥ paścānnarakamāgataḥ /
pramādabhūmiraśubhā rāgadagdhasya dehinaḥ // Dhs_16.85 //
tena pāśena baddho 'haṃ gato 'vasthāmimāṃ bhṛśam /
durācāraratānāṃ tu nṛṇāmasya phalaṃ kaṭu // Dhs_16.86 //
ajñānabādhito 'smīti svakṛtaṃ bhujyate mayā /
nirdayānāṃ sughorāṇāṃ pāpānāṃ vaśamāgataḥ // Dhs_16.87 //

muktiḥ kathaṃ syāt?

muktirasmāt kathaṃ syādvai duḥkhasaṃsārasāgarāt /
duḥkhād duḥkhataraṃ karma mayedaṃ paripacyate // Dhs_16.88 //
sukhāvāptiṃ na paśyāmi kṣemaṃ vā narakasya me /
jīvalokādahaṃ bhraṣṭo abuddha iva mārgataḥ // Dhs_16.89 //
jīvo 'yaṃ vivaśo bhūtvā vikṛtaiḥ parivāritaḥ /
jvālāmālākulaṃ sarvamantarikṣaṃ nirantaram // Dhs_16.90 //
diśaśca tridiśaścaiva pṛthi(vī) ca nirantarā /
kṛpaṇo 'jñānago duḥkhī nivāsaṃ nopalakṣaye // Dhs_16.91 //
kṣuradhārāvitaptasya nṛpasyāsyātibhīṣaṇam /
kāntāre bāhyamānasya niḥ sahāyasya sarvataḥ /
trātāraṃ nāvagacchāmi yo 'smād duḥkhāt pramocayet // Dhs_16.92 //
niḥśaktiravaśo duḥkhī vahninā paritāpitaḥ /
nīye 'haṃ vivaśaḥ kvāpi bāhubandhanayantritaḥ // Dhs_16.93 //
na vārthā nāpi mitrāṇi na putrā na ca yoṣitaḥ /
trāyante vyasanādasmāt kṛtaghnā bata te mama // Dhs_16.94 //

adharmacāriṇo na kvāpi śaraṇam

nirānandasya na sukhaṃ duḥkhaṃ (gṛhṇāmi sarvaśaḥ) /
mṛtyupāśena baddhasya śaraṇaṃ nopalakṣyate // Dhs_16.95 //
saṃkruddhā iva te, krūrā bhaviṣyanti samantataḥ /
nirānandā diśaḥ sarvā vyālaiśca parivāritā // Dhs_16.96 //
narakaṃ pātakasyaiva pateyaṃ dhṛtibhāvataḥ /
yacca yaccehaṃ paśyāmi jaṅgamaṃ sthāvaraṃ tathā /
tat sarva vyākulaṃ caiva vahninā paridīpitam // Dhs_16.97 //
nādhigacchāmi śaraṇaṃ niḥsahāyo 'smi sarvataḥ /
ghore tamasi majjāsi sāgare ca hṛtaplavaḥ // Dhs_16.98 //
gaganaṃ naiva paśyāmi nakṣatragrahatārakam /
viparītamidaṃ sarva tamasā parivāritam // Dhs_16.99 //
pañcendriyāṇi sarvāṇi viratāni hi sarvataḥ /
krakacaistu tadā sarva śarīraṃ paripāṭayate // Dhs_16.100 //
nādhigacchāmi śaraṇaṃ kāmaṃ bandho bhaviṣyati /
vardhante duḥkhanikarā sarvataḥ parivārataḥ // Dhs_16.101 //
muhurmuhuśca vardhante vedanāñcitadehajāḥ /
duḥkhaiśca (parivardhante) nissahāyaṃ ca sarvataḥ // Dhs_16.102 //
samīkṣya karmajaṃ nityaṃ dhyeyo hetuḥ punaḥ punaḥ /
kathayanti sukhaṃ vṛddhāḥ svakarmaphalajairdṛḍham // Dhs_16.103 //
yat pūrva karaṇīyaṃ te tatpaścāt paricintyase /
mohena vañcitaḥ pūrvaṃ kimadya paritapyase /
kiṃ punaḥ pāpakartturyaḥ kaṭukaṃ paripacyate // Dhs_16.104 //
anekaduḥkhahetūtthaṃ tava duḥkhaṃ bhaviṣyati /
trāṇaṃ naiva (ca) yatrāsti vinā karmaparikṣayāt // Dhs_16.105 //
evaṃ satyasya nāśena yamadūtairanekaśaḥ /
nīyate narakaṃ ghoraṃ karmapāśavaśaṅgataḥ // Dhs_16.106 //
catuṣkoṇaścaturdvāro vibhakto bhāgaśo mitaḥ /
pacyate yatra vivaśā nārakeyā hyanekaśaḥ // Dhs_16.107 //
bhedaprāyeṇa bahuśo yattvayā kathitaṃ bahu /
kalmaṣaṃ bhūtadharmāṇāṃ tasyaitat phalamāgatam // Dhs_16.108 //

paiśunyasevino narakaṃ yānti

bhasmībhavanti te nityaṃ mitrasvajanabāndhavaiḥ /
eṣāmabhimataṃ duṣṭaṃ paiśunyaṃ sadvigarhitam // Dhs_16.109 //
tasmānna carito dharmaḥ paiśunyaṃ ca na varjitam /
paiśunyaṃ saphalaṃ bhuktvā kimadya paritapyase // Dhs_16.110 //
jihvādhanavinirmuktaṃ tīkṣṇaṃ viṣamamucchritam /
pāruṣyamiti sandṛṣṭamaho! tatphalamīdṛśam // Dhs_16.111 //
sattvaṃ pāruṣyaparamaṃ ghoraṃ narakamāgatam /
jihvāyātaṃ tavākṛtyai kimadya paridevase // Dhs_16.112 //
sahastraguṇaparyantaḥ svato hṛdayasambhavaḥ /
kṣutpipāsāmayo vahniḥ samādahati mārutam // Dhs_16.113 //

paruṣavāco narakasya cāntaram

yadantaraṃ himāgnyorhi merusarṣapayośca yat /
tadantaraṃ jihvayoktyā narake jvalanasya ca // Dhs_16.114 //
narakaprabhavo vahnirna kvāpyanyatra prāpyate /
kṣutpipāsāmayo vahnirdeveṣvapyupalabhyate // Dhs_16.115 //
yo hyataḥ kāraṇāttīkṣṇo vahnirbhavati nārakaḥ /
na tathā sa prabhavati yathā vahnistadudbhavaḥ // Dhs_16.116 //
pūrvottarā baddhapadaṃ nirarthakamasaṅgatam /
vistrabdha yattvayā proktaṃ tasyaitatphalamāgatam // Dhs_16.117 //
pareṣāṃ sampadaṃ dṛṣṭvā mama syāditi cintitam /
tamo 'bhikhyāsamutthasya viṣasya phalamāgatam // Dhs_16.118 //
vyāpārānaladagdho 'si mānuṣyaṃ puruṣādhama! /
dahanād dahanaṃ prāpto tapyase ca vikatthyase // Dhs_16.119 //
vyāpāraparamohe tu narakāyopapattaye /
rajjvaitayaiva baddho 'si puruṣaḥ parikrandase // Dhs_16.120 //
vyāpādenākṛṣṭo 'si ghoraṃ narakamāgataḥ /
karmakṣayād bhavenmokṣo narakācca vimokṣyase // Dhs_16.121 //

adharmakathanaṃ dahatyeva

adharmo dharmarūpeṇa sādhurūpeṇa pāpakam /
yat tvayā kathitaṃ pūrva tat tvāṃ dahati nānalaḥ // Dhs_16.122 //
kathaṃ tattvavinaṣṭānāṃ dharmādharmanicchatām /
deśitaṃ vivaraṃ pāpaṃ niyataṃ pāpagāmikam // Dhs_16.123 //
(yas)tvayā varjito dharmaḥ sādhavaścāpi ninditāḥ /
yattvayopārjitaṃ kṛṣṭaṃ tattvayādya vipacyate // Dhs_16.124 //
tṛṣṇāviṣayayuktena mohavegena sarvadā /
yataḥ sadharmavinayaiḥ kiṃ tathā paridevase // Dhs_16.125 //
sa bhavet pāpakṛnnityaṃ mohapāśavaśaṅgataḥ /
ki tapyase rodiṣi ca karma kṛtvā sudāruṇam // Dhs_16.126 //
hetupratyayamūḍhasya dharmādharmeṣu sarvadā /
prāpto 'si narakaṃ ghoraṃ nārakāgraṃ sudāruṇam // Dhs_16.127 //

kāmavaśānugā narakaṃ yānti

kāmaiḥ kramati saṃyuktairyanna bhavati ceṣṭitam /
sukṛtaṃ karmavirasaṃ phalametadupasthitam // Dhs_16.128 //
kṣapayitvā pramādena sukhāsaktena cetasā /
sukṛta narakaṃ yānti devāḥ kāmavaśānugāḥ // Dhs_16.129 //

āryāpavādakā narakaṃ yānti

āryāpavādakā ye ca ye ca karmaphaladviṣaḥ /
te mṛtvā narakaṃ yānti ye ca mithyāvinītakāḥ // Dhs_16.130 //

dharmavañcakā eva narakagāminaḥ

jananīgṛhapāpīyā ye cānye dharmavañcakāḥ /
teṣāmiṣṭakarā loke narakasya ca gāminaḥ // Dhs_16.131 //

pāparatā duḥkhamanubhavanti

ye cānye sukhasaṃsaktā nityaṃ pāparatā narāḥ /
duḥkhād duḥkhaṃ tu te yānti cittena parivañcitāḥ // Dhs_16.132 //

avadyakāryāṇi narake pātayanti

tasmādavadyakārye na matiṃ (kuryāt kathañcana) /
hīnānyavadyakāryāṇi narake pātayanti ca // Dhs_16.133 //

ataḥ kuśalakarmāṇi karttavyāni

(karmāṇi) kuryāt kuśalāni nityaṃ parārthabaddhena manorathena /

(hitaḥ sadaivaṃ narakasya rodhī) / sevyo 'pavargo daśadharma eṣaḥ // Dhs_16.134 //

// iti narakavargaḥ ṣoḍaśaḥ //

(17) pretavargaḥ

adānasya kutaḥ sukham?

adāntasya kutaḥ śāntiranuptasya kutaḥ phalam? /

adīpikā prabhā nāsti adānasya kutaḥ sukham // Dhs_17.1 //
hṛcchāntirhi tathā nāsti nayanārthasya dehinaḥ /
dānena virahāt tadvat sukhaṃ pretairna labhyate // Dhs_17.2 //

kukarmī pretalokaṃ gacchati

yaṃ pretya pretalokasya triloke ca yathādhamāḥ /
bhrameṇa paramodvignāstanmātsaryakṛtaṃ phalam // Dhs_17.3 //
na dātrā labhyate kiñcit kṛtanāśo na vidyate /
svakarmaphalabhoktāraḥ prāṇinaḥ karmabhoginaḥ // Dhs_17.4 //
tava yatkukṛtaṃ dagdhāḥ pretyalokeṣvavasthitāḥ /
kṣutpipāsāmayeneha vahninā paridīpitāḥ // Dhs_17.5 //
kadā tu viṣayo 'smākaṃ bhaviṣyati sukhodayaḥ /
paridāhāt kadā cāsmāt parimokṣo bhaviṣyati // Dhs_17.6 //

mārgāmārgavihīno duḥkhita eva jīvati

mārgāmārgavivikto 'haṃ na jñātaṃ karmaṇaḥ phalam /
kṣutpipāsāmayo vahnirajñātaḥ prakaṭodayaḥ // Dhs_17.7 //
kleśāndhakāravadanā nirāśāstyaktajīvikāḥ /
tvaksnāyujālabaddhāḥ sma jīvāmo bata duḥkhitāḥ // Dhs_17.8 //
na trātā sarvato 'smākaṃ hanta kṛcchragatā vayam /
utpanneṣu manuṣyeṣu khaṇḍitāḥ svena karmaṇā // Dhs_17.9 //
kasmānna carito dharmo ratnadīpeṣu sañcitaḥ /
yaḥ karoti śubhaṃ nityamaśubhaṃ na ca sarvadā // Dhs_17.10 //
samadṛṣṭipathenaiti svargasopānamāśritaḥ /
yeṣāmarthe kṛtaṃ pāpaṃ kleśayan mānasaṃ bahu // Dhs_17.11 //
anena te gatāḥ sarve bhavānāṃ trāsane sthitaḥ /
baddho 'si bandhanaistīvrairyamadattairadhiṣṭhitaḥ // Dhs_17.12 //

pāparajjvākṛṣyamāṇaḥ svakṛtaṃ bhunakti

prāpto 'si tamaso ghoraṃ yamalokaṃ durāsadam /
ihopabhokṣyase karma yattvayā kukṛtaṃ kṛtam // Dhs_17.13 //
svakṛtaṃ bhujyate bāla! pareṣāṃ naiva bhujyate /
ākṛṣyamāṇa eṣo 'tra pāparajjvā sughorayā // Dhs_17.14 //

analaḥ pretalokasya kṣutpipāsāmayo mahān

nāgniśastraviṣāṇāṃ hi nipātastādṛśaḥ kaṭuḥ // Dhs_17.15 //
kṣutpipāsāmayāgneśca nipāto yādṛśaḥ (kaṭuḥ) /
na kṣaṇo nāpi hi lavo na muhūrto na śarvarī // Dhs_17.16 //

duḥkhānvitā vayam

yatra saukhyaṃ bhavenmṛtyurnityaṃ duḥkhāvṛtā vayam /
duḥkhād duḥkhataraṃ prāpto duḥkhaheturniṣevitaḥ // Dhs_17.17 //
duḥkhāt kadācinmokṣaḥ syād bhaviṣyati sukhodayaḥ /
notsave dṛśyate toyaṃ taḍāgeṣu ca śuṣyati // Dhs_17.18 //

karmaphalasvarūpanirūpaṇam

sarito nāśamāyāsuḥ kathaṃ dhāvāmahe cayam /
te vayaṃ śuṣkasalilāḥ saśailavanakānanāḥ // Dhs_17.19 //
paridhāvāmahe bhūmau nityaṃ salilakāṃkṣiṇaḥ /
te vayaṃ dagdhatanavaḥ kṣutpipāsāhatā narāḥ // Dhs_17.20 //
śaraṇaṃ nādhigacchāmaḥ kaṣṭaṃ vyasanamāgatāḥ /
vajradaṃṣṭrairmahātīkṣṇaiḥ kākolūkaiśca sammataḥ // Dhs_17.21 //
abhidruto na paśyāmi śaraṇaṃ saukhyadāyakam /
pratibimbamidaṃ tasya karmaṇaḥ samupasthitam // Dhs_17.22 //
kṛtaṃ karma yathāsmābhistathedaṃ phalamāgatam /
karmavāyuragā baddhāḥ karmasūtreṇa pācitāḥ // Dhs_17.23 //

karmakṣayādṛte na muktiḥ

palāyanaṃ na paśyāma ṛte karmakṣayāditi /
yasya pāpānyaniṣṭāni vahnivat tāni paśyati // Dhs_17.24 //

kīdṛśaṃ pretabhavanam?

sa naiti pretabhavanaṃ kṣutpipāsānalāvṛtam /
muhurmuhuḥ pravardhante vedanā narakodbhavāḥ // Dhs_17.25 //
jvālāmālākulasyaiva śailasya sadṛśā vayam /
jvalitaḥ śāmyate śailaḥ salilenaiva sarvathā // Dhs_17.26 //
sa samudropamo vahnirammākaṃ naiva śāmyati /
kasmin kṣaṇe samudbhūtastṛṣṇāvāyusahāyavān // Dhs_17.27 //
karmāgnirnirdahatyasmān parivāryasamantataḥ /
te vayaṃ pāpakarmāṇaḥ śukladharmavivarjitāḥ // Dhs_17.28 //
pretalokamimaṃ prāptāḥ svargasya phalamohitāḥ /
kṣutpipāsāmayo vahnirdvitīyaścāgnisambhavaḥ // Dhs_17.29 //

kukarmaṇaiva mudgarāśimayā janāḥ pretabhavanaṃ gacchanti

mudgarāśimayā(dārāḥ) na putrāḥ na ca bāndhavāḥ /
vañcito 'smi svacittena karmaṇā parivañcitā // Dhs_17.30 //
prāpto 'smi pretabhavanaṃ mitrajñātinirākṛtaḥ /
na dārāḥ nāpi mitrāṇi na putrāḥ nāpi bāndhavāḥ // Dhs_17.31 //

kukṛtaphalanirūpaṇam

trāyate karmapāśena nīyamānaṃ balīyasā /
nānyastrātā yathā karma trividhaṃ bhujyate mayā // Dhs_17.32 //
dānaṃ śīlaṃ śrutaṃ cāpi trividhaṃ parikīrtitam /
mohajālavṛteneha yanmayā kukṛtaṃ kṛtam // Dhs_17.33 //

śubhakarmaṇaiva pretalokāt muktirbhavati

karmaṇo hetubhūtasya yatkṛtaṃ phalamāgatam /
yadi mucyāmahe pāpāt pretalokād durāsadāt // Dhs_17.34 //

aśubhāni kukarmāṇi vivarjayet

na bhūyaḥ pāpakaṃ karma kariṣyāmi kathañcana /
uṣṇānyuṣṇavipākāni mahāpīḍākarāṇi ca /
kukarmāṇyaśubhānīha tasmāttāni vivarjayet // Dhs_17.35 //

// iti pretavargaḥ saptadaśaḥ //

(18) tiryagvargaḥ

paradrohaṃ kadāpi na kuryāt

bhakṣaṇaṃ bhavadanyonyavadhabandhāvarodhanam /
tiryagyoniṃ samāsādya tasmād drohaṃ vivarjayet // Dhs_18.1 //
mohopahatacittāśca śīladānavivarjitāḥ /
tiryagyonau va jāyante bālāstṛṣṇāviḍambitāḥ // Dhs_18.2 //
gamyāgamyaṃ na vindanti bhakṣyābhakṣyaṃ tathaiva ca /
kāryākāryabahirbhūtā dharmādharmatiraskṛtāḥ // Dhs_18.3 //
pañcendriyajarāmūḍhāstṛṣṇāpāśavaśānugāḥ /
krodherṣyāmatisaṃgrastāstiryagyonyupagā narāḥ // Dhs_18.4 //
paryeṣṭyupahatā martyāḥ pramādopahatāḥ surāḥ /
kṣuttarṣavyasanāḥ pretāḥ kāraṇātte ca nārakāḥ // Dhs_18.5 //

ke tiryagyoniparāyaṇāḥ?

parasparabadhātyuktāstiryagyoniparāyaṇāḥ

evaṃ bahuvidhaistaistairvyasanairākulaṃ jagat // Dhs_18.6 //

mātsaryopahato duṣkṛta na kuryāt

na kuryāda duṣkṛtaṃ karma mātsaryopahataḥ param /
mātsaryopahatā yānti pretāstiryakṣu jantavaḥ // Dhs_18.7 //

keṣāṃ saphalaṃ janma?

teṣāṃ hi saphalaṃ janma teṣāṃ buddhiravañcitā /
te ca pūjyāḥ sadā sadbhiryeṣāṃ dharme sadā matiḥ // Dhs_18.8 //

jñānarathāvarūḍhairmuktirbhavati

evaṃ tridoṣākṛtakarmasāraṃ jagad bhramatyeva durāvagādham /
karoti yastasya ca śuddhasattvo 'vamānanāṃ jñānarathāvarūḍhaḥ // Dhs_18.9 //

// iti tiryagvargo 'ṣṭādaśaḥ //

(19) kṣadhāvargaḥ

kṣudhāpīḍitā narā aśubhaṃ kurvanti

saṃsāre prāyaśo duḥkhaṃ traidhātukakṣudhāmayam /
yeneme pīḍitāḥ sattvāḥ kurvantyaśubhamātmanaḥ // Dhs_19.1 //
svadehe yuktito vahnirbubhukṣetyadhīyate /
śeṣo dahati lokān vai kalpānala iva drumān // Dhs_19.2 //
lokottaramimaṃ vahniṃ gacchantamanugacchati /
nātmanirvāṇasandṛṣṭaṃ kalpāntaraśatairapi // Dhs_19.3 //
nānalasya hi tadvīrya kṣudhāyā yādṛśaṃ balam /
traidhātukamidaṃ kṛtsnamāhāraṃ prati vartate // Dhs_19.4 //
mohayed vividhā cintā loke manujasambhavāḥ /
tāḥ sarvā bhojanārthāya bhavanti tribhavārṇave // Dhs_19.5 //

duḥkhamanirvacanīyam

antarābhavasaṃsthasya kṛṣyamāṇasya karmabhiḥ /
dīrghāgamasya yad duḥkhaṃ na tad varṇayituṃ kṣamam // Dhs_19.6 //
avidyendhanamagnasya dahyamānasya coṣmaṇā /
garbhasthasya hi yad duḥkha na tad varṇayituṃ kṣamam // Dhs_19.7 //
āhārarasagṛddhasya nityaṃ tadgatacetasaḥ /
yad duḥkhaṃ paragṛddhasya na ca varṇayituṃ kṣamam // Dhs_19.8 //
dṛḍhā vidagdhamanasaḥ kāme vā taptacetasaḥ /
yad bhavatyadhikaṃ duḥkhaṃ na tad varṇayituṃ kṣamam // Dhs_19.9 //
apriyaiḥ saha saṃsargo viṣayāstasya nityaśaḥ /
praṇaṣṭe hṛdi yad duḥkhaṃ na tad varṇayituṃ kṣamam // Dhs_19.10 //
tṛṣṇāviṣavidagdhasya nityaṃ paryeṣaṇātmakam /
āmṛtyu yad bhave duḥkhaṃ na tad varṇayituṃ kṣamam // Dhs_19.11 //
avyucchinnaṃ bahuvidhaṃ yad duḥkhaṃ pāpamitrajam /
apāyajanakaṃ yasya na tad varṇayituṃ kṣamam // Dhs_19.12 //
vyasanaṃ putradārāṇāṃ yad dṛṣṭ(vā) hṛdi jāyate /
narakāṇāṃ mahāmārgo na tad varṇayituṃ kṣamam // Dhs_19.13 //
kṣutpipāsāvidagdhasya dīpyamānasya vahninā /
yad duḥkhaṃ naṣṭamanaso na tad varṇayituṃ kṣamam // Dhs_19.14 //
ajastraṃ paribhūtasya mitrajñātisuhṛjjanaiḥ /
yad bhavecchokajaṃ duḥkhaṃ na tad varṇayituṃ kṣamam // Dhs_19.15 //
dārapralambanagataṃ duścalaṃ priyacetasaḥ /
yad duḥkhaṃ jīrṇakāyasya na tad varṇayituṃ kṣamam // Dhs_19.16 //
mṛtyunā hriyamāṇasya tasmāṃllokātmano rasāt /
yad duḥkhaṃ jāyate vṛttau na tad varṇayituṃ kṣamam // Dhs_19.17 //

dānairaśubhanāśaḥ

yat kurvantyaśubhaṃ bālā yacca gacchati durgatim /
tadāharati dānena kathayanti manīṣiṇaḥ // Dhs_19.18 //

ataḥ sukṛteṣu manaḥ kāryam

pratiduṣkṛtakarmāṇi varjanīyāni sarvadā /
sukṛteṣu manaḥ kārya dānaśīlavibhūṣitam // Dhs_19.19 //

// iti kṣudhāvarga ekonaviṃśaḥ //

(20) kausīdyavargaḥ

kausīdyena jñānahāniḥ

kausīdyamatimāyā ca dambhaḥ pāruṣyameva ca /
niyātabhūmayo dṛṣṭā jñānasya ca vivarjanam // Dhs_20.1 //
saṃśleṣaścāpyasādhūnāṃ sādhūnāṃ varjanaṃ tathā /
nāśasya hetavaḥ śaktā mithyādarśanameva ca // Dhs_20.2 //
adeśakālasaṃraṃbho vācyāvācyamajānataḥ /
anarthabhūmayo hyetā visrambhaścāpi tanmayaḥ // Dhs_20.3 //

anarthabhūmayaḥ

yena tena ca samprītiḥ yatra tatra ca bhojanam /
lāghavaṃ janayatyante 'praśaṃsā cātmanastathā // Dhs_20.4 //
dhairyanāśaḥ smṛtibhraṃśo virodhaḥ pārthivena ca /
akrāntamṛtyavo hyete krūratā manasi sthitā // Dhs_20.5 //
akarmāphalatattvajño dharmādharmavahiṣkṛtaḥ /
puruṣaḥ sādhunirmuktaḥ prapātagamanāśayaḥ // Dhs_20.6 //
kausīdyamatinidrā ca rasanā gṛhyate tathā /
puṃdveṣayonayaḥ proktāḥ pāruṣyavacanaṃ tathā // Dhs_20.7 //

lobho 'pamānasya kāraṇam

atilobho 'pamānaśca atimānaśca cāpalam /
dharmavarjyā kāmasevā mohasya paridīpikāḥ // Dhs_20.8 //

doṣāṇāṃ mūlaṃ kausīdyam

trayāṇāmiha doṣāṇāṃ kausīdyaṃ mūlamucyate /
vīryārambheṇa duṣyante doṣā manasi sambhavāḥ // Dhs_20.9 //
vīryārambheṇa hi phalaṃ hyavaśyamupabhujyate /
nyāyenārabdhatattvasya karmaṇo dṛśyate phalam // Dhs_20.10 //
karmaṇastrividhasyāsya phalaṃ trividhamucyate /
trirāśiniyataṃ tacca triśūlaṃ tribhavānugam // Dhs_20.11 //

kausīdyasevino durgatiḥ

pāpasevī pracaṇḍo yaḥ kausīdyamapi sevate /
dharmavidveṣakaḥ krūro 'nutpathānupadhāvati // Dhs_20.12 //
yasya tasya ca santuṣṭo yasya tasya prakupyati /
yatra tatra ca saṃsakto sa mūḍha iti kathyate // Dhs_20.13 //
kausīdyaṃ (yat) svamanasaḥ pramādaviṣamūrcchitam /
prapātaṃ taṃ ca saṃrabdhamavisaṃvādakaṃ param // Dhs_20.14 //
vīryārambhe mahāpāpakausīdyamalavarjitāḥ /
vimukterupabhoktāraste janāḥ sukhabhāginaḥ // Dhs_20.15 //
kausīdyaṃ sarvadharmāṇāmajarāmarakārakam /
tena doṣeṇa mahatā narā duḥkhasya bhāginaḥ // Dhs_20.16 //
sahāyaśca sukhāveśī tasmāt tat parivarjayet /
tena viddho hi puruṣaḥ svadhistutyaḥ samantataḥ // Dhs_20.17 //
kusīdasyālpabhāgasya mohāpahṛtacetasaḥ /
kutsitaḥ svajanaiḥ sarvairna gatirvidyate śivā // Dhs_20.18 //

kausīdyarataḥ pāpībhavati

kausīdyapāpasaṃsargīstyānamiddhaṃ tathaiva ca /
mokṣadvāravighātāya bhavantyete mahābhayāḥ // Dhs_20.19 //

duḥkhasyaitāni harmyāṇi

āhrīkyamanapatrāpyamauddhatyaṃ pāpamitratā /

duḥkhasyaitāni harmyāṇi tebhyo rakṣennu paṇḍitaḥ // Dhs_20.20 //
kausīdyenābhibhūtā ye nirārambhā gatitviṣaḥ /
socchvāsamaraṇaṃ teṣāṃ jīvitaṃ cāpi niṣphalam // Dhs_20.21 //
jīvamānā na jīvanti kausīdyopahatā narāḥ /
mṛtyoratyadhikaṃ hyetat kausīdyamiti manyate // Dhs_20.22 //

ārabdhavīryā eva bhavasāgaraṃ taranti

kausīdyapaṅkamagnā ye magnāste duḥkhasaṃstare /
ārabdhavīryā ye puṃsaste tīrṇā bhavasāgarāt // Dhs_20.23 //
kausīdyānmandavīryo yaḥ sadā pāparataśca yaḥ /
sa jīvamāno 'pi mṛto mṛtastu narakāya saḥ // Dhs_20.24 //

mānavānāṃ nirdhanatve kausīdyaṃ kāraṇam

nirdhanāḥ paśubhistulyāste narā duḥkhabhāginaḥ /
parapiṇḍāśino dīnāḥ kausīdyaṃ tatra kāraṇam // Dhs_20.25 //
prāyaśastu kusīdānāṃ paradāropajīvinām /
ratābhilāṣo 'tyadhiko maithune ca sadā ratiḥ // Dhs_20.26 //
te tattvakārikā riktāḥ kevalāhāratatparāḥ /
mṛtyukāle samutpanne dahyante svena cetasā // Dhs_20.27 //
śītoṣṇaṃ ca sahantyete kṣutpipāse tathaiva ca /
gātrāntā ca kriyā kāryā yātrā dharmāya sarvadā // Dhs_20.28 //

ataḥ kausīdye na matiḥ kāryā

na kausīdye matiṃ kuryāt kuśīle śīlakāmukaḥ /
saṃsāre sīdati nityaṃ na ca duḥkhāt pramucyate // Dhs_20.29 //

kudīdānvitaḥ lokavañcito bhavati

paribhūya satāṃ madhye kusīdāllokavañcitaḥ /
vañcitaśca bhavatyante śarmaṇo vā vimucyate // Dhs_20.30 //

dharmeṇa vimuktirbhavati

vīryavān smṛtisaṃlabdha ekāntanirataḥ sadā /
vimuktapāpakaidharmairmokṣaṃ prāpnoti yatnataḥ // Dhs_20.31 //

kukarmeṣu matiḥ na kāryā

evaṃvidhā duḥkhaparamparā hi, sattvaḥ kukarmeṣu (matiṃ) na kuryāt /
loke tridoṣānalasampradīpte, kuryāt parāṃ śāntikṛpā mṛte na // Dhs_20.32 //

// iti kausīdyavargo viṃśaḥ //

cittañca vāk tathā karma saṃyojanantu pāpakam /
narakapretatiryakkṣutkausīdyāni vidurdaśa //

// iti dvitīyam udānam //

atha tṛtīyam udānam

(karuṇādānaśīlāni kṣāntirvīryamathāpi ca /
dhyānaṃ prajñātha nirvāṇo mano bhikṣuśca te daśa // )

(21) karuṇāvargaḥ

karuṇā māteva hitakāriṇī bhavati

kṛpā sarveṣu bhūteṣu māteva hitakāriṇī /
yāṃ samāśritya puruṣāḥ prayānti sukhamuttamam // Dhs_21.1 //
dayānveṣīha puruṣaḥ sarvasattvahite rataḥ /
pūjanīyaḥ satāṃ yāti pretya svarge ca modate // Dhs_21.2 //
dayāvantaḥ sadāvarta sarvabhūtahite ratam /
tamevaṃ puruṣaṃ nityaṃ praṇamanti divaukasaḥ // Dhs_21.3 //

karuṇānvito devalokaṃ gacchati

prayāti devalokaṃ ca śīlavān karuṇānvitaḥ /
kṛpānvitaḥ sa puruṣo candramā iva śobhate // Dhs_21.4 //

sukhārthinā karuṇā sevitavyā

āśrayanti ca bhūtāni gataśokā gatavyathā /
tasmād dayāprayatnena sevitavyā sukhārthinā // Dhs_21.5 //

kāruṇyena yaśavṛddhirbhavati

yasya vāk kāyacitte (ca) kāruṇyena vibhūṣite /
tasya mitramayā lokā bhavanti yaśasā vṛtāḥ // Dhs_21.6 //

kāruṇyārdrasya viduṣo nirvāṇaṃ yāti

kāruṇyārdrasya viduṣo nityaṃ mṛdvindriyasya ca /
samyagdṛṣṭiprayatnasya nirvāṇaṃ nāti dūrataḥ // Dhs_21.7 //

kāruṇyavibhūṣitā manuṣyalokaṃ devavad bhūṣayanti

manuṣyaloke te devā ye kāruṇyena vibhūṣitāḥ /
kāruṇyena daridrā ye te daridrāḥ satāṃ matāḥ // Dhs_21.8 //

mṛdvāśayā martyāḥ sādhavaḥ

mṛdvāśayā hi ye martyāḥ sādhuvat kāñcanopamāḥ /
kāruṇyamakṣayaṃ yeṣāṃ sadā manasi vartate // Dhs_21.9 //

ke dharmaparāyaṇā bhavanti?

te ca sattvāḥ sadodyuktā nityaṃ dharmaparāyaṇāḥ /
yeṣāṃ kāruṇyadīpena hṛdayaṃ samprakāśitam // Dhs_21.10 //
na rātrau na divā teṣāṃ dharmo hi vinivartate /
yeṣāṃ sarvāsvavasthāsu karuṇābhirataṃ matam // Dhs_21.11 //

kāruṇyaṃ śītalaṃ cittam

kāruṇyaśītalaṃ cittaṃ sarvasattvahite ratam /
bhuktvā saukhyaṃ nirupamaṃ paścād gacchati nirvṛtim // Dhs_21.12 //

kāruṇyamavināśi dhanam

kāruṇyaṃ munibhiḥ śastaṃ kāruṇyaṃ nirmalaṃ saraḥ /
kāruṇyaṃ doṣanirghāti kāruṇyaṃ dhanamavyayam // Dhs_21.13 //
guṇānāṃ bhūṣaṇaṃ cāgraṃ sarvadoṣavighātakam /
kāruṇyārdrā hi paramaṃ prayānti dhanamacyutam // Dhs_21.14 //
kāruṇyaṃ (vai) dhanaṃ yasmānmādhuryapayasā yutam /
na dāhaḥ krodhajastasya hṛdaye sampravartate // Dhs_21.15 //

kāruṇyanāvamāruhya janā bhavasāgaraṃ taranti

kāruṇyanāvamāruhya prītirdhairyaparāyaṇaḥ /
tridoṣormimahāvege bhrāmyate bhavasāgare // Dhs_21.16 //

karuṇāyāḥ paribhāṣā

guṇānāmadvayaṃ śreṣṭhaṃ vinā cittena bhūṣaṇam /
sādhūnāṃ dayitaṃ nityaṃ kāruṇyamiti kathyate // Dhs_21.17 //
mārdavaṃ yasya hṛdaye vilīnamiva kāñcanam /
sa jano hi tu kalpānte duḥkhādāśu vimucyate // Dhs_21.18 //

dayāloḥ śreyāṃsi rohanti

yasya pātrīkṛtaṃ cittaṃ mārdaveṇa samantataḥ /
śreyāṃsi tasya rohanti kedāra iva śālayaḥ // Dhs_21.19 //
cetogṛhe nidhānaṃ tadavyayaṃ (sarva)dehinaḥ /
nirvāsayati dāridrayaṃ nṛṇāmadhyāśayaṃ mahat // Dhs_21.20 //
tīkṣṇendriyasyāśāntasya nidhyānasya vicāriṇaḥ /
viṣayeṣu pramattasya duḥkhaṃ naiva pradhāvati // Dhs_21.21 //
maitreṇa cetasā nityamanukampādayā parāḥ /
te hetuphalatattvajñā duḥkhapāśād vinirgatāḥ // Dhs_21.22 //
na saṅkalpe mano yeṣāṃ ramate doṣavarjitam /
te doṣabhayanirmuktāḥ padaṃ gacchantyanuttaram // Dhs_21.23 //
kṣāntikriyāsamāyukte mitravānakutobhayaḥ /
priyo bhavati loke 'smin paścād deveṣu modate // Dhs_21.24 //

dayāratnaṃ sadā sevyam

mātṛvat pitṛvaccaiva sarvalokasya te janāḥ /
dayāratnaṃ sadā yeṣāṃ manasi sthitamuttamam // Dhs_21.25 //

kṛpaiva sukhasya mūlamasti

sukhasya ca paraṃ mūlaṃ kṛpaiva parikīrtitā /
(hṛdi) yasya kṛpā nāsti sa duḥkhī parikīrtyate // Dhs_21.26 //

maitrī eva sukhāvahā

ekasatyottaraṃ brahma ekasyānuttaraṃ śivam /
ekavidyā paraṃ mātā maitrī caikā sukhāvahā // Dhs_21.27 //

ahiṃsakā eva dhanyāḥ

ahiṃsakāḥ sadā dhanyāḥ saddṛṣṭiḥ paramā śubhā /
etad ṛju sadā satyaṃ pāpānāṃ cāpi varjanam // Dhs_21.28 //

karuṇāyā māhātmyam

karttavyaḥ puruṣaistasmāt kṛpāsaṃvegamānasaiḥ /
dānaśīlakṣamāmaitrījñānābhyāsaśca nirmalaḥ // Dhs_21.29 //

// iti karuṇāvarga ekaviṃśaḥ //

(22) dānavargaḥ

śuddhāśuddhadānaparibhāṣā

guṇadvādaśasaṃyuktaṃ malairdvādaśabhirvinā /
dānaṃ bhavati śuddhaṃ tad viparītaṃ sakalmaṣam // Dhs_22.1 //

dānarahitā eva puruṣādhamāḥ

devānāmatha (vā) nṛṇāṃ dhanasya balamuttamam /
dānena rahitā pāde patanti puruṣādhamāḥ // Dhs_22.2 //
lobhamātsaryamalināḥ putradāravaśānugāḥ /
manujā nidhanaṃ yānti kevalāhārakāṃkṣiṇaḥ // Dhs_22.3 //
lobhagranthivimokṣāya yāñcāvṛkṣakṣayāya ca /
tamonicayanāśāya pradānamiha dīyate // Dhs_22.4 //

dātā paralokaṃ gacchati

aghatāṃ carate dānaṃ dātāpi tadanantaram /
mārgasandarśavad dānaṃ paralokaṃ samṛcchati // Dhs_22.5 //
dānāmbhasi narāḥ snātvā śīlormiparibhāvite /
jñānavistīrṇa(vimalaṃ) pāraṃ duḥkhasya yānti vai // Dhs_22.6 //

doṣanāśakāḥ trayo dīpāḥ

puruṣeṇa trayo dīpāḥ prajvālyā hitamicchatā /
dānaṃ śīlaṃ tathā jñānamete doṣavināśakāḥ // Dhs_22.7 //
tṛṣṇāvivarṇā durgandhivitarkormijhaṣākule /
duḥkhārṇave plutā hyete jñānaśīleṣu rakṣitāḥ // Dhs_22.8 //

kleśasya bheṣajaṃ dānaṃ, śīlaṃ, jñānam

kleśavyādhinihantārastrayo vai bheṣajāḥ smṛtāḥ /
dānaṃ śīlaṃ tathā jñānamete nityaṃ sukhāvahāḥ // Dhs_22.9 //
pramādaviṣamaṃ (cittaṃ) saṃkalpakuṭilaṃ laghu /
vadhyate bandhanairetaistribhirjñānādibhirnṛṇām // Dhs_22.10 //
doṣāgnibhiḥ (sadā) pluṣṭo yairidaṃ dahyate tadā /
dānādijñānayogena hatvā gacchati nirvṛtim // Dhs_22.11 //
na dānajñāna śīleṣu yeṣāṃ sammiśritā matiḥ /
te nityaduḥkhitāḥ sattvāḥ sukhaṃ teṣāṃ na vidyate // Dhs_22.12 //

dātāro mātsaryamalavarjitā bhavanti

adānavrīḍitasukhāścittadoṣeṇa vañcitāḥ /
bhavanti vibudhāḥ hitvā tasmād dānaparo bhavet // Dhs_22.13 //
dānotkarṣakramairyuktāḥ mātsaryamalavarjitāḥ /
bhavanti hṛṣṭamanaso devāḥ krīḍāparāyaṇāḥ // Dhs_22.14 //
kṣutpipāsāmayo vahnirya pradhānaṃ pradhāvati /
mātsarya vai phalaṃ sarva taduktaṃ tattvabuddhibhiḥ // Dhs_22.15 //

dānapraśaṃsā

yo dadāti sukhaṃ tasya nīyate jāyate sukham /
sukhaṃ bhavati dānāddhi tasmād dānaṃ praśasyate // Dhs_22.16 //
lokālokakaraṃ dānaṃ gacchantamanugacchati /
gataṃ ca mantradānena yujyate bhadravatsalaiḥ // Dhs_22.17 //
avisaṃvādakaṃ sthānametaduktaṃ tathāgataiḥ /
avisaṃvādakatvācca nityaṃ dānaparo bhavet // Dhs_22.18 //

dānī bhavārṇavaṃ tarati

mātsaryāriṃ vinirjitya kṛtvā cittaṃ śubhānvitam /
ye prayacchanti dānāni te taranti bhavārṇavam // Dhs_22.19 //
kṣayaistu trividhairdānaṃ triṣukāraṃ tridhārjitam /
tasya kṣatānvitasyaivaṃ phalaṃ dṛṣṭaṃ tricakṣuṣā // Dhs_22.20 //

kaḥ mārgaḥ sukhāvahaḥ?

dānamādau sadā deyaṃ śīlaṃ labhyaṃ prayatnataḥ /
tṛṣṇā jñānena hantavyā mārga eṣa sukhāvahaḥ // Dhs_22.21 //
anityā pāpikā tṛṣṇā lokasyāhitakārikā /
na śakyaṃ tadvinā śreyaḥ prāptuṃ padamanuttamam // Dhs_22.22 //

adānasya pariṇāmaḥ

adāne na manaḥ kārya nityaṃ dānarato bhavet /
adānāt kṣutpipāsābhyāṃ dahyate pretabhūmiṣu // Dhs_22.23 //

dānena śīlarakṣā sadā kāryā

rājā bhavati dānena cakravartī sudhārmikaḥ /
dānabhūmiṃ samāśritya śīlaṃ rakṣanti paṇḍitāḥ // Dhs_22.24 //
śīlavānapi kālajño 'jñānād (vai) parimucyate /
duḥkhanairyāṇiko mārgaḥ śasto 'yaṃ munipuṃgavaiḥ // Dhs_22.25 //
taṃ viditvā mahāvīro nityaṃ dānarato bhavet /
adā(nā)dapi deveṣu devā hi na sukhā matāḥ // Dhs_22.26 //

dānī yatra kutrāpi vasan sukhī bhavati

ājanmavipine martyā bhavanti sukhabhāginaḥ /
dānasya tatphalaṃ sarvacetanābhāvitasya hi // Dhs_22.27 //
tiryakṣvapi samutpannā bhavanti sukhabhāginaḥ /
tatsarva dānajaṃ saukhyaṃ kathayanti manīṣiṇaḥ // Dhs_22.28 //
yat pretāḥ pretabhavane bhavatyākārabhojinaḥ /
svayaṃ kṛtasya dānasya phalaṃ bhavati tādṛśam // Dhs_22.29 //

dānavirahitasya durdaśā bhavati

(na)dadyāt kṣutpipāse ca dahyante yena dehinaḥ /
sarvadā na tapastābhyāṃ phalaṃ bhavati śītalam // Dhs_22.30 //

pramādī mṛtyusamaye dāhaṃ prāpnoti

pūrva pramādacārī yo na dānādiṣu vartate /
sa paścānmṛtyusamaye dahyate svena cetasā // Dhs_22.31 //

dānasya phalam

priyo bhavati dānena cetasāmapi tuṣyati /
paścād bhavati sa śrīmān dānasya phalamīdṛśam // Dhs_22.32 //
yatra dānādi cittasyāstyupabhogāya sarvadā /
tatra nirdhanataiṣā vā dayayā parirakṣitam // Dhs_22.33 //
yad bhujyate sadā cittaṃ gurubhyaścāpi dīyate /
yad vanaṃ śobhanaṃ dṛṣṭaṃ viparītaṃ yathā tṛṇam // Dhs_22.34 //
durbalānāṃ sadārtānāṃ sattvānāṃ cakṣuranvitam /
dānaṃ niḥkalpasaṃyantramasmiṃlloke paratra ca // Dhs_22.35 //

manuṣyabhūmau dānasya phalam

manuṣyabhūmau dānāni dattvā yānti śubhāṃ gatim /
na devā dānapatayaḥ phalabhūmirasau matā // Dhs_22.36 //

karmamāhātmyam

karmabhūmirmanuṣyāṇāṃ phalabhūmiḥ surālayaḥ /
karmāyattaṃ phalaṃ sarva na phalaṃ syādahetukam // Dhs_22.37 //

ko mṛtaiḥ samaḥ?

dhyānādhyayananirmukto dānaśīlavivarjitaḥ /
suvarṇakaṃkaṇairyukto jīvannapi mṛtaiḥ samaḥ // Dhs_22.38 //
sa jīvati hi loke 'smin yo dharmamanuvartate /
dharmamūḍhaḥ sadā mūḍho jīvannapi mṛtaiḥ samaḥ // Dhs_22.39 //

ajñānī tu bāliśa eva

manuṣyacarmaṇā channastiryag bhavati bāliśaḥ /
yasya jñānapradīpena hṛdayaṃ nāvabhāsitam // Dhs_22.40 //
bhavatyetāvatā puruṣaḥ yaḥ śīlamanuvartate /
śīlabhraṣṭaḥ pumān sarvaścābhistutyo 'parākramaḥ // Dhs_22.41 //

dānahīnaḥ pretavigrahavān

dānahīnaḥ pramādī (ca) pāpacārī calendriyaḥ /
nāsau martya iti jñeyaḥ preto vigrahavānayam // Dhs_22.42 //

jñānena hīno mṛta eva

jñānaśīlavinirmukto dānaratnavivarjitaḥ /
jīvamāno 'pi puruṣo mṛta ityabhidhīyate // Dhs_22.43 //

ko devaḥ?

dānaśīlatapodhyānād vīryasmṛtisamādhimān /
puruṣaḥ puruṣaireje devairapi sa vandyate // Dhs_22.44 //
guṇavāṃstu naro vandyaḥ nirguṇaḥ paśubhiḥ samaḥ /
guṇāguṇavidhijño yaḥ sa deva iti kathyate // Dhs_22.45 //

keṣāṃ saphalaṃ jīvanam?

sujīvitaṃ bhavettasya yasya tyāge sthitaṃ manaḥ /
nahi tyāgavinirmuktaṃ jīvitaṃ jīvanaṃ matam // Dhs_22.46 //

dānaṃ nityaṃ sukhāvaham

pañcagatyupapannānāṃ sattvānāṃ svena karmaṇā /
mātṛvat pitṛvad dṛṣṭaṃ dānaṃ nityaṃ sukhāvaham // Dhs_22.47 //

dānaratā bhavasaṅkaṭānmucyante

etāṃ bhūmimavasthāpya sattvo dānarato bhavet /
dānaśīlaratā nityaṃ mucyante bhavasaṅkaṭāt // Dhs_22.48 //

// iti dānavargo dvāviṃśaḥ //

(23) śīlavargaḥ

śīlaṃ sūrya iva śobhate

dhanānāmuttamaṃ śīlaṃ sūryo jyotiṣmatāmiva /
vihāya gacchati dhanaṃ śīlaṃ sthitamivāgrataḥ // Dhs_23.1 //
śīlena tridaśān yāti dhyānagocarameva vā /
nāsti śīlasamaṃ jyotirasmiṃlloke paratra ca // Dhs_23.2 //
alpena hetunā svarga prāpnoti svargakāmikaḥ /
tasmād duścaritaṃ hitvā nityaṃ sucarito bhavet // Dhs_23.3 //
cetanābhāvitaṃ dānaṃ śīlaṃ ca parirakṣitam /
nīyate devasandattaṃ pañcakāmaguṇānvitam // Dhs_23.4 //

surakṣitena śīlenaiva sukhaṃ prāptuṃ śakyate

na mātā na pitā nārthā dayitā nāpi bāndhavāḥ /
na sukhā (ste) tathā dṛṣṭā yathā śīlaṃ surakṣitam // Dhs_23.5 //

śīlavān puruṣo sukhamavāpnute

śīlaṃ trāṇamihāmutra śīlaṃ gatirihottamam /
śīlavān puruṣo nityaṃ sukhāt sukhamavāpnute // Dhs_23.6 //
dānaśīlasamācārā ye narā śubhacāriṇaḥ /
te yānti devasadanaṃ racitāḥ svena karmaṇā // Dhs_23.7 //
nidhānamavyayaṃ śīlaṃ śīlasaukhyamatarkitam /
śīlādhikā hi puruṣā nityaṃ sukhavihāriṇaḥ // Dhs_23.8 //
śīlaṃ rakṣatu medhāvī yathā yānaṃ sukhatrayam /
praśaṃsāvṛttalābhaṃ ca pretya svarge ca modate // Dhs_23.9 //

śīlavān nirvāṇaṃ prāpnoti

śīlavān yo hi puruṣaḥ śīlamevāti sevate /
sasukho nirvṛttiṃ yāti yatra mṛtyurna vidyate // Dhs_23.10 //
anādimati saṃsāre tṛṣṇāmohādibhirvṛte /
jyotirbhūta sadāśīlaṃ tasmācchīlamanāvilam // Dhs_23.11 //
śīlaṃ dhanamasaṃhārya rājacaurodakādibhiḥ /
tasmācchīlaṃ sadā sevyaṃ dauḥśīlyaṃ ca vigarhitam // Dhs_23.12 //
śīlābhiratapuruṣaḥ nirvāṇaṃ hyantike sthitam /
śīlavān puruṣo dhanyaḥ śīlavāṃścāpi sevyate // Dhs_23.13 //
ravivad bhrājate śīlaṃ dauḥśīlyaṃ caiva garhitam /
nirmalaṃ vītakāntāraṃ nirjvaraṃ vītakāṅkṣi ca // Dhs_23.14 //
śīlapraśastasambuddhairnirvāṇapuragāmikam /
āyuryāti dhruvaṃ dhīmān nityaṃ śīlenaṃ vṛṃhitam // Dhs_23.15 //

śīlarahitāḥ paśubhiḥ samāḥ

na bibhenmṛtyukāle ca śīlena parirakṣitaḥ /
śīlamādyantakalyāṇaṃ sarvasaukhyapravartakam /
śīlavān puruṣo dhanyo dauḥśīlyābhirataḥ paśuḥ // Dhs_23.16 //
tīraṃ naiva samāyānti puruṣāḥ śīlavarjitāḥ /
kāryākārya na vindanti tasmācchīlaṃ samācaret // Dhs_23.17 //
śīlavastreṇa ye channāste channāḥ puruṣā matāḥ /
śīlena varjitā ye tu nagnāste paśubhiḥ samāḥ // Dhs_23.18 //

śīlavān puruṣaḥ svarga gacchati

śīlavān puruṣaḥ svagamudyānamiva gacchati /
bandhuvanmanyate tatra śīlavān (su) pramāgataḥ // Dhs_23.19 //
śuciśīlasamācārāḥ śubhadharmasamanvitāḥ /
devalokopagāsteṣu janāḥ sukṛtakāriṇaḥ // Dhs_23.20 //

śīlena paribṛṃhitā guṇā vardhante

yo na prārthayate kāmān śīlavān puruṣaḥ sadā /
guṇāstasya pravardhante śīlena paribṛṃhitāḥ // Dhs_23.21 //

śīlaṃ svargasya sopānam

mahārghamuttamaṃ śīlamasmiṃlloke paratra ca /
tasmāt prahāya traiguṇyaṃ śīlameva sadā caret // Dhs_23.22 //
devebhyo rocate taddhi trāṇaṃ śīlaṃ śubhānvitam /
bhāvitaṃ paramaṃ dhanyaṃ paralokopagāmikam // Dhs_23.23 //
śīlavān yadi jānīyāt phalaṃ śīlasya yādṛśam // Dhs_23.24 //
śastraṃ sutīkṣṇamādāya vāṇaṃ chindyādihātmanaḥ /
astropamasya nindyasya abhisaukhyasamanvitam // Dhs_23.25 //

śīlasya phalaṃ sugatena pradarśitam

phalaṃ śīlasya vimalaṃ sugatena pradarśitam /
ādau śastaṃ tathā madhye nidhane śastameva tat // Dhs_23.26 //
phalaṃ śīlasya vipulaṃ sukhāt sukhamuttamam /
śīlacaryā paraṃ saukhyaṃ dhanacaryā na tādṛśī // Dhs_23.27 //
narā dhanena hīyante śīlena na kathañcana /
śocate puruṣastena pṛthak vā tadvirājate // Dhs_23.28 //
śubhaṃ tasmānmunivaraiḥ praśastaṃ sārvagāmikam /
udyānamiva gacchanti puruṣāḥ śubhacāriṇaḥ /
devalokasamaṃ teṣāṃ saukhyānāmākaraṃ (param) // Dhs_23.29 //

svargagamanārtha śīlaṃ samācaret

suśīlitasya śīlasya bhakṣitasyāpyanekaśaḥ /
phalaṃ vipacyate svargastasmācchīlaṃ samācaret // Dhs_23.30 //
śīlaṃ svargasya sopānamākaraṃ sukhanirvṛte /
śīlavarjī hi puruṣo na kvacit sukhamedhate // Dhs_23.31 //

śīlavān asaṃkhyāni saukhyāni labhate

śīlāmbhasā prasannena viprakīrṇena sarvadā /
snātvā gacchanti puruṣā devaloke ca nirvṛte /
yaddivyamālyābharaṇairdivyaiḥ saukhyaiḥ samanvitāḥ // Dhs_23.32 //
ramate devabhavane tat sarva śubhahetukam /
asaṃkhyāni ca saukhyāni vardhamānāni sarvadā // Dhs_23.33 //
labhate puruṣaḥ sarva yaḥ śīlamanuvartate /
śubhacārī sadā satyaḥ pūjyate so 'parājitaḥ // Dhs_23.34 //

anekasaukhyadāyakaṃ śīlamācaraṇīyam

śubhena śobhate martyaḥ pūjyate rājabhiḥ sadā /
śubhena śobhate martyastasmācchīlaṃ samācaret // Dhs_23.35 //
anekasaukhyajanakaṃ sarvamāśvāsakārakam /
śīlaṃ sucaritaṃ kārya duṣkṛtaṃ ca vivarjayet // Dhs_23.36 //
ye dānaśīlakarttāraḥ svargatadgatamānasāḥ /
teṣāṃ sakalmaṣaṃ śīlaṃ viṣamiśraṃ yathaudanam // Dhs_23.37 //
nānāvidhasya śīlasya rakṣitasyāpyanekaśaḥ /
śubhakāryavipākāya deveṣu paripacyate // Dhs_23.38 //
śīlāmbhasā prasanneṣu saṅkīrṇeṣu ca sarvadā /
snātvā gacchanti manujā devāṃścātyantikaṃ sukham // Dhs_23.39 //
dānaśīlāḥ sadā dāntāḥ sarvabhūtahite ratāḥ /
jñānayuktā maitracitā gatāste devasammitim // Dhs_23.40 //
hatadoṣāḥ kriyāvantaḥ śīlaratnena bhūṣitāḥ /
sarvasattvadayāvantaḥ suralokeṣu te budhāḥ // Dhs_23.41 //
viśuddhakāñcanaprakhyā nirdhmātamalakalmaṣāḥ /
samyak karma susaṃlagnā devalokeṣu te budhāḥ // Dhs_23.42 //
sarvasattvadayāvantaḥ sarvasattvahitaiṣiṇaḥ /
sarvapāpaviraktā ye teṣāṃ vāsaḥ surālaye // Dhs_23.43 //
ahanyahani ye śīlaṃ rakṣanti suparīkṣakāḥ /
ahanyahani teṣāṃ hi sukhaṃ bhavati naikaśaḥ // Dhs_23.44 //

śīlavājinamārūḍhā devabhavanaṃ prayānti

śīlavājinamārūḍhāḥ puruṣāstattvacintakāḥ /
prayānti devabhavanaṃ krīḍāyuktamanekaśaḥ // Dhs_23.45 //
yā krīḍā devabhavane yacca saukhyamanuttamam /
tat samagrasya śīlasya phalamuktaṃ tathāgataiḥ // Dhs_23.46 //

devasukhaṃ śīlajameva

yaddivyamālyābharaṇā divyāmbaravibhūṣitāḥ /
krīḍanti vibudhāḥ sarve tatsarva śubhahetukam // Dhs_23.47 //
padmotpalavane ramye vanopavanabhūṣite /
svarge ramanti ye devāstat sarva śubhajaṃ phalam // Dhs_23.48 //
yadākāśa ivātasthurdivyaratnavibhūṣitāḥ /
virājante 'malā devāstacchīlasya mahat phalam // Dhs_23.49 //
yatkānaneṣu ramyeṣu citreṣu puṣpiteṣu ca /
ramanti giripṛṣṭheṣu surāstacchīlajaṃ phalam // Dhs_23.50 //
svagṛhaṃ hi yathā martyāḥ praviśanti gatavyathāḥ /
tathā śīlasamācārāḥ prayānti tridivaṃ narāḥ // Dhs_23.51 //
etat sujīvitaṃ śreṣṭhaṃ yacchīlaparirakṣaṇam /
maraṇānāṃ paraṃ mṛtyuḥ yacchīlaparivarjanam // Dhs_23.52 //

śīlamanupamaṃ kāryam

etān guṇān sadā matvā priyatvamapi cātmanaḥ /
śīlaṃ surakṣitaṃ kārya dauḥśīlyaṃ ca vivarjayet // Dhs_23.53 //
śīlacārī sadā dāntaḥ kṣamāvāṃśca sudarśanaḥ /
sopānamiva cārūḍhaṃ prayātyānandasannidhim // Dhs_23.54 //

śīlena plavabhūtena saṃsārottaraṇam

phalaṃ śīlasya tu sukhaṃ devalokeṣu pacyate /
śīlena plavabhūtena saṃsārāduttaranti ca // Dhs_23.55 //
śīlāmbhasā viśuddhā ye svāyattā dhīracetasaḥ /
jāmbūnadamayaiḥ puṣpaiste 'trārcanti divaukasaḥ // Dhs_23.56 //
ye navādātamanaso nityaṃ śīlena bhūṣitāḥ /
te yānti devasadanaṃ yatra saukhyamanantakam // Dhs_23.57 //
saukhyāt saukhyataraṃ yānti narāḥ sukṛtakāriṇaḥ /
krīḍanti devasadane śīlena paribṛṃhitāḥ // Dhs_23.58 //

śīlasopānamārūḍhāḥ sugatiṃ prayānti

śīlasopānamāruhya jñānena paribṛṃhitāḥ /
narāḥ prayānti sugatiṃ jñānena ca parāyaṇā // Dhs_23.59 //
suprasannena manasāśīlaṃ yadabhirakṣitam /
tasya śīlasya śītasva sukhametadupasthitam // Dhs_23.60 //

śīlasya pariṇāmo sukhadāyakaḥ

surakṣitasya śīlasya bhāvitasyāpyanekaśaḥ /
pariṇāme sukhībhūtvā nirvāṇaṃ cādhigacchati // Dhs_23.61 //

śīlaṃ rakṣatyupāyena śīlaṃ nayati saṅgatim /

tasmācchīlaṃ sadā rakṣyaṃ pariṇāmo 'sya śītalaḥ // Dhs_23.62 //
mṛtyukāle samutpanne śīlavānakutobhayaḥ /
na me durgatinā trāṇaṃ śīlaṃ hi trāṇamuttamam // Dhs_23.63 //

kutsitaśīlasya kutsitaḥ pariṇāmaḥ

kācābhrapaṭalaṃ yasya śīlaṃ bhavati kutsitam /
sa kutsitena śīlena kutsito jāyate naraḥ // Dhs_23.64 //

śīlavirahitaḥ mūḍho bhavati svargamapi na yāti

śīlamūlena labdhvedaṃ sukhaṃ svargeṣu dehibhiḥ /
tṛṣṇākṣayo na bhavati sa paścāt paritapyate // Dhs_23.65 //
tasmācchīlavatā nityaṃ śīlameva viśiṣyate /
niḥśīlaḥ puruṣo mūḍho na svargamadhirohati // Dhs_23.66 //
pañcakāmopamaṃ divyaṃ yadidaṃ bhujyate sukham /
tacchīlasya viśuddhasya prāpyate hi phalaṃ mahat // Dhs_23.67 //
yattejaḥ kāñcanasyāsya meruparvataśālinaḥ /
tacchīlatejasastejaḥ kalāṃ nārhati ṣoḍaśīm // Dhs_23.68 //
dīpyamānaiḥ sadā śīlaiḥ nirdhātukanakatviṣā /
saṃyuktāstridivaṃ yānti paṇḍitā svena karmaṇā // Dhs_23.69 //

trividhaśīlasya trividhaṃ phalam

hīnamadhyaviśiṣṭasya śīlasya trividhasya vai /
phalaṃ hi trividhaṃ dṛṣṭaṃ hīnamadhyottamaṃ tathā // Dhs_23.70 //
pramādarahitaṃ śīlamapramādopabṛṃhitam /
nityaṃ tat sukhadaṃ dṛṣṭaṃ dharmateyaṃ vyavasthitā // Dhs_23.71 //

śīlaprabhayā sūryasahastrasyādi parābhavaḥ

śīlodbhavā yā vimalā prabhā bhavati dehinām /
na sā sūryasahastrasya saṃyuktasya bhaviṣyati // Dhs_23.72 //
śīlaṃ saptavidhaṃ ramyaṃ yo rakṣati narottamaḥ /
sa kāmaṃ bhuñjati phalaṃ sugatena ca deśitam // Dhs_23.73 //

śīlacaryā vinā svarga na yānti

śīlacaryā samāśritya samyagdarśanatatparaḥ /
martyalokād divaṃ yānti na kaṣṭaṃ tapacāriṇaḥ // Dhs_23.74 //
yacchīlaṃ śīlasaṃsparśa pariṇāme 'pi śītalam /
niṣevate sadāmūḍhaḥ sa paścāt paritapyate // Dhs_23.75 //

saptavidhena śīlena devasānnidhyaṃ prāpyate

śīlaṃ saptavidhaṃ dhanyamavisaṃvādakaṃ padam /
śīlena rakṣitaḥ puruṣo devānāmantikaṃ gataḥ // Dhs_23.76 //

śīlena śobhanaṃ phalaṃ milati

yathā pakṣairdṛḍhaiḥ pakṣī svedacchatraṃ nihanti (vai) /
tathā naro dṛḍhaḥ śīlairdevalokāya kalpyate // Dhs_23.77 //
śrutimātraṃ ca (tacchīlaṃ) ramyād ramyataraṃ ca tat /
labhate puruṣaḥ kartā phalaṃ śīlasya śobhanam // Dhs_23.78 //
dānaśīlataporatnaṃ hṛdayaiśca samāśritam /
devatā vā manuṣyo vā labhate paramaṃ padam // Dhs_23.79 //
antarbahiśca niḥsārāḥ puruṣā dharmavarjitāḥ /
saṃsārāt phalakāṅkṣibhyaḥ saddharmo na (ca) rocate // Dhs_23.80 //
antarbahiśca ye sārāste narā vastuto dṛḍhāḥ /
ye dharmacāriṇaḥ śāntāḥ parasattvahitaiṣiṇaḥ // Dhs_23.81 //

anuttaraḥ śīlavatāṃ sugandhaḥ

na ketakī campakapuṣpagandhā, tamālake nāgarucaśca gandhaḥ /
prayānti gandhā hiṃ yathā sureṇa, anuttaraḥ śīlavatāṃ sugandhaḥ // Dhs_23.82 //

dauḥśīlyaṃ sadā varjyam

tasmācchīlaṃ sadā kārya dānajñānatapodhanaiḥ /
dauḥśīlyaṃ ca sadā varjyaviṣaśastrānalopanam // Dhs_23.83 //

śīlena eva sukhamavāpnute

evaṃ surakṣitaṃ śīlaṃ narān nayati saṅgatim /
na hi śīlādṛte kaścit padaṃ sukhamavāpnute // Dhs_23.84 //

devaguṇasadṛśaṃ śīlaṃ sadācaret

tasmād devaguṇaṃ matvā śīlameva sadācaret /
na śīlasadṛśaṃ kiñcidanyat trāṇamihāsti vai // Dhs_23.85 //

// iti śīlavargastrayoviṃśaḥ //

(24) kṣāntivargaḥ

kṣamābhūṣaṇenaiva bhūṣito bhavati pumān

kṣāntyā vibhūṣitaḥ jīva bhūṣito netarairdhanaiḥ /
dhanaṃ vinā samāyāti kṣāntiṃ naiva kathañcana // Dhs_24.1 //
kṣamāvān puruṣaḥ sarvapriyo bhavati dehinām /
pūjyate daivatairnityaṃ tasmāt kṣāntiḥ parantapa ! // Dhs_24.2 //

kṣamāvān puruṣaḥ sarvatra pūjyate

kṣamāvān puruṣaḥ sarvaiḥ krodhadoṣairvivarjitaḥ /
yaśasā pūjyate nityamiha loke paratra ca // Dhs_24.3 //

kṣāntidhanaṃ sarvottamam

kṣāntirdhanaṃ dhanaṃ śīlaprajñāvardhanameva ca /
dhanānyanyāni śastāni na hitasya kathañcana // Dhs_24.4 //

sadbhiḥ kṣamāvāneva pūjyate

pūjyate satataṃ sadbhiryaśasā caiva pūjyate /
kṣamāvān puruṣaḥ sarvastamāt kṣāntiparo bhavet // Dhs_24.5 //

krodhaviṣasya kṣamaiva bheṣajam

kṣāntiḥ krodhaviṣasyāsya bheṣajaṃ paramaṃ matam /
kṣāntyāvināśitaḥ krodho 'narthāyopajāyate // Dhs_24.6 //
jñānaśīlābhibhūtānāṃ bāliśānāṃ viśeṣataḥ /
pratīpakārya kurute kṣāntirmārganidarśikā // Dhs_24.7 //

kṣamāvanta eva loke dhaninaḥ

sa dharmadhanahīnānāṃ bhramatāṃ gatipañcake /
yeṣāṃ kṣāntimayaṃ dravyaṃ te loke dhaninaḥ smṛtāḥ // Dhs_24.8 //
tamonicayakāntāre dṛḍhakrodhena dustare /
kṣāntyā yathā smṛtāḥ sadbhistaranti khula mānavāḥ // Dhs_24.9 //
saddharmapāṭhanaṣṭānāṃ deśikā kṣāntiruttamā /
apāyabhayabhītānāṃ na bhayaṃ kṣāntirucyate // Dhs_24.10 //

nṛṇāṃ kṣāntiḥ sukhāvahā

sukhāvahā sadā nṛṇāṃ duḥkhasya ca vighātikā /
kṣemasamprāpikā nityaṃ viśvāsaguṇakārikā // Dhs_24.11 //
śubhāsti nāyikā dhanyā hyaśubhebhyo vivarjitā /
mokṣasaṃdeśikā puṃsāṃ saṃsārabhayanāśikā // Dhs_24.12 //

kṣāntiḥ narakāgnivināśikā svargasopānabhūtā ca

svargasopānabhūtā sā narakāgnivināśikā /
trāyate pretalokātsā tiryagyonau tathaiva ca // Dhs_24.13 //

kṣāntiḥ sanmārgāmṛtadīpikā

sā guṇaudhaiḥ sadā pūrṇā śivā bhavati dehinām /
sā praśaste sukhe prāpte kṣāntiḥ kāryā prayatnataḥ /
sarvalokasya māteva sanmārgāmṛtadīpikā // Dhs_24.14 //

// iti kṣāntivargaścaturviṃśaḥ //

(25) vīryavargaḥ

deśakriyāyuktāni kāryāṇi siddhayanti

deśakālopapannasya kriyātithyocitasya ca /
nyāyenārabhyamāṇasya vīryasya sakalaṃ phalam // Dhs_25.1 //
nyāyadeśakriyāhīnā adharmeṇa vivarjitāḥ /
sīdanti kāryanikarā vīryeṇa parivarjitāḥ // Dhs_25.2 //

ārabdhavīryā mokṣaṃ prāpnuvanti

dhyānenārabdhavīryeṇa mokṣaṃ gacchanti paṇḍitāḥ /
bhavakṣipta ivākāro devaloke prayānti ca // Dhs_25.3 //
yānyārabdhāni kāryāṇi vīryavad balinā nṛṇā /
tāni tāni prasiddhāni vipulāni bhavanti ca // Dhs_25.4 //
ye 'rthā lokottare siddhā ye ca lokeṣu sammatāḥ /
te vīryeṇa prasādhyante vīryahīnā na jātu vai // Dhs_25.5 //
mandavīrya cirotsāhaṃ saddharmeṇa vivarjitam /
naro viśati lokaṃ (ca) śaśāṅkamiva kalmaṣam // Dhs_25.6 //

vīryavattā paramāṃ gatiṃ pradadāti

āryāṣṭāṅgena mārgeṇa na jñānaparipālitaḥ /
vīryavattāmahotsāho prayāti paramāṃ gatim // Dhs_25.7 //

bodhiḥ vīryeṇāvāpyate

vīryaṇāvāpyate bodhiḥ svavīryeṇa tathā mahī /
arhattvaṃ vīryavadbhiśca tasmānnāgnisamā gatiḥ // Dhs_25.8 //

uttamasthānaprāptyartha vīryārambhe matiḥ kāryā

tasmād devān guṇān matvā vīryavān niyatendriyaḥ /
vīryārambhe matiṃ kuryārnnāsti vīryasamarthanam // Dhs_25.9 //
vīryārthī smṛtimān yaśca naro jñānaparāyaṇaḥ /
prayātyanuttamaṃ sthānaṃ jarāmaraṇavarjitam // Dhs_25.10 //

// iti vīryavargaḥ pañcaviṃśaḥ //

(26) dhyānavargaḥ

svasthaḥ kaḥ?

asaṃsaktamaternityaṃ nityaṃ dhyānavihāriṇaḥ /
viśuddhamanaso nityamekāgrabhiratasya ca // Dhs_26.1 //
yasyaikāgrakaraṃ cittaṃ tasya doṣā na bādhakāḥ /
sa doṣabhayanirmuktaḥ svastha ityabhidhīyate // Dhs_26.2 //
ekāgrābhiratañceto vivekamanudhāvati /
sarvatarkavinirmuktaḥ svastha ityabhidhīyate // Dhs_26.3 //

cittasyaikāgratāṃ varṇayati

yasya cittaṃ dhruvaṃ śāntaṃ nirvāṇābhirataṃ sadā /
na tasyendriyajā doṣā bhavasya śubhahetavaḥ // Dhs_26.4 //
yacca dhyānakṛtaṃ saukhyaṃ yacca (cittaṃ) samādhijam /
cittaṃ tatsarvamekāgramate bhavati dehinaḥ // Dhs_26.5 //

yatiḥ alaukikaṃ sukhaṃ bhuṅkte

ekārāmasya yatino yat sukhaṃ jāyate hṛdi /
yat saukhyamativijñeyaṃ na saukhyaṃ laukikaṃ matam // Dhs_26.6 //

kīdṛśaṃ cittaṃ śāntiṃ samadhigacchati?

ekāgrābhirataṃ cittaṃ viśuddhākṛtameva ca /
doṣajālavinirmuktaṃ śāntiṃ samadhigacchati // Dhs_26.7 //

jñānāmbhasā tṛṣṇāgniṃ hanti

ekāntamanasā nityaṃ saṃkṣiptendriyapañcakaiḥ /
tṛṣṇāgninātivṛddhaṃ ca hanti jñānāmbhasā budhaḥ // Dhs_26.8 //
tasya tṛṣṇāvimuktasya viśuddhasya sukhaiṣiṇaḥ /
akṣayaṃ cāvyayaṃ caiva padaṃ hi sthitamagrataḥ // Dhs_26.9 //

nirvāṇapuragāmi vartma

vitarkakuṭilaṃ ceto yatra yatropapadyate /
ekālambanayuktena dhārya tena samādhinā /
tasmādetat paraṃ vartma nirvāṇapuragāmikam // Dhs_26.10 //

manonigrahaphalam

etadagraṃ manaḥ kṣutvā hanyādarisamūhakam /
mano hīdaṃ vinirgṛhya (sa) vetti dhyānajairdṛḍhaiḥ // Dhs_26.11 //

nirupamaṃ dhyānajaṃ sukham

(tatra sthitāḥ narāḥ śreṣṭhāḥ śraddhāvanto manīṣiṇaḥ) /
prayānti paramaṃ sthānamaśokaṃ hatakilviṣam // Dhs_26.12 //

nirviṣaskasya tuṣṭasya nirāgasyāpi dhīmataḥ

yat sukhaṃ dhyānajaṃ bhāti kutastasyopamā parā // Dhs_26.13 //

dhyānaiḥ paramaṃ padaṃ prāpyate

etatsāraṃ sudhīrāṇāṃ yogināṃ pāragāminām /
yadevedaṃ manaḥ śrutvā prayānti padamacyutam // Dhs_26.14 //

// iti dhyānavargaḥ ṣaḍviṃśaḥ //

(27) prajñāvargaḥ

prajñā māteva hitakāriṇī

dharmānusāriṇī prajñā vīryeṇa parivṛṃhitā /
samādhibalasaṃyuktā māteva hitakāriṇī // Dhs_27.1 //

prajñā gatipañcakāt trāyate

sā hi santrāyate sarvān puruṣān gatipañcakāt /
na mātā na pitā tatra gacchantamanugacchati // Dhs_27.2 //
prajñāśikharamāruhya śīlakandaraśobhanam /
bhavadoṣamidaṃ sarva paśyati (jñāna) bhūṣaṇaḥ // Dhs_27.3 //

samādhinā bhavārṇavaṃ tarati

indriyāṇīndriyārthebhyo yadā vindanti tatpadam /
tadā samādhinā jñāna bhavasāgaramuttaret // Dhs_27.4 //
dānaśīlatapodhyānairjñānamevāgramucyate /
apavargād yadā jñānaṃ jñānaśīle sukhāvahe // Dhs_27.5 //
prajñā aṣṭamo mārgastathāgatenopadiṣṭaḥ
cakṣuṣāṃ ca parā dṛṣṭā prajñoktā (yā)sunirmalā /
mārgāṇāṃ cāṣṭamo mārgaḥ śivaḥ proktastathāgataiḥ // Dhs_27.6 //

prajñābalaṃ sarvottamam

caturṇā caiva satyānāmagre dve tu prakīrtite /
bālānāṃ ca sadā dṛṣṭaṃ prajñābalamihottamam // Dhs_27.7 //

janmapadvatirjñānaśastreṇa chettavyā

jñānaśastreṇa tikṣṇena latā chedyā durāsadā /
hantavyā doṣanivahāśchettavyā janmapaddhatiḥ // Dhs_27.8 //

na jñānātparo bandhuḥ

amṛtānāṃ paraṃ jñānaṃ śreyasāṃ nidhiruttamam /
na jñānācca paraṃ bandhurna jñānāddhanamuttamam // Dhs_27.9 //

jñānaśīlayutā prajñā sevitavyā

jñānaśīlayutāvṛddhā vītarāgā gataspṛhāḥ /
sevitavyāḥ sadā santastattvamārganidarśakāḥ // Dhs_27.10 //

kleśādīn prajñāśastreṇa vidārayet

prajñāvajreṇa tīkṣṇena mahodayavasena ca /
mahāyogarathārūḍhaḥ kleśādīn pravidārayet // Dhs_27.11 //

// iti prajñāvargaḥ saptaviṃśaḥ //

(28) nirvāṇavargaḥ

kleśakṣaya eva nirvāṇamārgaḥ

kleśakṣayāt paraṃ saukhyaṃ kathayanti manīṣiṇaḥ /
eṣa nirvāṇago mārgaḥ kathitastattvadarśakaiḥ // Dhs_28.1 //
tatpadaṃ śāśvataṃ juṣṭaṃ kathayanti tathāgatāḥ /
yatra janma na mṛtyurna vidyate duḥkhasambhavaḥ // Dhs_28.2 //
vibhūtasyāpramattasya śāntasya vanacāriṇaḥ /
alolupasya vīrasya nirvāṇasya vibhūtayaḥ // Dhs_28.3 //

viṣayeṣvapramatto nirvāṇaṃ nāticiraṃ prāpnoti

mitrāmitraprahīṇasya bhavarāgavivarjinaḥ /
viṣayeṣvapramattasya nirvāṇaṃ nātidūrataḥ // Dhs_28.4 //

śubhakarttṛ nirvāṇaṃ prāpnoti

śubhakāryeṣu saktasya maitrīkāruṇyabhāvinaḥ /
saṃsārabhayabhītasya nirvāṇaṃ nātidūrataḥ // Dhs_28.5 //

kausīdyavirahitaḥ tvaritaṃ nirvāṇaṃ yāti

kleśakṣayavidhijñasya nairātmyasyāpi tasya ca /
kausīdyāccaiva muktasya nirvāṇaṃ nātidūrataḥ // Dhs_28.6 //

vaśyendriyasya śāntasya nirvāṇaṃ samīpataram

catuḥsatyavidhijñasya tridoṣavadhasevinaḥ /
vaśyendriyasya śāntasya nirvāṇaṃ nātidūrataḥ // Dhs_28.7 //
sukhaduḥkhapāśairmukto muniḥ pāraga ucyate
sukhaduḥkhamayaiḥ pāśairyasya ceto na hanyate /
sa doṣabhayanirmuktaḥ pārago munirucyate // Dhs_28.8 //

śubhānveṣī nirvāṇamadhigacchati

puruṣo 'pāyabhīruśca pramādabalavarjakaḥ /
śubhakārī śubhānveṣī nirvāṇamadhigacchati // Dhs_28.9 //

// iti nirvāṇavargo 'ṣṭāviṃśaḥ //

(29) mārgavargaḥ

āryacatuṣṭayopāsakaḥ pāraṃ gacchati

satyāni catvāri śivāni tāni, subhāvitānyeva samīkṣya vidvān /
sucintako jātijarābhayebhyaḥ, pramucyaye pāramupaiti śāntaḥ // Dhs_29.1 //

kāmeṣu saktaḥ bhavabhogabaddhaḥ bhavati

acintako yastu vibhūtabuddhiḥ kāmeṣu sakto bhavabhogabaddhaḥ /
sa bandhanaiḥ kāmamayairnibaddho, na mucyate jātijarābhayebhyaḥ // Dhs_29.2 //

bhavārṇave sukhadraṣṭā ante narakaṃ yāti

vicintya yo duḥkhamidaṃ viśālaṃ, na khedamāyāti bhavārṇavebhyaḥ /
sa kāmavāṇairnihato hi mūḍhaḥ, kaṣṭāmavasthāṃ narake 'pi yāti // Dhs_29.3 //
ābhyantaraṃ kṣemasukhaṃ ca hitvā, kiṃ kāmabhogābhiratā hi bālāḥ /
naite bijānanti bhayaṃ ca tīvramabhyeti mṛtyurjvalanaprakāśaḥ // Dhs_29.4 //

tattvamārgapradarśakaiḥ kimuktam?

anityaduḥkhaśūnyo 'yamātmā kārakavarjitaḥ /
saṃsāraḥ kathito buddhaiḥ tattvamārgapradarśakaiḥ // Dhs_29.5 //
tena sarvamidaṃ tattvajñānaṃ jñeyaṃ samāsataḥ /
jñānajñeyavinirmuktaṃ tṛtīyaṃ nopalabhyate // Dhs_29.6 //

kaḥ tattvavidhijñaḥ?

antapāravidhijño yaḥ ṣoḍaśākāratattvavit /
ūrdhvagatividhijño hi kṣāntitattvavicakṣaṇaḥ // Dhs_29.7 //

tattvavideva dharmatāmanuviśati

agralokaikadharmajñaḥ samanantaratattvavit /
sa dharmatāmanuviśed yathā (ca) na vikampate // Dhs_29.8 //
dvayopāyavinirmukto naṣṭān nāśayate muhuḥ /
naṣṭapāpagatirvīraḥ strotāpanno nirucyate // Dhs_29.9 //
srotāṃsya kuśalā dharmā jīryante pāpagāminaḥ /
mokṣāgninā pratapyante srotāpanno bhavatyataḥ // Dhs_29.10 //
prasrabdhijaṃ mahodarkamuktaṃ saṃsāramokṣakam /
tṛṣṇākṣayasukhaṃ dṛṣṭaṃ satyataḥ sukhakārakam // Dhs_29.11 //

kaḥ sadaiva sukhī bhavati?

nāvabadhnāti yaṃ tṛṣṇā na vitarkairvihasyate /
samprāptabhavapārastu sukhī bhavati sarvadā // Dhs_29.12 //

ārya mārgacatuṣṭayam anyonyaphalasambhūtam

anyonyaphalasambhūta sarvataḥ sampravartate /
tadeva kāraṇaṃ jñeyamāryamārgacatuṣṭayam // Dhs_29.13 //
āryasatyeṣu viditaḥ puruṣo vidyate dhruvam /
viṣayeṣu hi saṃghuṣṭaṃ jagad bhramati cakravat // Dhs_29.14 //

kaḥ śreṣṭho mārgaḥ?

sa mārgo deśakaḥ śreṣṭho yo mārgo bhāṣitaḥ śivaḥ /
yena mārgeṇa prācīnā (dhruvaṃ) yātā manīṣiṇaḥ // Dhs_29.15 //

triśaraṇagata eva sukhaṃ jīvati

sujīvitaṃ bhavet tasya yasya buddhau sthitaṃ manaḥ /
nahi buddhivinirmuktaṃ jīvitaṃ jīvitaṃ bhavet // Dhs_29.16 //
sujīvitaṃ bhavet tasya yasya dharme sthitaṃ manaḥ /
nahi dharmavinirmuktaṃ jīvitaṃ jīvitaṃ bhavet // Dhs_29.17 //
sujīvitaṃ bhavet tasya yasya saṅghe sthitaṃ manaḥ /
nahi saṅghavinirmuktaṃ jīvitaṃ jīvitaṃ bhavet // Dhs_29.18 //

keṣāṃ sujīvitaṃ jīvanam?

sujīvitaṃ bhavet tasya yasya satye sthitaṃ manaḥ /
nahi satyavinirmuktaṃ jīvitaṃ jīvitaṃ bhavet // Dhs_29.19 //
sujīvitaṃ bhavet tasya yasya mārge sthitaṃ manaḥ /
nahi mārgavinirmuktaṃ jīvitaṃ jīvitaṃ bhavet // Dhs_29.20 //
nirvāṇagamane yasya nityaṃ buddhiravasthitā /
sa doṣādeva nirmukto na devaḥ krīḍati svayam // Dhs_29.21 //

kīdṛśī krīḍā sukhodbhāvikā?

yā bhavavyāpinī krīḍā nityamekāgracetasaḥ /
sā sukhodbhāvikā krīḍā na krīḍā rāgakārikā // Dhs_29.22 //

kena mārgeṇa śivaṃ sthānaṃ milati?

sukhādīniha satyāni yathā dāntena vindati /
tadā kṣemaṃ śivaṃ sthānaṃ prāpnoti puruṣottamaḥ // Dhs_29.23 //

// iti mārgavarga ekonatriṃśaḥ //

(30) bhikṣuvargaḥ

ādarśo bhikṣuḥ lokamārgadarśakaḥ

yo hinasti na bhūtāni mitravettā sadākṣayaḥ /
pitṛvat sarvabhūtāni lokastamanupaśyati // Dhs_30.1 //
adattādānavirato nityaṃ jñānī jitendriyaḥ /
praśāntadehakarmā (ca) tīrṇasambhavasaṅkramaḥ // Dhs_30.2 //
nāpyālekhyagatā nāpi cakṣuṣā sā nirīkṣyate /
hatakāmo dṛṣṭasatyo muktastādṛśa ucyate // Dhs_30.3 //
samaloṣṭāśmakanakaḥ vītaśokaḥ samāhitaḥ /
na kleśoragasampṛktaḥ sa saukhyaṃ dhruvamāpnuyāt // Dhs_30.4 //

kaḥ bhikṣurvidyate?

arthānarthasamo yasya lābhālābhau tathaiva ca /
sukhaduḥkhasamāyuktaḥ bhikṣuḥ sa khalu kathyate // Dhs_30.5 //
mitrāmitraprahīṇo yaḥ samacetā jitendriyaḥ /
vibheti yo na viṣayaiḥ vijñeyastādṛśo yatiḥ // Dhs_30.6 //

viṣayadveṣī nirvāṇamadhigacchati

viṣamatvāddhi viṣayān dveṣṭi dhīro gatavyathaḥ /
na tasya dūre nirvāṇaṃ samyaksambuddhadeśitam // Dhs_30.7 //
udayavyayatattvajñaḥ samyagdṛṣṭiralolupaḥ /
himavāniva niṣkramya saṃsārānmuktahetukaḥ // Dhs_30.8 //
tṛṇacandanatulyo hi samatṛṣṇāmbarāśinaḥ /
sa kauśeyasaṅghaṭitatṛṣṇayā naiva bādhate // Dhs_30.9 //
lābhasatkārasantuṣṭaḥ santuṣṭastṛṇasaṃstaraiḥ /
vahnivallābhasatkāraṃ yaḥ paśyati sa paśyati // Dhs_30.10 //

buddhadeśitāḥ bhikṣudharmāḥ

vāhyate yo na viṣayaistṛṇanadyā na vāhayate /
svakarmaphalatattvajñaḥ sa bhikṣurbuddhadeśitaḥ // Dhs_30.11 //
nātītaṃ śocate yo hi buddhayā (caiva) gataspṛhaḥ /
pratyutpannakriyāyogī na buddhistasya lipyate // Dhs_30.12 //
nirvāṇe (ca) matiryasya dharme nityaṃ sthitā bhavet /
na vartate sa saṃsāre śukladharmasamāvṛtaḥ // Dhs_30.13 //
nāvilaṃ kriyate yasya cittaṃ vidyāgnikalpayā /
dāruvadviṣayā yasya tasya duḥkhaṃ na vidyate // Dhs_30.14 //
indriyāṇi vaśe yasya cendriyeṣu vaśānugaḥ /
hriyate yaḥ pumarthaino nikaṣastādṛśo muniḥ // Dhs_30.15 //
sādhuvaddhimano yasya kṣamāvān priyadarśanaḥ /
prahlādayati cetāṃsi sa nṛṇāṃ śaśivanmuniḥ // Dhs_30.16 //
aruṇābhirato yastu harmyāgreṣu na rajyati /
santuṣṭaḥ pāṃśukūlena bhikṣurbhikṣārato bhavet // Dhs_30.17 //
śānto dāntaḥ sudhīrarthāt tattvavit sukhaduḥkhayoḥ /
sa yātyuttamamadhvānaṃ yatra gatvā na śocati // Dhs_30.18 //
ṛjumatpātakānyasya nityaṃ dhyānaparāyaṇaḥ /
prākṛtaiśca malai(rhīnaḥ) sa yogī satyavartmani // Dhs_30.19 //
sarvendriyavighātī yaḥ sarvabhūtahite rataḥ /
śānto dāntendriyaḥ svastho bhikṣurbhavati tādṛśaḥ // Dhs_30.20 //
ṣaḍindriyarathārūḍho rāgaśatrunivārakaḥ /
prajñādhīraḥ kriyāvān yaḥ sa śāntipadamaśnute // Dhs_30.21 //
araṇyavāsī santuṣṭo bhūmivāsī samāhitaḥ /
dhunāti pāpako dharmaścāyurmeghānivāmbaraḥ // Dhs_30.22 //
śubhaṃ vā dehakarmāntaḥ śubhacaryāsu saṃrataḥ /
tattvadṛṣṭiḥ kriyādakṣo nāśayanmārasādhanam // Dhs_30.23 //

dayālurbhikṣurnirvāṇamārge sthito bhavati

rāgātyaye na bādheta śubhacittaṃ gatālayam /
maitryā kāruṇyabahulo bhikṣurnairyyāṇike sthitaḥ // Dhs_30.24 //
yasya rūpādayo neṣṭā viṣayā bandhahetave /
sa yāti paramāṃ śāntiṃ yatra gatvā na śocyate // Dhs_30.25 //
hetupratyayatattvajñaḥ sūkṣmārthe kṛtaniścayaḥ /
mokṣasrotasyabhiratastṛṣṇayā naiva rajyate // Dhs_30.26 //
yo nādatte 'śubhaṃ karma śubhakarmarataḥ sadā /
candrāṃśunirmalagatiryogī bhavati tādṛśaḥ // Dhs_30.27 //
pradahan pāpakān dharmān śuṣkendhanamivānalaḥ /
vibhrājate tribhuvane muktapāyo gatavyathaḥ // Dhs_30.28 //
mokṣe 'sti yasya tu mano na saṃsāre kathañcana /
nāsau badhnāti saṃsāre muktaḥ pakṣī yathāmbare // Dhs_30.29 //
vedanodayatattvajño vedanāphalaniścayaḥ /
sa mukta iti vijñeyastattvavid ṛtavāṃśca saḥ // Dhs_30.30 //
tathāpyete sukhaduḥkhe mṛṣṭāmṛṣṭairna lipyate /
dīptaṃ paśyati saṃsāraṃ yaḥ sa yogī satāṃ mataḥ // Dhs_30.31 //

bhikṣurbhavati kīdṛśaḥ?

athāmūḍhamatirnityaṃ nityaṃ dharmaparāyaṇaḥ /
bhikṣuvṛttāvabhirato bhikṣurbhavati tādṛśaḥ // Dhs_30.32 //
na tṛptirdarśanārāmaiḥ sādhūnāṃ darśane ratiḥ /
niṣkrāntagṛhakalmāṣo bhikṣurbhavati tādṛśaḥ // Dhs_30.33 //
na nṛtyagītasandarśī (satyaṃ) ca punarīkṣate /
saṃrakṣito śmaśāneṣu bhikṣurbhavati tādṛśaḥ // Dhs_30.34 //
ekāhaṃ paramaṃ piṇḍamādatte 'nyatra kāṅkṣati /
tribhāgakukṣisantuṣṭo bhikṣurbhavati tādṛśaḥ // Dhs_30.35 //
vastrottamavivarjī yaḥ pāṃsukūleṣu rajyate /
muktāhāravihāro yo bhikṣurbhavati tādṛśaḥ // Dhs_30.36 //
karmāṇyārabhate yo na nirāśaḥ sa ca karmasu /
niruddhako noparato bhikṣurbhavati tādṛśaḥ // Dhs_30.37 //
kāyakoṭivinirmukto mohadhvāntavivarjitaḥ /
aliptaḥ pāpakairdharmaibhikṣurbhavati tādṛśaḥ // Dhs_30.38 //
sarvāśayajanānītaḥ sarvāśayavivarjitaḥ /
sarvāśayavinirmukto bhikṣurbhavati tādṛśaḥ // Dhs_30.39 //
āryāṣṭāṅgena mārgeṇa nirvāṇapurataḥ sthitaḥ /
sarvārthadharmatā hyeṣā bhikṣurbhavati tādṛśaḥ // Dhs_30.40 //
śāntendriyo dṛḍhamatiḥ kāmapākavivarjitaḥ /
ekāgrasaṃsthitamanā bhikṣurbhavati tādṛśaḥ // Dhs_30.41 //
bhūmisaṅkramaṇajño yo bhūmitattvanidarśakaḥ /
bhūmeḥ parāparajño yo bhikṣurbhavati tādṛśaḥ // Dhs_30.42 //
sambhavāsambhavān dharmān hetupratyayasambhavān /
jānīte vidhivat sarvān bhikṣurbhavati tādṛśaḥ // Dhs_30.43 //
brahmacārī ṛtujñānī styānamiddhavivarjitaḥ /
kalpodagro 'vanau dakṣo bhikṣurbhavati tādṛśaḥ // Dhs_30.44 //
śamasthovipaśyanāśca caturdhyānarataśca yaḥ /
ālaye muditārāmo bhikṣurbhavati tādṛśaḥ // Dhs_30.45 //
pakṣiṇo gaganasthasya chāyevānugataḥ sadā /
saddharmasyānujīvī sa bhikṣurbhavati tādṛśaḥ // Dhs_30.46 //
kleśopakleśabadhakaḥ samadarśī śubhānvitaḥ /
anāpānavidhijño yo bhikṣurbhavati tādṛśaḥ // Dhs_30.47 //
anukramavidhijño yo yogavit tattvadarśakaḥ /
pārāpāravidhijño yo bhikṣurbhavati tādṛśaḥ // Dhs_30.48 //
yo na hṛṣyati harṣeṣu bhayeṣu na bibheti ca /
mukto harṣabhayodvegairbhikṣurbhavati tādṛśaḥ // Dhs_30.49 //
janmamaraṇatattvajñaḥ surāsuranamaskṛtaḥ /
parāvarajñaḥ sattvānāṃ bhikṣurbhavati tādṛśaḥ // Dhs_30.50 //
saṅghāṭimātrasaṃhṛṣṭaḥ sañcayeṣu na rajyate /
alpeccho brahmacārī yo bhikṣurbhavati tādṛśaḥ // Dhs_30.51 //
ekāśī vṛkṣamūle yaḥ sadā dhyānaṃ samīhate /
lābhasatkāravirato bhikṣurbhavati tādṛśaḥ // Dhs_30.52 //
upekṣākaruṇārāgo mokṣadoṣavivarjitaḥ /
nirdagdhadoṣasarvasvo bhikṣurbhavati tādṛśaḥ // Dhs_30.53 //
mandavīryakusīdānāṃ bhikṣūṇāṃ darśanāya ca /
nānyayogābhirakto yo bhikṣurbhavati tādṛśaḥ // Dhs_30.54 //
kausīdyābhirato bhikṣuḥ nahi kalyāṇamarhati
na śayyāsanasambhogī bhikṣurbuddhena bhāṣitaḥ /
kausīdyabhirato yastu nāsau kalyāṇamarhati // Dhs_30.55 //
kleśānāṃ mūlapākaṃ hi kausīdyaṃ yasya vidyate /
tasya duḥkhaṃ mahāghoraṃ saṃsāre sampravartate // Dhs_30.56 //
kausīdyameva yasyāsti tasya dharmo na vidyate /
kevalaṃ vastramātreṇa 'bhikṣuḥ' sa iti kathyate // Dhs_30.57 //

bhikṣurbhavati na tādṛśaḥ

nādhyāpane ratiryasya na dhyānenāśu rakṣati /
kevalaṃ vastumātreṇa bhikṣurbhavati tādṛśaḥ // Dhs_30.58 //
vihārābhirato yastu na rato dharmagocare /
strīmadyalolupamatibhikṣurasti na tādṛśaḥ // Dhs_30.59 //
(bhavenmatiryasya nityaṃ vividhe) pāpakarmaṇi /
sa bhikṣurdeśito buddhaiḥ na bhoktā svakagocare // Dhs_30.60 //
varamāśīviṣaviṣaṃ kathitaṃ tāmrameva ca /
bhuktasyātyantaduḥśīlairadhikaṃ pāpabhojanam // Dhs_30.61 //
yo hi nārhati piṇḍāya nāsau piṇḍāya kalpate /
yasya piṇḍikṛtāḥ kleśāḥ sarpā iva vileśayāḥ // Dhs_30.62 //
sa bhikṣuḥ piṇḍabhojī syānna strīdarśanatatparaḥ /
bandhakaṃ yadi cātmānaṃ kṛtvā paraśubhakṣatim // Dhs_30.63 //

bhikṣurdurguṇānāṃ svarūpam

kathaṃ sa bhikṣurvijñeyaḥ saṅgharatnapradūṣakaḥ /
yasyeṣṭā lābhasatkārā viṣayā yasya sammatāḥ // Dhs_30.64 //
nāridarśanasākāṅkṣī na bhikṣurna gṛhīva saḥ /
rājaseviṣu sṛṣṭāśo madyapaḥ krodhanastathā // Dhs_30.65 //
sadā bhikṣurbañcayate dāyakānnanu cetasā /
upāyanānyupādāya rājadvārāśritā hi ye /
saṃrabdhā gṛhibhiḥ sārdha yathā nāgā vanāśritāḥ // Dhs_30.66 //
tasmāt tāneva puṣṇanti vāterṣyāste samāgatāḥ /
putradārān parityajya ye śāntā ratnamāśritāḥ // Dhs_30.67 //

bhikṣorguṇānāṃ māhātmyam

prahāya doṣān yo bhikṣurasti darśanatattvavit /
rūpādiskandhatattvajño mokṣāya yatate sadā // Dhs_30.68 //

dharmāvabodhābhirato dhyānārāmavihāravān

tattvalakṣaṇasambodhāt prāpnuyāt padamavyayam // Dhs_30.69 //
maitryārāmo hi satatamudyukto dharmagocare /
tattvalakṣaṇatattvajño bhikṣurbhavati tādṛśaḥ // Dhs_30.70 //
yoniśastu matiryasya kāmakrodhairna hanyate /
sa bhikṣuriti vijñeyo viparītastato 'nyathā // Dhs_30.71 //
sarvabhūtadṛḍhaḥ śāntaḥ sarvasaṅgativarjitaḥ /
sarvabandhananirmukto bhikṣurbhavati tattvavit // Dhs_30.72 //
karmaṇi yasya vijñānaviṣayairyo na hanyate /
nirmalaḥ syāt kanakavat santuṣṭo bhikṣurucyate // Dhs_30.73 //
priyāpriye mano yasya na lepamanugacchati /
saṅkalpānāṃ vidhijño yaḥ sarvapāpavivarjitaḥ // Dhs_30.74 //
anyasaṃduṣṭacarito dharmaśīlo jitendriyaḥ /
ahīnasatvo matimān bhikṣurbhavati tādṛśaḥ // Dhs_30.75 //
śāstre śāstrārthavijñāne matiryasya sadā ratā /
na pānabhojanarataḥ sa bhikṣuḥ śāntamānasaḥ // Dhs_30.76 //

bhikṣoḥ svarūpanirūpaṇam

vanāraṇyavihāreṣu śmaśāne tṛṇasaṃstare /
ramate yasya tu mano bhikṣurbhavati tādṛśaḥ // Dhs_30.77 //
doṣāṇāṃ karmatattvajñaḥ phalavit pariśeṣataḥ /
hetupratyayatattvajño bhikṣuḥ syād vītakalmaṣaḥ // Dhs_30.78 //
(hata) kilviṣakāntāro hatadoṣo jitendriyaḥ /
punarbhavavidhijño yo bhikṣuḥ śāntamanāḥ (smṛta) // Dhs_30.79 //
notkarṣo hṛṣṭahṛdaye nindayā naiva rūṣyati /
samudratulyagāmbhīryo yogavān bhikṣurucyate // Dhs_30.80 //
āveṇiko dṛḍhamatiḥ sūkṣmavādī na lolupaḥ /
kāmavādī samo dakṣaḥ sa bhikṣuḥ śānta ucyate // Dhs_30.81 //
kāmadhātūpagān hetūn rūpadhātau tathaiva ca /
āruṣyeṣu ca tattvajñaḥ śāstrā bhikṣuḥ sa ucyate // Dhs_30.82 //
na laukikakathāsaktaḥ śatrudoṣabadhe sadā /
viṣavad yasya viṣayāḥ sa bhikṣurdeśito budhaiḥ // Dhs_30.83 //
śuddhā yasya (hi)kāmeṣu matirbhavati nityaśaḥ /
sa nirmuktamatirbhikṣurmuktaḥ saṃsārabandhanāt // Dhs_30.84 //
dhyānādhyayanakarmaṇyaḥ kausīdyaṃ yasya dūrataḥ /
hitakārī ca sattvānām āraṇyo bhikṣurucyate // Dhs_30.85 //
praśnottaramatiryasya pratibhāvan jitendriyaḥ /
sa dharmaḥ kathito jñeyo viparītastṛṇaiḥ samaḥ // Dhs_30.86 //

buddhaśāsane kīdṛg bhikṣuḥ śastaḥ?

kāyamānasabhīryasya sarvadā naiva khidyate /
sarvakṛtyakaro jñeyo yaḥ saṅghāya ca tatparaḥ // Dhs_30.87 //
na parārtha na lobhārtha yaśo 'rtha kurute na tu /
saṅghakārye matiryasya sa muktaḥ sarvabandhanaiḥ // Dhs_30.88 //
na svargārtha matiryasya lābhārtha yaśase na vā /
nirvāṇārtha kriyā sarvā sa bhikṣuḥ srota ucyate // Dhs_30.89 //
pāpebhyo nityavirataḥ satkṛtyeṣu rataḥ sadā /
na pāpamitrasaṃsargī bhikṣuḥ syād buddhaśāsane // Dhs_30.90 //
maitryā bhāvitacittasya dakṣasya ṛjucetasaḥ /
śikṣāpadeṣu raktasya nirvāṇaṃ nātidūrataḥ // Dhs_30.91 //
jarāmaraṇaśīlasya saṃsāravimukhasya ca /
dhyāne 'pi na pramattasya nirvāṇaṃ nātidūrataḥ // Dhs_30.92 //
anityatāvidhijñasya śūnyatāvatkriyāvataḥ /
dhyānotkarṣavidhijñasya nirvāṇaṃ nātidūrataḥ // Dhs_30.93 //
dhīro 'yamagracoro 'yaṃ yo 'yaṃ bhikṣurasaṃvṛtaḥ /
antaḥpurīvarasrāvī bahiścīvarasaṃvṛtaḥ // Dhs_30.94 //

dharmavinayād rikto bhikṣurduḥkhabhāgī bhavedeva

yathā yatnamayo rāśiḥ sarvo 'sāraśca durbalaḥ /
evaṃ sañcarati rikto vitatho bhikṣuvādikaḥ // Dhs_30.95 //
sa nārakeyo duḥśīlaḥ saṅgharatnabahiṣkṛtaḥ /
kāyasya bhedānnarakaṃ nīyate cittavañcitaḥ // Dhs_30.96 //
vañcito dharmavinayād yāti tat svena karmaṇā /
malinastamasā baddho duḥkhabhāgī bhaviṣyati // Dhs_30.97 //
aprāvṛtaḥ śubhadhaman nagnaḥ sādhujugupsitaḥ /
nayate narakaṃ ghoraṃ yathā dharmabahiṣkṛtaḥ // Dhs_30.98 //
aśobhanasya nicayo duḥkhadvāramanāvṛtam /
saṃsārabandhanaṃ tīvraṃ dauḥśīlyamiti kathyate // Dhs_30.99 //
asaṃvareṇa yo dagdhaḥ sa dagdho vahninā bhṛśam /
tasya saṃvarakṣīṇasya vinipāto dhruvaṃ sthitaḥ // Dhs_30.100 //

kukartṛbhikṣurapi narakaṃ yāti

manasā saṃvarasthena svācāraiḥ saṃvarāyate /
samūḍhacaryāmāruhya narakāyopakalpate // Dhs_30.101 //
aśubhaṃ vardhate tasya divārātrau ca sarvataḥ /
yasya śīlamayaṃ ratnaṃ dauḥśīlyena nivāritam // Dhs_30.102 //
dharmaśūnyasya riktasya tamasā saṃvṛtasya ca /
vidyate 'saṃvarastasya yo na śaucāya kalpate // Dhs_30.103 //
asaṃvaramayaḥ pāśo malinaḥ sādhuvarjitaḥ /
ākarṣati sa duḥśīlān pāpiṣṭhān śīlavarjitān // Dhs_30.104 //
asaṃvaraiśca dauḥśīlyaiḥ pāpaiśca saha saṅgatiḥ /
dūtakā narakasyaite kāmānāmapi sevakāḥ // Dhs_30.105 //
asaṃvṛtaprasūtasya capalasya viśeṣataḥ /
pāpakarmābhiyuktasya narakaṃ nātidūrataḥ // Dhs_30.106 //
kimete nāvagacchanti karmaṇāṃ sadṛśaṃ phalam /
akṣipātāya mūḍhāya durmatau (ye) vimohitāḥ // Dhs_30.107 //
ahanyahani vardhante pāpanadyo durāsadāḥ /
duḥkhormimālāścapalāḥ pāpiṣṭhajanahāriṇaḥ // Dhs_30.108 //
na teṣāṃ sukaraṃ janma na teṣāṃ sukaraṃ manaḥ /
aśīlāḥ puruṣā ye vā śukladharmavivarjitāḥ // Dhs_30.109 //

dharmo 'tyuccaḥ śubho mārgaḥ

atyuccaśca śubho mārgaḥ sa 'dharma' iti kathyate /
taṃ prāpyamanujaḥ śīghraṃ prayāti padamacyutam // Dhs_30.110 //
tato 'pavādāḥ sādhyante śaktimantaḥ sukhāstu ye /
saṃvarasya sadā dāsāsteṣāṃ duḥkhaṃ na vidyate /
dauḥśīlyaparamo hyeṣa malinīkurute nṛṇām // Dhs_30.111 //
ye śaikṣyapadavibhraṣṭā bhāgino narakasya te /
evaṃ jñātvā naraḥ sarva saṃvaraṃ pratipadyate // Dhs_30.112 //

śubhadharmī bhikṣurnirvāṇaṃ nāticiraṃ prāpnoti

bhavārṇasya sarvasya setubhūto hi saṃvaraḥ /
śuddhājīvaviśuddhasya śāntavaktrasya karmaṇaḥ // Dhs_30.113 //
dhyāyino vipramuktasya nirvāṇaṃ nātidūrataḥ /
dhūrdharasyāpramattasya śmaśānavanasevinaḥ // Dhs_30.114 //
śāyino bhūtale nityaṃ nirvāṇaṃ nātidūrataḥ /
pāṃśuśayyāvalambāṃsapātamekaṃ sajarjaram // Dhs_30.115 //
santoṣaḥ phalamūlaiśca sa sukhī buddhasambhavaḥ /
vipramuktasya kāmebhyaḥ santoṣo hītarasya ca // Dhs_30.116 //
savimuktakacittasya nirvāṇaṃ nātidūrataḥ /
kuhakāmalamuktasya rajo vā tasya tāyinaḥ // Dhs_30.117 //
ākāśasamacittasya nirvāṇaṃ nātidūrataḥ /
bahubaddhapadairyuktā vijñeyā (bhava)cārikā // Dhs_30.118 //
nāśikā brahmacaryasya nirvāṇagatiduḥkhikā /
sevyate yā janairnityaṃ prākṛtaiḥ śīlavarjitaiḥ // Dhs_30.119 //
ajastraṃ parivarjyā sā dhyāyibhistattvadarśibhiḥ /
daurbalyamūlamekā sā manaskārapraṇāśikā // Dhs_30.120 //
nāśinī brahmacaryasya narakasya pradarśikā /
bhraṃśikā svargamārgasya duḥkhasāgaraśoṣikā // Dhs_30.121 //
dūtikā pretalokasya tiryagyoninipātikā /
nāmnā saṅgaṇikā sevā saṃsāre bandhamātṛkā // Dhs_30.122 //
dhyānādhyayanaśaktaiva varjyā nityaṃ hi bhikṣubhiḥ /
dhyānādhyayananirmukto nimittābhirataḥ sadā // Dhs_30.123 //

paradharmo bhayāvahaḥ

vivarjitaḥ śubhairdharmairapāpagamanāya saḥ /
svadharma yaḥ parityajya paradharmeṣu rajyate // Dhs_30.124 //
dharmadvayaparibhraṣṭo vinipātāya kalpate /
svagṛhaṃ yaḥ parityajya paraveśyāni tiṣṭhati // Dhs_30.125 //
sadāyaṃ lāghavaṃ yāti nidhanaṃ cāśu gacchati /
tathā yo vimatirbhūto vidvanmānī janecchayā // Dhs_30.126 //
svadharmaviratiṃ kṛtvā paradharmeṣu vartate /
adharme cāśayastasya paraliṅgopajīvinaḥ // Dhs_30.127 //
tṛṇavidyābhilipto 'yaṃ pretaḥ pāpeṣu pacyate /
yaśo 'ntaṃ padamāsthāya pāpakarmaṇi vartate // Dhs_30.128 //

nāsau bhikṣurihocyate

śaśvat sa patito dṛṣṭaḥ śāsanāntāt pravartate /
nispṛhaḥ kāmacaryāsu nirāmodaḥ pravarjitaḥ //
ārabdhavīryaḥ santuṣṭo dhyāyī bhikṣurihocyate // Dhs_30.129 //
na ca kāmeṣu saṃsakto nityāhāravihāravān /
kāṣāyasaṃvṛtaḥ kṣauro nāsau bhikṣurihocyate // Dhs_30.130 //
nimittabodhako (yastu) nakṣatragaticintakaḥ /
rājasevāpramattaśca na sa bhikṣurihocyate // Dhs_30.131 //
vaidyakarmāṇi kurvaśca śruti saṅgrathanaṃ tathā /
saṅkīrṇā dinacaryā ca kurvan bhikṣuḥ praṇaśyati // Dhs_30.132 //
dhyānādhyayanavidveṣī rataḥ saṅgaṇikāsu ca /
lobhasatkāralābhaṃ ca kurvan bhikṣuḥ praṇaśyati // Dhs_30.133 //
suvarṇadhātusaṃsakto bahumitraratiśca yaḥ /
anyalābhābhilāṣito bhikṣuḥ patati śāsanāt // Dhs_30.134 //
tapasaḥ saṅganirmukto na pāpagaṇasevakaḥ /
saktūdakena santuṣṭaḥ sa bhikṣurniṣṭhuraḥ smṛtaḥ // Dhs_30.135 //

kaḥ śuddho bhikṣuḥ?

āgatān viṣayān sarvān tyajati jvalanopamān /
viśuddhadoṣo maṇivacchuddho bhikṣurihocyate // Dhs_30.136 //
antarbahirviśuddhātmā jñānādibhiralaṅkṛtaḥ /
śraddhayā śīlavastreṇa kriyāvān bhikṣurucyate // Dhs_30.137 //
lobhadharmavyatīto yaḥ sthito merurivācalaḥ /
sarvalokapriyaḥ śāntaḥ pārago bhikṣurucyate // Dhs_30.138 //
trirātrivāsī kutrāpi kuśāsanavidhārakaḥ /
girigahvarasevī ca vimukto bhikṣurucyate // Dhs_30.139 //
pāpabhīrurasaṃsparśī saṃvṛtaḥ ca susaṃvṛtaḥ /
jñānasevī sthiraḥ śānta ekākī bhikṣurucyate // Dhs_30.140 //
acalaḥ priyavādī ca pāpamitravivarjitaḥ /
aśaktaḥ sarvakṛtyeṣu mukto bhikṣurihocyate // Dhs_30.141 //

rājasevā kukaṣāyoktisevā

rājasevā vigarhyāsti bhikṣoścāraṇyavāsinaḥ /
kukaṣāyoktisevāsau mṛtyutaskarajīvikā // Dhs_30.142 //
na hi rājasevako bhikṣuryaḥ sevyo devatairapi /
na hiṃsāsavasaṃsṛṣṭo mahate 'śucisevakaḥ // Dhs_30.143 //

bhikṣoḥ rājasevā na śobhate

nirmalasya nirāmasya nispṛhasya ca dehinaḥ /
saṃsārabhayabhītasya rājasevā na śobhate // Dhs_30.144 //
vanāraṇyaśmaśāneṣu palvalo giribhūmiṣu /
prāntabhūmiṣu grāmasya sthitaḥ bhikṣuḥ praśobhate // Dhs_30.145 //
vanāraṇyaśmaśāneṣu bhikṣurna rājasevayā /
dhyānādhyayananirmuktaḥ kavalāhārabhojitā /
na bhikṣuriti vijñeyaḥ piśācasamamānasaḥ // Dhs_30.146 //
dhyānāddhi vimalaṃ saukhyaṃ pravadanti manīṣiṇaḥ /
na tatsukhātsukhaṃ cānyadasti loke kathañcana // Dhs_30.147 //
taduttamadhyānasukhaṃ muktvā yaḥ puruṣādhamaḥ /
raseṣu ramate bālastena mūḍho vihanyate // Dhs_30.148 //
viṣayairbhrāmitasyāsya nityaṃ tadgatacetasaḥ /
vardhante 'kuśalā dharmāḥ paralokāpakarṣakāḥ // Dhs_30.149 //

ātmajño bhikṣurnirvāṇamadhigacchati

ātmano yānahīnaśca gurupṛcchanakastathā /
bhikṣurudyuktavīryaśca nirvāṇamadhigacchati // Dhs_30.150 //
śrutaṃ yāvad bhavatyeva tāvadeva prabhāṣate /
ātmajño mānahīnaśca bhikṣurbhavati tattvavid // Dhs_30.151 //
mānāpamānahīno yo mārgāmārgavicakṣaṇaḥ /
svaparārthavidhijño yaḥ sa tuṣṭo bhikṣurucyate // Dhs_30.152 //

māninaḥ kutaḥ śāntiḥ?

māninaḥ krūramanasaścapalasyālpamedhasaḥ /
lābhasatkārayātasya kutaḥ śāntirbhaviṣyati? // Dhs_30.153 //
prasannācārayuktasya jñānagocarasevinaḥ /
saṃsāradoṣabhītasya pravrajyā saphalā matā // Dhs_30.154 //
svabhāvaparabhāveṣu yasya buddhirnamuñcati /
na karmaṇyavipāke ca mārgāmārge tathaiva ca // Dhs_30.155 //
nivāsopahato bhikṣuḥ sukhaṃ na vindati
sadācāraviyuktasya sukhaduḥkhābhayasya ca /
nivāsopahato bhikṣurbālavad dṛśyate paraiḥ // Dhs_30.156 //
tṛṇavallaghutāṃ yāti svārthācca parihīyate /
nivāsopahato bhikṣuḥ parihīṇavane sthitaḥ // Dhs_30.157 //
dhyānādhyayanakṛtyeṣu mano naiva pravartate /
nivāsopahato bhikṣurjanasañcayatatparaḥ // Dhs_30.158 //
sañcayavyagramanasā jīvitaṃ parihīyate /
kṣiṇoti retasaṃ svasya jīvitaṃ naiva gacchati // Dhs_30.159 //

kaḥ durgatiṃ yāti?

na ca vindati yat kṛtvā sukhamanyatra bhujyate /
nivāsopahato bhikṣurjanasañcayatatparaḥ /
pāpāni yāti nityaṃ sa tena gacchati durgatim // Dhs_30.160 //

śrāmaṇyadharmasya mahattvam

anabhipretamanaso nirāśasya ca dehinaḥ /
sarvasaṅgavimuktasya śrāmaṇyaṃ saphalaṃ matam // Dhs_30.161 //
girigahvaravṛkṣeṣu nityaṃ dhyānavihāriṇaḥ /
prasīdati śubhaṃ jñānaṃ dauḥśīlyaparivarjitam // Dhs_30.162 //

keṣāṃ saphalaṃ jīvanam?

sarvasaṅgavinirmukto viṣayairna ca vañcitaḥ /
(sa) bhikṣu niṣphalo jñeyaḥ śuṣkendhanamivānalaḥ // Dhs_30.163 //

nirvāṇābhiratasya bhikṣoḥ praśaṃsā

nirvāṇābhirato yo hi bhītasya vibhavārṇavāt /
bhikṣurbhavati śuddhātmā na nivāsena karhicit // Dhs_30.164 //

tṛṣṇā eva anarthakarī

lobhamoheṣu ye śaktāste śaktā tṛṣṇayā sadā /
tṛṣṇābandhanabaddhānāṃ nāyaṃ loko na cāparaḥ // Dhs_30.165 //

dharmajño durgati na labhate

asaṃśaktā matiryasya mithyākarmasu sarvadā /
apakṣapātī dharmajño na sa gacchati durgatim // Dhs_30.166 //

kaḥ munirucyate?

doṣapaṅkemano yasya na limpati kathañcana /
ekārāmavihārīyo nirāśo munirucyate // Dhs_30.167 //
nirmukto vimalācāro nivṛttamalakalmaṣaḥ /
mukto yo viṣayaiḥ sarvairāraṇyo munirucyate // Dhs_30.168 //
lokadharmairna nirvedaṃ samāyāti kathañcana /
sukhaduḥkhasamaprajño nirmalo munirucyate // Dhs_30.169 //
santoṣaḥ paramo(dharmo) nityaṃ kāmavivarjitaḥ /
nirāmayaḥ kṛcchrajīvī śucirmunirihocyate // Dhs_30.170 //
nayenna tena saṃśleṣaṃ yatra yatrānugacchati /
ekacārī dṛḍhamatiḥ kriyāvān munirucyate // Dhs_30.171 //
śubhāśubhānāṃ sarveṣāṃ karmaṇāṃ phalatattvavit /
śubhāśubhaparityāgī loke 'sau munirucyate // Dhs_30.172 //
udyukto doṣanāśāya nityakāmagatiḥ smṛtaḥ /
udayavyayatattvajño buddhimān munirucyate // Dhs_30.173 //
deśakālavidāṃ śreṣṭho 'dvayavādī jitendriyaḥ /
saṃsārabhayabhīto 'yaṃ praśānto munirucyate // Dhs_30.174 //

kaḥ bhikṣuḥ nirvāṇamadhigacchati?

ekārāmagato bhikṣuḥ saṃkṣiptendriyapañcakaḥ /
dehalakṣaṇatattvajño nirvāṇamadhigacchati // Dhs_30.175 //
vīryavān (satyavāk) bhikṣurnityaṃ doṣavivarjitaḥ /
udyānamiva krīḍāyā nirvāṇamadhigacchati // Dhs_30.176 //

kalyāṇadharmī bhava

dagdhe kleśe vayaṃ dagdhā vanaṃ dagdhaṃ yathāgninā /
kalyāṇadharme saṃraktā na raktā kāmabhojane // Dhs_30.177 //

māyayā janāḥ vañcakāḥ bhavanti

nityaṃ prāptyutsukā ye (hi) nityaṃ svajanasaṃratāḥ /
māyayā vañcakā (ye tu) mūḍhāste dharmavartmani // Dhs_30.178 //

śubhakarmaṇi manaḥ kāryaḥ

ramaṇīyānyaraṇyāni tatraiva ramate manaḥ /
ramante vītarāgāste na tu kāmagaveṣiṇaḥ // Dhs_30.179 //
sa kathābhirato yastu rato viṣayatṛṣṇayoḥ /
na yāsyati puraṃ śāntaṃ yo ca mṛtyuṃ na vindati // Dhs_30.180 //

advayavādī bhava

yo 'tyantaśāntamanasā nityaṃ dhyānaparāyaṇaḥ /
ādimadhyāntakalyāṇo nityamadvayagocaraḥ // Dhs_30.181 //

// iti bhikṣuvargastriṃśaḥ //

karuṇādānaśīlānikṣāntirvīryamathāpi ca /
dhyānaṃ prajñātha nirvāṇo mano bhikṣuśca te daśa //

// iti tṛtīyam udānam //

atha caturtham udānam

(puṇyadevasukhairmitrarājastutibhiranvitāḥ /
saddharmasmṛtivaipulyai gṛhīto 'yaṃ samuccayaḥ // ) //

(31) puṇyavargaḥ

puṇyapraśaṃsā

ramaṇīyāni puṇyāni phalaṃ teṣāṃ paraṃ śubham /
tasmāt kuruta puṇyāni nāsti puṇyasamaṃ dhanam // Dhs_31.1 //
puṇyaṃ nidhānamakṣayyaṃ puṇyaṃ ratnamanuttamam /
pradīpasadṛśaṃ puṇyaṃ mātṛvat pitṛvat sadā // Dhs_31.2 //
puṇyaṃ kṛtvā gatā devāḥ puṇyaṃ nayati sadgatim /
puṇyaṃ kṛtvā narā loke modante tridive hi (te) // Dhs_31.3 //

puṇyaṃ paraṃ sukham

puṇyādhikā hi puruṣā bhavanti sukhinaḥ sadā /
tasmāt kuruta puṇyāni nāsti puṇyasamaṃ sukham // Dhs_31.4 //
puṇyaṃ kṛtvā gatā devāḥ puṇyapriyadhanasya ca /
hetubhūtaṃ sadā dṛṣṭaṃ tasmāt puṇyaṃ paraṃ sukham // Dhs_31.5 //

puṇyādṛte sukhamasaṃbhavam

puṇyaṃ nityottamaṃ dṛṣṭaṃ chāyāvadanugāmikam /
tasmāt sukhaṃ paraṃ puṇyaṃ nāsti puṇyādṛte sukham // Dhs_31.6 //

puṇyāpuṇyaphalayorantaram

puṇyottīrṇāḥ punardevā patanti sukṛtānugāḥ /
puṇyāpuṇyaphalo lokastasmāt puṇyaṃ samācaret // Dhs_31.7 //

apuṇyanindā

ye puṇyahīnā durdāntā nityaṃ kugatigāminaḥ /
kutasteṣāṃ sukhaṃ dṛṣṭaṃ sikatāsu yathā ghṛtam // Dhs_31.8 //
vittena vañcitā mūḍhāḥ puṇyena parivañcitāḥ /
na teṣāṃ vidyate śarma duḥkhaṃ teṣāmanuttaram // Dhs_31.9 //

puṇyavaśād devalokaṃ gacchati

mānuṣyaṃ sukṛtaṃ hyetat kṛte bhavati dehinaḥ /
tena karmavipākena svargalokeṣu jāyate // Dhs_31.10 //
priyo bhavati yasyātmā yasya saukhye sthitā matiḥ /
sa karotu mahatpuṇyaṃ devalokopapattaye // Dhs_31.11 //

dharmacārī puruṣa eva sukhamavāpnute

dharmacārī hi puruṣaḥ sukhāt sukhamavāpnute /
nirmalaśca parāṃ śāntiṃ kṣipramevādhigacchati /
tasmāt kuruta puṇyāni (yannityaṃ) sāṃpracāyikam // Dhs_31.12 //

puṇyakarttṛ avyayaṃ sukhamaśnute

puṇyakārī sadā dānto padaṃ gacchati cāvyayam /
ramaṇīyāni puṇyāni karaṇīyānyanekaśaḥ // Dhs_31.13 //

puṇyasya vaicitryaṃ dharmasya upādeyatā ca

vicitraṃ hi kṛtaṃ puṇyaṃ vicitraṃ paripacyate /
dharmādharmapradhānasya jīvalokasya sarvataḥ /
śamatrāṇo yathā dharmastasmād dharmarato bhavet // Dhs_31.14 //

adharmī duḥkhaṃ prāpnoti

yo (hi) dharma parityajya ramate kukṛte naraḥ /
tasya duṣkṛtadagdhasya duḥkhaṃ bhavati nityaśaḥ // Dhs_31.15 //

dharme eva manaḥ kāryam

yāvannābhyeti maraṇaṃ yāvat sakalacintanam /
tāvad dharme manaḥ kāryamupaśāntirbhaviṣyati // Dhs_31.16 //

paropakartṛ nirvāṇapuraṃ yāti

yo hi deśayate dharma pareṣāṃ hitakāṅkṣayā /
sa mātā sa pitā caiva nirvāṇapuradeśakaḥ // Dhs_31.17 //

śāstuḥ subhāṣitamamūlyam

śubhādhikaparaścaikaḥ yo deśayati deśikaḥ /
sa gatyantaramārgajño nātho bhavati dehinām /
na mūlyaṃ vidyate śāstuḥ subhāṣitapadasya vai // Dhs_31.18 //

sādhāraṇadravyād dharmadravyasya vailakṣaṇyam

na padaṃ labhate śāntaṃ yad dhanairupalabhyate /
dravyaṃ sādhāraṇaṃ dṛṣṭaṃ na dharmo buddhibandhanam // Dhs_31.19 //

dharmadravyamakṣuṇṇamasti

dravyaṃ vinaśyati nṛṇāṃ dharmadravyaṃ na jātu vai /
ābhyantarasahastrāṇi dharma eko 'nugacchati // Dhs_31.20 //

na dhanaṃ padamapyekaṃ gacchantamanugacchati /

hīyate draviṇaṃ teṣāṃ rājacaurokāgnibhiḥ /
dharmavittaṃ na tacchakyamapahartu kathañcana // Dhs_31.21 //

ato dharmaparo bhavet

acireṇāpi kālena bhuktvā saukhyamanekaśaḥ /
bhavatyavaśyaṃ patanaṃ tasmād dharmaparo bhavet // Dhs_31.22 //
dharma ekaḥ paraṃ trāṇaṃ dharma ekaḥ parā gatiḥ /
dharmeṇa pūrvavartyeṣa maraṇaṃ cāpyadharmataḥ // Dhs_31.23 //

dharmacāriṇaḥ praśaṃsā

varaṃ dharmo dharmacārī dharmameva niṣevate /
sa sukhāt sukhamāpnoti na duḥkhamanupaśyati // Dhs_31.24 //

adharmacāriṇo nindā

adharmacārī puruṣo yadādharma niṣevate /
sa tadā duḥkhamāpnoti narakeṣu punaḥ punaḥ // Dhs_31.25 //

nirvāṇamahattvam

ratnatrayaprasādasya bhāvitasyāpyanekaśaḥ /
phalaṃ bhavati nirvāṇaṃ pūrvasvargopajīvinaḥ // Dhs_31.26 //

ātmanaiva puṇyamācaraṇīyam

ātmanā kriyate puṇyamātmanā pratipadyate /
sukhaṃ vā yadi vā duḥkhamātmanaivopabhujyate // Dhs_31.27 //

śīlavataḥ puṇyaprabhāvo vipulaḥ

nadīstrota ivājastraṃ puruṣasya pravartate /
puṇyaprabhāvo vipulo yasya śīle rataṃ manaḥ // Dhs_31.28 //
bhavajanyaṃ phalaṃ yasya (yasmai) dharmo na rocate /
dharmo hi nayati svarga dharmacārī sukhānvitaḥ // Dhs_31.29 //

dharmādṛte puruṣaḥ narakaṃ yāti

etadeva hi paryāptaṃ yad dharmaparipālanam /
dharmādṛte hi puruṣo narakānupadhāvati // Dhs_31.30 //

dharmavigarhaṇānmaraṇaṃ śreyaḥ

śreyo bhaveddhi maraṇaṃ na tu dharmavigarhaṇam /
dharmeṇa varjito lokaḥ saṃsāre sarvadā bhramet // Dhs_31.31 //

dharmavirahitasya duḥkhamayaṃ jīvanam

dharmacakṣurvimuktasya mohenākrāntacetasaḥ /
vṛthā saukhyamidaṃ dṛṣṭaṃ dṛṣṭvā yāto yathāparaḥ // Dhs_31.32 //
dharmāṅkuro manaḥ kṣetre naiva rohatyacetasaḥ /
yasya śīlapradā buddhiḥ dharmācaraṇatatparā // Dhs_31.33 //
śubhena saviśuddhena bhāvitena prayatnataḥ /
prayānti tat padaṃ śāntaṃ yatra duḥkhaṃ na vidyate // Dhs_31.34 //

indriyavaśī māraṃ nātivartate

indriyāṇāṃ vaśe yastu viṣayeṣu tathaiva ca /
sa sarvabandhanairbaddhaḥ sa māraṃ nātivartate // Dhs_31.35 //

pāpakairdharmairalipta eva svasthaḥ

aliptapāpakairdharmaiḥ nirdhanāt kanakadyutiḥ /
sa muktabhavakāntāraḥ svastho bhavati sarvataḥ // Dhs_31.36 //

buddhādīnāṃ pūjayā nirvāṇalābhaḥ

buddho yeṣāṃ bahumato nityaṃ dharmaśca gocaraḥ /
śuśrūṣācāryapādānāṃ śraddadhānaśca karmaṇām // Dhs_31.37 //
triratnapūjayā nityaṃ sadbuddhiśca (su) nirmalā /
mātāpitṛṇāṃ pūjātaḥ nirvāṇapuragāminām // Dhs_31.38 //
pravrajyābhāvadharmāśca sameṣāṃ samprakīrtitāḥ /
brahmacaryāttacaryāṇāṃ sarvasaukhyāgrakārakāḥ // Dhs_31.39 //

dharmadānaṃ sarvottamam

dānānāmuttamaṃ dānaṃ dharmadānaṃ prakathyate /
udyogānāṃ sadā dhyānaṃ yena gacchati nirvṛtim // Dhs_31.40 //

agrayastathāgataḥ proktaḥ

ūrdhvādhastiryaguktasya lokasyānekakarmaṇaḥ /
agrayastathāgataḥ prokto dharmāṇāṃ tattvadarśakaḥ // Dhs_31.41 //
vargāṇāṃ cārthasaṅghore pravaraḥ śānta ucyate /
kṣetrāṇāṃ trividhaṃ puṇyaṃ guṇaduḥkhobhayaṃ tataḥ // Dhs_31.42 //
mātā pitṛsamaḥ pūjya upādhyāyaḥ sadā bhavet /
sa unmīlayate cakṣurvaśagocaratāṃ prati // Dhs_31.43 //

niḥsukhā viṣayā matāḥ

agrāhyā vā sadā dṛṣṭā muninā tattvadarśinā /
sukhasya bhūmayo hyetā niḥsukhā viṣayā matāḥ // Dhs_31.44 //
yadyevaṃ kurute dharma nirmalaṃ mārgadarśinam /
saukhyaṃ tasya bhavennityaṃ na saukhyaṃ devabhūmiṣu // Dhs_31.45 //
bhavāntareṣu sukṛtaṃ pṛṣṭhato dehināṃ sthitam /
sa āhūya prayatnena sevitavyaḥ sadā naraiḥ // Dhs_31.46 //
anāgate bhayaṃ yo hi paśyati buddhacakṣuṣā /
sa paṇḍitaḥ sadā dhīro mūrkhatvādatibhīrukaḥ // Dhs_31.47 //
vipattijaṃ bhayaṃ dṛṣṭvā (mārga) paśyati buddhimān /
sa hi vighne tu samprāpte na viṣādena bādhyate // Dhs_31.48 //
atha mūḍhamatirnityaṃ viṣayāneva sevate /
vimohitaḥ sa viṣayaiḥ paścāttāpena dahyate // Dhs_31.49 //

samagraṃ janma puṇyāni karaṇīyāni

yāvat samagraṃ janmedaṃ jñānaṃ yāti vināvilam /
tāvat kuruta puṇyāni duḥkhaṃ hayakṛtapuṇyatā // Dhs_31.50 //
kṣayaṃ prayānti puṇyāni tvaritaṃ yāti jīvitam /
dharmasaṅgrahaṇe yatnaḥ karttavyastuṣite suraiḥ // Dhs_31.51 //
yo hi dharma parityajya pramādopahato naraḥ /
na sañcinoti puṇyāni sa paścādapi tapyate // Dhs_31.52 //
na yāvadāyāti jarā na vyādhiḥ saha mṛtyunā /
tāvat kāryāṇi puṇyāni mā paścāt paritapyatha // Dhs_31.53 //
asaṅgṛhītapuṇyasya pramādopahatasya ca /
narake kāraṇaṃ duḥkhaṃ pramādastvāṃ haniṣyati // Dhs_31.54 //
kiṃ tasya jīvitenārthaḥ kiṃ bhāgyaiḥ kiṃ ca bāndhavaiḥ /
sabalendriyatāṃ prāpya yo na dharmarataḥ sadā // Dhs_31.55 //
ahanyahani karttavyaṃ dharmasaṅgrahaṇe manaḥ /
viratiścāpi pāpebhyaḥ sādhūnāṃ darśane na ca // Dhs_31.56 //
śīlena yaḥ suro janma labdhvedaṃ kāmamohitaḥ /
na sañcinoti puṇyāni sa bhavaṃ nātivartate // Dhs_31.57 //

dharmaratāḥ sadā vandyāḥ

jñānārambhābhiratayaḥ śīlaratnavibhūṣitāḥ /
kāmarāgāddhi ye bhītā devānāṃ devasammatāḥ // Dhs_31.58 //
devāste hi sadā vandyā ye dharme niratāḥ sadā /
ye tu nityaṃ bhavāsaktāste sarve nidhanaṃ gatāḥ // Dhs_31.59 //
dharmasetumimaṃ prāpya pārāvāragataṃ mahat /
na sañcarati yastūrṇa bhavānnaiva pramucyate // Dhs_31.60 //

śubhaṃ naiva praṇaśyati

śubhānucāridharmaiśca śubhaṃ bhavati sarvadā /
kalpakoṭisahastreṇa śubhaṃ naiva praṇaśyati // Dhs_31.61 //

puṇyaprāptyarthe karaṇīyāni karttavyāni

saṅgṛhītaṃ sadā śīlaṃ jñānaṃ ca parivartitam /
dānaṃ cābhikṣayā dattaṃ bhavati svarasātmakam // Dhs_31.62 //

sadaiva guṇāḥ sevyāḥ

doṣāstrayaḥ praṇaśyanti tribhirdānādibhirnṛṇām /
tasmād doṣān parityajya guṇāḥ sevyāḥ prayatnataḥ // Dhs_31.63 //

jñānena laukikaṃ duḥkhaṃ naśyati

saṃsargo dharmaśīlānāṃ jñānārambhaḥ prayatnataḥ /
naśyati bhavajaṃ duḥkhamarkapādairyathā tamaḥ // Dhs_31.64 //
abhyupeyo devarato devatābhiśca vandyate /
prāpya janmāntara cāpi nirvṛtiṃ cāśu gacchati // Dhs_31.65 //

// iti puṇyavarga ekatriṃśaḥ //

(32) devavargaḥ

saugatamārge carantaḥ puruṣā devatulyāḥ

panthāno muninā śāstre uktā ye tattvadarśinā /
taistu samprasthitāste (hi) puruṣā devasammatāḥ // Dhs_32.1 //

sugatokto mārgaḥ

satyaṃ hi dānaṃ ca tathaiva maitrī sattveṣu rakṣā priyavāditā ca /
samyaktvadṛṣṭirvimalaṃ manaśca panthānamāhustridivasya buddhāḥ // Dhs_32.2 //
śukladharmasamāyuktaḥ śuklacittasamanvitaḥ /
sukhāt sukhataraṃ yāti jyotirjyotiḥparāyaṇaḥ // Dhs_32.3 //
jyoti(hi)rjyotiṣā pūrṇa dīpo dīpāntarād yathā /
tasmāddhi paramāṃllokān prayātā samprapadyate // Dhs_32.4 //

ācāravān devānāmantikaṃ vrajet

yasya śuddhaṃ sadā cittaṃ nirmalaṃ maṇivat sadā /
sa śānto nirmamo dhīmān devānāmantikaṃ vrajet // Dhs_32.5 //
dhyānaśīlasamādhibhyo yasya cittaṃ śubhānvitam /
sa dhīmān kāñcanaprakhyo devānāmantikaṃ vrajet // Dhs_32.6 //
prāṇātipātād virataḥ sarvasattvadayāparaḥ /
ṛtusroto 'nukampāśca devānāmantikaṃ vrajet // Dhs_32.7 //
śrutavān sarvalokasya krūrakarmavivarjitaḥ /
aliptaḥ pāpakairdharmairdevānāmantikaṃ vrajet // Dhs_32.8 //
tṛṇavat kāñcanaṃ yasya kāmā yasya viṣopamāḥ /
sa kāmavarjako dhīmān devānāmantikaṃ vrajet // Dhs_32.9 //
nākṛṣyate manaḥ kāmairviṣayai rāgahetubhiḥ /
samantātbhavakāntārairdevānāmantikaṃ vrajet // Dhs_32.10 //
bhinnāḥ paramparā ādau mitravān dhanabāndhavaḥ /
yaḥ karoti susaṃśliṣṭā devānāmantikaṃ vrajet // Dhs_32.11 //
yasya buddhisthitaṃ veśma na buddhiḥ kvāpi rāgiṇī /
sa jitārirviśuddhātmā devānāmantikaṃ vrajet // Dhs_32.12 //
praśastakāyakarmānto yaḥ pāpavirataḥ sukhī /
sa kāmavirato dhyāyī devānāmantikaṃ vrajet // Dhs_32.13 //
pāpamitravinirmuktastṛṣṇāviṣavivarjitaḥ /
na baddhaḥ strībhayaiḥ pāśairdevānāmantikaṃ vrajet // Dhs_32.14 //
prayatnavādī yo dharme dānaśīlasamādhimān /
nityodyukto dṛḍhamatirdevānāmantikaṃ vrajet // Dhs_32.15 //
samyagbandhano yena pāśaśchinno yathāsinā /
sacchinnapāśaḥ svavaśī devānāmantikaṃ vrajet // Dhs_32.16 //

śubhakarmavipākena devaloke udbhavaḥ

manuṣyabhūtā ye sattvāścaranti sukṛtāvahāḥ /
tena karmavipākena suraloke prasūyate // Dhs_32.17 //

dharmapathāśritā eva balinaḥ

manuṣyāṇāṃ balād devā devānāṃ balino narāḥ /
anyonyabalino te ye saddharmapathamāsthitāḥ // Dhs_32.18 //

tistro 'pāyabhūmayaḥ

devānāṃ sugatirmartyāḥ martyānāṃ sugatiḥ surāḥ /
apāyabhūmayastisraḥ śubhakarmavivarjitāḥ // Dhs_32.19 //

sarva sukhaṃ dharmādhīnam

dharmādhīnaṃ sukhaṃ sarva dharmādhīnā hi nirvṛtiḥ /
dharmaḥ supteṣu jāgarti dharmo hi paramā gatiḥ // Dhs_32.20 //

devairasurā jitāḥ

dharmeṇa nirjito 'dharmaḥ satyenānṛtiko jitaḥ /
jñānena varjito moho devaistu hyasurā jitāḥ // Dhs_32.21 //

devalokaṃ sukhodayam

sopānabhūtā ye tāni karmāṇi tridivasya hi /
yoniṃ tyaktvā narā yānti devalokaṃ sukhodayam // Dhs_32.22 //

vāksaṃyamena budhāstridivaṃ sukhaṃ bhuñjanti

caturvidho vāṅniyamaḥ ko 'pi trividhapañcadhā /
saptasopānamārūpyaṃ gacchanti tridivaṃ budhāḥ // Dhs_32.23 //
prabhayā te ca divyantaḥ svaśarīreṇa jātayā /
ramante svargabhuvane rañjitāḥ svena karmaṇā // Dhs_32.24 //

śīlameva śubhasya kāraṇam

nityāmodavihārā(ye) nityaṃ saukhyavihāriṇaḥ /
yad devā devabhavane śīlaṃ tatra hi kāraṇam // Dhs_32.25 //
yadapsaraḥ parivṛtā yat sūryaśaśisannibhāḥ /
devāḥ samantād deveṣu tatsarvaśubhahetukam // Dhs_32.26 //
yadīpsitaṃ sambhavati sambhūtaṃ ca na hīyate /
vartate ca śubhaṃ nityaṃ tat sarva śubhahetukam // Dhs_32.27 //

śubhacārī devānāṃ samatāṃ vrajet

śubhacārī sadā dānī sarvabhūtadayārataḥ /
dānamaitryā sadā yukto devānāṃ samatāṃ vrajet // Dhs_32.28 //
prāṇātipātād virataḥ sarvasattvadayāparaḥ /
samyagājīvakarmānto devānāṃ saṅgatiṃ vrajet // Dhs_32.29 //
adatte na ratiḥ kiñcid dāne cāsya sadāmatiḥ /
śāntendriyamatirdhīmān devasaṅgatimaśnute // Dhs_32.30 //
mithyākāmairvimukto yaḥ satpathābhirataḥ sadā /
nirvāṇakāṃkṣī vimalo devānāmantikaṃ vrajet // Dhs_32.31 //
vimanaskaṃ hi yat prīte puruṣe kurute laghu /
madyavarjī paraṃ dhīro devānāmantikaṃ vrajet // Dhs_32.32 //

pramādavirahitaḥ sukhamāpnoti

sukha (prāṇo) hi yo devaḥ pramādaṃ nānusevate /
sukhāt sukhamavāpnoti nirvṛttiṃ cādhigacchati // Dhs_32.33 //
kṣayāvasānaṃ tat saukhyaṃ nirvāṇamiti śāśvatam /
tat saprāpyavimāneṣu rājante puruṣottamāḥ // Dhs_32.34 //
uccāduccaro merustasmāduccaṃ sadā sukham /
śubhena niyato janturakaniṣṭhān surān (jayet) // Dhs_32.35 //
niravadye kutastṛptirdevaloke viśeṣataḥ /
atīva saukhyaṃ labhate kasmād deveṣu sarvadā // Dhs_32.36 //

kaḥ saukhyamupalabhyate?

tṛṣṇāgniparidagdhena na saukhyamupalabhyate /
evaṃ sukṛtadagdhena na saukhyamupalabhyate // Dhs_32.37 //
trividhaṃ sukṛtaṃ kṛtvā triprakāraṃ trihetukam /
etadagryaṃ tribhūmiṣṭhaṃ (triguṇaṃ ca) phalaṃ mahat // Dhs_32.38 //
ahiṃsādānaparamā ye saddharmaparāyaṇāḥ /
satyakṣāntidamairyuktāḥ tridivaṃ(te) samāgatāḥ // Dhs_32.39 //
divyābharaṇasampannā divyamālyavibhūṣitāḥ /
yad devā divyamatayaḥ (kurvanti) śubhameva tat // Dhs_32.40 //
devānāṃ yanmahatsaukhyaṃ(na)nyūnādhikyamāsthitam /
nyūnamadhyaṃ tu yasyaitat phalaṃ puṇyasya dṛśyate // Dhs_32.41 //

puṇyakartā devalokaṃ gacchati

yena yāvaddhi yat puṇyaṃ kṛtaṃ bhavati dehinā /
tasya tāvaddhi tat saukhyaṃ devalokeṣu pacyate // Dhs_32.42 //

śīlasaṃrakṣaṇamāvaśyakam

svāgataṃ tava bho bhadra! sukṛtaṃ kṛtavānasi /
saptadhā rakṣitaṃ śīlaṃ tasyaitat phalamāgatam // Dhs_32.43 //

ramasva saha daivataiḥ

vanopavanaśaileṣu padmākaravaneṣu ca /
harmyāgreṣu ramasva (tvaṃ kāñcaneṣu) sadaivataḥ // Dhs_32.44 //
vanopavanaśaileṣu vaidūryaśikhareṣu ca /
vanādriṣu ca naikeṣu ramasva saha daivataiḥ // Dhs_32.45 //
kalpavṛkṣeṣu ramyeṣu nadīprastravaṇeṣu ca /
saritsu ca viśālāsu (ramasva) saha daivataiḥ // Dhs_32.46 //
strotasvinyādiyukteṣu parvateṣu nadīṣu ca /
nagareṣu mahārtheṣu ramasva saha daivataiḥ // Dhs_32.47 //
madagandhipraroheṣu nīlotpalavaneṣu ca /
yakṣasadmasu ramyeṣu ramasva saha daivataiḥ // Dhs_32.48 //
bhūmibhāgeṣu cānteṣu ratnākaravaneṣu ca /
vimāneṣu ca ramyeṣu ramasva saha daivataiḥ // Dhs_32.49 //
pañcāṅgikena tūryeṇa manaḥprahlādakāriṇā /
nṛtyamānaḥ sukhī nityaṃ ramasva saha daivataiḥ // Dhs_32.50 //
śīlabījaṃ śodhayitvā śīleṣu vividheṣu ca /
krīḍa tvaṃ vividhairdivyairyathārthamanusevase // Dhs_32.51 //
yatprabhāmālino devā ramante vividhaiḥ sukhaiḥ /
tacchubhasya phalaṃ dṛṣṭaṃ nirmalasya viśeṣataḥ // Dhs_32.52 //
yadetairvividhaiḥ saukhyairdevāḥ krīḍantyanekaśaḥ /
na vayaṃ hetavastatra (tatra hetuḥ) purākṛtam // Dhs_32.53 //
kūṭāgārāṇi sarvāṇi karmacitrāṇi sarvadā /
bhunakti devo deveṣu satkṛtenopabṛṃhitaḥ // Dhs_32.54 //
pāśatrayavimuktasya pañcabhiḥ pālitasya vai /
ekadharmavyatītasya devaloko mahīyate // Dhs_32.55 //
pramudyaccetasāṃ puṃsāṃ spaṣṭaceṣṭā samāhitā /
āgatā devasadanaṃ svakarmaphalasākṣiṇī // Dhs_32.56 //

sukṛtaphalam

uparyupari saukhyāni (tathā ca) sukṛtasya vai /
bhuñjanti vibudhāḥ svarga yaddhi pūrvakṛtānugam // Dhs_32.57 //
sākṣibhūtā ime sarvakarmaṇāṃ vividhā drumāḥ /
nirantaraṃ susadṛśaṃ kathayanti manīṣiṇaḥ // Dhs_32.58 //

bhāgyaṃ phalati sarvatra

yena yena vipākena yatra yatropapadyate /
puruṣo labhate svasya prārabdhasya śubhāśubham // Dhs_32.59 //

śubhakarmaṇā prāṇī nityaṃ deveṣu jāyate

śubhena karmaṇā janturnityaṃ deveṣu jāyate /
tathāśubhena narake patanti puruṣādhamāḥ // Dhs_32.60 //

kāmino maraṇaṃ nāvagacchanti

śubhāśubhābhyāṃ saṃraktāḥ kāminaḥ kāmamohitāḥ /
nāvagacchanti maraṇaṃ yadavaśyaṃ bhaviṣyati // Dhs_32.61 //
śubhāśubhavipāko 'yaṃ yo vṛkṣeṣūpalabhyate /
na saukhyād viramantyete manaḥ saukhyena mohitāḥ // Dhs_32.62 //

sukṛtaṃ kṛtvā mānavāḥ deveṣu yānti

trividhaṃ sukṛtaṃ kṛtvā bhāvayitvā ca saptadhā /
trisaṃkhyākān ripūn hatvā yānti deveṣu mānavāḥ // Dhs_32.63 //

kaḥ devānāmantikaṃ vrajet?

nāsūyati kriyākleśān na ca nandīmasūyati /
sa nandyasūyakaḥ śuddho devānāmantikaṃ gataḥ // Dhs_32.64 //
vinindya mātsaryamidaṃ duḥkhasyāyatanaṃ mahat /
samaṃ ca trividhaṃ dattvā devānāmantikaṃ gataḥ // Dhs_32.65 //
prāṇināṃ praṇayaṃ nityaṃ rakṣayitvānukampayā /
maitracittaḥ sadā dānto devānāmantikaṃ gataḥ // Dhs_32.66 //
adattaṃ ca dhanaṃ dattvā dattvānandaṃ ca sarvataḥ /
cetanābhāvitamatirdevānāmantikaṃ vrajet // Dhs_32.67 //
mātṛvat paradārāṃśca dṛṣṭvā tattvārthacintakaḥ /
alipto pāpakairdharmairdevānāmantikaṃ vrajet // Dhs_32.68 //
(kṛtaḥ) svacittaprītyartha jihvāraṇisamudbhavaḥ /
kathyate sa mṛṣāvādastaṃ hitvā sugatiṃ vrajet // Dhs_32.69 //
paiśūnyaṃ ca sadā hitvā maitryanarthakaraṃ padam /
ślakṣṇaprabhaḥ ślakṣṇamatiḥ devānāmantikaṃ vrajet // Dhs_32.70 //
pāruṣyaṃ śatruvaddhīro varjayatyeva sarvadā /
ślakṣṇaprabhāmatirnityaṃ sarveṣu gatigāmikaḥ // Dhs_32.71 //
adharmo yasya jihvāgre na bhūto na bhaviṣyati /
sadā duṣkālatattvajño devānāmantikaṃ vrajet // Dhs_32.72 //
yenedaṃ rakṣitaṃ śīlaṃ saptadhā buddhadeśitam /
sa dhīraḥ śīlatattvajño devānāmantikaṃ vrajet // Dhs_32.73 //

kaḥ saphalaḥ dharmajñaḥ?

vividhakarmavaśagaṃ janmedaṃ labhate suraiḥ /
tatprāpya yo na dharmajñaḥ sa paścāt paritapyate // Dhs_32.74 //

sukarmaṇā śubhajaṃ phalam

vanopavanaramyo 'yaṃ latāvedikamaṇḍapaḥ /
yadvicitramayo lokastat sarva śubhajaṃ phalam // Dhs_32.75 //
yena yena yathā karma kṛtaṃ bhavati śobhanam /
tasya tasya tathā dṛṣṭaṃ phalaṃ tadanugāmikam // Dhs_32.76 //
pratyakṣaṃ dṛśyate devairhīnamadhyottamaṃ sukham /
yena yena yathā cīrṇaṃ tasya tasya tathā phalam // Dhs_32.77 //

kukarmaṇā duḥkhajaṃ phalam

vicitraveṣāḥ saṃmūḍhā devā mohavaśānugāḥ /
tannāśānmanasā mūḍhā na paśyanti mahadbhayam // Dhs_32.78 //
vicitrakāmaratayo vicitraphalakāṅkṣiṇaḥ /
na vā kurvanti karmāṇi te 'surā mūḍhacetasaḥ // Dhs_32.79 //

ke premaparāyaṇāḥ?

phalaṃ yeṣāṃ priyaṃ cittaṃ na ca śīle ratā matiḥ /
te pradīpaṃ parityajya premālokaparāyaṇāḥ // Dhs_32.80 //

hetuphalatattvajñāḥ sukhino bhavanti

ye hetuphalasādṛśyenecchanti surasattamān /
te hetuphalatattvajñā bhavanti sukhabhāginaḥ // Dhs_32.81 //

jñānādeva muktiḥ

vinābījaṃ phalaṃ nāsti vinā dīpaṃ kutaḥ prabhā? /
vinā śīlaiḥ kutaḥ svargo muktirjñānaṃ vinā kutaḥ? // Dhs_32.82 //

kaḥ dhīmataḥ?

tatsukhaṃ tadvimuktasya gatakāṅkṣasya tāyinaḥ /
vimuktakāmatṛṣṇasya nirmamasya ca dhīmataḥ // Dhs_32.83 //

sukarmaiḥ sukhaṃ bhavatyeva

yadidaṃ karmajaṃ saukhyaṃ sarva (tajjñeya) kalmaṣam /
yaṃ neṣṭakaṃ bhavatyeva tat sarvamamalaṃ smṛtam // Dhs_32.84 //

devalokasya varṇanam

yo manorathakṛtsnasya bahirantaśca (sarvataḥ) /
sarvālokaḥ sadāloko devatāgaṇasevitaḥ // Dhs_32.85 //
virājate girivaro ratnamāṇikyasannibhaḥ /
prabhūtasalilo yaśca padminībhiḥ samāvṛtaḥ // Dhs_32.86 //
vanopavanaramyo 'yaṃ mṛgapakṣiniṣevitaḥ /
kandarodarasaṃrambho bhitvā gaganamutthitaḥ // Dhs_32.87 //

kutra devataiḥ sevyate?

sevyate devatairnityaṃ divyamālyavibhūṣitaiḥ /
nṛtyagītaprakṛṣṭābhirdevatābhiśca sarvataḥ // Dhs_32.88 //
pañcāṅgikena tūryeṇa prerita iva lakṣyate /
śirobhūto mahāramyaḥ prabhāmālī samantataḥ // Dhs_32.89 //
sukṛtena śubhenāyaṃ karmaṇādhiguṇena vai /
yaṃ samāśritya krīḍanti devavṛndāni sarvataḥ // Dhs_32.90 //

ke svarga gacchanti?

dānaśīlayutā vṛddhā nityaṃ tadgatamānasāḥ /
ye bhavanti sadā dāntāste janāḥsvargagāminaḥ // Dhs_32.91 //
saṃkṣiptamanasaḥ śāntāste janāḥ svargagāminaḥ /
vairiṇāṃ viṣayo nityaṃ praśāntamanasastu ye // Dhs_32.92 //
(vītarāgā vītamohāste janāḥ) svargagāminaḥ /
bhavābhavena tīvreṇa bādhate (yatra) sādhanam /
sudāntamānasāṃ dhīrāste janāḥ svargagāminaḥ // Dhs_32.93 //
satyamārgavilambena hayatīva sukhabhāginaḥ /
sārāsāravidhijñāśca te janāḥ svargagāminaḥ // Dhs_32.94 //
saṃsāre ye na rakṣanti svamano (nanu) dehinaḥ /
nirvāṇābhiratā nityaṃ te janāḥ svargagāminaḥ // Dhs_32.95 //
vṛkṣamūle śmaśāne vā tathā ca girikandare /
dhyāyinaḥ sattvamanasaste janāḥ svargagāminaḥ // Dhs_32.96 //
mātrajñā deśakālajñāḥ pāpamitra(vi)varjitāḥ /
maitreṇa cetasā ye tu te janāḥ svargagāminaḥ // Dhs_32.97 //
na snānadarśanaratā narāḥ manmathavāriṇā /
ekāntagāminaḥ śāntāste janāḥ svargagāminaḥ // Dhs_32.98 //
kṣaṇe kṣaṇe sadā kāyaṃ paśyantyaśucisambhavam /
kāryākāryavidhijñā ye te janāḥ svargagāminaḥ // Dhs_32.99 //
dharmāṇāṃ dharmatāṃ ye ca paśyanti vividhā samāḥ /
na ca rakṣanti saṃsāre te janāḥ svargagāminaḥ // Dhs_32.100 //
vedanā madhyatattvāntamanekavidhasambhavam /
paśyanti ca na rakṣanti te janāḥ svargagāminaḥ // Dhs_32.101 //
māyopamaṃ ca kṣaṇikaṃ gandharvanagaropamam /
ye jānanti (sadā) cittāḥ te janāḥ svargagāminaḥ // Dhs_32.102 //
ekalakṣaṇatattvajñā vilakṣaṇavidaḥ svayam /
nirvāṇarāgamanasaste janāḥ svargagāminaḥ // Dhs_32.103 //
mātṛvat paradārān ye pitṛvat sarvadehinaḥ /
paśyanti ye bhayaṃ loke te janāḥ svargagāminaḥ // Dhs_32.104 //
śūnyavargagato nityaṃ sattvānāṃ priyavādinaḥ /
akrūrā ṛddhimanasaste janāḥ svargagāminaḥ // Dhs_32.105 //
kāṣṭhavalloṣṭhavat sarva paravittasamīkṣakāḥ /
saṃtuṣṭāḥ svena cittena te janāḥ svargagāminaḥ // Dhs_32.106 //
na rātrau na divā yeṣāṃ kausīdyadyutiriṣyate /
nityodyuktavihārā ye te janāḥ svargagāminaḥ // Dhs_32.107 //
kaukṛtyaṃ styānamiddhaṃ ca kausīdyaṃ ca viśeṣataḥ /
varjayanti sadā dhanyāste janāḥ svargagāminaḥ // Dhs_32.108 //
dauḥśīlyaṃ pañcarandhrebhyaḥ pariśuddhamanekadhā /
saṃkṣipanti sadā duḥkhaṃ te janāḥ svargagāminaḥ // Dhs_32.109 //
upādānacatuṣṭvajñāḥ satyāni ca tathaiva ca /
ye paśyanti budhāḥ prajñāṃ te janāḥ svargagāminaḥ // Dhs_32.110 //
duḥkhaṃ duḥkhavipākaśca duḥkheṣu ca manaśca yat /
paśyanti ye sadā tattvaṃ te janāḥ svargagāminaḥ // Dhs_32.111 //
tīvravyasanamāpannā ye (ca) dharmāvimuñcakāḥ /
śāntāśca dharmamatayaste janāḥ svargagāminaḥ // Dhs_32.112 //
śuklāvadātaṃ ye vastraṃ pāṃsukūlaṃ tathaiva ca /
piṇḍapātaratā nityaṃ te janāḥ svargagāminaḥ // Dhs_32.113 //
adaṇḍāḥ śāntamanaso nityaṃ dhyānavihāriṇaḥ /
naiṣkarmyaniratāḥ sarve te janāḥ svargagāminaḥ // Dhs_32.114 //
mṛṣṭaṃ ca yadi vāṅmṛṣṭaṃ yathecchāvidhimāgatam /
santuṣyanti na kupyanti te janāḥ svargagāminaḥ // Dhs_32.115 //
śuklāvadātaṃ ye vastraṃ pāṃsukūlaṃ tathaiva ca /
saṃvṛtau caiva saṃtuṣṭāste janāḥ svargagāminaḥ // Dhs_32.116 //
śayyātale yathā bhūmau harmyāgre vā tathāpare /
na duṣyanti (na hṛṣyanti) te janāḥ svargagāminaḥ // Dhs_32.117 //
cakṣurviṣayamāpannaṃ yatkarma sāmparāyikam /
tattvato ye prapaśyanti te janāḥ svargagāminaḥ // Dhs_32.118 //
apriyaṃ vā priyaṃ vāpi ye śrutvā tīvrasambhramāt /
akṣubdhamatayo muktāste janāḥ svargagāminaḥ // Dhs_32.119 //
ṣaḍindriyāṇi sarvāṇi viṣayāṃstu tathaiva ca /
saṃkṣipanti na rakṣanti te janāḥ svargagāminaḥ // Dhs_32.120 //
yathā karma kṛtaṃ sarvamaviśeṣeṇa tattvataḥ /
paśyantyamanaso dhanyāste janāḥ svargagāminaḥ // Dhs_32.121 //
karmaṇāṃ ca vipākaṃ ca kṛtaṃ (ye dhīracetasā) /
bibhyatīha sadā duḥkhete janāḥ svargagāminaḥ // Dhs_32.122 //
ityetāni mahārthāni nityaṃ duḥkhakarāṇi ca /
kurvanti vidhivat sarva te janāḥ svargagāminaḥ // Dhs_32.123 //

// iti devavargo dvātriṃśaḥ //

(33) sukhavargaḥ

sukhasvarūpanirūpaṇam

anuttareṣu saukhyeṣu dhyānopātteṣu ye ratāḥ /
teṣāṃ sukhaṃ yathāvat syāt nirvāṇapuradarśakam // Dhs_33.1 //
navena sukhaduḥkhena purāṇamabhihanyate /
devasyaitannavenaiva purāṇamabhihanyate // Dhs_33.2 //
dhū(ma) miśraṃ yathā kāṣṭhaṃ vi(ṣṭhā) miśraṃ yathodanam /
tathā sukhamidaṃ sarvamasvatvaṃ nāvagamyate // Dhs_33.3 //

nirvāṇapuragāmināṃ sukham

tat sukhaṃ yad vitṛṣṇānāmekāntasukhacāriṇām /
nirmohiṇāmarāgāṇāṃ nirvāṇapuragāminām // Dhs_33.4 //
teṣāṃ vimalamādyantaṃ saukhyānāmapi tat sukham /
yeṣāṃ tṛṣṇānugā cāśā sarvathā naiva cetasi // Dhs_33.5 //
saṅgṛhītasya cittasya nirātmasya ca sarvataḥ /
kāryākāryeṣu mūḍhasya sukhaṃ nityamupasthitam // Dhs_33.6 //

kaḥ śreṣṭhaḥ sukhī?

sā bahirnihatā yena nandisaṃsārahetukī /
sa dhīraḥ pāragaḥ śreṣṭhaḥ sukhī nirvāṇamāśritaḥ // Dhs_33.7 //
naitat sukhena tṛṣṇānāṃ yad rāgadveṣasaṃyutam /
yatra rāgādinirmuktaṃ tat sukhaṃ nirmalaṃ matam // Dhs_33.8 //

kutra tṛṣṇā na bādhate?

devaloke samāsādya yaḥ suro nāvamanyate /
sa sukhāt sukhatāṃ yāti yatra tṛṣṇā na bādhate // Dhs_33.9 //

tadantyasukhi śreyo yatra mṛtyurna vidyate /

mṛtyupāśairna baddhasya na sukhaṃ vidyate kvacit /
yat sukhaṃ kāmajanakaṃ na tat saukhyaṃ satāṃ matam // Dhs_33.10 //
yatra kāmavinirmuktastatsukhāt sukhamuttamam /
yat sukhaṃ janayet śreyaḥ (payomiśraṃ) yathodanam // Dhs_33.11 //
yatra tṛṣṇāvinirmuktiḥ payomiśraṃ yathodanam /
yathā padmavane gṛddhā yānti(te) kravyabhakṣiṇaḥ // Dhs_33.12 //
evaṃ śānteṣvaraṇyeṣu na bhāntyaśubhacāriṇaḥ /
kvacicchāntaṃ vanaṃ ramyaṃ kvacid devāḥ pramādinaḥ // Dhs_33.13 //

kaḥ paramaṃ sukhaṃ prāpnoti?

viparītaṃ na sadṛśaṃ bhānoḥ śītā yathā prabhā /
gatatṛṣṇasya yat saukhyaṃ muktaduḥkhasya tāyinaḥ // Dhs_33.14 //
tasyāntareṇa saukhyasya sukhametanna gaṇyate /
dhyāyinastvapramattasya muktapāpasya sarvadā // Dhs_33.15 //
tat sukhaṃ tat paraṃ saukhyaṃ nedaṃ tṛṣṇāvidāṃ matam /
munisevyaṃ vanamidaṃ sevitaṃ ca subhāṣitaiḥ // Dhs_33.16 //
nārhā (yūyaṃ) rāgagaṇaṃ sevituṃ bho surottamāḥ /
yadetad bhavatāṃ saukhyametanna khalu śāśvatam // Dhs_33.17 //
tat sukhaṃ paramaṃ śāntaṃ vītatṛṣṇai niṣevyate /
niḥsevitaṃ vanamidaṃ ye gatāḥ paramaṃ padam // Dhs_33.18 //
yat prāpya sarvaduḥkhasyacchedo bhavati sarvathā /
brahmacaryādanirmuṣṭāḥ śīlālāpena vañcitāḥ // Dhs_33.19 //

bhikṣūṇāṃ vane vāsa eva sukhāvahaḥ

nārhanti sevituṃ ramyaṃ vanaṃ śāntaṃ subhāṣitam /
śāntaṃ ca bhāvitaṃ (caiva) ramate śubhagocare // Dhs_33.20 //
na rāgacāriṇāṃ cittaṃ ramate vanagocare /
na rāgavyākulaṃ cittaṃ vaneṣu labhate dhṛtim // Dhs_33.21 //

kaḥ puruṣottamaḥ?

śravyāmūḍhā matiryasya nityaṃ tribhuvanaṃ kare /
sa ratiṃ labhate śāntiṃ vane puruṣasattamaḥ // Dhs_33.22 //

sukhāya vanaṃ sevyam

sa kalparāgakuṭilo nityaṃ rāgādibhirvṛtaḥ /
sa śāntiṃ naiva labhate vane śānte sukhāvahe // Dhs_33.23 //
yeṣāṃ tu manasā nityaṃ vane dhyānaniyoginām /
vanaṃ teṣāṃ sadāramyaṃ na tu rāgagaveṣiṇām // Dhs_33.24 //
vaneṣu bhāvitaṃ cittaṃ nagareṣu na kupyate /
tasmād vanaṃ sadā sevyaṃ nagaraṃ naiva śasyate // Dhs_33.25 //
vikṣipyate hi nagare nṛṇāṃ rāgādibhirvṛtaḥ /
vikṣipta mohakuṭilaṃ vanaṃ bhūyaḥ prasīdati // Dhs_33.26 //
tasmād vanaṃ paraṃ śāntaṃ yogināmālayaṃ mahat /
saṃsevyaṃ vītamanasā yasya tad vītakalmaṣam // Dhs_33.27 //

ratiṃ mā kṛthā

praśāntendriyacittasya yā ratiryogino hṛdi /
nāsau śaktiḥ sahasrasya (mānavānāṃ) bhaviṣyati // Dhs_33.28 //
yā dhyāyino ratirdṛṣṭā vyavadānāya sarvadā /
na yāmeṣvapi sā dṛṣṭā nityaṃ rāgānurāgiṇī // Dhs_33.29 //
ratiryā kāmavaśagā sā nityaṃ duḥkhasambhavā /
yā tu kleśavaśāt prītiḥ (sā prītiḥ) śāśvatā nahi // Dhs_33.30 //

kaḥ śreyaspadaṃ prāpnoti?

śreyo vaneṣu caritaṃ tattaduccaritaṃ nṛbhiḥ /
yasmāt tat pratibaddhaṃ hi śreyasāṃ padamucyate // Dhs_33.31 //
susambhṛtena dharmeṇa rakṣiteneva cetasā /
sudṛṣṭaṃ labhate sthānaṃ yatra doṣo na vidyate // Dhs_33.32 //
yaḥ kṣiptamanasā nityaṃ na ca dharmaparāyaṇaḥ /
teṣāṃ vṛthā sukhamidaṃ gacchati na nivartate // Dhs_33.33 //

tattvajñā duḥkhaṃ na paśyanti

ye tu tattvavido dhīrāḥ paśyanti jagataḥ sthitim /
anityaduḥkhaśūnyānāṃ teṣāṃ duḥkhaṃ na vidyate // Dhs_33.34 //
sukhadharmasya caraṇaṃ jñānasya ca niṣevaṇam /
ahiṃsā satyavacanaṃ tadapyekāntataḥ sthitam // Dhs_33.35 //

kaḥ svarga yāti?

ekadharmavyatītā ye ye 'dharmaparivañcakāḥ /
tristhānalakṣaṇāviṣṭāste janāḥ svargagāminaḥ // Dhs_33.36 //

sukhasya svarūpam

udayavyayadharmāṇāmanityaṃ karmajaṃ hi tat /
tat sukhaṃ sāstravaṃ nityaṃ na bhūtaṃ na bhaviṣyati // Dhs_33.37 //
tat sukhaṃ tadvitṛṣṇasya nīrāgasya hi dehinaḥ /
muktirbhavati doṣasya pārasthasya hi tāpinaḥ // Dhs_33.38 //
tat kiñcit sāsravaṃ saukhyaṃ tat sarva kṣaṇikaṃ matam /
rāgabandhād vinirmuktaṃ tat sarva niścalaṃ sukham // Dhs_33.39 //
ye na kṣipanti duḥkhena sukhe yeṣāṃ na saṅgatiḥ /
te duḥkhasukhanirmuktā nirvāṇasukhagāminaḥ // Dhs_33.40 //
anupāyena ye mūḍhāḥ prārthayanti sukhaṃ sadā /
bālukābhiryathā tailaṃ yallabhyaṃ nityameva tat // Dhs_33.41 //
na cetasā naraḥ prājño manorathaśatairapi /
śakro 'pi tat sukhaṃ kartu yathā karma kṛtaṃ mahat // Dhs_33.42 //

sukhāya dharmamācaret

sasukhaṃ yasya tu manaḥ saddharmānucaro bhavet /
duḥkhairmuktyabhilāṣo 'yaṃ sa dharme kurute matim // Dhs_33.43 //
nāhetukaṃ sukhaṃ dṛṣṭaṃ duḥkhaṃ vā trividhātmakam /
sukhe duḥkhe pṛthagbhāve tasmānnu sukṛta caret // Dhs_33.44 //
nedaṃ saukhyaṃ sadā śastamadhruvaṃ vipralopi ca /
tṛṣṇāviṣeṇa sammiśraṃ viṣamiśraṃ yathodanam // Dhs_33.45 //
tat saukhyaṃ (hi)satāṃ śastaṃ yatra mṛtyurna vidyate /
na ca priyeṇa viśleṣo nāpriyeṇa samāgamaḥ // Dhs_33.46 //

kīdṛśaṃ sukhaṃ duḥkhajanakam?

yadetat strīmayaṃ saukhyametad duḥkhāya kalpyate /
tadbījavartakā dṛṣṭā narakeṣūpapattaye // Dhs_33.47 //

yat sukhaṃ duḥkhajanakaṃ kathaṃ tat sukhamiṣyate?

duḥkhād duḥkhataraṃ jñeyaṃ pariṇāmavaśena tat // Dhs_33.48 //
yadetad bhujyate saukhyametat kālena naśyati /
sūryastāstaṅgatasyaivaṃ raśmayaḥ saha cāriṇaḥ // Dhs_33.49 //
vikṛtiṃ yasya (ca) manaḥ sukhaduḥkhairna gacchati /
sa dhīmān suraloke ca gatvānyallabhate sukham // Dhs_33.50 //
bhuktaṃ sukhaṃ purāṇaṃ tu hīnakarma karoti ca /
purāṇaṃ sukṛtaṃ śīrṇa mṛtyukāle na budhyate // Dhs_33.51 //

sarva sukhamanityaṃ bhavati

yadidaṃ dṛśyate saukhyaṃ manovākkāmajaṃbhṛśam /
anityaṃ tad vināśatvamacireṇa bhaviṣyati // Dhs_33.52 //
phenabudbudasaṅkāśaṃ marīcyudakasannibham /
cañcalormi sukhaṃ sarva vinipāto bhavārṇave // Dhs_33.53 //
niṣpratīkāraviṣamaḥ sarvabhūtabhayāvahaḥ /
cakravātapravego (vai) mṛtyurājaiṣa dhāvati // Dhs_33.54 //
nāśayitvā sukhaṃ sarva nāśayitvā ca jīvitam /
karmasaṅkalpavāhyeṣu lokamanyatra neṣyati // Dhs_33.55 //
yadatīva sukhaṃ nṛṇāṃ taddhi saukhyāya kalpyate /
yannaiṣyati sukhaṃ kiñcit taddhi naiva vigaṇyate // Dhs_33.56 //
vartamānaṃ tu yat saukhyaṃ tṛṣṇāviṣavivarjitam /
sarva hyanātmajaṃ duḥkhamanityaṃ saṃskṛtaṃ balam // Dhs_33.57 //

laukikaṃ sukhaṃ na sukham

yad sukhaṃ triṣu lokeṣu na śastaṃ tattvadarśibhiḥ /
tena matvā kathaṃ devā bhavanti vigatajvarāḥ? // Dhs_33.58 //
aviṣṭovatakālo 'yaṃ bhairavo yāti sattvaram /
yo bhokṣyate surān sarvān śuṣkendhanamivānalaḥ // Dhs_33.59 //
atiyāti sukhaṃ sarva kriyatāṃ śraiyasaṃ manaḥ /
mā paścāt saṃbhavo yoge mṛtyukālo bhaviṣyati // Dhs_33.60 //

sukhamasthiraṃ bhavati

janmāntarasahasreṣu yad muktaṃ karmajaṃ sukham /
taraṅgasannibhaḥ kvāyaṃ(jānīyād) bāliśo 'sthiram // Dhs_33.61 //

kaḥ sukhena prasīdati?

na sukhaistṛpyate bālastathā kāṣṭhairyathānalaḥ /
tasmānna (sukha) saktasya sukhaṃ bhavati naiṣṭhikam // Dhs_33.62 //
viṣasya doṣamuktasya kāmadoṣānudarśinaḥ /
dhyāyinaścāpramatasya tat sukhaṃ yadanāvilam // Dhs_33.63 //
sukhī bhavati tat prāpya na sukhaṃ bhavajanmanaḥ /
bandhamiśraṃ viṣaṃ yadvad dharmasaukhyodayastathā // Dhs_33.64 //

kāmavirahitaḥ sukhamaśnuvate

tasmāt tatsukhasaktānāṃ nityaṃ kāmagaveṣiṇām /
bhavantyanekasaukhyā(ni)tasmāt kāmo na jāyate // Dhs_33.65 //

jñānenaivendriyāṇi svagocare nivartante

nendriyāṇāṃ jayaḥ śakyaḥ karttu viṣayagocare /
jñānena hi nivartante indriyāṇi svagocare // Dhs_33.66 //

bālā eva gatipañcake bhramanti

duḥkhe sukhābhisaṃsaktā nityaṃ bālā (haya)medhasaḥ /
viparyayā paribhrāntā bhramanti gatipañcake // Dhs_33.67 //

kutra sukhaṃ duḥkhasadṛśaṃ bhavati?

yadatyantasukhaṃ dṛṣṭaṃ tat sukhaṃ satyamucyate /
yatra duḥkhaṃ vipākaṃ syāt tat sukhaṃ duḥkhameva tat // Dhs_33.68 //

pāpasyākaraṇameva sukham

anyāgatasya duḥkhasya pratighātayate budhaḥ /
pāpasya hetujaṃ duḥkhaṃ pāpasyākaraṇaṃ sukham // Dhs_33.69 //

// iti sukhavargo trayastriṃśaḥ //

(34) mitravargaḥ

kaḥ pāpānnivārayati?

tanmitraṃ mitramityuktaṃ yanmitraṃ sāmparāyikam /
nivartayati yaḥ pāpād vyasanāccāpi rakṣati // Dhs_34.1 //
praveśayati yannityaṃ taddhitaṃ sāmparāyikam /
mitraṃ bhavati tannṛṇāṃ na mitraṃ pāpakārakam // Dhs_34.2 //

saṃsargajā doṣaguṇā bhavanti

apūtiḥ pūtisaṃśleṣāt pūtirevopajāyate /
na pūtiḥ pūtasaṃśleṣamapūtiṃ karttumarhati // Dhs_34.3 //
yādṛśena (hi) saṃśleṣaṃ kurute puruṣaḥ sadā /
taddoṣāt sadṛśo dṛṣṭaḥ śubho vā yadi vāśubhaḥ // Dhs_34.4 //

na śubhaṃ duḥkhakārakam

śubhārthī puruṣaḥ sarvānaśubhānnaiva sevate /
tenāsau duḥkhamāpnoti na śubhaṃ duḥkhakāraṇam // Dhs_34.5 //

guṇadoṣayorlakṣaṇam

saṃśleṣajā guṇāḥ dṛṣṭā doṣāḥ saṃśleṣajātayaḥ /
lakṣaṇaṃ guṇadoṣāṇāmidamuktaṃ svabhāvajam // Dhs_34.6 //
yaśasā yujyate yo hi nityaṃ sādhusamāgamāt /
asādhu'saṅgamācchrīghraṃ prayāti puruṣādhamaḥ // Dhs_34.7 //

satsaṅgatiphalam

etat sāraṃ sadā kārya yadasādhuvivarjanam /
sādhubhiśca sadā vāso duṣṭāṇāṃ ca vivarjanam // Dhs_34.8 //
doṣān samuddhareddhīmān guṇavṛddhiṃ samācaret /
(sādhu) mitraṃ prakurvīta kausīdyavimukho bhavet // Dhs_34.9 //
na māninaṃ kusīdaṃ vā nityaṃ sarvānuśaṅkinam /
liptapāpamatikrūraṃ mitraṃ kuryānna paṇḍitaḥ // Dhs_34.10 //
udyuktaṃ mṛdujātīyaṃ dharmiṣṭhaṃ doṣavarjitam /
samyagdṛṣṭiracapalaṃ mitraṃ seveta paṇḍitaḥ // Dhs_34.11 //
na pāpakaṃ bhavenmitraṃ bhaveduttamapauruṣaḥ /
uttamaṃ bhajamānasya na doṣebhyo bhayaṃ bhavet // Dhs_34.12 //

kaḥ laghutāṃ yāti?

rūpaiśvaryakulādīni bhidyante (yasya) dehinaḥ /
bhayapradaṃ taṃ mātaṅgaḥ prayāntaṃ naiva paśyati // Dhs_34.13 //
udvṛttaḥ puruṣo nityaṃ pramādākulitendriyaḥ /
laghutāṃ yāti loke 'smin pretyapāpeṣu pacyate // Dhs_34.14 //
rūpaiśvaryamadārthā ye te narāḥ pāpakāriṇaḥ /
teṣāṃ na suśamaṃ (karma) pretyapāpeṣu pacyate // Dhs_34.15 //
rūpaiśvaryakulārthā ye na te tattvasya bhāginaḥ /
atattvabuddhayo bālā na taranti bhavārṇavam // Dhs_34.16 //

jñānaśīlādiyutaṃ kulaṃ śreṣṭham

etatkulaṃ ye vibhavā yaccānyat sukhamiṣyate /
sarvāṇyetānyanityāni tasmātteṣu na viśramet // Dhs_34.17 //
na jñānaśīlanirmuktaṃ kuśalaṃ yānti paṇḍitāḥ /
yeṣāṃ jñānaṃ ca śīlaṃ ca te kule mahati sthitāḥ // Dhs_34.18 //
carituṃ cāmalaṃ śīlaṃ śīlameva mahādbhutam /
mahākulaprasūtāste (paṇḍitāḥ) vaśamāninaḥ // Dhs_34.19 //
dānaśīlatapodhyānasatyaiśvaryaparākramaiḥ /
saṃyuktā ye kulīnāste ye na dharmavivarjitāḥ // Dhs_34.20 //
naiśvaryajñānahīnasya na kulaṃ nāpi saṅgatiḥ /
tasmātkulaṃ jñānamayaṃ jñānahīnaṃ na tat kulam // Dhs_34.21 //

// iti mitravargaścatustriṃśaḥ //

(35) rājāvavādavargaḥ

dhārmiko rājā svarga yāti

bhuvaṃ parijano paśyan dharmacārī jitendriyaḥ /
sa rājā dhārmiko dhīmān svargalokopapattaye // Dhs_35.1 //

kaḥ lobhanirmukto rājā?

niyataṃ yaḥ karaṃ kāle dharmeṇa paribhujyate /
sa rājā lobhanirmukto yāmānāmadhipo bhavet // Dhs_35.2 //

rājñaḥ svarūpam

kṣamāvān priyavākyo yaḥ krodhaharṣādidhārakaḥ /
sa mahīṃ pālayettvenāṃ loke hi śreṣṭhatāṃ gataḥ // Dhs_35.3 //
apakṣapātinaḥ śraddhā mitreṇa ca (vi)hanyate /
sa rājanyasabhājetā devalokāya kalpyate // Dhs_35.4 //
baddhadarśī mahātmā yo gurupūjaka eva ca /
alolo yo dṛḍhamatirdevānāmantikaṃ vrajet // Dhs_35.5 //
pūrve yat pitṛbhirdattaṃ devānupadiśanti ca /
na ca hiṃsati bhūtāni sa deveṣūpapadyate // Dhs_35.6 //
dānaśīle sadā dakṣo dharmavādī jitendriyaḥ /
sa matvāryāṃ mahīṃ kṛtsnāṃ devalokaṃ mahīyate // Dhs_35.7 //
nādhārmikaṃ dhārayati dhārmikeṣu ca rakṣati /
sa dharmaśīlasaṃśuddho devānāmantikaṃ vrajet // Dhs_35.8 //
na strīṇāṃ vaśago rājā sādhūnāṃ ca vaset sadā /
sa nirmalamatirdhīraḥ suralokopapattaye // Dhs_35.9 //
na sarvasya vacogrāhī priyaḥ sādhujanasya tu /
so 'mṛtastattvadarśīvā nākṛṣṭa iva rohati // Dhs_35.10 //

ko yāmānāmadhipo?

yo dharmalobhamāyāti draviṇaṃ naiva lapsyate /
sa lobhamalanirmukto yāmānāmadhipo bhavet // Dhs_35.11 //
na mithyādarśanenāpi strītvadarśanatatparaḥ /
sa śuddha eva vimalo yāmānāmadhipo bhavet // Dhs_35.12 //

kaḥ rājā devapriyo bhavati?

prājñaḥ śīle sadāyukto dānenābhīkṣṇatāṃ gataḥ /
pravijitya mahīṃ kṛtsnāṃ pretya devapriyo bhavet // Dhs_35.13 //
priyasya tu bhaved vākyaṃ stotrotsavakaraṃ param /
āhlādayitvā vasudhāmante devopapattaye // Dhs_35.14 //
avisaṃvādakaṃ vākyaṃ yasya merurivācalam /
satyasopānamāruhya devānāmantike gataḥ // Dhs_35.15 //
hrāsavṛddhī ca bhūtānāmakasmāt kurute hi yaḥ /
sa rājā vai paro devairdevaloke ca tiṣṭhati // Dhs_35.16 //
manuṣyāntaratattvajño yo vetti hi balābalam /
sa dhībalābhyāṃ saṃyukto yāmānāmadhipo bhavet // Dhs_35.17 //
traidhātukapadaṃ yacca ratnatrayamihocyate /
yastat pūjayate rājā sa deveṣūpajāyate // Dhs_35.18 //
kālaṃ niyatadarśī yaḥ prajānāṃ ca hite rataḥ /
sarvato bhadrakāntāro devānāmadhipaḥ smṛtaḥ // Dhs_35.19 //
nindāmalavinirmuktaḥ saṅgadoṣavivarjitaḥ /
jñānagocarasampūjyo niyataṃ deva eva saḥ // Dhs_35.20 //

kaḥ svarga yāti?

kausīdyadoṣarahito nityaṃ dṛḍhaparākramaḥ /
nāśayitvā sa doṣaughān pretya svargeṣu jāyate // Dhs_35.21 //

sanmitraiḥ parivārito rājā devādhipo bhavati

hitāni yasya mitrāṇi karmakartṛṇi nityaśaḥ /
sa mitraiḥ samparivṛto nṛpo devādhipo bhavet // Dhs_35.22 //
nānuseveta durvṛttān vākkṣepeṇa ca varjitaḥ /
sa sadyo viṣanirmuktaḥ surāṇāmadhipo bhavet // Dhs_35.23 //
krodhaharṣavighātāya na ca pāpeṣu rakṣyate /
sa pāpapaṅkanidhautaḥ suralokādhipaḥ sadā // Dhs_35.24 //
na śaktaḥ pānabhojyeṣu saṃsaktastu śubhe sadā /
sa śuddhadharmasandarśī vibudho 'dhikatāṃ vrajet // Dhs_35.25 //

kaḥ padamuttamaṃ prāpnoti?

sucintitaṃ cintayati (yo) dharmeṣu ca vartate /
dharmodayena dṛṣṭena yathā yāti triviṣṭapam // Dhs_35.26 //
saṃsārād dīrghasūtrād yastvaritaṃ dharmamācaret /
sa dīrghasūtranirmuktaḥ prayāti padamuttamam // Dhs_35.27 //

dharmeṇa prajāpālakaḥ svargasukhaṃ yāti

dharmeṇaiva prajā nityaṃ prapālayati (yo) nṛpaḥ /
sa dhārmikaḥ praśastātmā suraloke mahīyate // Dhs_35.28 //
daśeme kuśalā dharmā ihoktāstattvadarśinā /
yaste prakurute dharmān sa surādhipatāṃ vrajet // Dhs_35.29 //
hetupratyayasandarśī mārgāmārgau tathaiva ca /
sa dṛṣṭimalanirmukto vibudho 'dhikatāṃ gataḥ // Dhs_35.30 //

kīdṛśairguṇayutaiḥ rājā devānāmadhipo bhavati

yo devatāṃ pūjayati yathā cāhni mahīpatiḥ /
sa devapūjito bhūyo devānāmadhipo bhavet // Dhs_35.31 //
anāvilena manasā prasannaścādhidārakaḥ /
svasvadāraiśca santuṣṭo devānāmadhipo bhavet // Dhs_35.32 //

kaḥ śīlavān?

hīyate yo na viṣayaiḥ sarvabālāpahāribhiḥ /
sa śīlavān divaṃ yāti nityaṃ śīlena rakṣitaḥ // Dhs_35.33 //
avidyāvarjakān nityaṃ sevate yaḥ sudhārmikān /
saddharmacintakaḥ saukhyaṃ kalpate sura(saṃ)sadi // Dhs_35.34 //
(vyāpāraiḥ svasthacitto yaḥ) pārṣadālāpahāribhiḥ /
sa śīlavān divaṃ yāti nityaṃ śīlena rakṣitaḥ // Dhs_35.35 //

saddharmī rājā eva vasudhādhipatiḥ

sadvyāpārāddharmamimaṃ pālayan vasudhādhipaḥ /
praśāsti ca mahīṃ kṛtsnāṃ yāmānāmadhipo bhavet // Dhs_35.36 //

satkarmaniratasya rājño bhṛtyo 'pi śobhate

satkarmanirato bhṛtyo nṛpe sadguṇaśālini /
jano nirmalatāṃ yāti śaraccandra ivāmbare // Dhs_35.37 //

kaḥ rājā devatulyo bhavati?

hetulakṣyavidhijñā ye aviruddhāḥ parasparam /
samyaksvāmyarthakarttāraḥ devānāṃ vaśamāgatāḥ // Dhs_35.38 //

// iti rājāvavādavargaḥ pañcatriṃśaḥ //

(36) stutivargaḥ

buddhastutiḥ

samasattvāgravedāya sarvasattveṣu bandhave /
sanmārgasārthavāhāya bhavabandhanabhedine // Dhs_36.1 //
(nā)nādṛṣṭivibhedāya sarvasaṃśayamocine /
samyagdṛṣṭiniveśāya namaḥ sañjñānacakṣuṣe // Dhs_36.2 //
sarvasaṅkaṭabhedāya tridoṣamalaśodhine /
namo nakṣatrabhūtāya sarvabījaphaloruhe // Dhs_36.3 //
sarvaprajñākarāgrāya sarvadhyānāgravedine /
sarvaratnottamāryāya namo 'lānāgradarśine // Dhs_36.4 //
iyaṃ sā lokanāśasya viprayuktasya tāpinaḥ /
pratimā dṛśyate śāntā mokṣamudghāṭyakārikā // Dhs_36.5 //
samarcatīmāṃ nityaṃ (yaḥ) puruṣaḥ śāntamānasaḥ /
sa mucyate bhavabhayānnivṛttiṃ cādhigacchati // Dhs_36.6 //
etacchāntapadaṃ ramyametannaiṣṭhikamucyate /
yadayaṃ bhāṣate dharma nirvāṇapuradeśikaḥ // Dhs_36.7 //
asya vākyaṃ samālambya puruṣādhīnavikramāḥ /
ākarṣanti padaṃ nityaṃ yadanantasukhāvaham // Dhs_36.8 //
etat pūrva samāruhaya puruṣāstattvacintakāḥ /
trilokaughārṇavaṃ ghoraṃ taranti bhavasāgaram // Dhs_36.9 //
ayaṃ sa cakṣurlokasya samantāddhi vicakṣuṣaḥ /
ayaṃ jyotiḥ paraṃ jyotiryajjyotiḥkāṣṭhasambhavam // Dhs_36.10 //
kalpāntaṃ prāṇināṃ citte nṛṇāṃ rāgādibhirmalaiḥ /
jñānatoyena mahatā śodhayatyeva vāṅnṛpaḥ // Dhs_36.11 //
yanna dṛṣṭaṃ padaṃ sarvaistīrthikairjñānapāṇibhiḥ /
tatpadaṃ vimalairvākyaistvayā nṛṇāṃ pradarśitam // Dhs_36.12 //
pramādaparamo 'nātho jano 'yaṃ tāritastvayā /
tīrṇaḥ pāragato nāthastārayatyaghanāśanāt // Dhs_36.13 //
hitārtha sarvajagatastvamevaiko vyavasthitaḥ /
ahitānāṃ hitāyaiva tvameva puruṣottamaḥ // Dhs_36.14 //
anādimati saṃsāre nṛṇāṃ kleśāpahārakaiḥ /
tvayā viśodhito vākyaistamaḥ sūryodaye yathā // Dhs_36.15 //
akṣayaḥ sarvadharmāṇāṃ jñānalokakaro mahān /
tvamevaiko jagannātha lokottaraguṇārṇavaḥ // Dhs_36.16 //

// iti stutivargaḥ ṣaṭtriṃśaḥ //

puṇyadevasukhairmitrarājastutibhiranvitāḥ /
saddharmasmṛtivaipulyai gṛhīto 'yaṃ samuccayaḥ //

// iti caturtham udānam //

ye ca dharmā hetubhavā teṣāṃ tathāgato 'vadat /
teṣāṃ ca yo nirodhaścaivaṃvādīmahāśramaṇaḥ //
puṇyamavāptamantrakleśaṃ vibhidyājanavalāśrīkam /
yāvajjagadvyākulaṃ tarkaniṣṭhaiḥ samākulaṃ vetti satyavacanaiḥ //

vaipulyamahāgambhīrodadhisūtravarād bhikṣu(ṇā)avalokitasiṃhenoddhṛtamiti /

mohāśivādirahitasya vākyavidyasya vipulārjanasya 'dharmasamuccayo' nāma dharmaparyāyaḥ samāptaḥ /

// iti śubham //

Distributed under a Creative Commons Attribution-NonCommercial-ShareAlike 4.0 International License.

Holder of rights
GRETIL project

Citation Suggestion for this Object
TextGrid Repository (2025). Darśana Collection. Dharmasamuccaya. Dharmasamuccaya. GRETIL. GRETIL project. https://hdl.handle.net/21.11113/0000-0016-D115-4