10,000.000*0001_01 nārāyaṇaṃ namaskṛtya naraṃ caiva narottamam

10,000.000*0001_02 devīṃ sarasvatīṃ caiva tato jayam udīrayet
10,000.000*0002_01 oṃ namaḥ sakalakalyāṇadāyine cakrapāṇaye
10,000.000*0002_02 viṣayārṇavamagnānāṃ samuddharaṇasetave
10,001.001 saṃjaya uvāca
10,001.001a tatas te sahitā vīrāḥ prayātā dakṣiṇāmukhāḥ
10,001.001c upāstamayavelāyāṃ śibirābhyāśam āgatāḥ
10,001.001c*0003_01 .... .... sarve sumanasas tadā
10,001.001c*0003_02 samīpe pāṇḍavāv etya vāsudevo 'bravīd idam
10,001.002a vimucya vāhāṃs tvaritā bhītāḥ samabhavaṃs tadā
10,001.002c gahanaṃ deśam āsādya pracchannā nyaviśanta te
10,001.003a senāniveśam abhito nātidūram avasthitāḥ
10,001.003c nikṛttā niśitaiḥ śastraiḥ samantāt kṣatavikṣatāḥ
10,001.004a dīrgham uṣṇaṃ ca niḥśvasya pāṇḍavān anvacintayan
10,001.004c śrutvā ca ninadaṃ ghoraṃ pāṇḍavānāṃ jayaiṣiṇām
10,001.005a anusārabhayād bhītāḥ prāṅmukhāḥ prādravan punaḥ
10,001.005c te muhūrtaṃ tato gatvā śrāntavāhāḥ pipāsitāḥ
10,001.006a nāmṛṣyanta maheṣvāsāḥ krodhāmarṣavaśaṃ gatāḥ
10,001.006c rājño vadhena saṃtaptā muhūrtaṃ samavasthitāḥ
10,001.007 dhṛtarāṣṭra uvāca
10,001.007a aśraddheyam idaṃ karma kṛtaṃ bhīmena saṃjaya
10,001.007c yat sa nāgāyutaprāṇaḥ putro mama nipātitaḥ
10,001.008a avadhyaḥ sarvabhūtānāṃ vajrasaṃhanano yuvā
10,001.008c pāṇḍavaiḥ samare putro nihato mama saṃjaya
10,001.009a na diṣṭam abhyatikrāntuṃ śakyaṃ gāvalgaṇe naraiḥ
10,001.009c yat sametya raṇe pārthaiḥ putro mama nipātitaḥ
10,001.010a adrisāramayaṃ nūnaṃ hṛdayaṃ mama saṃjaya
10,001.010c hataṃ putraśataṃ śrutvā yan na dīrṇaṃ sahasradhā
10,001.011a kathaṃ hi vṛddhamithunaṃ hataputraṃ bhaviṣyati
10,001.011c na hy ahaṃ pāṇḍaveyasya viṣaye vastum utsahe
10,001.012a kathaṃ rājñaḥ pitā bhūtvā svayaṃ rājā ca saṃjaya
10,001.012c preṣyabhūtaḥ pravarteyaṃ pāṇḍaveyasya śāsanāt
10,001.013a ājñāpya pṛthivīṃ sarvāṃ sthitvā mūrdhni ca saṃjaya
10,001.013c katham adya bhaviṣyāmi preṣyabhūto durantakṛt
10,001.014a kathaṃ bhīmasya vākyāni śrotuṃ śakṣyāmi saṃjaya
10,001.014c yena putraśataṃ pūrṇam ekena nihataṃ mama
10,001.015a kṛtaṃ satyaṃ vacas tasya vidurasya mahātmanaḥ
10,001.015c akurvatā vacas tena mama putreṇa saṃjaya
10,001.016a adharmeṇa hate tāta putre duryodhane mama
10,001.016c kṛtavarmā kṛpo drauṇiḥ kim akurvata saṃjaya
10,001.017 saṃjaya uvāca
10,001.017a gatvā tu tāvakā rājan nātidūram avasthitāḥ
10,001.017c apaśyanta vanaṃ ghoraṃ nānādrumalatākulam
10,001.018a te muhūrtaṃ tu viśramya labdhatoyair hayottamaiḥ
10,001.018c sūryāstamayavelāyām āseduḥ sumahad vanam
10,001.019a nānāmṛgagaṇair juṣṭaṃ nānāpakṣisamākulam
10,001.019c nānādrumalatācchannaṃ nānāvyālaniṣevitam
10,001.020a nānātoyasamākīrṇaṃ taḍāgair upaśobhitam
10,001.020c padminīśatasaṃchannaṃ nīlotpalasamāyutam
10,001.021a praviśya tad vanaṃ ghoraṃ vīkṣamāṇāḥ samantataḥ
10,001.021c śākhāsahasrasaṃchannaṃ nyagrodhaṃ dadṛśus tataḥ
10,001.022a upetya tu tadā rājan nyagrodhaṃ te mahārathāḥ
10,001.022c dadṛśur dvipadāṃ śreṣṭhāḥ śreṣṭhaṃ taṃ vai vanaspatim
10,001.023a te 'vatīrya rathebhyas tu vipramucya ca vājinaḥ
10,001.023c upaspṛśya yathānyāyaṃ saṃdhyām anvāsata prabho
10,001.024a tato 'staṃ parvataśreṣṭham anuprāpte divākare
10,001.024c sarvasya jagato dhātrī śarvarī samapadyata
10,001.025a grahanakṣatratārābhiḥ prakīrṇābhir alaṃkṛtam
10,001.025c nabho 'ṃśukam ivābhāti prekṣaṇīyaṃ samantataḥ
10,001.026a īṣac cāpi pravalganti ye sattvā rātricāriṇaḥ
10,001.026c divācarāś ca ye sattvās te nidrāvaśam āgatāḥ
10,001.027a rātriṃcarāṇāṃ sattvānāṃ ninādo 'bhūt sudāruṇaḥ
10,001.027c kravyādāś ca pramuditā ghorā prāptā ca śarvarī
10,001.028a tasmin rātrimukhe ghore duḥkhaśokasamanvitāḥ
10,001.028c kṛtavarmā kṛpo drauṇir upopaviviśuḥ samam
10,001.029a tatropaviṣṭāḥ śocanto nyagrodhasya samantataḥ
10,001.029c tam evārtham atikrāntaṃ kurupāṇḍavayoḥ kṣayam
10,001.030a nidrayā ca parītāṅgā niṣedur dharaṇītale
10,001.030c śrameṇa sudṛḍhaṃ yuktā vikṣatā vividhaiḥ śaraiḥ
10,001.031a tato nidrāvaśaṃ prāptau kṛpabhojau mahārathau
10,001.031c sukhocitāv aduḥkhārhau niṣaṇṇau dharaṇītale
10,001.031c*0004_01 mahārhaśayanopetau bhūmāv eva hy anāthavat
10,001.031e tau tu suptau mahārāja śramaśokasamanvitau
10,001.032a krodhāmarṣavaśaṃ prāpto droṇaputras tu bhārata
10,001.032c naiva sma sa jagāmātha nidrāṃ sarpa iva śvasan
10,001.033a na lebhe sa tu nidrāṃ vai dahyamāno 'timanyunā
10,001.033c vīkṣāṃ cakre mahābāhus tad vanaṃ ghoradarśanam
10,001.034a vīkṣamāṇo vanoddeśaṃ nānāsattvair niṣevitam
10,001.034c apaśyata mahābāhur nyagrodhaṃ vāyasāyutam
10,001.035a tatra kākasahasrāṇi tāṃ niśāṃ paryaṇāmayan
10,001.035c sukhaṃ svapantaḥ kauravya pṛthak pṛthag apāśrayāḥ
10,001.036a supteṣu teṣu kākeṣu visrabdheṣu samantataḥ
10,001.036c so 'paśyat sahasāyāntam ulūkaṃ ghoradarśanam
10,001.037a mahāsvanaṃ mahākāyaṃ haryakṣaṃ babhrupiṅgalam
10,001.037c sudīrghaghoṇānakharaṃ suparṇam iva veginam
10,001.038a so 'tha śabdaṃ mṛduṃ kṛtvā līyamāna ivāṇḍajaḥ
10,001.038c nyagrodhasya tataḥ śākhāṃ prārthayām āsa bhārata
10,001.039a saṃnipatya tu śākhāyāṃ nyagrodhasya vihaṃgamaḥ
10,001.039c suptāñ jaghāna subahūn vāyasān vāyasāntakaḥ
10,001.040a keṣāṃ cid acchinat pakṣāñ śirāṃsi ca cakarta ha
10,001.040c caraṇāṃś caiva keṣāṃ cid babhañja caraṇāyudhaḥ
10,001.041a kṣaṇenāhan sa balavān ye 'sya dṛṣṭipathe sthitāḥ
10,001.041c teṣāṃ śarīrāvayavaiḥ śarīraiś ca viśāṃ pate
10,001.041e nyagrodhamaṇḍalaṃ sarvaṃ saṃchannaṃ sarvato 'bhavat
10,001.042a tāṃs tu hatvā tataḥ kākān kauśiko mudito 'bhavat
10,001.042c pratikṛtya yathākāmaṃ śatrūṇāṃ śatrusūdanaḥ
10,001.043a tad dṛṣṭvā sopadhaṃ karma kauśikena kṛtaṃ niśi
10,001.043c tadbhāvakṛtasaṃkalpo drauṇir eko vyacintayat
10,001.044a upadeśaḥ kṛto 'nena pakṣiṇā mama saṃyuge
10,001.044c śatrūṇāṃ kṣapaṇe yuktaḥ prāptakālaś ca me mataḥ
10,001.045a nādya śakyā mayā hantuṃ pāṇḍavā jitakāśinaḥ
10,001.045c balavantaḥ kṛtotsāhā labdhalakṣāḥ prahāriṇaḥ
10,001.045e rājñaḥ sakāśe teṣāṃ ca pratijñāto vadho mayā
10,001.046a pataṃgāgnisamāṃ vṛttim āsthāyātmavināśinīm
10,001.046c nyāyato yudhyamānasya prāṇatyāgo na saṃśayaḥ
10,001.046e chadmanā tu bhavet siddhiḥ śatrūṇāṃ ca kṣayo mahān
10,001.047a tatra saṃśayitād arthād yo 'rtho niḥsaṃśayo bhavet
10,001.047c taṃ janā bahu manyante ye 'rthaśāstraviśāradāḥ
10,001.048a yac cāpy atra bhaved vācyaṃ garhitaṃ lokaninditam
10,001.048c kartavyaṃ tan manuṣyeṇa kṣatradharmeṇa vartatā
10,001.049a ninditāni ca sarvāṇi kutsitāni pade pade
10,001.049c sopadhāni kṛtāny eva pāṇḍavair akṛtātmabhiḥ
10,001.050a asminn arthe purā gītau śrūyete dharmacintakaiḥ
10,001.050c ślokau nyāyam avekṣadbhis tattvārthaṃ tattvadarśibhiḥ
10,001.051a pariśrānte vidīrṇe ca bhuñjāne cāpi śatrubhiḥ
10,001.051c prasthāne ca praveśe ca prahartavyaṃ ripor balam
10,001.052a nidrārtam ardharātre ca tathā naṣṭapraṇāyakam
10,001.052c bhinnayodhaṃ balaṃ yac ca dvidhā yuktaṃ ca yad bhavet
10,001.052c*0005_01 na śatrughāte vidvadbhir dharmo draṣṭavya ity uta
10,001.052c*0005_02 yena kena prakāreṇa ripuṃ hanyāt tad ācaret
10,001.052c*0005_03 na ca vadhyaḥ kadā cid dhi ripur nyāyam avekṣatā
10,001.052c*0005_04 yadi śakyo bhavet kaś cic chettum āmūlato ripuḥ
10,001.052c*0005_05 tatra yatnaḥ prakartavyas tasya siddhir bhaved yathā
10,001.053a ity evaṃ niścayaṃ cakre suptānāṃ yudhi māraṇe
10,001.053c pāṇḍūnāṃ saha pāñcālair droṇaputraḥ pratāpavān
10,001.053c*0006_01 tau prabuddhau mahātmānau kṛpabhojau mahābalau
10,001.054a sa krūrāṃ matim āsthāya viniścitya muhur muhuḥ
10,001.054c suptau prābodhayat tau tu mātulaṃ bhojam eva ca
10,001.055a nottaraṃ pratipede ca tatra yuktaṃ hriyā vṛtaḥ
10,001.055c sa muhūrtam iva dhyātvā bāṣpavihvalam abravīt
10,001.056a hato duryodhano rājā ekavīro mahābalaḥ
10,001.056c yasyārthe vairam asmābhir āsaktaṃ pāṇḍavaiḥ saha
10,001.057a ekākī bahubhiḥ kṣudrair āhave śuddhavikramaḥ
10,001.057c pātito bhīmasenena ekādaśacamūpatiḥ
10,001.058a vṛkodareṇa kṣudreṇa sunṛśaṃsam idaṃ kṛtam
10,001.058c mūrdhābhiṣiktasya śiraḥ pādena parimṛdnatā
10,001.059a vinardanti sma pāñcālāḥ kṣveḍanti ca hasanti ca
10,001.059c dhamanti śaṅkhāñ śataśo hṛṣṭā ghnanti ca dundubhīn
10,001.060a vāditraghoṣas tumulo vimiśraḥ śaṅkhanisvanaiḥ
10,001.060c anilenerito ghoro diśaḥ pūrayatīva hi
10,001.061a aśvānāṃ heṣamāṇānāṃ gajānāṃ caiva bṛṃhatām
10,001.061c siṃhanādaś ca śūrāṇāṃ śrūyate sumahān ayam
10,001.062a diśaṃ prācīṃ samāśritya hṛṣṭānāṃ garjatāṃ bhṛśam
10,001.062c rathanemisvanāś caiva śrūyante lomaharṣaṇāḥ
10,001.063a pāṇḍavair dhārtarāṣṭrāṇāṃ yad idaṃ kadanaṃ kṛtam
10,001.063c vayam eva trayaḥ śiṣṭās tasmin mahati vaiśase
10,001.064a ke cin nāgaśataprāṇāḥ ke cit sarvāstrakovidāḥ
10,001.064c nihatāḥ pāṇḍaveyaiḥ sma manye kālasya paryayam
10,001.065a evam etena bhāvyaṃ hi nūnaṃ kāryeṇa tattvataḥ
10,001.065c yathā hy asyedṛśī niṣṭhā kṛte kārye 'pi duṣkare
10,001.066a bhavatos tu yadi prajñā na mohād apacīyate
10,001.066c vyāpanne 'smin mahaty arthe yan naḥ śreyas tad ucyatām
10,002.001 kṛpa uvāca
10,002.001a śrutaṃ te vacanaṃ sarvaṃ hetuyuktaṃ mayā vibho
10,002.001c mamāpi tu vacaḥ kiṃ cic chṛṇuṣvādya mahābhuja
10,002.002a ābaddhā mānuṣāḥ sarve nirbandhāḥ karmaṇor dvayoḥ
10,002.002c daive puruṣakāre ca paraṃ tābhyāṃ na vidyate
10,002.003a na hi daivena sidhyanti karmāṇy ekena sattama
10,002.003c na cāpi karmaṇaikena dvābhyāṃ siddhis tu yogataḥ
10,002.004a tābhyām ubhābhyāṃ sarvārthā nibaddhā hy adhamottamāḥ
10,002.004c pravṛttāś caiva dṛśyante nivṛttāś caiva sarvaśaḥ
10,002.004c*0007_01 na vā puruṣakāreṇa saṃsiddhiś caiva sarvaśaḥ
10,002.005a parjanyaḥ parvate varṣan kiṃ nu sādhayate phalam
10,002.005c kṛṣṭe kṣetre tathāvarṣan kiṃ nu sādhayate phalam
10,002.006a utthānaṃ cāpy adaivasya hy anutthānasya daivatam
10,002.006c vyarthaṃ bhavati sarvatra pūrvaṃ kas tatra niścayaḥ
10,002.007a pravṛṣṭe ca yathā deve samyak kṣetre ca karṣite
10,002.007c bījaṃ mahāguṇaṃ bhūyāt tathā siddhir hi mānuṣī
10,002.008a tayor daivaṃ viniścitya svavaśenaiva vartate
10,002.008c prājñāḥ puruṣakāraṃ tu ghaṭante dākṣyam āsthitāḥ
10,002.009a tābhyāṃ sarve hi kāryārthā manuṣyāṇāṃ nararṣabha
10,002.009c viceṣṭantaś ca dṛśyante nivṛttāś ca tathaiva hi
10,002.010a kṛtaḥ puruṣakāraḥ san so 'pi daivena sidhyati
10,002.010c tathāsya karmaṇaḥ kartur abhinirvartate phalam
10,002.011a utthānaṃ tu manuṣyāṇāṃ dakṣāṇāṃ daivavarjitam
10,002.011c aphalaṃ dṛśyate loke samyag apy upapāditam
10,002.012a tatrālasā manuṣyāṇāṃ ye bhavanty amanasvinaḥ
10,002.012c utthānaṃ te vigarhanti prājñānāṃ tan na rocate
10,002.013a prāyaśo hi kṛtaṃ karma aphalaṃ dṛśyate bhuvi
10,002.013c akṛtvā ca punar duḥkhaṃ karma dṛśyen mahāphalam
10,002.014a ceṣṭām akurvaṃl labhate yadi kiṃ cid yadṛcchayā
10,002.014c yo vā na labhate kṛtvā durdaśau tāv ubhāv api
10,002.015a śaknoti jīvituṃ dakṣo nālasaḥ sukham edhate
10,002.015c dṛśyante jīvaloke 'smin dakṣāḥ prāyo hitaiṣiṇaḥ
10,002.016a yadi dakṣaḥ samārambhāt karmaṇāṃ nāśnute phalam
10,002.016c nāsya vācyaṃ bhavet kiṃ cit tattvaṃ cāpy adhigacchati
10,002.017a akṛtvā karma yo loke phalaṃ vindati viṣṭitaḥ
10,002.017c sa tu vaktavyatāṃ yāti dveṣyo bhavati prāyaśaḥ
10,002.018a evam etad anādṛtya vartate yas tv ato 'nyathā
10,002.018c sa karoty ātmano 'narthān naiṣa buddhimatāṃ nayaḥ
10,002.019a hīnaṃ puruṣakāreṇa yadā daivena vā punaḥ
10,002.019c kāraṇābhyām athaitābhyām utthānam aphalaṃ bhavet
10,002.019e hīnaṃ puruṣakāreṇa karma tv iha na sidhyati
10,002.020a daivatebhyo namaskṛtya yas tv arthān samyag īhate
10,002.020c dakṣo dākṣiṇyasaṃpanno na sa moghaṃ vihanyate
10,002.021a samyag īhā punar iyaṃ yo vṛddhān upasevate
10,002.021c āpṛcchati ca yac chreyaḥ karoti ca hitaṃ vacaḥ
10,002.022a utthāyotthāya hi sadā praṣṭavyā vṛddhasaṃmatāḥ
10,002.022c te 'sya yoge paraṃ mūlaṃ tanmūlā siddhir ucyate
10,002.023a vṛddhānāṃ vacanaṃ śrutvā yo hy utthānaṃ prayojayet
10,002.023c utthānasya phalaṃ samyak tadā sa labhate 'cirāt
10,002.024a rāgāt krodhād bhayāl lobhād yo 'rthān īheta mānavaḥ
10,002.024c anīśaś cāvamānī ca sa śīghraṃ bhraśyate śriyaḥ
10,002.025a so 'yaṃ duryodhanenārtho lubdhenādīrghadarśinā
10,002.025c asamarthya samārabdho mūḍhatvād avicintitaḥ
10,002.026a hitabuddhīn anādṛtya saṃmantryāsādhubhiḥ saha
10,002.026c vāryamāṇo 'karod vairaṃ pāṇḍavair guṇavattaraiḥ
10,002.027a pūrvam apy atiduḥśīlo na dainyaṃ kartum arhati
10,002.027c tapaty arthe vipanne hi mitrāṇām akṛtaṃ vacaḥ
10,002.028a anvāvartāmahi vayaṃ yat tu taṃ pāpapūruṣam
10,002.028c asmān apy anayas tasmāt prāpto 'yaṃ dāruṇo mahān
10,002.029a anena tu mamādyāpi vyasanenopatāpitā
10,002.029c buddhiś cintayataḥ kiṃ cit svaṃ śreyo nāvabudhyate
10,002.030a muhyatā tu manuṣyeṇa praṣṭavyāḥ suhṛdo budhāḥ
10,002.030a*0008_01 tatrāsya buddhir vinayas tatra śreyaś ca paśyati
10,002.030a*0008_02 tato 'sya mūlaṃ kāryāṇāṃ buddhyā niścitya vai budhāḥ
10,002.030c te ca pṛṣṭā yathā brūyus tat kartavyaṃ tathā bhavet
10,002.031a te vayaṃ dhṛtarāṣṭraṃ ca gāndhārīṃ ca sametya ha
10,002.031c upapṛcchāmahe gatvā viduraṃ ca mahāmatim
10,002.032a te pṛṣṭāś ca vadeyur yac chreyo naḥ samanantaram
10,002.032c tad asmābhiḥ punaḥ kāryam iti me naiṣṭhikī matiḥ
10,002.033a anārambhāt tu kāryāṇāṃ nārthaḥ saṃpadyate kva cit
10,002.033c kṛte puruṣakāre ca yeṣāṃ kāryaṃ na sidhyati
10,002.033e daivenopahatās te tu nātra kāryā vicāraṇā
10,003.001 saṃjaya uvāca
10,003.001a kṛpasya vacanaṃ śrutvā dharmārthasahitaṃ śubham
10,003.001c aśvatthāmā mahārāja duḥkhaśokasamanvitaḥ
10,003.002a dahyamānas tu śokena pradīptenāgninā yathā
10,003.002c krūraṃ manas tataḥ kṛtvā tāv ubhau pratyabhāṣata
10,003.003a puruṣe puruṣe buddhiḥ sā sā bhavati śobhanā
10,003.003c tuṣyanti ca pṛthak sarve prajñayā te svayā svayā
10,003.004a sarvo hi manyate loka ātmānaṃ buddhimattaram
10,003.004c sarvasyātmā bahumataḥ sarvātmānaṃ praśaṃsati
10,003.005a sarvasya hi svakā prajñā sādhuvāde pratiṣṭhitā
10,003.005c parabuddhiṃ ca nindanti svāṃ praśaṃsanti cāsakṛt
10,003.006a kāraṇāntarayogena yoge yeṣāṃ samā matiḥ
10,003.006c te 'nyonyena ca tuṣyanti bahu manyanti cāsakṛt
10,003.007a tasyaiva tu manuṣyasya sā sā buddhis tadā tadā
10,003.007c kālayogaviparyāsaṃ prāpyānyonyaṃ vipadyate
10,003.008a acintyatvād dhi cittānāṃ manuṣyāṇāṃ viśeṣataḥ
10,003.008c cittavaikalyam āsādya sā sā buddhiḥ prajāyate
10,003.009a yathā hi vaidyaḥ kuśalo jñātvā vyādhiṃ yathāvidhi
10,003.009c bheṣajaṃ kurute yogāt praśamārtham ihābhibho
10,003.010a evaṃ kāryasya yogārthaṃ buddhiṃ kurvanti mānavāḥ
10,003.010c prajñayā hi svayā yuktās tāṃ ca nindanti mānavāḥ
10,003.011a anyayā yauvane martyo buddhyā bhavati mohitaḥ
10,003.011c madhye 'nyayā jarāyāṃ tu so 'nyāṃ rocayate matim
10,003.012a vyasanaṃ vā punar ghoraṃ samṛddhiṃ vāpi tādṛśīm
10,003.012c avāpya puruṣo bhoja kurute buddhivaikṛtam
10,003.013a ekasminn eva puruṣe sā sā buddhis tadā tadā
10,003.013c bhavaty anityaprajñatvāt sā tasyaiva na rocate
10,003.014a niścitya tu yathāprajñaṃ yāṃ matiṃ sādhu paśyati
10,003.014c tasyāṃ prakurute bhāvaṃ sā tasyodyogakārikā
10,003.015a sarvo hi puruṣo bhoja sādhv etad iti niścitaḥ
10,003.015c kartum ārabhate prīto maraṇādiṣu karmasu
10,003.016a sarve hi yuktiṃ vijñāya prajñāṃ cāpi svakāṃ narāḥ
10,003.016c ceṣṭante vividhāś ceṣṭā hitam ity eva jānate
10,003.017a upajātā vyasanajā yeyam adya matir mama
10,003.017c yuvayos tāṃ pravakṣyāmi mama śokavināśinīm
10,003.018a prajāpatiḥ prajāḥ sṛṣṭvā karma tāsu vidhāya ca
10,003.018c varṇe varṇe samādhatta ekaikaṃ guṇavattaram
10,003.019a brāhmaṇe damam avyagraṃ kṣatriye teja uttamam
10,003.019c dākṣyaṃ vaiśye ca śūdre ca sarvavarṇānukūlatām
10,003.020a adānto brāhmaṇo 'sādhur nistejāḥ kṣatriyo 'dhamaḥ
10,003.020c adakṣo nindyate vaiśyaḥ śūdraś ca pratikūlavān
10,003.021a so 'smi jātaḥ kule śreṣṭhe brāhmaṇānāṃ supūjite
10,003.021c mandabhāgyatayāsmy etaṃ kṣatradharmam anu ṣṭhitaḥ
10,003.022a kṣatradharmaṃ viditvāhaṃ yadi brāhmaṇy asaṃśritam
10,003.022c prakuryāṃ sumahat karma na me tat sādhu saṃmatam
10,003.023a dhārayitvā dhanur divyaṃ divyāny astrāṇi cāhave
10,003.023c pitaraṃ nihataṃ dṛṣṭvā kiṃ nu vakṣyāmi saṃsadi
10,003.024a so 'ham adya yathākāmaṃ kṣatradharmam upāsya tam
10,003.024c gantāsmi padavīṃ rājñaḥ pituś cāpi mahādyuteḥ
10,003.025a adya svapsyanti pāñcālā viśvastā jitakāśinaḥ
10,003.025c vimuktayugyakavacā harṣeṇa ca samanvitāḥ
10,003.025c*0009_01 adya tān sūditān sarvān dhṛṣṭadyumnapurogamān
10,003.025e vayaṃ jitā matāś caiṣāṃ śrāntā vyāyam anena ca
10,003.026a teṣāṃ niśi prasuptānāṃ svasthānāṃ śibire svake
10,003.026c avaskandaṃ kariṣyāmi śibirasyādya duṣkaram
10,003.027a tān avaskandya śibire pretabhūtān vicetasaḥ
10,003.027c sūdayiṣyāmi vikramya maghavān iva dānavān
10,003.028a adya tān sahitān sarvān dhṛṣṭadyumnapurogamān
10,003.028c sūdayiṣyāmi vikramya kakṣaṃ dīpta ivānalaḥ
10,003.028e nihatya caiva pāñcālāñ śāntiṃ labdhāsmi sattama
10,003.029a pāñcāleṣu cariṣyāmi sūdayann adya saṃyuge
10,003.029c pinākapāṇiḥ saṃkruddhaḥ svayaṃ rudraḥ paśuṣv iva
10,003.030a adyāhaṃ sarvapāñcālān nihatya ca nikṛtya ca
10,003.030a*0010_01 gamiṣyāmy atha pañcānāṃ padavīm adya durgamām
10,003.030c ardayiṣyāmi saṃkruddho raṇe pāṇḍusutāṃs tathā
10,003.030c*0011_01 sūdayiṣyāmi saṃhṛṣṭaḥ paśūn iva pinākadhṛk
10,003.031a adyāhaṃ sarvapāñcālaiḥ kṛtvā bhūmiṃ śarīriṇīm
10,003.031c prahṛtyaikaikaśas tebhyo bhaviṣyāmy anṛṇaḥ pituḥ
10,003.032a duryodhanasya karṇasya bhīṣmasaindhavayor api
10,003.032c gamayiṣyāmi pāñcālān padavīm adya durgamām
10,003.033a adya pāñcālarājasya dhṛṣṭadyumnasya vai niśi
10,003.033c virātre pramathiṣyāmi paśor iva śiro balāt
10,003.034a adya pāñcālapāṇḍūnāṃ śayitān ātmajān niśi
10,003.034c khaḍgena niśitenājau pramathiṣyāmi gautama
10,003.034c*0012_01 virātre pramathiṣyāmi khaḍgena niśi gautama
10,003.035a adya pāñcālasenāṃ tāṃ nihatya niśi sauptike
10,003.035c kṛtakṛtyaḥ sukhī caiva bhaviṣyāmi mahāmate
10,003.035c*0013_01 śrūyate jāmadagnyena pitur vadham amṛṣyatā
10,003.035c*0013_02 triḥsaptakṛtvaḥ pṛthivī kṛtā niḥkṣatriyā purā
10,004.001 kṛpa uvāca
10,004.001a diṣṭyā te pratikartavye matir jāteyam acyuta
10,004.001c na tvā vārayituṃ śakto vajrapāṇir api svayam
10,004.002a anuyāsyāvahe tvāṃ tu prabhāte sahitāv ubhau
10,004.002c adya rātrau viśramasva vimuktakavacadhvajaḥ
10,004.003a ahaṃ tvām anuyāsyāmi kṛtavarmā ca sātvataḥ
10,004.003c parān abhimukhaṃ yāntaṃ rathāv āsthāya daṃśitau
10,004.004a āvābhyāṃ sahitaḥ śatrūñ śvo 'si hantā samāgame
10,004.004c vikramya rathināṃ śreṣṭha pāñcālān sapadānugān
10,004.005a śaktas tvam asi vikrāntuṃ viśramasva niśām imām
10,004.005c ciraṃ te jāgratas tāta svapa tāvan niśām imām
10,004.006a viśrāntaś ca vinidraś ca svasthacittaś ca mānada
10,004.006c sametya samare śatrūn vadhiṣyasi na saṃśayaḥ
10,004.007a na hi tvā rathināṃ śreṣṭha pragṛhītavarāyudham
10,004.007c jetum utsahate kaś cid api deveṣu pāvakiḥ
10,004.008a kṛpeṇa sahitaṃ yāntaṃ yuktaṃ ca kṛtavarmaṇā
10,004.008c ko drauṇiṃ yudhi saṃrabdhaṃ yodhayed api devarāṭ
10,004.009a te vayaṃ pariviśrāntā vinidrā vigatajvarāḥ
10,004.009c prabhātāyāṃ rajanyāṃ vai nihaniṣyāma śātravān
10,004.010a tava hy astrāṇi divyāni mama caiva na saṃśayaḥ
10,004.010c sātvato 'pi maheṣvāso nityaṃ yuddheṣu kovidaḥ
10,004.011a te vayaṃ sahitās tāta sarvāñ śatrūn samāgatān
10,004.011c prasahya samare hatvā prītiṃ prāpsyāma puṣkalām
10,004.011e viśramasva tvam avyagraḥ svapa cemāṃ niśāṃ sukham
10,004.012a ahaṃ ca kṛtavarmā ca prayāntaṃ tvāṃ narottama
10,004.012c anuyāsyāva sahitau dhanvinau paratāpinau
10,004.012e rathinaṃ tvarayā yāntaṃ rathāv āsthāya daṃśitau
10,004.013a sa gatvā śibiraṃ teṣāṃ nāma viśrāvya cāhave
10,004.013c tataḥ kartāsi śatrūṇāṃ yudhyatāṃ kadanaṃ mahat
10,004.014a kṛtvā ca kadanaṃ teṣāṃ prabhāte vimale 'hani
10,004.014c viharasva yathā śakraḥ sūdayitvā mahāsurān
10,004.015a tvaṃ hi śakto raṇe jetuṃ pāñcālānāṃ varūthinīm
10,004.015c daityasenām iva kruddhaḥ sarvadānavasūdanaḥ
10,004.016a mayā tvāṃ sahitaṃ saṃkhye guptaṃ ca kṛtavarmaṇā
10,004.016c na saheta vibhuḥ sākṣād vajrapāṇir api svayam
10,004.017a na cāhaṃ samare tāta kṛtavarmā tathaiva ca
10,004.017c anirjitya raṇe pāṇḍūn vyapayāsyāva karhi cit
10,004.018a hatvā ca samare kṣudrān pāñcālān pāṇḍubhiḥ saha
10,004.018c nivartiṣyāmahe sarve hatā vā svargagā vayam
10,004.019a sarvopāyaiḥ sahāyās te prabhāte vayam eva hi
10,004.019c satyam etan mahābāho prabravīmi tavānagha
10,004.020a evam uktas tato drauṇir mātulena hitaṃ vacaḥ
10,004.020c abravīn mātulaṃ rājan krodhād udvṛtya locane
10,004.021a āturasya kuto nidrā narasyāmarṣitasya ca
10,004.021c arthāṃś cintayataś cāpi kāmayānasya vā punaḥ
10,004.022a tad idaṃ samanuprāptaṃ paśya me 'dya catuṣṭayam
10,004.022c yasya bhāgaś caturtho me svapnam ahnāya nāśayet
10,004.023a kiṃ nāma duḥkhaṃ loke 'smin pitur vadham anusmaran
10,004.023c hṛdayaṃ nirdahan me 'dya rātryahāni na śāmyati
10,004.024a yathā ca nihataḥ pāpaiḥ pitā mama viśeṣataḥ
10,004.024c pratyakṣam api te sarvaṃ tan me marmāṇi kṛntati
10,004.025a kathaṃ hi mādṛśo loke muhūrtam api jīvati
10,004.025c droṇo hateti yad vācaḥ pāñcālānāṃ śṛṇomy aham
10,004.026a dṛṣṭadyumnam ahatvājau nāhaṃ jīvitum utsahe
10,004.026c sa me pitṛvadhād vadhyaḥ pāñcālā ye ca saṃgatāḥ
10,004.027a vilāpo bhagnasakthasya yas tu rājño mayā śrutaḥ
10,004.027c sa punar hṛdayaṃ kasya krūrasyāpi na nirdahet
10,004.028a kasya hy akaruṇasyāpi netrābhyām aśru nāvrajet
10,004.028c nṛpater bhagnasakthasya śrutvā tādṛg vacaḥ punaḥ
10,004.029a yaś cāyaṃ mitrapakṣo me mayi jīvati nirjitaḥ
10,004.029c śokaṃ me vardhayaty eṣa vārivega ivārṇavam
10,004.029e ekāgramanaso me 'dya kuto nidrā kutaḥ sukham
10,004.030a vāsudevārjunābhyāṃ hi tān ahaṃ parirakṣitān
10,004.030c aviṣahyatamān manye mahendreṇāpi mātula
10,004.031a na cāsmi śakyaḥ saṃyantum asmāt kāryāt kathaṃ cana
10,004.031c na taṃ paśyāmi loke 'smin yo māṃ kāryān nivartayet
10,004.031e iti me niścitā buddhir eṣā sādhumatā ca me
10,004.032a vārttikaiḥ kathyamānas tu mitrāṇāṃ me parābhavaḥ
10,004.032c pāṇḍavānāṃ ca vijayo hṛdayaṃ dahatīva me
10,004.033a ahaṃ tu kadanaṃ kṛtvā śatrūṇām adya sauptike
10,004.033c tato viśramitā caiva svaptā ca vigatajvaraḥ
10,005.001 kṛpa uvāca
10,005.001a śuśrūṣur api durmedhāḥ puruṣo 'niyatendriyaḥ
10,005.001c nālaṃ vedayituṃ kṛtsnau dharmārthāv iti me matiḥ
10,005.002a tathaiva tāvan medhāvī vinayaṃ yo na śikṣati
10,005.002c na ca kiṃ cana jānāti so 'pi dharmārthaniścayam
10,005.002c*0014_01 ciraṃ hy api jaḍaḥ śūraḥ paṇḍitaṃ paryupāsya ha
10,005.002c*0014_02 na sa dharmān vijānāti darvī sūparasān iva
10,005.002c*0014_03 muhūrtam api taṃ prājñaḥ paṇḍitaṃ paryupāsya ha
10,005.002c*0014_04 kṣipraṃ dharmān vijānāti jihvā sūparasān iva
10,005.003a śuśrūṣus tv eva medhāvī puruṣo niyatendriyaḥ
10,005.003c jānīyād āgamān sarvān grāhyaṃ ca na virodhayet
10,005.004a aneyas tv avamānī yo durātmā pāpapūruṣaḥ
10,005.004c diṣṭam utsṛjya kalyāṇaṃ karoti bahupāpakam
10,005.005a nāthavantaṃ tu suhṛdaḥ pratiṣedhanti pātakāt
10,005.005c nivartate tu lakṣmīvān nālakṣmīvān nivartate
10,005.006a yathā hy uccāvacair vākyaiḥ kṣiptacitto niyamyate
10,005.006c tathaiva suhṛdā śakyo naśakyas tv avasīdati
10,005.007a tathaiva suhṛdaṃ prājñaṃ kurvāṇaṃ karma pāpakam
10,005.007c prājñāḥ saṃpratiṣedhante yathāśakti punaḥ punaḥ
10,005.008a sa kalyāṇe matiṃ kṛtvā niyamyātmānam ātmanā
10,005.008c kuru me vacanaṃ tāta yena paścān na tapyase
10,005.009a na vadhaḥ pūjyate loke suptānām iha dharmataḥ
10,005.009c tathaiva nyastaśastrāṇāṃ vimuktarathavājinām
10,005.010a ye ca brūyus tavāsmīti ye ca syuḥ śaraṇāgatāḥ
10,005.010c vimuktamūrdhajā ye ca ye cāpi hatavāhanāḥ
10,005.011a adya svapsyanti pāñcālā vimuktakavacā vibho
10,005.011c viśvastā rajanīṃ sarve pretā iva vicetasaḥ
10,005.012a yas teṣāṃ tadavasthānāṃ druhyeta puruṣo 'nṛjuḥ
10,005.012c vyaktaṃ sa narake majjed agādhe vipule 'plave
10,005.013a sarvāstraviduṣāṃ loke śreṣṭhas tvam asi viśrutaḥ
10,005.013c na ca te jātu loke 'smin susūkṣmam api kilbiṣam
10,005.014a tvaṃ punaḥ sūryasaṃkāśaḥ śvobhūta udite ravau
10,005.014c prakāśe sarvabhūtānāṃ vijetā yudhi śātravān
10,005.015a asaṃbhāvitarūpaṃ hi tvayi karma vigarhitam
10,005.015c śukle raktam iva nyastaṃ bhaved iti matir mama
10,005.016 aśvatthāmovāca
10,005.016a evam etad yathāttha tvam anuśāsmīha mātula
10,005.016c tais tu pūrvamayaṃ setuḥ śatadhā vidalīkṛtaḥ
10,005.017a pratyakṣaṃ bhūmipālānāṃ bhavatāṃ cāpi saṃnidhau
10,005.017c nyastaśastro mama pitā dhṛṣṭadyumnena pātitaḥ
10,005.018a karṇaś ca patite cakre rathasya rathināṃ varaḥ
10,005.018c uttame vyasane sanno hato gāṇḍīvadhanvanā
10,005.019a tathā śāṃtanavo bhīṣmo nyastaśastro nirāyudhaḥ
10,005.019c śikhaṇḍinaṃ puraskṛtya hato gāṇḍīvadhanvanā
10,005.020a bhūriśravā maheṣvāsas tathā prāyagato raṇe
10,005.020c krośatāṃ bhūmipālānāṃ yuyudhānena pātitaḥ
10,005.021a duryodhanaś ca bhīmena sametya gadayā mṛdhe
10,005.021c paśyatāṃ bhūmipālānām adharmeṇa nipātitaḥ
10,005.022a ekākī bahubhis tatra parivārya mahārathaiḥ
10,005.022c adharmeṇa naravyāghro bhīmasenena pātitaḥ
10,005.023a vilāpo bhagnasakthasya yo me rājñaḥ pariśrutaḥ
10,005.023c vārttikānāṃ kathayatāṃ sa me marmāṇi kṛntati
10,005.024a evam adhārmikāḥ pāpāḥ pāñcālā bhinnasetavaḥ
10,005.024c tān evaṃ bhinnamaryādān kiṃ bhavān na vigarhati
10,005.024c*0015_01 yāsyāmy apacitiṃ rājñaḥ kauravasya pitus tathā
10,005.025a pitṛhantṝn ahaṃ hatvā pāñcālān niśi sauptike
10,005.025c kāmaṃ kīṭaḥ pataṃgo vā janma prāpya bhavāmi vai
10,005.026a tvare cāham anenādya yad idaṃ me cikīrṣitam
10,005.026c tasya me tvaramāṇasya kuto nidrā kutaḥ sukham
10,005.027a na sa jātaḥ pumāṃl loke kaś cin na ca bhaviṣyati
10,005.027c yo me vyāvartayed etāṃ vadhe teṣāṃ kṛtāṃ matim
10,005.028 saṃjaya uvāca
10,005.028a evam uktvā mahārāja droṇaputraḥ pratāpavān
10,005.028c ekānte yojayitvāśvān prāyād abhimukhaḥ parān
10,005.029a tam abrūtāṃ mahātmānau bhojaśāradvatāv ubhau
10,005.029c kim ayaṃ syandano yuktaḥ kiṃ ca kāryaṃ cikīrṣitam
10,005.030a ekasārthaṃ prayātau svas tvayā saha nararṣabha
10,005.030c samaduḥkhasukhau caiva nāvāṃ śaṅkitum arhasi
10,005.031a aśvatthāmā tu saṃkruddhaḥ pitur vadham anusmaran
10,005.031c tābhyāṃ tathyaṃ tadācakhyau yad asyātmacikīrṣitam
10,005.032a hatvā śatasahasrāṇi yodhānāṃ niśitaiḥ śaraiḥ
10,005.032c nyastaśastro mama pitā dhṛṣṭadyumnena pātitaḥ
10,005.033a taṃ tathaiva haniṣyāmi nyastavarmāṇam adya vai
10,005.033c putraṃ pāñcālarājasya pāpaṃ pāpena karmaṇā
10,005.034a kathaṃ ca nihataḥ pāpaḥ pāñcālaḥ paśuvan mayā
10,005.034c śastrāhavajitāṃ lokān prāpnuyād iti me matiḥ
10,005.035a kṣipraṃ saṃnaddhakavacau sakhaḍgāv āttakārmukau
10,005.035c samāsthāya pratīkṣetāṃ rathavaryau paraṃtapau
10,005.036a ity uktvā ratham āsthāya prāyād abhimukhaḥ parān
10,005.036c tam anvagāt kṛpo rājan kṛtavarmā ca sātvataḥ
10,005.037a te prayātā vyarocanta parān abhimukhās trayaḥ
10,005.037c hūyamānā yathā yajñe samiddhā havyavāhanāḥ
10,005.038a yayuś ca śibiraṃ teṣāṃ saṃprasuptajanaṃ vibho
10,005.038c dvāradeśaṃ tu saṃprāpya drauṇis tasthau rathottame
10,005.038c*0016=00 saṃjaya uvāca
10,005.038c*0016_01 tatas tau saṃvidaṃ kṛtvā vāsudevavṛṣadhvajau
10,005.038c*0016_02 niścitau tu vadhe teṣāṃ pāñcālānāṃ mahāvratau
10,005.038c*0016_03 tato 'bravīn mahādevaṃ kṛṣṇam akliṣṭakāriṇam
10,005.038c*0016_04 yogamūrtidharo bhūtvā praviśyābhyantaraṃ manaḥ
10,005.038c*0016_05 tāvat kāryam idaṃ yuktaṃ sādhayāmy aham añjasā
10,005.038c*0016_06 evaṃ tu saṃvidaṃ kṛtvā ekamūrtidharau sthitau
10,006.001 dhṛtarāṣṭra uvāca
10,006.001a dvāradeśe tato drauṇim avasthitam avekṣya tau
10,006.001c akurvatāṃ bhojakṛpau kiṃ saṃjaya vadasva me
10,006.002 saṃjaya uvāca
10,006.002a kṛtavarmāṇam āmantrya kṛpaṃ ca sa mahāratham
10,006.002c drauṇir manyuparītātmā śibiradvāram āsadat
10,006.003a tatra bhūtaṃ mahākāyaṃ candrārkasadṛśadyutim
10,006.003c so 'paśyad dvāram āvṛtya tiṣṭhantaṃ lomaharṣaṇam
10,006.004a vasānaṃ carma vaiyāghraṃ mahārudhiravisravam
10,006.004c kṛṣṇājinottarāsaṅgaṃ nāgayajñopavītinam
10,006.005a bāhubhiḥ svāyataiḥ pīnair nānāpraharaṇodyataiḥ
10,006.005c baddhāṅgadamahāsarpaṃ jvālāmālākulānanam
10,006.006a daṃṣṭrākarālavadanaṃ vyāditāsyaṃ bhayāvaham
10,006.006c nayanānāṃ sahasraiś ca vicitrair abhibhūṣitam
10,006.007a naiva tasya vapuḥ śakyaṃ pravaktuṃ veṣa eva vā
10,006.007c sarvathā tu tad ālakṣya sphuṭeyur api parvatāḥ
10,006.008a tasyāsyān nāsikābhyāṃ ca śravaṇābhyāṃ ca sarvaśaḥ
10,006.008c tebhyaś cākṣisahasrebhyaḥ prādurāsan mahārciṣaḥ
10,006.009a tathā tejomarīcibhyaḥ śaṅkhacakragadādharāḥ
10,006.009c prādurāsan hṛṣīkeśāḥ śataśo 'tha sahasraśaḥ
10,006.010a tad atyadbhutam ālokya bhūtaṃ lokabhayaṃkaram
10,006.010c drauṇir avyathito divyair astravarṣair avākirat
10,006.011a drauṇimuktāñ śarāṃs tāṃs tu tad bhūtaṃ mahad agrasat
10,006.011c udadher iva vāryoghān pāvako vaḍavāmukhaḥ
10,006.011c*0017_01 agrasat tāṃs tathā bhūtaṃ drauṇinā prahitāñ śarān
10,006.012a aśvatthāmā tu saṃprekṣya tāñ śaraughān nirarthakān
10,006.012c rathaśaktiṃ mumocāsmai dīptām agniśikhām iva
10,006.013a sā tadāhatya dīptāgrā rathaśaktir aśīryata
10,006.013c yugānte sūryam āhatya maholkeva divaś cyutā
10,006.014a atha hematsaruṃ divyaṃ khaḍgam ākāśavarcasam
10,006.014c kośāt samudbabarhāśu bilād dīptam ivoragam
10,006.015a tataḥ khaḍgavaraṃ dhīmān bhūtāya prāhiṇot tadā
10,006.015c sa tadāsādya bhūtaṃ vai vilayaṃ tūlavad yayau
10,006.016a tataḥ sa kupito drauṇir indraketunibhāṃ gadām
10,006.016c jvalantīṃ prāhiṇot tasmai bhūtaṃ tām api cāgrasat
10,006.017a tataḥ sarvāyudhābhāve vīkṣamāṇas tatas tataḥ
10,006.017c apaśyat kṛtam ākāśam anākāśaṃ janārdanaiḥ
10,006.018a tad adbhutatamaṃ dṛṣṭvā droṇaputro nirāyudhaḥ
10,006.018c abravīd abhisaṃtaptaḥ kṛpavākyam anusmaran
10,006.019a bruvatām apriyaṃ pathyaṃ suhṛdāṃ na śṛṇoti yaḥ
10,006.019c sa śocaty āpadaṃ prāpya yathāham ativartya tau
10,006.020a śāstradṛṣṭān avadhyān yaḥ samatītya jighāṃsati
10,006.020c sa pathaḥ pracyuto dharmyāt kupathaṃ pratipadyate
10,006.021a gobrāhmaṇanṛpastrīṣu sakhyur mātur guros tathā
10,006.021c vṛddhabālajaḍāndheṣu suptabhītotthiteṣu ca
10,006.022a mattonmattapramatteṣu na śastrāṇy upadhārayet
10,006.022c ity evaṃ gurubhiḥ pūrvam upadiṣṭaṃ nṛṇāṃ sadā
10,006.023a so 'ham utkramya panthānaṃ śāstradṛṣṭaṃ sanātanam
10,006.023c amārgeṇaivam ārabhya ghorām āpadam āgataḥ
10,006.024a tāṃ cāpadaṃ ghoratarāṃ pravadanti manīṣiṇaḥ
10,006.024c yad udyamya mahat kṛtyaṃ bhayād api nivartate
10,006.025a aśakyaṃ caiva kaḥ kartuṃ śaktaḥ śaktibalād iha
10,006.025c na hi daivād garīyo vai mānuṣaṃ karma kathyate
10,006.026a mānuṣaṃ kurvataḥ karma yadi daivān na sidhyati
10,006.026c sa pathaḥ pracyuto dharmyād vipadaṃ pratipadyate
10,006.027a pratighātaṃ hy avijñātaṃ pravadanti manīṣiṇaḥ
10,006.027c yad ārabhya kriyāṃ kāṃ cid bhayād iha nivartate
10,006.028a tad idaṃ duṣpraṇītena bhayaṃ māṃ samupasthitam
10,006.028c na hi droṇasutaḥ saṃkhye nivarteta kathaṃ cana
10,006.029a idaṃ ca sumahad bhūtaṃ daivadaṇḍam ivodyatam
10,006.029c na caitad abhijānāmi cintayann api sarvathā
10,006.030a dhruvaṃ yeyam adharme me pravṛttā kaluṣā matiḥ
10,006.030c tasyāḥ phalam idaṃ ghoraṃ pratighātāya dṛśyate
10,006.031a tad idaṃ daivavihitaṃ mama saṃkhye nivartanam
10,006.031c nānyatra daivād udyantum iha śakyaṃ kathaṃ cana
10,006.032a so 'ham adya mahādevaṃ prapadye śaraṇaṃ prabhum
10,006.032c daivadaṇḍam imaṃ ghoraṃ sa hi me nāśayiṣyati
10,006.033a kapardinaṃ prapadyātha devadevam umāpatim
10,006.033c kapālamālinaṃ rudraṃ bhaganetraharaṃ haram
10,006.034a sa hi devo 'tyagād devāṃs tapasā vikrameṇa ca
10,006.034c tasmāc charaṇam abhyeṣye giriśaṃ śūlapāṇinam
10,007.001 saṃjaya uvāca
10,007.001a sa evaṃ cintayitvā tu droṇaputro viśāṃ pate
10,007.001c avatīrya rathopasthād dadhyau saṃprayataḥ sthitaḥ
10,007.002 drauṇir uvāca
10,007.002a ugraṃ sthāṇuṃ śivaṃ rudraṃ śarvam īśānam īśvaram
10,007.002c giriśaṃ varadaṃ devaṃ bhavaṃ bhāvanam avyayam
10,007.003a śitikaṇṭham ajaṃ śakraṃ krathaṃ kratuharaṃ haram
10,007.003c viśvarūpaṃ virūpākṣaṃ bahurūpam umāpatim
10,007.004a śmaśānavāsinaṃ dṛptaṃ mahāgaṇapatiṃ prabhum
10,007.004c khaṭvāṅgadhāriṇaṃ muṇḍaṃ jaṭilaṃ brahmacāriṇam
10,007.005a manasāpy asucintyena duṣkareṇālpacetasā
10,007.005c so 'ham ātmopahāreṇa yakṣye tripuraghātinam
10,007.006a stutaṃ stutyaṃ stūyamānam amoghaṃ carmavāsasam
10,007.006c vilohitaṃ nīlakaṇṭham apṛktaṃ durnivāraṇam
10,007.007a śukraṃ viśvasṛjaṃ brahma brahmacāriṇam eva ca
10,007.007c vratavantaṃ taponityam anantaṃ tapatāṃ gatim
10,007.008a bahurūpaṃ gaṇādhyakṣaṃ tryakṣaṃ pāriṣadapriyam
10,007.008c gaṇādhyakṣekṣitamukhaṃ gaurīhṛdayavallabham
10,007.009a kumārapitaraṃ piṅgaṃ govṛṣottamavāhanam
10,007.009c tanuvāsasam atyugram umābhūṣaṇatatparam
10,007.010a paraṃ parebhyaḥ paramaṃ paraṃ yasmān na vidyate
10,007.010c iṣvastrottamabhartāraṃ digantaṃ caiva dakṣiṇam
10,007.011a hiraṇyakavacaṃ devaṃ candramaulivibhūṣitam
10,007.011c prapadye śaraṇaṃ devaṃ parameṇa samādhinā
10,007.012a imāṃ cāpy āpadaṃ ghorāṃ tarāmy adya sudustarām
10,007.012c sarvabhūtopahāreṇa yakṣye 'haṃ śucinā śucim
10,007.013a iti tasya vyavasitaṃ jñātvā tyāgātmakaṃ manaḥ
10,007.013c purastāt kāñcanī vediḥ prādurāsīn mahātmanaḥ
10,007.014a tasyāṃ vedyāṃ tadā rājaṃś citrabhānur ajāyata
10,007.014c dyāṃ diśo vidiśaḥ khaṃ ca jvālābhir abhipūrayan
10,007.014c*0018_01 ratnacitrāṅgadadharāḥ samudyatakarās tathā
10,007.015a dīptāsyanayanāś cātra naikapādaśirobhujāḥ
10,007.015c dvipaśailapratīkāśāḥ prādurāsan mahānanāḥ
10,007.016a śvavarāhoṣṭrarūpāś ca hayagomāyugomukhāḥ
10,007.016c ṛkṣamārjāravadanā vyāghradvīpimukhās tathā
10,007.017a kākavaktrāḥ plavamukhāḥ śukavaktrās tathaiva ca
10,007.017c mahājagaravaktrāś ca haṃsavaktrāḥ sitaprabhāḥ
10,007.018a dārvāghāṭamukhāś caiva cāṣavaktrāś ca bhārata
10,007.018a*0019_01 śataśaś ca sahasrākṣās tathaiva ca ghaṭodarāḥ
10,007.018c kūrmanakramukhāś caiva śiśumāramukhās tathā
10,007.019a mahāmakaravaktrāś ca timivaktrās tathaiva ca
10,007.019c harivaktrāḥ krauñcamukhāḥ kapotebhamukhās tathā
10,007.020a pārāvatamukhāś caiva madguvaktrās tathaiva ca
10,007.020c pāṇikarṇāḥ sahasrākṣās tathaiva ca śatodarāḥ
10,007.021a nirmāṃsāḥ kokavaktrāś ca śyenavaktrāś ca bhārata
10,007.021c tathaivāśiraso rājann ṛkṣavaktrāś ca bhīṣaṇāḥ
10,007.022a pradīptanetrajihvāś ca jvālāvaktrās tathaiva ca
10,007.022a*0020_01 jvālākeśāś ca rājendra jvaladromacaturbhujāḥ
10,007.022c meṣavaktrās tathaivānye tathā chāgamukhā nṛpa
10,007.023a śaṅkhābhāḥ śaṅkhavaktrāś ca śaṅkhakarṇās tathaiva ca
10,007.023c śaṅkhamālāparikarāḥ śaṅkhadhvanisamasvanāḥ
10,007.024a jaṭādharāḥ pañcaśikhās tathā muṇḍāḥ kṛśodarāḥ
10,007.024c caturdaṃṣṭrāś caturjihvāḥ śaṅkukarṇāḥ kirīṭinaḥ
10,007.025a maulīdharāś ca rājendra tathākuñcitamūrdhajāḥ
10,007.025c uṣṇīṣiṇo mukuṭinaś cāruvaktrāḥ svalaṃkṛtāḥ
10,007.025c*0021_01 cārukuṇḍalinaś caiva tathā mukuṭadhāriṇaḥ
10,007.026a padmotpalāpīḍadharās tathā kumudadhāriṇaḥ
10,007.026c māhātmyena ca saṃyuktāḥ śataśo 'tha sahasraśaḥ
10,007.027a śataghnīcakrahastāś ca tathā musalapāṇayaḥ
10,007.027c bhuśuṇḍīpāśahastāś ca gadāhastāś ca bhārata
10,007.028a pṛṣṭheṣu baddheṣudhayaś citrabāṇā raṇotkaṭāḥ
10,007.028c sadhvajāḥ sapatākāś ca saghaṇṭāḥ saparaśvadhāḥ
10,007.029a mahāpāśodyatakarās tathā laguḍapāṇayaḥ
10,007.029c sthūṇāhastāḥ khaḍgahastāḥ sarpocchritakirīṭinaḥ
10,007.029e mahāsarpāṅgadadharāś citrābharaṇadhāriṇaḥ
10,007.030a rajodhvastāḥ paṅkadigdhāḥ sarve śuklāmbarasrajaḥ
10,007.030a*0022_01 karālākṣāḥ sakṛdbhāsvacchatavakrās tathaiva ca
10,007.030c nīlāṅgāḥ kamalāṅgāś ca muṇḍavaktrās tathaiva ca
10,007.031a bherīśaṅkhamṛdaṅgāṃs te jharjharānakagomukhān
10,007.031c avādayan pāriṣadāḥ prahṛṣṭāḥ kanakaprabhāḥ
10,007.032a gāyamānās tathaivānye nṛtyamānās tathāpare
10,007.032c laṅghayantaḥ plavantaś ca valgantaś ca mahābalāḥ
10,007.033a dhāvanto javanāś caṇḍāḥ pavanoddhūtamūrdhajāḥ
10,007.033c mattā iva mahānāgā vinadanto muhur muhuḥ
10,007.034a subhīmā ghorarūpāś ca śūlapaṭṭiśapāṇayaḥ
10,007.034c nānāvirāgavasanāś citramālyānulepanāḥ
10,007.035a ratnacitrāṅgadadharāḥ samudyatakarās tathā
10,007.035c hantāro dviṣatāṃ śūrāḥ prasahyāsahyavikramāḥ
10,007.036a pātāro 'sṛgvasādyānāṃ māṃsāntrakṛtabhojanāḥ
10,007.036c cūḍālāḥ karṇikālāś ca prakṛśāḥ piṭharodarāḥ
10,007.037a atihrasvātidīrghāś ca prabalāś cātibhairavāḥ
10,007.037c vikaṭāḥ kālalamboṣṭhā bṛhacchephāsthipiṇḍikāḥ
10,007.038a mahārhanānāmukuṭā muṇḍāś ca jaṭilāḥ pare
10,007.038c sārkendugrahanakṣatrāṃ dyāṃ kuryur ye mahītale
10,007.039a utsaheraṃś ca ye hantuṃ bhūtagrāmaṃ caturvidham
10,007.039c ye ca vītabhayā nityaṃ harasya bhrukuṭībhaṭāḥ
10,007.040a kāmakārakarāḥ siddhās trailokyasyeśvareśvarāḥ
10,007.040c nityānandapramuditā vāgīśā vītamatsarāḥ
10,007.041a prāpyāṣṭaguṇam aiśvaryaṃ ye na yānti ca vismayam
10,007.041c yeṣāṃ vismayate nityaṃ bhagavān karmabhir haraḥ
10,007.042a manovākkarmabhir bhaktair nityam ārādhitaś ca yaiḥ
10,007.042c manovākkarmabhir bhaktān pāti putrān ivaurasān
10,007.043a pibanto 'sṛgvasās tv anye kruddhā brahmadviṣāṃ sadā
10,007.043c caturviṃśātmakaṃ somaṃ ye pibanti ca nityadā
10,007.044a śrutena brahmacaryeṇa tapasā ca damena ca
10,007.044c ye samārādhya śūlāṅkaṃ bhavasāyujyam āgatāḥ
10,007.045a yair ātmabhūtair bhagavān pārvatyā ca maheśvaraḥ
10,007.045c saha bhūtagaṇān bhuṅkte bhūtabhavyabhavatprabhuḥ
10,007.046a nānāvicitrahasitakṣveḍitotkruṣṭagarjitaiḥ
10,007.046c saṃnādayantas te viśvam aśvatthāmānam abhyayuḥ
10,007.047a saṃstuvanto mahādevaṃ bhāḥ kurvāṇāḥ suvarcasaḥ
10,007.047c vivardhayiṣavo drauṇer mahimānaṃ mahātmanaḥ
10,007.048a jijñāsamānās tattejaḥ sauptikaṃ ca didṛkṣavaḥ
10,007.048c bhīmograparighālātaśūlapaṭṭiśapāṇayaḥ
10,007.048e ghorarūpāḥ samājagmur bhūtasaṃghāḥ samantataḥ
10,007.049a janayeyur bhayaṃ ye sma trailokyasyāpi darśanāt
10,007.049c tān prekṣamāṇo 'pi vyathāṃ na cakāra mahābalaḥ
10,007.050a atha drauṇir dhanuṣpāṇir baddhagodhāṅgulitravān
10,007.050c svayam evātmanātmānam upahāram upāharat
10,007.051a dhanūṃṣi samidhas tatra pavitrāṇi śitāḥ śarāḥ
10,007.051c havir ātmavataś cātmā tasmin bhārata karmaṇi
10,007.052a tataḥ saumyena mantreṇa droṇaputraḥ pratāpavān
10,007.052c upahāraṃ mahāmanyur athātmānam upāharat
10,007.053a taṃ rudraṃ raudrakarmāṇaṃ raudraiḥ karmabhir acyutam
10,007.053c abhiṣṭutya mahātmānam ity uvāca kṛtāñjaliḥ
10,007.054a imam ātmānam adyāhaṃ jātam āṅgirase kule
10,007.054c agnau juhomi bhagavan pratigṛhṇīṣva māṃ balim
10,007.055a bhavadbhaktyā mahādeva parameṇa samādhinā
10,007.055c asyām āpadi viśvātmann upākurmi tavāgrataḥ
10,007.056a tvayi sarvāṇi bhūtāni sarvabhūteṣu cāsi vai
10,007.056c guṇānāṃ hi pradhānānām ekatvaṃ tvayi tiṣṭhati
10,007.057a sarvabhūtāśaya vibho havirbhūtam upasthitam
10,007.057c pratigṛhāṇa māṃ deva yady aśakyāḥ pare mayā
10,007.058a ity uktvā drauṇir āsthāya tāṃ vedīṃ dīptapāvakām
10,007.058c saṃtyaktātmā samāruhya kṛṣṇavartmany upāviśat
10,007.059a tam ūrdhvabāhuṃ niśceṣṭaṃ dṛṣṭvā havir upasthitam
10,007.059c abravīd bhagavān sākṣān mahādevo hasann iva
10,007.060a satyaśaucārjavatyāgais tapasā niyamena ca
10,007.060c kṣāntyā bhaktyā ca dhṛtyā ca buddhyā ca vacasā tathā
10,007.061a yathāvad aham ārāddhaḥ kṛṣṇenākliṣṭakarmaṇā
10,007.061c tasmād iṣṭatamaḥ kṛṣṇād anyo mama na vidyate
10,007.062a kurvatā tasya saṃmānaṃ tvāṃ ca jijñāsatā mayā
10,007.062c pāñcālāḥ sahasā guptā māyāś ca bahuśaḥ kṛtāḥ
10,007.063a kṛtas tasyaiṣa saṃmānaḥ pāñcālān rakṣatā mayā
10,007.063c abhibhūtās tu kālena naiṣām adyāsti jīvitam
10,007.064a evam uktvā maheṣvāsaṃ bhagavān ātmanas tanum
10,007.064c āviveśa dadau cāsmai vimalaṃ khaḍgam uttamam
10,007.065a athāviṣṭo bhagavatā bhūyo jajvāla tejasā
10,007.065c varṣmavāṃś cābhavad yuddhe devasṛṣṭena tejasā
10,007.066a tam adṛśyāni bhūtāni rakṣāṃsi ca samādravan
10,007.066c abhitaḥ śatruśibiraṃ yāntaṃ sākṣād iveśvaram
10,007.066e*0023_01 .... .... yāntaṃ drauṇiṃ mahāratham
10,007.066e*0023_02 devadevaṃ haraṃ sthāṇuṃ
10,007.066e*0024_01 yaś cedaṃ paṭhate stotraṃ śrutvā bhaktisamanvitaḥ
10,007.066e*0024_02 sarvapāpaviśuddhātmā rudralokaṃ sa gacchati
10,008.001 dhṛtarāṣṭra uvāca
10,008.001a tathā prayāte śibiraṃ droṇaputre mahārathe
10,008.001c kaccit kṛpaś ca bhojaś ca bhayārtau na nyavartatām
10,008.002a kaccin na vāritau kṣudrai rakṣibhir nopalakṣitau
10,008.002c asahyam iti vā matvā na nivṛttau mahārathau
10,008.003a kaccit pramathya śibiraṃ hatvā somakapāṇḍavān
10,008.003a*0025_01 kṛtā pratijñā saphalā kaccit saṃjaya sā niśi
10,008.003c duryodhanasya padavīṃ gatau paramikāṃ raṇe
10,008.003c*0026_01 balair vā nihatau tau tu kaccin na patitau kṣitau
10,008.003c*0027_01 gatvā tiṣṭhaty asau drauṇiḥ kṛtvā karma suduṣkaram
10,008.003c*0027_02 dhṛṣṭadyumnaśikhaṇḍibhyāṃ draupadyāś ca sutaiḥ kila
10,008.003c*0027_03 saṃchannā medinī suptair nihataiḥ pāṇḍusainikaiḥ
10,008.004a pāñcālair vā vinihatau kaccin nāsvapatāṃ kṣitau
10,008.004c kaccit tābhyāṃ kṛtaṃ karma tan mamācakṣva saṃjaya
10,008.005 saṃjaya uvāca
10,008.005a tasmin prayāte śibiraṃ droṇaputre mahātmani
10,008.005c kṛpaś ca kṛtavarmā ca śibiradvāry atiṣṭhatām
10,008.006a aśvatthāmā tu tau dṛṣṭvā yatnavantau mahārathau
10,008.006c prahṛṣṭaḥ śanakai rājann idaṃ vacanam abravīt
10,008.007a yattau bhavantau paryāptau sarvakṣatrasya nāśane
10,008.007c kiṃ punar yodhaśeṣasya prasuptasya viśeṣataḥ
10,008.008a ahaṃ pravekṣye śibiraṃ cariṣyāmi ca kālavat
10,008.008c yathā na kaś cid api me jīvan mucyeta mānavaḥ
10,008.008c*0028_01 tathā bhavadbhyāṃ kāryaṃ syād iti me niścitā matiḥ
10,008.009a ity uktvā prāviśad drauṇiḥ pārthānāṃ śibiraṃ mahat
10,008.009c advāreṇābhyavaskandya vihāya bhayam ātmanaḥ
10,008.010a sa praviśya mahābāhur uddeśajñaś ca tasya ha
10,008.010a*0029_01 drauṇiḥ paramasaṃkruddhaḥ tejasā prajvalann iva
10,008.010a*0029_02 tataḥ paryacarat sarvaṃ saṃprasuptajanaṃ niśi
10,008.010c dhṛṣṭadyumnasya nilayaṃ śanakair abhyupāgamat
10,008.011a te tu kṛtvā mahat karma śrāntāś ca balavad raṇe
10,008.011c prasuptā vai suviśvastāḥ svasainyaparivāritāḥ
10,008.012a atha praviśya tad veśma dhṛṣṭadyumnasya bhārata
10,008.012c pāñcālyaṃ śayane drauṇir apaśyat suptam antikāt
10,008.013a kṣaumāvadāte mahati spardhyāstaraṇasaṃvṛte
10,008.013c mālyapravarasaṃyukte dhūpaiś cūrṇaiś ca vāsite
10,008.014a taṃ śayānaṃ mahātmānaṃ visrabdham akutobhayam
10,008.014c prābodhayata pādena śayanasthaṃ mahīpate
10,008.015a sa buddhvā caraṇasparśam utthāya raṇadurmadaḥ
10,008.015c abhyajānad ameyātmā droṇaputraṃ mahāratham
10,008.016a tam utpatantaṃ śayanād aśvatthāmā mahābalaḥ
10,008.016c keśeṣv ālambya pāṇibhyāṃ niṣpipeṣa mahītale
10,008.017a sa balāt tena niṣpiṣṭaḥ sādhvasena ca bhārata
10,008.017c nidrayā caiva pāñcālyo nāśakac ceṣṭituṃ tadā
10,008.017c*0030_01 niṣpiṣya tu tato bhūmau pāñcālaṃ drauṇir ojasā
10,008.017c*0030_02 dhanuṣo jyāṃ vimucyāśu krūrabuddhir amarṣaṇaḥ
10,008.017c*0030_03 tasya kaṇṭhe 'tha baddhvā tāṃ tvaritaḥ krodhamūrchitaḥ
10,008.017c*0030_04 drauṇiḥ krūraṃ manaḥ kṛtvā pāñcālyam avadhīt tadā
10,008.018a tam ākramya tadā rājan kaṇṭhe corasi cobhayoḥ
10,008.018c nadantaṃ visphurantaṃ ca paśumāram amārayat
10,008.018c*0031_01 sa vāryamāṇas tarasā balād balavatā balī
10,008.019a tudan nakhais tu sa drauṇiṃ nātivyaktam udāharat
10,008.019c ācāryaputra śastreṇa jahi mā mā ciraṃ kṛthāḥ
10,008.019c*0032_01 evam uktvā tu vacanaṃ virarāma paraṃtapaḥ
10,008.019c*0032_02 sutaḥ pāñcālarājasya ākrānto balinā bhṛśam
10,008.019e tvatkṛte sukṛtāṃl lokān gaccheyaṃ dvipadāṃ vara
10,008.020a tasyāvyaktāṃ tu tāṃ vācaṃ saṃśrutya drauṇir abravīt
10,008.020c ācāryaghātināṃ lokā na santi kulapāṃsana
10,008.020c*0033_01 nṛśaṃsenātivṛttena tvayā me nihataḥ pitā
10,008.020c*0033_02 tasmāt tvam api vadhyas tu nṛśaṃsena nṛśaṃsakṛt
10,008.020e tasmāc chastreṇa nidhanaṃ na tvam arhasi durmate
10,008.021a evaṃ bruvāṇas taṃ vīraṃ siṃho mattam iva dvipam
10,008.021c marmasv abhyavadhīt kruddhaḥ pādāṣṭhīlaiḥ sudāruṇaiḥ
10,008.022a tasya vīrasya śabdena māryamāṇasya veśmani
10,008.022c abudhyanta mahārāja striyo ye cāsya rakṣiṇaḥ
10,008.023a te dṛṣṭvā varṣmavantaṃ tam atimānuṣavikramam
10,008.023c bhūtam eva vyavasyanto na sma pravyāharan bhayāt
10,008.024a taṃ tu tenābhyupāyena gamayitvā yamakṣayam
10,008.024c adhyatiṣṭhat sa tejasvī rathaṃ prāpya sudarśanam
10,008.025a sa tasya bhavanād rājan niṣkramyānādayan diśaḥ
10,008.025c rathena śibiraṃ prāyāj jighāṃsur dviṣato balī
10,008.026a apakrānte tatas tasmin droṇaputre mahārathe
10,008.026c saha tai rakṣibhiḥ sarvaiḥ praṇedur yoṣitas tadā
10,008.027a rājānaṃ nihataṃ dṛṣṭvā bhṛśaṃ śokaparāyaṇāḥ
10,008.027c vyākrośan kṣatriyāḥ sarve dhṛṣṭadyumnasya bhārata
10,008.028a tāsāṃ tu tena śabdena samīpe kṣatriyarṣabhāḥ
10,008.028c kṣipraṃ ca samanahyanta kim etad iti cābruvan
10,008.029a striyas tu rājan vitrastā bhāradvājaṃ nirīkṣya tam
10,008.029c abruvan dīnakaṇṭhena kṣipram ādravateti vai
10,008.030a rākṣaso vā manuṣyo vā nainaṃ jānīmahe vayam
10,008.030c hatvā pāñcālarājaṃ yo ratham āruhya tiṣṭhati
10,008.031a tatas te yodhamukhyās taṃ sahasā paryavārayan
10,008.031c sa tān āpatataḥ sarvān rudrāstreṇa vyapothayat
10,008.032a dhṛṣṭadyumnaṃ ca hatvā sa tāṃś caivāsya padānugān
10,008.032c apaśyac chayane suptam uttamaujasam antike
10,008.033a tam apy ākramya pādena kaṇṭhe corasi caujasā
10,008.033c tathaiva mārayām āsa vinardantam ariṃdamam
10,008.034a yudhāmanyus tu saṃprāpto mattvā taṃ rakṣasā hatam
10,008.034c gadām udyamya vegena hṛdi drauṇim atāḍayat
10,008.034c*0034_01 gadāprahārābhihato nākampad drauṇir āhave
10,008.035a tam abhidrutya jagrāha kṣitau cainam apātayat
10,008.035c visphurantaṃ ca paśuvat tathaivainam amārayat
10,008.036a tathā sa vīro hatvā taṃ tato 'nyān samupādravat
10,008.036c saṃsuptān eva rājendra tatra tatra mahārathān
10,008.036c*0035_01 pāñcālavīrān ākramya kruddho nyahanad antike
10,008.036e sphurato vepamānāṃś ca śamiteva paśūn makhe
10,008.037a tato nistriṃśam ādāya jaghānānyān pṛthagjanān
10,008.037c bhāgaśo vicaran mārgān asiyuddhaviśāradaḥ
10,008.038a tathaiva gulme saṃprekṣya śayānān madhyagaulmikān
10,008.038c śrāntān nyastāyudhān sarvān kṣaṇenaiva vyapothayat
10,008.039a yodhān aśvān dvipāṃś caiva prācchinat sa varāsinā
10,008.039c rudhirokṣitasarvāṅgaḥ kālasṛṣṭa ivāntakaḥ
10,008.040a visphuradbhiś ca tair drauṇir nistriṃśasyodyamena ca
10,008.040c ākṣepeṇa tathaivāses tridhā raktokṣito 'bhavat
10,008.041a tasya lohitasiktasya dīptakhaḍgasya yudhyataḥ
10,008.041c amānuṣa ivākāro babhau paramabhīṣaṇaḥ
10,008.042a ye tv ajāgrata kauravya te 'pi śabdena mohitāḥ
10,008.042c nirīkṣyamāṇā anyonyaṃ drauṇiṃ dṛṣṭvā pravivyathuḥ
10,008.043a tad rūpaṃ tasya te dṛṣṭvā kṣatriyāḥ śatrukarśanāḥ
10,008.043c rākṣasaṃ manyamānās taṃ nayanāni nyamīlayan
10,008.044a sa ghorarūpo vyacarat kālavac chibire tataḥ
10,008.044c apaśyad draupadīputrān avaśiṣṭāṃś ca somakān
10,008.045a tena śabdena vitrastā dhanurhastā mahārathāḥ
10,008.045c dhṛṣṭadyumnaṃ hataṃ śrutvā draupadeyā viśāṃ pate
10,008.045e avākirañ śaravrātair bhāradvājam abhītavat
10,008.046a tatas tena ninādena saṃprabuddhāḥ prabhadrakāḥ
10,008.046c śilīmukhaiḥ śikhaṇḍī ca droṇaputraṃ samārdayan
10,008.047a bhāradvājas tu tān dṛṣṭvā śaravarṣāṇi varṣataḥ
10,008.047c nanāda balavan nādaṃ jighāṃsus tān sudurjayān
10,008.048a tataḥ paramasaṃkruddhaḥ pitur vadham anusmaran
10,008.048c avaruhya rathopasthāt tvaramāṇo 'bhidudruve
10,008.049a sahasracandraṃ vipulaṃ gṛhītvā carma saṃyuge
10,008.049c khaḍgaṃ ca vipulaṃ divyaṃ jātarūpapariṣkṛtam
10,008.049e draupadeyān abhidrutya khaḍgena vyacarad balī
10,008.050a tataḥ sa naraśārdūlaḥ prativindhyaṃ tam āhave
10,008.050c kukṣideśe 'vadhīd rājan sa hato nyapatad bhuvi
10,008.051a prāsena viddhvā drauṇiṃ tu sutasomaḥ pratāpavān
10,008.051c punaś cāsiṃ samudyamya droṇaputram upādravat
10,008.051c*0036_01 prāsaprahāraṃ tu tadā vigṛhya drauṇir āhave
10,008.052a sutasomasya sāsiṃ tu bāhuṃ chittvā nararṣabhaḥ
10,008.052c punar abhyahanat pārśve sa bhinnahṛdayo 'patat
10,008.053a nākulis tu śatānīko rathacakreṇa vīryavān
10,008.053c dorbhyām utkṣipya vegena vakṣasy enam atāḍayat
10,008.054a atāḍayac chatānīkaṃ muktacakraṃ dvijas tu saḥ
10,008.054c sa vihvalo yayau bhūmiṃ tato 'syāpāharac chiraḥ
10,008.055a śrutakarmā tu parighaṃ gṛhītvā samatāḍayat
10,008.055c abhidrutya tato drauṇiṃ savye sa phalake bhṛśam
10,008.056a sa tu taṃ śrutakarmāṇam āsye jaghne varāsinā
10,008.056c sa hato nyapatad bhūmau vimūḍho vikṛtānanaḥ
10,008.057a tena śabdena vīras tu śrutakīrtir mahādhanuḥ
10,008.057c aśvatthāmānam āsādya śaravarṣair avākirat
10,008.057c*0037_01 śarair ācchāditas tena droṇaputro mahārathaḥ
10,008.057c*0037_02 adṛśyata mahārāja śvāviṭ śalalito yathā
10,008.058a tasyāpi śaravarṣāṇi carmaṇā prativārya saḥ
10,008.058c sakuṇḍalaṃ śiraḥ kāyād bhrājamānam apāharat
10,008.059a tato bhīṣmanihantā taṃ saha sarvaiḥ prabhadrakaiḥ
10,008.059c ahanat sarvato vīraṃ nānāpraharaṇair balī
10,008.059e śilīmukhena cāpy enaṃ bhruvor madhye samārdayat
10,008.060a sa tu krodhasamāviṣṭo droṇaputro mahābalaḥ
10,008.060c śikhaṇḍinaṃ samāsādya dvidhā ciccheda so 'sinā
10,008.061a śikhaṇḍinaṃ tato hatvā krodhāviṣṭaḥ paraṃtapaḥ
10,008.061c prabhadrakagaṇān sarvān abhidudrāva vegavān
10,008.061e yac ca śiṣṭaṃ virāṭasya balaṃ tac ca samādravat
10,008.062a drupadasya ca putrāṇāṃ pautrāṇāṃ suhṛdām api
10,008.062c cakāra kadanaṃ ghoraṃ dṛṣṭvā dṛṣṭvā mahābalaḥ
10,008.063a anyān anyāṃś ca puruṣān abhisṛtyābhisṛtya ca
10,008.063c nyakṛntad asinā drauṇir asimārgaviśāradaḥ
10,008.064a kālīṃ raktāsyanayanāṃ raktamālyānulepanām
10,008.064c raktāmbaradharām ekāṃ pāśahastāṃ śikhaṇḍinīm
10,008.065a dadṛśuḥ kālarātriṃ te smayamānām avasthitām
10,008.065c narāśvakuñjarān pāśair baddhvā ghoraiḥ pratasthuṣīm
10,008.065c*0038_01 tathaiva ca mahārāja nyastaśastrān mahārathān
10,008.065e harantīṃ vividhān pretān pāśabaddhān vimūrdhajān
10,008.066a svapne suptān nayantīṃ tāṃ rātriṣv anyāsu māriṣa
10,008.066c dadṛśur yodhamukhyās te ghnantaṃ drauṇiṃ ca nityadā
10,008.067a yataḥ pravṛttaḥ saṃgrāmaḥ kurupāṇḍavasenayoḥ
10,008.067c tataḥ prabhṛti tāṃ kṛtyām apaśyan drauṇim eva ca
10,008.068a tāṃs tu daivahatān pūrvaṃ paścād drauṇir nyapātayat
10,008.068c trāsayan sarvabhūtāni vinadan bhairavān ravān
10,008.069a tad anusmṛtya te vīrā darśanaṃ paurvakālikam
10,008.069c idaṃ tad ity amanyanta daivenopanipīḍitāḥ
10,008.070a tatas tena ninādena pratyabudhyanta dhanvinaḥ
10,008.070c śibire pāṇḍaveyānāṃ śataśo 'tha sahasraśaḥ
10,008.071a so 'cchinat kasya cit pādau jaghanaṃ caiva kasya cit
10,008.071c kāṃś cid bibheda pārśveṣu kālasṛṣṭa ivāntakaḥ
10,008.072a atyugrapratipiṣṭaiś ca nadadbhiś ca bhṛśāturaiḥ
10,008.072c gajāśvamathitaiś cānyair mahī kīrṇābhavat prabho
10,008.073a krośatāṃ kim idaṃ ko 'yaṃ kiṃ śabdaḥ kiṃ nu kiṃ kṛtam
10,008.073c evaṃ teṣāṃ tadā drauṇir antakaḥ samapadyata
10,008.074a apetaśastrasaṃnāhān saṃrabdhān pāṇḍusṛñjayān
10,008.074c prāhiṇon mṛtyulokāya drauṇiḥ praharatāṃ varaḥ
10,008.075a tatas tacchastravitrastā utpatanto bhayāturāḥ
10,008.075c nidrāndhā naṣṭasaṃjñāś ca tatra tatra nililyire
10,008.076a ūrustambhagṛhītāś ca kaśmalābhihataujasaḥ
10,008.076c vinadanto bhṛśaṃ trastāḥ saṃnyapeṣan parasparam
10,008.077a tato rathaṃ punar drauṇir āsthito bhīmanisvanam
10,008.077c dhanuṣpāṇiḥ śarair anyān preṣayad vai yamakṣayam
10,008.078a punar utpatataḥ kāṃś cid dūrād api narottamān
10,008.078c śūrān saṃpatataś cānyān kālarātryai nyavedayat
10,008.079a tathaiva syandanāgreṇa pramathan sa vidhāvati
10,008.079c śaravarṣaiś ca vividhair avarṣac chātravāṃs tataḥ
10,008.080a punaś ca suvicitreṇa śatacandreṇa carmaṇā
10,008.080c tena cākāśavarṇena tadācarata so 'sinā
10,008.081a tathā sa śibiraṃ teṣāṃ drauṇir āhavadurmadaḥ
10,008.081c vyakṣobhayata rājendra mahāhradam iva dvipaḥ
10,008.082a utpetus tena śabdena yodhā rājan vicetasaḥ
10,008.082c nidrārtāś ca bhayārtāś ca vyadhāvanta tatas tataḥ
10,008.082c*0039_01 vikrośaṃ cukruśuś cānye bahubaddhaṃ tatas tataḥ
10,008.083a visvaraṃ cukruśuś cānye bahvabaddhaṃ tathāvadan
10,008.083c na ca sma pratipadyante śastrāṇi vasanāni ca
10,008.084a vimuktakeśāś cāpy anye nābhyajānan parasparam
10,008.084c utpatantaḥ pare bhītāḥ ke cit tatra tathābhraman
10,008.084e purīṣam asṛjan ke cit ke cin mūtraṃ prasusruvuḥ
10,008.085a bandhanāni ca rājendra saṃchidya turagā dvipāḥ
10,008.085c samaṃ paryapataṃś cānye kurvanto mahad ākulam
10,008.086a tatra ke cin narā bhītā vyalīyanta mahītale
10,008.086c tathaiva tān nipatitān apiṃṣan gajavājinaḥ
10,008.087a tasmiṃs tathā vartamāne rakṣāṃsi puruṣarṣabha
10,008.087c tṛptāni vyanadann uccair mudā bharatasattama
10,008.088a sa śabdaḥ prerito rājan bhūtasaṃghair mudā yutaiḥ
10,008.088c apūrayad diśaḥ sarvā divaṃ cāpi mahāsvanaḥ
10,008.089a teṣām ārtasvaraṃ śrutvā vitrastā gajavājinaḥ
10,008.089c muktāḥ paryapatan rājan mṛdnantaḥ śibire janam
10,008.090a tais tatra paridhāvadbhiś caraṇodīritaṃ rajaḥ
10,008.090c akaroc chibire teṣāṃ rajanyāṃ dviguṇaṃ tamaḥ
10,008.091a tasmiṃs tamasi saṃjāte pramūḍhāḥ sarvato janāḥ
10,008.091c nājānan pitaraḥ putrān bhrātṝn bhrātara eva ca
10,008.092a gajā gajān atikramya nirmanuṣyā hayā hayān
10,008.092c atāḍayaṃs tathābhañjaṃs tathāmṛdnaṃś ca bhārata
10,008.093a te bhagnāḥ prapatantaś ca nighnantaś ca parasparam
10,008.093c nyapātayanta ca parān pātayitvā tathāpiṣan
10,008.094a vicetasaḥ sanidrāś ca tamasā cāvṛtā narāḥ
10,008.094c jaghnuḥ svān eva tatrātha kālenābhipracoditāḥ
10,008.095a tyaktvā dvārāṇi ca dvāḥsthās tathā gulmāṃś ca gaulmikāḥ
10,008.095c prādravanta yathāśakti kāṃdiśīkā vicetasaḥ
10,008.096a vipranaṣṭāś ca te 'nyonyaṃ nājānanta tadā vibho
10,008.096c krośantas tāta putreti daivopahatacetasaḥ
10,008.097a palāyatāṃ diśas teṣāṃ svān apy utsṛjya bāndhavān
10,008.097c gotranāmabhir anyonyam ākrandanta tato janāḥ
10,008.098a hāhākāraṃ ca kurvāṇāḥ pṛthivyāṃ śerate pare
10,008.098c tān buddhvā raṇamatto 'sau droṇaputro vyapothayat
10,008.099a tatrāpare vadhyamānā muhur muhur acetasaḥ
10,008.099c śibirān niṣpatanti sma kṣatriyā bhayapīḍitāḥ
10,008.100a tāṃs tu niṣpatatas trastāñ śibirāñ jīvitaiṣiṇaḥ
10,008.100c kṛtavarmā kṛpaś caiva dvāradeśe nijaghnatuḥ
10,008.101a viśastrayantrakavacān muktakeśān kṛtāñjalīn
10,008.101c vepamānān kṣitau bhītān naiva kāṃś cid amuñcatām
10,008.102a nāmucyata tayoḥ kaś cin niṣkrāntaḥ śibirād bahiḥ
10,008.102c kṛpasya ca mahārāja hārdikyasya ca durmateḥ
10,008.103a bhūyaś caiva cikīrṣantau droṇaputrasya tau priyam
10,008.103c triṣu deśeṣu dadatuḥ śibirasya hutāśanam
10,008.104a tataḥ prakāśe śibire khaḍgena pitṛnandanaḥ
10,008.104c aśvatthāmā mahārāja vyacarat kṛtahastavat
10,008.105a kāṃś cid āpatato vīrān aparāṃś ca pradhāvataḥ
10,008.105c vyayojayata khaḍgena prāṇair dvijavaro narān
10,008.106a kāṃś cid yodhān sa khaḍgena madhye saṃchidya vīryavān
10,008.106c apātayad droṇasutaḥ saṃrabdhas tilakāṇḍavat
10,008.107a vinadadbhir bhṛśāyastair narāśvadviradottamaiḥ
10,008.107c patitair abhavat kīrṇā medinī bharatarṣabha
10,008.108a mānuṣāṇāṃ sahasreṣu hateṣu patiteṣu ca
10,008.108c udatiṣṭhan kabandhāni bahūny utthāya cāpatan
10,008.109a sāyudhān sāṅgadān bāhūn nicakarta śirāṃsi ca
10,008.109c hastihastopamān ūrūn hastān pādāṃś ca bhārata
10,008.110a pṛṣṭhacchinnāñ śiraśchinnān pārśvacchinnāṃs tathāparān
10,008.110c samāsādyākarod drauṇiḥ kāṃś cic cāpi parāṅmukhān
10,008.111a madhyakāyān narān anyāṃś cicchedānyāṃś ca karṇataḥ
10,008.111c aṃsadeśe nihatyānyān kāye prāveśayac chiraḥ
10,008.112a evaṃ vicaratas tasya nighnataḥ subahūn narān
10,008.112c tamasā rajanī ghorā babhau dāruṇadarśanā
10,008.113a kiṃ cit prāṇaiś ca puruṣair hataiś cānyaiḥ sahasraśaḥ
10,008.113c bahunā ca gajāśvena bhūr abhūd bhīmadarśanā
10,008.114a yakṣarakṣaḥsamākīrṇe rathāśvadvipadāruṇe
10,008.114c kruddhena droṇaputreṇa saṃchinnāḥ prāpatan bhuvi
10,008.115a mātṝr anye pitṝn anye bhrātṝn anye vicukruśuḥ
10,008.115c ke cid ūcur na tat kruddhair dhārtarāṣṭraiḥ kṛtaṃ raṇe
10,008.116a yat kṛtaṃ naḥ prasuptānāṃ rakṣobhiḥ krūrakarmabhiḥ
10,008.116c asāṃnidhyād dhi pārthānām idaṃ naḥ kadanaṃ kṛtam
10,008.117a na devāsuragandharvair na yakṣair na ca rākṣasaiḥ
10,008.117c śakyo vijetuṃ kaunteyo goptā yasya janārdanaḥ
10,008.118a brahmaṇyaḥ satyavāg dāntaḥ sarvabhūtānukampakaḥ
10,008.118c na ca suptaṃ pramattaṃ vā nyastaśastraṃ kṛtāñjalim
10,008.118e dhāvantaṃ muktakeśaṃ vā hanti pārtho dhanaṃjayaḥ
10,008.119a tad idaṃ naḥ kṛtaṃ ghoraṃ rakṣobhiḥ krūrakarmabhiḥ
10,008.119c iti lālapyamānāḥ sma śerate bahavo janāḥ
10,008.120a stanatāṃ ca manuṣyāṇām apareṣāṃ ca kūjatām
10,008.120c tato muhūrtāt prāśāmyat sa śabdas tumulo mahān
10,008.121a śoṇitavyatiṣiktāyāṃ vasudhāyāṃ ca bhūmipa
10,008.121c tad rajas tumulaṃ ghoraṃ kṣaṇenāntaradhīyata
10,008.122a saṃveṣṭamānān udvignān nirutsāhān sahasraśaḥ
10,008.122c nyapātayan narān kruddhaḥ paśūn paśupatir yathā
10,008.123a anyonyaṃ saṃpariṣvajya śayānān dravato 'parān
10,008.123c saṃlīnān yudhyamānāṃś ca sarvān drauṇir apothayat
10,008.124a dahyamānā hutāśena vadhyamānāś ca tena te
10,008.124c parasparaṃ tadā yodhā anayan yamasādanam
10,008.125a tasyā rajanyās tv ardhena pāṇḍavānāṃ mahad balam
10,008.125c gamayām āsa rājendra drauṇir yamaniveśanam
10,008.126a niśācarāṇāṃ sattvānāṃ sa rātrir harṣavardhinī
10,008.126c āsīn naragajāśvānāṃ raudrī kṣayakarī bhṛśam
10,008.127a tatrādṛśyanta rakṣāṃsi piśācāś ca pṛthagvidhāḥ
10,008.127c khādanto naramāṃsāni pibantaḥ śoṇitāni ca
10,008.128a karālāḥ piṅgalā raudrāḥ śailadantā rajasvalāḥ
10,008.128c jaṭilā dīrghasakthāś ca pañcapādā mahodarāḥ
10,008.129a paścād aṅgulayo rūkṣā virūpā bhairavasvanāḥ
10,008.129c ghaṭajānavo 'tihrasvāś ca nīlakaṇṭhā vibhīṣaṇāḥ
10,008.130a saputradārāḥ sukrūrā durdarśanasunirghṛṇāḥ
10,008.130c vividhāni ca rūpāṇi tatrādṛśyanta rakṣasām
10,008.131a pītvā ca śoṇitaṃ hṛṣṭāḥ prānṛtyan gaṇaśo 'pare
10,008.131c idaṃ varam idaṃ medhyam idaṃ svādv iti cābruvan
10,008.132a medomajjāsthiraktānāṃ vasānāṃ ca bhṛśāsitāḥ
10,008.132c paramāṃsāni khādantaḥ kravyādā māṃsajīvinaḥ
10,008.133a vasāṃ cāpy apare pītvā paryadhāvan vikukṣilāḥ
10,008.133c nānāvaktrās tathā raudrāḥ kravyādāḥ piśitāśinaḥ
10,008.134a ayutāni ca tatrāsan prayutāny arbudāni ca
10,008.134c rakṣasāṃ ghorarūpāṇāṃ mahatāṃ krūrakarmaṇām
10,008.135a muditānāṃ vitṛptānāṃ tasmin mahati vaiśase
10,008.135c sametāni bahūny āsan bhūtāni ca janādhipa
10,008.136a pratyūṣakāle śibirāt pratigantum iyeṣa saḥ
10,008.136c nṛśoṇitāvasiktasya drauṇer āsīd asitsaruḥ
10,008.136e pāṇinā saha saṃśliṣṭa ekībhūta iva prabho
10,008.137a sa niḥśeṣān arīn kṛtvā virarāja janakṣaye
10,008.137c yugānte sarvabhūtāni bhasma kṛtveva pāvakaḥ
10,008.138a yathāpratijñaṃ tat karma kṛtvā drauṇāyaniḥ prabho
10,008.138c durgamāṃ padavīṃ kṛtvā pitur āsīd gatajvaraḥ
10,008.139a yathaiva saṃsuptajane śibire prāviśan niśi
10,008.139c tathaiva hatvā niḥśabde niścakrāma nararṣabhaḥ
10,008.140a niṣkramya śibirāt tasmāt tābhyāṃ saṃgamya vīryavān
10,008.140c ācakhyau karma tat sarvaṃ hṛṣṭaḥ saṃharṣayan vibho
10,008.141a tāv apy ācakhyatus tasmai priyaṃ priyakarau tadā
10,008.141c pāñcālān sṛñjayāṃś caiva vinikṛttān sahasraśaḥ
10,008.141e prītyā coccair udakrośaṃs tathaivāsphoṭayaṃs talān
10,008.142a evaṃvidhā hi sā rātriḥ somakānāṃ janakṣaye
10,008.142c prasuptānāṃ pramattānām āsīt subhṛśadāruṇā
10,008.143a asaṃśayaṃ hi kālasya paryāyo duratikramaḥ
10,008.143c tādṛśā nihatā yatra kṛtvāsmākaṃ janakṣayam
10,008.144 dhṛtarāṣṭra uvāca
10,008.144a prāg eva sumahat karma drauṇir etan mahārathaḥ
10,008.144c nākarod īdṛśaṃ kasmān matputravijaye dhṛtaḥ
10,008.145a atha kasmād dhate kṣatre karmedaṃ kṛtavān asau
10,008.145c droṇaputro maheṣvāsas tan me śaṃsitum arhasi
10,008.146 saṃjaya uvāca
10,008.146a teṣāṃ nūnaṃ bhayān nāsau kṛtavān kurunandana
10,008.146c asāṃnidhyād dhi pārthānāṃ keśavasya ca dhīmataḥ
10,008.147a sātyakeś cāpi karmedaṃ droṇaputreṇa sādhitam
10,008.147c na hi teṣāṃ samakṣaṃ tān hanyād api marutpatiḥ
10,008.148a etad īdṛśakaṃ vṛttaṃ rājan suptajane vibho
10,008.148c tato janakṣayaṃ kṛtvā pāṇḍavānāṃ mahātyayam
10,008.148e diṣṭyā diṣṭyeti cānyonyaṃ sametyocur mahārathāḥ
10,008.149a paryaṣvajat tato drauṇis tābhyāṃ ca pratinanditaḥ
10,008.149c idaṃ harṣāc ca sumahad ādade vākyam uttamam
10,008.150a pāñcālā nihatāḥ sarve draupadeyāś ca sarvaśaḥ
10,008.150c somakā matsyaśeṣāś ca sarve vinihatā mayā
10,008.151a idānīṃ kṛtakṛtyāḥ sma yāma tatraiva māciram
10,008.151c yadi jīvati no rājā tasmai śaṃsāmahe priyam
10,009.001 saṃjaya uvāca
10,009.001a te hatvā sarvapāñcālān draupadeyāṃś ca sarvaśaḥ
10,009.001c agacchan sahitās tatra yatra duryodhano hataḥ
10,009.002a gatvā cainam apaśyaṃs te kiṃ cit prāṇaṃ narādhipam
10,009.002c tato rathebhyaḥ praskandya parivavrus tavātmajam
10,009.003a taṃ bhagnasakthaṃ rājendra kṛcchraprāṇam acetasam
10,009.003c vamantaṃ rudhiraṃ vaktrād apaśyan vasudhātale
10,009.004a vṛtaṃ samantād bahubhiḥ śvāpadair ghoradarśanaiḥ
10,009.004c śālāvṛkagaṇaiś caiva bhakṣayiṣyadbhir antikāt
10,009.005a nivārayantaṃ kṛcchrāt tāñ śvāpadān saṃcikhādiṣūn
10,009.005c viveṣṭamānaṃ mahyāṃ ca subhṛśaṃ gāḍhavedanam
10,009.006a taṃ śayānaṃ mahātmānaṃ bhūmau svarudhirokṣitam
10,009.006c hataśiṣṭās trayo vīrāḥ śokārtāḥ paryavārayan
10,009.006e aśvatthāmā kṛpaś caiva kṛtavarmā ca sātvataḥ
10,009.007a tais tribhiḥ śoṇitādigdhair niḥśvasadbhir mahārathaiḥ
10,009.007c śuśubhe saṃvṛto rājā vedī tribhir ivāgnibhiḥ
10,009.008a te taṃ śayānaṃ saṃprekṣya rājānam atathocitam
10,009.008a*0040_01 duḥkhād aśrūṇy amuñcanta niḥśvāsaparamā nṛpaḥ
10,009.008c aviṣahyena duḥkhena tatas te rurudus trayaḥ
10,009.009a tatas te rudhiraṃ hastair mukhān nirmṛjya tasya ha
10,009.009c raṇe rājñaḥ śayānasya kṛpaṇaṃ paryadevayan
10,009.010 kṛpa uvāca
10,009.010a na daivasyātibhāro 'sti yad ayaṃ rudhirokṣitaḥ
10,009.010c ekādaśacamūbhartā śete duryodhano hataḥ
10,009.011a paśya cāmīkarābhasya cāmīkaravibhūṣitām
10,009.011c gadāṃ gadāpriyasyemāṃ samīpe patitāṃ bhuvi
10,009.012a iyam enaṃ gadā śūraṃ na jahāti raṇe raṇe
10,009.012c svargāyāpi vrajantaṃ hi na jahāti yaśasvinam
10,009.013a paśyemāṃ saha vīreṇa jāmbūnadavibhūṣitām
10,009.013c śayānāṃ śayane dharme bhāryāṃ prītimatīm iva
10,009.014a yo vai mūrdhāvasiktānām agre yātaḥ paraṃtapaḥ
10,009.014c sa hato grasate pāṃsūn paśya kālasya paryayam
10,009.015a yenājau nihatā bhūmāv aśerata purā dviṣaḥ
10,009.015c sa bhūmau nihataḥ śete kururājaḥ parair ayam
10,009.016a bhayān namanti rājāno yasya sma śatasaṃghaśaḥ
10,009.016c sa vīraśayane śete kravyādbhiḥ parivāritaḥ
10,009.017a upāsata nṛpāḥ pūrvam arthahetor yam īśvaram
10,009.017c dhik sadyo nihataḥ śete paśya kālasya paryayam
10,009.017c*0041_01 tam upāsyanty araṇye 'dya mṛgagomāyavaḥ sma ha
10,009.017c*0042_01 upāsate ca taṃ hy adya kravyādā māṃsahetavaḥ
10,009.017c*0043_01 tam upāsanta kauravyaṃ kravyādā māṃsagṛddhinaḥ
10,009.018 saṃjaya uvāca
10,009.018a taṃ śayānaṃ nṛpaśreṣṭhaṃ tato bharatasattama
10,009.018c aśvatthāmā samālokya karuṇaṃ paryadevayat
10,009.019a āhus tvāṃ rājaśārdūla mukhyaṃ sarvadhanuṣmatām
10,009.019c dhanādhyakṣopamaṃ yuddhe śiṣyaṃ saṃkarṣaṇasya ha
10,009.020a kathaṃ vivaram adrākṣīd bhīmasenas tavānagha
10,009.020c balinaḥ kṛtino nityaṃ sa ca pāpātmavān nṛpa
10,009.021a kālo nūnaṃ mahārāja loke 'smin balavattaraḥ
10,009.021c paśyāmo nihataṃ tvāṃ ced bhīmasenena saṃyuge
10,009.022a kathaṃ tvāṃ sarvadharmajñaṃ kṣudraḥ pāpo vṛkodaraḥ
10,009.022c nikṛtyā hatavān mando nūnaṃ kālo duratyayaḥ
10,009.023a dharmayuddhe hy adharmeṇa samāhūyaujasā mṛdhe
10,009.023c gadayā bhīmasenena nirbhinne sakthinī tava
10,009.024a adharmeṇa hatasyājau mṛdyamānaṃ padā śiraḥ
10,009.024c yad upekṣitavān kṣudro dhik tam astu yudhiṣṭhiram
10,009.024c*0044_01 dhig astu tasya pāpasya mithyā dharmiṣṭhavādinaḥ
10,009.024c*0044_02 idaṃ pāpaṃ bhīmasenaḥ kṛtavāñ chadmanā ca yat
10,009.025a yuddheṣv apavadiṣyanti yodhā nūnaṃ vṛkodaram
10,009.025c yāvat sthāsyanti bhūtāni nikṛtyā hy asi pātitaḥ
10,009.026a nanu rāmo 'bravīd rājaṃs tvāṃ sadā yadunandanaḥ
10,009.026c duryodhanasamo nāsti gadayā iti vīryavān
10,009.027a ślāghate tvāṃ hi vārṣṇeyo rājan saṃsatsu bhārata
10,009.027c suśiṣyo mama kauravyo gadāyuddha iti prabho
10,009.028a yāṃ gatiṃ kṣatriyasyāhuḥ praśastāṃ paramarṣayaḥ
10,009.028c hatasyābhimukhasyājau prāptas tvam asi tāṃ gatim
10,009.029a duryodhana na śocāmi tvām ahaṃ puruṣarṣabha
10,009.029c hataputrāṃ tu śocāmi gāndhārīṃ pitaraṃ ca te
10,009.029c*0045_01 yāv anāthau kṛtau vīra tvayā nāthena vadhyatā
10,009.029e bhikṣukau vicariṣyete śocantau pṛthivīm imām
10,009.030a dhig astu kṛṣṇaṃ vārṣṇeyam arjunaṃ cāpi durmatim
10,009.030c dharmajñamāninau yau tvāṃ vadhyamānam upekṣatām
10,009.031a pāṇḍavāś cāpi te sarve kiṃ vakṣyanti narādhipān
10,009.031c kathaṃ duryodhano 'smābhir hata ity anapatrapāḥ
10,009.032a dhanyas tvam asi gāndhāre yas tvam āyodhane hataḥ
10,009.032c prayāto 'bhimukhaḥ śatrūn dharmeṇa puruṣarṣabha
10,009.033a hataputrā hi gāndhārī nihatajñātibāndhavā
10,009.033c prajñācakṣuś ca durdharṣaḥ kāṃ gatiṃ pratipatsyate
10,009.034a dhig astu kṛtavarmāṇaṃ māṃ kṛpaṃ ca mahāratham
10,009.034c ye vayaṃ na gatāḥ svargaṃ tvāṃ puraskṛtya pārthivam
10,009.035a dātāraṃ sarvakāmānāṃ rakṣitāraṃ prajāhitam
10,009.035c yad vayaṃ nānugacchāmas tvāṃ dhig asmān narādhamān
10,009.036a kṛpasya tava vīryeṇa mama caiva pituś ca me
10,009.036c sabhṛtyānāṃ naravyāghra ratnavanti gṛhāṇi ca
10,009.037a bhavatprasādād asmābhiḥ samitraiḥ sahabāndhavaiḥ
10,009.037c avāptāḥ kratavo mukhyā bahavo bhūridakṣiṇāḥ
10,009.038a kutaś cāpīdṛśaṃ sārtham upalapsyāmahe vayam
10,009.038c yādṛśena puraskṛtya tvaṃ gataḥ sarvapārthivān
10,009.039a vayam eva trayo rājan gacchantaṃ paramāṃ gatim
10,009.039c yad vai tvāṃ nānugacchāmas tena tapsyāmahe vayam
10,009.040a tvatsvargahīnā hīnārthāḥ smarantaḥ sukṛtasya te
10,009.040c kiṃ nāma tad bhavet karma yena tvānuvrajema vai
10,009.041a duḥkhaṃ nūnaṃ kuruśreṣṭha cariṣyāmo mahīm imām
10,009.041c hīnānāṃ nas tvayā rājan kutaḥ śāntiḥ kutaḥ sukham
10,009.042a gatvaitāṃs tu mahārāja sametya tvaṃ mahārathān
10,009.042c yathāśreṣṭhaṃ yathājyeṣṭhaṃ pūjayer vacanān mama
10,009.043a ācāryaṃ pūjayitvā ca ketuṃ sarvadhanuṣmatām
10,009.043c hataṃ mayādya śaṃsethā dhṛṣṭadyumnaṃ narādhipa
10,009.044a pariṣvajethā rājānaṃ bāhlikaṃ sumahāratham
10,009.044c saindhavaṃ somadattaṃ ca bhūriśravasam eva ca
10,009.045a tathā pūrvagatān anyān svargaṃ pārthivasattamān
10,009.045c asmad vākyāt pariṣvajya pṛcchethās tvam anāmayam
10,009.046a ity evam uktvā rājānaṃ bhagnasaktham acetasam
10,009.046c aśvatthāmā samudvīkṣya punar vacanam abravīt
10,009.047a duryodhana jīvasi ced vācaṃ śrotrasukhāṃ śṛṇu
10,009.047c sapta pāṇḍavataḥ śeṣā dhārtarāṣṭrās trayo vayam
10,009.048a te caiva bhrātaraḥ pañca vāsudevo 'tha sātyakiḥ
10,009.048c ahaṃ ca kṛtavarmā ca kṛpaḥ śāradvatas tathā
10,009.049a draupadeyā hatāḥ sarve dhṛṣṭadyumnasya cātmajāḥ
10,009.049c pāñcālā nihatāḥ sarve matsyaśeṣaṃ ca bhārata
10,009.050a kṛte pratikṛtaṃ paśya hataputrā hi pāṇḍavāḥ
10,009.050c sauptike śibiraṃ teṣāṃ hataṃ sanaravāhanam
10,009.051a mayā ca pāpakarmāsau dhṛṣṭadyumno mahīpate
10,009.051c praviśya śibiraṃ rātrau paśumāreṇa māritaḥ
10,009.052a duryodhanas tu tāṃ vācaṃ niśamya manasaḥ priyām
10,009.052c pratilabhya punaś ceta idaṃ vacanam abravīt
10,009.053a na me 'karot tad gāṅgeyo na karṇo na ca te pitā
10,009.053c yat tvayā kṛpabhojābhyāṃ sahitenādya me kṛtam
10,009.054a sa cet senāpatiḥ kṣudro hataḥ sārdhaṃ śikhaṇḍinā
10,009.054c tena manye maghavatā samam ātmānam adya vai
10,009.055a svasti prāpnuta bhadraṃ vaḥ svarge naḥ saṃgamaḥ punaḥ
10,009.055c ity evam uktvā tūṣṇīṃ sa kururājo mahāmanāḥ
10,009.055c*0046_01 samutsṛṣṭeṣu vidhinā prāṇeṣu gaganaṃ gate
10,009.055c*0046_02 vidyuttejaḥsamaḥ prāyāt kṛpādyāḥ kautukānvitāḥ
10,009.055c*0047_01 ākrāmata divaṃ puṇyāṃ śarīraṃ kṣitim āviśat
10,009.055c*0047_02 evaṃ te nidhanaṃ yātaḥ putro duryodhano nṛpa
10,009.055c*0047_03 agre yātvā raṇe śūraḥ paścād vinihataḥ paraiḥ
10,009.055e prāṇān udasṛjad vīraḥ suhṛdāṃ śokam ādadhat
10,009.056a tatheti te pariṣvaktāḥ pariṣvajya ca taṃ nṛpam
10,009.056a*0048_01 vimānasaṃstham ākāśe dadṛśus te suyodhanam
10,009.056a*0048_02 aindrair gaṇaiḥ parivṛtaṃ divyamālyānulepanam
10,009.056a*0048_03 sādhu sādhv iti bhāṣantaṃ kṛpādīnāṃ punaḥ punaḥ
10,009.056c punaḥ punaḥ prekṣamāṇāḥ svakān āruruhū rathān
10,009.057a ity evaṃ tava putrasya niśamya karuṇāṃ giram
10,009.057c pratyūṣakāle śokārtaḥ prādhāvaṃ nagaraṃ prati
10,009.057c*0049_01 evam eṣa kṣayo vṛttaḥ kurupāṇḍavasenayoḥ
10,009.057c*0049_02 ghoro viśasano raudro rājan durmantrite tava
10,009.058a tava putre gate svargaṃ śokārtasya mamānagha
10,009.058c ṛṣidattaṃ pranaṣṭaṃ tad divyadarśitvam adya vai
10,009.059 vaiśaṃpāyana uvāca
10,009.059a iti śrutvā sa nṛpatiḥ putrajñātivadhaṃ tadā
10,009.059c niḥśvasya dīrgham uṣṇaṃ ca tataś cintāparo 'bhavat
10,010.000*0050_01 nārāyaṇaṃ namaskṛtya naraṃ caiva narottamam
10,010.000*0050_02 devīṃ sarasvatīṃ caiva tato jayam udīrayet
10,010.001 vaiśaṃpāyana uvāca
10,010.001a tasyāṃ rātryāṃ vyatītāyāṃ dhṛṣṭadyumnasya sārathiḥ
10,010.001c śaśaṃsa dharmarājāya sauptike kadanaṃ kṛtam
10,010.002a draupadeyā mahārāja drupadasyātmajaiḥ saha
10,010.002c pramattā niśi viśvastāḥ svapantaḥ śibire svake
10,010.003a kṛtavarmaṇā nṛśaṃsena gautamena kṛpeṇa ca
10,010.003c aśvatthāmnā ca pāpena hataṃ vaḥ śibiraṃ niśi
10,010.004a etair naragajāśvānāṃ prāsaśaktiparaśvadhaiḥ
10,010.004c sahasrāṇi nikṛntadbhir niḥśeṣaṃ te balaṃ kṛtam
10,010.004c*0051_01 vighuṣṭanānāvihagaphalabhārānatasya ha
10,010.005a chidyamānasya mahato vanasyeva paraśvadhaiḥ
10,010.005c śuśruve sumahāñ śabdo balasya tava bhārata
10,010.006a aham eko 'vaśiṣṭas tu tasmāt sainyān mahīpate
10,010.006c muktaḥ kathaṃ cid dharmātman vyagrasya kṛtavarmaṇaḥ
10,010.007a tac chrutvā vākyam aśivaṃ kuntīputro yudhiṣṭhiraḥ
10,010.007c papāta mahyāṃ durdharṣaḥ putraśokasamanvitaḥ
10,010.008a taṃ patantam abhikramya parijagrāha sātyakiḥ
10,010.008c bhīmaseno 'rjunaś caiva mādrīputrau ca pāṇḍavau
10,010.009a labdhacetās tu kaunteyaḥ śokavihvalayā girā
10,010.009c jitvā śatrūñ jitaḥ paścāt paryadevayad āturaḥ
10,010.010a durvidā gatir arthānām api ye divyacakṣuṣaḥ
10,010.010c jīyamānā jayanty anye jayamānā vayaṃ jitāḥ
10,010.011a hatvā bhrātṝn vayasyāṃś ca pitṝn putrān suhṛdgaṇān
10,010.011c bandhūn amātyān pautrāṃś ca jitvā sarvāñ jitā vayam
10,010.012a anartho hy arthasaṃkāśas tathārtho 'narthadarśanaḥ
10,010.012c jayo 'yam ajayākāro jayas tasmāt parājayaḥ
10,010.013a yaṃ jitvā tapyate paścād āpanna iva durmatiḥ
10,010.013c kathaṃ manyeta vijayaṃ tato jitataraḥ paraiḥ
10,010.014a yeṣām arthāya pāpasya dhig jayasya suhṛdvadhe
10,010.014c nirjitair apramattair hi vijitā jitakāśinaḥ
10,010.015a karṇinālīkadaṃṣṭrasya khaḍgajihvasya saṃyuge
10,010.015c cāpavyāttasya raudrasya jyātalasvananādinaḥ
10,010.016a kruddhasya narasiṃhasya saṃgrāmeṣv apalāyinaḥ
10,010.016c ye vyamucyanta karṇasya pramādāt ta ime hatāḥ
10,010.017a rathahradaṃ śaravarṣormimantaṃ; ratnācitaṃ vāhanarājiyuktam
10,010.017c śaktyṛṣṭimīnadhvajanāganakraṃ; śarāsanāvartamaheṣuphenam
10,010.018a saṃgrāmacandrodayavegavelaṃ; droṇārṇavaṃ jyātalanemighoṣam
10,010.018c ye terur uccāvacaśastranaubhis; te rājaputrā nihatāḥ pramādāt
10,010.019a na hi pramādāt paramo 'sti kaś cid; vadho narāṇām iha jīvaloke
10,010.019c pramattam arthā hi naraṃ samantāt; tyajanty anarthāś ca samāviśanti
10,010.020a dhvajottamāgrocchritadhūmaketuṃ; śarārciṣaṃ kopamahāsamīram
10,010.020c mahādhanurjyātalanemighoṣaṃ; tanutranānāvidhaśastrahomam
10,010.021a mahācamūkakṣavarābhipannaṃ; mahāhave bhīṣmamahādavāgnim
10,010.021c ye sehur āttāyataśastravegaṃ; te rājaputrā nihatāḥ pramādāt
10,010.022a na hi pramattena nareṇa labhyā; vidyā tapaḥ śrīr vipulaṃ yaśo vā
10,010.022c paśyāpramādena nihatya śatrūn; sarvān mahendraṃ sukham edhamānam
10,010.023a indropamān pārthivaputrapautrān; paśyāviśeṣeṇa hatān pramādāt
10,010.023c tīrtvā samudraṃ vaṇijaḥ samṛddhāḥ; sannāḥ kunadyām iva helamānāḥ
10,010.023e amarṣitair ye nihatāḥ śayānā; niḥsaṃśayaṃ te tridivaṃ prapannāḥ
10,010.024a kṛṣṇāṃ nu śocāmi kathaṃ na sādhvīṃ; śokārṇave sādya vinaṅkṣyatīti
10,010.024c bhrātṝṃś ca putrāṃś ca hatān niśamya; pāñcālarājaṃ pitaraṃ ca vṛddham
10,010.024e dhruvaṃ visaṃjñā patitā pṛthivyāṃ; sā śeṣyate śokakṛśāṅgayaṣṭiḥ
10,010.025a tac chokajaṃ duḥkham apārayantī; kathaṃ bhaviṣyaty ucitā sukhānām
10,010.025c putrakṣayabhrātṛvadhapraṇunnā; pradahyamāneva hutāśanena
10,010.026a ity evam ārtaḥ paridevayan sa; rājā kurūṇāṃ nakulaṃ babhāṣe
10,010.026c gacchānayainām iha mandabhāgyāṃ; samātṛpakṣām iti rājaputrīm
10,010.027a mādrīsutas tat parigṛhya vākyaṃ; dharmeṇa dharmapratimasya rājñaḥ
10,010.027c yayau rathenālayam āśu devyāḥ; pāñcālarājasya ca yatra dārāḥ
10,010.028a prasthāpya mādrīsutam ājamīḍhaḥ; śokārditas taiḥ sahitaḥ suhṛdbhiḥ
10,010.028c rorūyamāṇaḥ prayayau sutānām; āyodhanaṃ bhūtagaṇānukīrṇam
10,010.029a sa tat praviśyāśivam ugrarūpaṃ; dadarśa putrān suhṛdaḥ sakhīṃś ca
10,010.029c bhūmau śayānān rudhirārdragātrān; vibhinnabhagnāpahṛtottamāṅgān
10,010.030a sa tāṃs tu dṛṣṭvā bhṛśam ārtarūpo; yudhiṣṭhiro dharmabhṛtāṃ variṣṭhaḥ
10,010.030c uccaiḥ pracukrośa ca kauravāgryaḥ; papāta corvyāṃ sagaṇo visaṃjñaḥ
10,011.001 vaiśaṃpāyana uvāca
10,011.001a sa dṛṣṭvā nihatān saṃkhye putrān bhrātṝn sakhīṃs tathā
10,011.001c mahāduḥkhaparītātmā babhūva janamejaya
10,011.002a tatas tasya mahāñ śokaḥ prādurāsīn mahātmanaḥ
10,011.002c smarataḥ putrapautrāṇāṃ bhrātṝṇāṃ svajanasya ha
10,011.003a tam aśruparipūrṇākṣaṃ vepamānam acetasam
10,011.003c suhṛdo bhṛśasaṃvignāḥ sāntvayāṃ cakrire tadā
10,011.003c*0052_01 kṛtvā tu vidhivat teṣāṃ putrāṇām amitaujasām
10,011.003c*0052_02 pretakāryāṇi sarveṣāṃ babhūva bhṛśaduḥkhitaḥ
10,011.004a tatas tasmin kṣaṇe kālye rathenādityavarcasā
10,011.004a*0053_01 tasmin muhūrte javanair vājibhir hemamālibhiḥ
10,011.004c nakulaḥ kṛṣṇayā sārdham upāyāt paramārtayā
10,011.005a upaplavyagatā sā tu śrutvā sumahad apriyam
10,011.005c tadā vināśaṃ putrāṇāṃ sarveṣāṃ vyathitābhavat
10,011.006a kampamāneva kadalī vātenābhisamīritā
10,011.006c kṛṣṇā rājānam āsādya śokārtā nyapatad bhuvi
10,011.007a babhūva vadanaṃ tasyāḥ sahasā śokakarśitam
10,011.007c phullapadmapalāśākṣyās tamodhvasta ivāṃśumān
10,011.008a tatas tāṃ patitāṃ dṛṣṭvā saṃrambhī satyavikramaḥ
10,011.008c bāhubhyāṃ parijagrāha samupetya vṛkodaraḥ
10,011.009a sā samāśvāsitā tena bhīmasenena bhāminī
10,011.009c rudatī pāṇḍavaṃ kṛṣṇā sahabhrātaram abravīt
10,011.010a diṣṭyā rājaṃs tvam adyemām akhilāṃ bhokṣyase mahīm
10,011.010c ātmajān kṣatradharmeṇa saṃpradāya yamāya vai
10,011.011a diṣṭyā tvaṃ pārtha kuśalī mattamātaṅgagāminam
10,011.011b@001_0001 rājan rājyaṃ pradāya tvam anujānāṃ mayā saha
10,011.011b@001_0002 vanaṃ vraja parityajya kaṣṭāṃ rājyaspṛhāṃ vibho
10,011.011b@001_0003 evaṃvidhaṃ phalaṃ kaṣṭaṃ rājyasya kaṭukodayam
10,011.011b@001_0004 yatra jñātivadhaṃ kṛtvā rājyena sukham īpsyate
10,011.011b@001_0005 yadartham iṣyate rājyaṃ bhogāś cārthā dhanāni ca
10,011.011b@001_0006 drauṇirūpeṇa daivena hatāḥ paśuvad eva te
10,011.011b@001_0007 nūnaṃ vajreṇa ghaṭitaṃ hṛdayaṃ tava pārthiva
10,011.011b@001_0008 tathā hi mandabhāgyāyā mama duḥkhāni sarvadā
10,011.011b@001_0009 paśyantyā lokanāthebhyo bhartṛbhyaḥ surasaṃmite
10,011.011b@001_0010 smṛtvā teṣāṃ sukhaṃ cādya yauvanaṃ ca narādhipa
10,011.011b@001_0011 ceṣṭāś ca vividhās teṣāṃ vayaḥkālānurūpikāḥ
10,011.011b@001_0012 kathaṃ śakṣyasi rājendra muhūrtam api jīvitum
10,011.011b@001_0013 bhrātaro mama rājendra bhṛtyā iva vaśe tava
10,011.011b@001_0014 tān apaśyan kathaṃ rājan bhaviṣyasi vicintya vai
10,011.011b@001_0015 katham āsthāya kāle tvaṃ ratiṃ prāpsyasi pārthiva
10,011.011b@001_0016 putrapautrair vihīno hi śyālair bandhubhir eva ca
10,011.011b@001_0017 bāndhavaiḥ kṛtakṛtyaiś ca suhṛdbhir jñātibhis tathā
10,011.011b@001_0018 atha vā rājyalabdhastho bhogecchaḥ kṛpaṇo 'si cet
10,011.011b@001_0019 kāmaṃ te 'stu yathājoṣam ahaṃ tyakṣyāmi jīvitam
10,011.011b@001_0020 citāṃ kuruta me kṣipraṃ pravekṣyāmi hutāśanam
10,011.011b@001_0021 na kariṣyatha me jātu vacanaṃ hy etad eva hi
10,011.011b@001_0022 viṣeṇa rajjvā pātena parityakṣyāmi jīvitam
10,011.011b@001_0023 tasya pāpakṛto drauṇer jīvato jīvitaṃ na me
10,011.011b@001_0024 nimeṣam api ca sthātuṃ kathaṃ yuktaṃ nareśvara
10,011.011b@001_0025 ihaiva prāyam āsiṣye darbhān saṃstara vā śubhe
10,011.011b@001_0026 vajrapātopamaṃ duḥkhaṃ sāhaṃ śakṣye kathaṃ tv aham
10,011.011b@001_0027 hā heti paridevantyāḥ smṛtvā putrāṃs tathāgatān
10,011.011b@001_0028 maraṇaṃ sarvathā śreṣṭhaṃ na tu me jīvitaṃ kṣamam
10,011.011b@001_0029 yena me niśi suptasya bhrātṛvargasya pārthiva
10,011.011b@001_0030 jīvitaṃ dū[hṛ]tam eveha paśūnām iva tasya tu
10,011.011b@001_0031 jīvato jīvituṃ nāhaṃ dhārayiṣye muhūrtakam
10,011.011b@001_0032 eṣā tyajāmy ahaṃ prāya āsthāyedaṃ tavāgrataḥ
10,011.011c avāpya pṛthivīṃ kṛtsnāṃ saubhadraṃ na smariṣyasi
10,011.012a ātmajāṃs tena dharmeṇa śrutvā śūrān nipātitān
10,011.012c upaplavye mayā sārdhaṃ diṣṭyā tvaṃ na smariṣyasi
10,011.013a prasuptānāṃ vadhaṃ śrutvā drauṇinā pāpakarmaṇā
10,011.013c śokas tapati māṃ pārtha hutāśana ivāśayam
10,011.014a tasya pāpakṛto drauṇer na ced adya tvayā mṛdhe
10,011.014c hriyate sānubandhasya yudhi vikramya jīvitam
10,011.015a ihaiva prāyam āsiṣye tan nibodhata pāṇḍavāḥ
10,011.015c na cet phalam avāpnoti drauṇiḥ pāpasya karmaṇaḥ
10,011.016a evam uktvā tataḥ kṛṣṇā pāṇḍavaṃ pratyupāviśat
10,011.016c yudhiṣṭhiraṃ yājñasenī dharmarājaṃ yaśasvinī
10,011.017a dṛṣṭvopaviṣṭāṃ rājarṣiḥ pāṇḍavo mahiṣīṃ priyām
10,011.017c pratyuvāca sa dharmātmā draupadīṃ cārudarśanām
10,011.018a dharmyaṃ dharmeṇa dharmajñe prāptās te nidhanaṃ śubhe
10,011.018c putrās te bhrātaraś caiva tān na śocitum arhasi
10,011.018c*0054_01 taṃ śrutvāgatamanyutatkampamānābhyapadyata(sic)
10,011.019a droṇaputraḥ sa kalyāṇi vanaṃ dūram ito gataḥ
10,011.019c tasya tvaṃ pātanaṃ saṃkhye kathaṃ jñāsyasi śobhane
10,011.020 draupady uvāca
10,011.020a droṇaputrasya sahajo maṇiḥ śirasi me śrutaḥ
10,011.020c nihatya saṃkhye taṃ pāpaṃ paśyeyaṃ maṇim āhṛtam
10,011.020e rājañ śirasi taṃ kṛtvā jīveyam iti me matiḥ
10,011.021 vaiśaṃpāyana uvāca
10,011.021a ity uktvā pāṇḍavaṃ kṛṣṇā rājānaṃ cārudarśanā
10,011.021c bhīmasenam athābhyetya kupitā vākyam abravīt
10,011.022a trātum arhasi māṃ bhīma kṣatradharmam anusmaran
10,011.022c jahi taṃ pāpakarmāṇaṃ śambaraṃ maghavān iva
10,011.022e na hi te vikrame tulyaḥ pumān astīha kaś cana
10,011.023a śrutaṃ tat sarvalokeṣu paramavyasane yathā
10,011.023c dvīpo 'bhūs tvaṃ hi pārthānāṃ nagare vāraṇāvate
10,011.023e hiḍimbadarśane caiva tathā tvam abhavo gatiḥ
10,011.024a tathā virāṭanagare kīcakena bhṛśārditām
10,011.024c mām apy uddhṛtavān kṛcchrāt paulomīṃ maghavān iva
10,011.025a yathaitāny akṛthāḥ pārtha mahākarmāṇi vai purā
10,011.025c tathā drauṇim amitraghna vinihatya sukhī bhava
10,011.025c*0055_01 visphārya saśaraṃ cāpaṃ tūrṇam aśvāṃś ca nodayan
10,011.025c*0055_02 taṃ pāpaṃ puruṣavyāghra vinihatya sukhī bhava
10,011.026a tasyā bahuvidhaṃ duḥkhān niśamya paridevitam
10,011.026c nāmarṣayata kaunteyo bhīmaseno mahābalaḥ
10,011.027a sa kāñcanavicitrāṅgam āruroha mahāratham
10,011.027c ādāya ruciraṃ citraṃ samārgaṇaguṇaṃ dhanuḥ
10,011.028a nakulaṃ sārathiṃ kṛtvā droṇaputravadhe vṛtaḥ
10,011.028c visphārya saśaraṃ cāpaṃ tūrṇam aśvān acodayat
10,011.029a te hayāḥ puruṣavyāghra coditā vātaraṃhasaḥ
10,011.029c vegena tvaritā jagmur harayaḥ śīghragāminaḥ
10,011.030a śibirāt svād gṛhītvā sa rathasya padam acyutaḥ
10,011.030c droṇaputrarathasyāśu yayau mārgeṇa vīryavān
10,012.001 vaiśaṃpāyana uvāca
10,012.001a tasmin prayāte durdharṣe yadūnām ṛṣabhas tataḥ
10,012.001c abravīt puṇḍarīkākṣaḥ kuntīputraṃ yudhiṣṭhiram
10,012.002a eṣa pāṇḍava te bhrātā putraśokam apārayan
10,012.002c jighāṃsur drauṇim ākrande yāti bhārata bhārataḥ
10,012.003a bhīmaḥ priyas te sarvebhyo bhrātṛbhyo bharatarṣabha
10,012.003c taṃ kṛcchragatam adya tvaṃ kasmān nābhyavapadyase
10,012.003c*0056_01 syās tu me paramaṃ guhyaṃ śrutvā ca kriyatāṃ punaḥ
10,012.003c*0057_01 taṃ prayāntaṃ mahābāhuṃ bhīmasenaṃ mahābalam
10,012.003c*0057_02 droṇaputravadhaprepsuṃ kasmān nābhyavapatsyase
10,012.003c*0057_03 sa hi krodhaparītātmā śāṃkaraṃ vapur āsthitaḥ
10,012.003c*0057_04 avadhyaḥ sarvalokānāṃ drauṇiḥ paramakopanaḥ
10,012.003c*0057_05 krodhena paramāviṣṭaṃ bhīmaṃ putravadhārditam
10,012.003c*0057_06 dṛṣṭamātreṇa taṃ śūro vadhiṣyati mahāstravit
10,012.003c*0057_07 sa śūraḥ sa ca vikrāntaḥ samanyur nāśayiṣyati
10,012.003c*0057_08 tasmād bhīmaṃ mahārāja prayāma bharatarṣabha
10,012.004a yat tad ācaṣṭa putrāya droṇaḥ parapuraṃjayaḥ
10,012.004c astraṃ brahmaśiro nāma dahed yat pṛthivīm api
10,012.005a tan mahātmā mahābhāgaḥ ketuḥ sarvadhanuṣmatām
10,012.005c pratyapādayad ācāryaḥ prīyamāṇo dhanaṃjayam
10,012.006a tatputro 'syaivam evainam anvayācad amarṣaṇaḥ
10,012.006a*0058_01 athārjunasya saṃprāptaṃ dṛṣṭvā brahmaśiras tathā
10,012.006a*0058_02 tam uvāca svapitaram aśvatthāmā mahābalaḥ
10,012.006a*0058_03 krodhena mahatāviṣṭo dṛṣṭvā snehaviparyayam
10,012.006a*0058_04 putro 'haṃ guṇavāṃs tāta kimarthaṃ me na dattavān
10,012.006a*0058_05 brahmāstraṃ sarahasyaṃ ca arjunāyopapāditam
10,012.006a*0058_06 taṃ kruddham iti sa jñātvā putrasnehāc ca bhārata
10,012.006c tataḥ provāca putrāya nātihṛṣṭamanā iva
10,012.007a viditaṃ cāpalaṃ hy āsīd ātmajasya mahātmanaḥ
10,012.007a*0059_01 kruddharūpasya śūrasya vīrasyāpy atyamarṣiṇaḥ
10,012.007c sarvadharmavid ācāryo nānviṣat satataṃ sutam
10,012.008a paramāpadgatenāpi na sma tāta tvayā raṇe
10,012.008c idam astraṃ prayoktavyaṃ mānuṣeṣu viśeṣataḥ
10,012.009a ity uktavān guruḥ putraṃ droṇaḥ paścād athoktavān
10,012.009c na tvaṃ jātu satāṃ mārge sthāteti puruṣarṣabha
10,012.010a sa tad ājñāya duṣṭātmā pitur vacanam apriyam
10,012.010c nirāśaḥ sarvakalyāṇaiḥ śocan paryapatan mahīm
10,012.011a tatas tadā kuruśreṣṭha vanasthe tvayi bhārata
10,012.011c avasad dvārakām etya vṛṣṇibhiḥ paramārcitaḥ
10,012.012a sa kadā cit samudrānte vasan drāravatīm anu
10,012.012c eka ekaṃ samāgamya mām uvāca hasann iva
10,012.013a yat tad ugraṃ tapaḥ kṛṣṇa caran satyaparākramaḥ
10,012.013c agastyād bhāratācāryaḥ pratyapadyata me pitā
10,012.014a astraṃ brahmaśiro nāma devagandharvapūjitam
10,012.014c tad adya mayi dāśārha yathā pitari me tathā
10,012.015a asmattas tad upādāya divyam astraṃ yadūttama
10,012.015c mamāpy astraṃ prayaccha tvaṃ cakraṃ ripuharaṃ raṇe
10,012.016a sa rājan prīyamāṇena mayāpy uktaḥ kṛtāñjaliḥ
10,012.016c yācamānaḥ prayatnena matto 'straṃ bharatarṣabha
10,012.017a devadānavagandharvamanuṣyapatagoragāḥ
10,012.017c na samā mama vīryasya śatāṃśenāpi piṇḍitāḥ
10,012.018a idaṃ dhanur iyaṃ śaktir idaṃ cakram iyaṃ gadā
10,012.018c yad yad icchasi ced astraṃ mattas tat tad dadāni te
10,012.019a yac chaknoṣi samudyantuṃ prayoktum api vā raṇe
10,012.019c tad gṛhāṇa vināstreṇa yan me dātum abhīpsasi
10,012.020a sa sunābhaṃ sahasrāraṃ vajranābham ayasmayam
10,012.020c vavre cakraṃ mahābāho spardhamāno mayā saha
10,012.021a gṛhāṇa cakram ity ukto mayā tu tadanantaram
10,012.021c jagrāhopetya sahasā cakraṃ savyena pāṇinā
10,012.021e na caitad aśakat sthānāt saṃcālayitum acyuta
10,012.022a atha tad dakṣiṇenāpi grahītum upacakrame
10,012.022c sarvayatnena tenāpi gṛhṇann etad akalpayat
10,012.023a tataḥ sarvabalenāpi yac caitan na śaśāka saḥ
10,012.023c uddhartuṃ vā cālayituṃ drauṇiḥ paramadurmanāḥ
10,012.023e kṛtvā yatnaṃ paraṃ śrāntaḥ sa nyavartata bhārata
10,012.024a nivṛttam atha taṃ tasmād abhiprāyād vicetasam
10,012.024c aham āmantrya susnigdham aśvatthāmānam abruvam
10,012.025a yaḥ sa devamanuṣyeṣu pramāṇaṃ paramaṃ gataḥ
10,012.025c gāṇḍīvadhanvā śvetāśvaḥ kapipravaraketanaḥ
10,012.026a yaḥ sākṣād devadeveśaṃ śitikaṇṭham umāpatim
10,012.026c dvaṃdvayuddhe parājiṣṇus toṣayām āsa śaṃkaram
10,012.027a yasmāt priyataro nāsti mamānyaḥ puruṣo bhuvi
10,012.027c nādeyaṃ yasya me kiṃ cid api dārāḥ sutās tathā
10,012.028a tenāpi suhṛdā brahman pārthenākliṣṭakarmaṇā
10,012.028c noktapurvam idaṃ vākyaṃ yat tvaṃ mām abhibhāṣase
10,012.029a brahmacaryaṃ mahad ghoraṃ cīrtvā dvādaśavārṣikam
10,012.029c himavatpārśvam abhyetya yo mayā tapasārcitaḥ
10,012.030a samānavratacāriṇyāṃ rukmiṇyāṃ yo 'nvajāyata
10,012.030c sanatkumāras tejasvī pradyumno nāma me sutaḥ
10,012.031a tenāpy etan mahad divyaṃ cakram apratimaṃ mama
10,012.031c na prārthitam abhūn mūḍha yad idaṃ prārthitaṃ tvayā
10,012.032a rāmeṇātibalenaitan noktapūrvaṃ kadā cana
10,012.032c na gadena na sāmbena yad idaṃ prārthitaṃ tvayā
10,012.033a dvārakāvāsibhiś cānyair vṛṣṇyandhakamahārathaiḥ
10,012.033c noktapūrvam idaṃ jātu yad idaṃ prārthitaṃ tvayā
10,012.034a bhāratācāryaputraḥ san mānitaḥ sarvayādavaiḥ
10,012.034a*0060_01 dhāraṇe na samarthas tvaṃ kutaḥ kṣeptuṃ mahāhave
10,012.034c cakreṇa rathināṃ śreṣṭha kiṃ nu tāta yuyutsase
10,012.035a evam ukto mayā drauṇir mām idaṃ pratyuvāca ha
10,012.035c prayujya bhavate pūjāṃ yotsye kṛṣṇa tvayety uta
10,012.036a tatas te prārthitaṃ cakraṃ devadānavapūjitam
10,012.036c ajeyaḥ syām iti vibho satyam etad bravīmi te
10,012.037a tvatto 'haṃ durlabhaṃ kāmam anavāpyaiva keśava
10,012.037c pratiyāsyāmi govinda śivenābhivadasva mām
10,012.038a etat sunābhaṃ vṛṣṇīnām ṛṣabheṇa tvayā dhṛtam
10,012.038c cakram apraticakreṇa bhuvi nānyo 'bhipadyate
10,012.039a etāvad uktvā drauṇir māṃ yugyam aśvān dhanāni ca
10,012.039c ādāyopayayau bālo ratnāni vividhāni ca
10,012.040a sa saṃrambhī durātmā ca capalaḥ krūra eva ca
10,012.040c veda cāstraṃ brahmaśiras tasmād rakṣyo vṛkodaraḥ
10,013.001 vaiśaṃpāyana uvāca
10,013.001a evam uktvā yudhāṃ śreṣṭhaḥ sarvayādavanandanaḥ
10,013.001c sarvāyudhavaropetam āruroha mahāratham
10,013.001e yuktaṃ paramakāmbojais turagair hemamālibhiḥ
10,013.002a ādityodayavarṇasya dhuraṃ rathavarasya tu
10,013.002c dakṣiṇām avahat sainyaḥ sugrīvaḥ savyato 'vahat
10,013.002e pārṣṇivāhau tu tasyāstāṃ meghapuṣpabalāhakau
10,013.003a viśvakarmakṛtā divyā nānāratnavibhūṣitā
10,013.003c ucchriteva rathe māyā dhvajayaṣṭir adṛśyata
10,013.004a vainateyaḥ sthitas tasyāṃ prabhāmaṇḍalaraśmivān
10,013.004c tasya satyavataḥ ketur bhujagārir adṛśyata
10,013.005a anvārohad dhṛṣīkeśaḥ ketuḥ sarvadhanuṣmatām
10,013.005c arjunaḥ satyakarmā ca kururājo yudhiṣṭhiraḥ
10,013.006a aśobhetāṃ mahātmānau dāśārham abhitaḥ sthitau
10,013.006c rathasthaṃ śārṅgadhanvānam aśvināv iva vāsavam
10,013.007a tāv upāropya dāśārhaḥ syandanaṃ lokapūjitam
10,013.007c pratodena javopetān paramāśvān acodayat
10,013.008a te hayāḥ sahasotpetur gṛhītvā syandanottamam
10,013.008c āsthitaṃ pāṇḍaveyābhyāṃ yadūnām ṛṣabheṇa ca
10,013.009a vahatāṃ śārṅgadhanvānam aśvānāṃ śīghragāminām
10,013.009c prādurāsīn mahāñ śabdaḥ pakṣiṇāṃ patatām iva
10,013.010a te samārchan naravyāghrāḥ kṣaṇena bharatarṣabha
10,013.010c bhīmasenaṃ maheṣvāsaṃ samanudrutya vegitāḥ
10,013.011a krodhadīptaṃ tu kaunteyaṃ dviṣadarthe samudyatam
10,013.011c nāśaknuvan vārayituṃ sametyāpi mahārathāḥ
10,013.012a sa teṣāṃ prekṣatām eva śrīmatāṃ dṛḍhadhanvinām
10,013.012c yayau bhāgirathīkacchaṃ haribhir bhṛśavegitaiḥ
10,013.012e yatra sma śrūyate drauṇiḥ putrahantā mahātmanām
10,013.013a sa dadarśa mahātmānam udakānte yaśasvinam
10,013.013c kṛṣṇadvaipāyanaṃ vyāsam āsīnam ṛṣibhiḥ saha
10,013.014a taṃ caiva krūrakarmāṇaṃ ghṛtāktaṃ kuśacīriṇam
10,013.014c rajasā dhvastakeśāntaṃ dadarśa drauṇim antike
10,013.015a tam abhyadhāvat kaunteyaḥ pragṛhya saśaraṃ dhanuḥ
10,013.015c bhīmaseno mahābāhus tiṣṭha tiṣṭheti cābravīt
10,013.016a sa dṛṣṭvā bhīmadhanvānaṃ pragṛhītaśarāsanam
10,013.016c bhrātarau pṛṣṭhataś cāsya janārdanarathe sthitau
10,013.016e vyathitātmābhavad drauṇiḥ prāptaṃ cedam amanyata
10,013.017a sa tad divyam adīnātmā paramāstram acintayat
10,013.017b*0061_01 pradhakṣann iva kopena drauṇiḥ paramamanyumān
10,013.017c jagrāha ca sa caiṣīkāṃ drauṇiḥ savyena pāṇinā
10,013.017e sa tām āpadam āsādya divyam astram udīrayat
10,013.018a amṛṣyamāṇas tāñ śūrān divyāyudhadharān sthitān
10,013.018c apāṇḍavāyeti ruṣā vyasṛjad dāruṇaṃ vacaḥ
10,013.019a ity uktvā rājaśārdūla droṇaputraḥ pratāpavān
10,013.019c sarvalokapramohārthaṃ tad astraṃ pramumoca ha
10,013.020a tatas tasyām iṣīkāyāṃ pāvakaḥ samajāyata
10,013.020c pradhakṣyann iva lokāṃs trīn kālāntakayamopamaḥ
10,014.001 vaiśaṃpāyana uvāca
10,014.001a iṅgitenaiva dāśārhas tam abhiprāyam āditaḥ
10,014.001c drauṇer buddhvā mahābāhur arjunaṃ pratyabhāṣata
10,014.002a arjunārjuna yad divyam astraṃ te hṛdi vartate
10,014.002c droṇopadiṣṭaṃ tasyāyaṃ kālaḥ saṃprati pāṇḍava
10,014.003a bhrātṝṇām ātmanaś caiva paritrāṇāya bhārata
10,014.003c visṛjaitat tvam apy ājāv astram astranivāraṇam
10,014.004a keśavenaivam uktas tu pāṇḍavaḥ paravīrahā
10,014.004c avātarad rathāt tūrṇaṃ pragṛhya saśaraṃ dhanuḥ
10,014.005a pūrvam ācāryaputrāya tato 'nantaram ātmane
10,014.005c bhrātṛbhyaś caiva sarvebhyaḥ svastīty uktvā paraṃtapaḥ
10,014.006a devatābhyo namaskṛtya gurubhyaś caiva sarvaśaḥ
10,014.006c utsasarja śivaṃ dhyāyann astram astreṇa śāmyatām
10,014.007a tatas tad astraṃ sahasā sṛṣṭaṃ gāṇḍīvadhanvanā
10,014.007c prajajvāla mahārciṣmad yugāntānalasaṃnibham
10,014.008a tathaiva droṇaputrasya tad astraṃ tigmatejasaḥ
10,014.008c prajajvāla mahājvālaṃ tejomaṇḍalasaṃvṛtam
10,014.009a nirghātā bahavaś cāsan petur ulkāḥ sahasraśaḥ
10,014.009c mahad bhayaṃ ca bhūtānāṃ sarveṣāṃ samajāyata
10,014.010a saśabdam abhavad vyoma jvālāmālākulaṃ bhṛśam
10,014.010c cacāla ca mahī kṛtsnā saparvatavanadrumā
10,014.011a te astre tejasā lokāṃs tāpayantī vyavasthite
10,014.011c maharṣī sahitau tatra darśayām āsatus tadā
10,014.012a nāradaḥ sa ca dharmātmā bharatānāṃ pitāmahaḥ
10,014.012c ubhau śamayituṃ vīrau bhāradvājadhanaṃjayau
10,014.013a tau munī sarvadharmajñau sarvabhūtahitaiṣiṇau
10,014.013c dīptayor astrayor madhye sthitau paramatejasau
10,014.014a tadantaram anādhṛṣyāv upagamya yaśasvinau
10,014.014c āstām ṛṣivarau tatra jvalitāv iva pāvakau
10,014.015a prāṇabhṛdbhir anādhṛṣyau devadānavasaṃmatau
10,014.015c astratejaḥ śamayituṃ lokānāṃ hitakāmyayā
10,014.016 ṛṣī ūcatuḥ
10,014.016a nānāśastravidaḥ pūrve ye 'py atītā mahārathāḥ
10,014.016a*0062_01 saṃjahāra haṃ [śaraṃ] divyaṃ tvaramāṇo mahārathāḥ[thaḥ]
10,014.016c naitad astraṃ manuṣyeṣu taiḥ prayuktaṃ kathaṃ cana
10,014.016c*0063_01 kim idaṃ sāhasaṃ vīrau kṛtavantau mahātyayam
10,015.001 vaiśaṃpāyana uvāca
10,015.001a dṛṣṭvaiva naraśārdūlas tāv agnisamatejasau
10,015.001a*0064_01 gāṇḍīvadhanvā saṃcintya prāptakālaṃ mahārathaḥ
10,015.001c saṃjahāra śaraṃ divyaṃ tvaramāṇo dhanaṃjayaḥ
10,015.002a uvāca vadatāṃ śreṣṭhas tāv ṛṣī prāñjalis tadā
10,015.002c prayuktam astram astreṇa śāmyatām iti vai mayā
10,015.003a saṃhṛte paramāstre 'smin sarvān asmān aśeṣataḥ
10,015.003c pāpakarmā dhruvaṃ drauṇiḥ pradhakṣyaty astratejasā
10,015.004a atra yad dhitam asmākaṃ lokānāṃ caiva sarvathā
10,015.004c bhavantau devasaṃkāśau tathā saṃhartum arhataḥ
10,015.005a ity uktvā saṃjahārāstraṃ punar eva dhanaṃjayaḥ
10,015.005c saṃhāro duṣkaras tasya devair api hi saṃyuge
10,015.006a visṛṣṭasya raṇe tasya paramāstrasya saṃgrahe
10,015.006c na śaktaḥ pāṇḍavād anyaḥ sākṣād api śatakratuḥ
10,015.007a brahmatejobhavaṃ tad dhi visṛṣṭam akṛtātmanā
10,015.007c na śakyam āvartayituṃ brahmacārivratād ṛte
10,015.008a acīrṇabrahmacaryo yaḥ sṛṣṭvāvartayate punaḥ
10,015.008c tad astraṃ sānubandhasya mūrdhānaṃ tasya kṛntati
10,015.009a brahmacārī vratī cāpi duravāpam avāpya tat
10,015.009c paramavyasanārto 'pi nārjuno 'straṃ vyamuñcata
10,015.010a satyavratadharaḥ śūro brahmacārī ca pāṇḍavaḥ
10,015.010c guruvartī ca tenāstraṃ saṃjahārārjunaḥ punaḥ
10,015.011a drauṇir apy atha saṃprekṣya tāv ṛṣī purataḥ sthitau
10,015.011c na śaśāka punar ghoram astraṃ saṃhartum āhave
10,015.012a aśaktaḥ pratisaṃhāre paramāstrasya saṃyuge
10,015.012c drauṇir dīnamanā rājan dvaipāyanam abhāṣata
10,015.013a uttamavyasanārtena prāṇatrāṇam abhīpsunā
10,015.013c mayaitad astram utsṛṣṭaṃ bhīmasenabhayān mune
10,015.014a adharmaś ca kṛto 'nena dhārtarāṣṭraṃ jighāṃsatā
10,015.014c mithyācāreṇa bhagavan bhīmasenena saṃyuge
10,015.015a ataḥ sṛṣṭam idaṃ brahman mayāstram akṛtātmanā
10,015.015c tasya bhūyo 'dya saṃhāraṃ kartuṃ nāham ihotsahe
10,015.016a visṛṣṭaṃ hi mayā divyam etad astraṃ durāsadam
10,015.016c apāṇḍavāyeti mune vahnitejo 'numantrya vai
10,015.017a tad idaṃ pāṇḍaveyānām antakāyābhisaṃhitam
10,015.017c adya pāṇḍusutān sarvāñ jīvitād bhraṃśayiṣyati
10,015.018a kṛtaṃ pāpam idaṃ brahman roṣāviṣṭena cetasā
10,015.018c vadham āśāsya pārthānāṃ mayāstraṃ sṛjatā raṇe
10,015.019 vyāsa uvāca
10,015.019a astraṃ brahmaśiras tāta vidvān pārtho dhanaṃjayaḥ
10,015.019c utsṛṣṭavān na roṣeṇa na vadhāya tavāhave
10,015.020a astram astreṇa tu raṇe tava saṃśamayiṣyatā
10,015.020c visṛṣṭam arjunenedaṃ punaś ca pratisaṃhṛtam
10,015.021a brahmāstram apy avāpyaitad upadeśāt pitus tava
10,015.021c kṣatradharmān mahābāhur nākampata dhanaṃjayaḥ
10,015.022a evaṃ dhṛtimataḥ sādhoḥ sarvāstraviduṣaḥ sataḥ
10,015.022c sabhrātṛbandhoḥ kasmāt tvaṃ vadham asya cikīrṣasi
10,015.023a astraṃ brahmaśiro yatra paramāstreṇa vadhyate
10,015.023c samā dvādaśa parjanyas tad rāṣṭraṃ nābhivarṣati
10,015.024a etadarthaṃ mahābāhuḥ śaktimān api pāṇḍavaḥ
10,015.024c na vihanty etad astraṃ te prajāhitacikīrṣayā
10,015.025a pāṇḍavās tvaṃ ca rāṣṭraṃ ca sadā saṃrakṣyam eva naḥ
10,015.025c tasmāt saṃhara divyaṃ tvam astram etan mahābhuja
10,015.026a aroṣas tava caivāstu pārthāḥ santu nirāmayāḥ
10,015.026c na hy adharmeṇa rājarṣiḥ pāṇḍavo jetum icchati
10,015.027a maṇiṃ caitaṃ prayacchaibhyo yas te śirasi tiṣṭhati
10,015.027c etad ādāya te prāṇān pratidāsyanti pāṇḍavāḥ
10,015.028 drauṇir uvāca
10,015.028a pāṇḍavair yāni ratnāni yac cānyat kauravair dhanam
10,015.028c avāptānīha tebhyo 'yaṃ maṇir mama viśiṣyate
10,015.029a yam ābadhya bhayaṃ nāsti śastravyādhikṣudhāśrayam
10,015.029c devebhyo dānavebhyo vā nāgebhyo vā kathaṃ cana
10,015.030a na ca rakṣogaṇabhayaṃ na taskarabhayaṃ tathā
10,015.030c evaṃvīryo maṇir ayaṃ na me tyājyaḥ kathaṃ cana
10,015.031a yat tu me bhagavān āha tan me kāryam anantaram
10,015.031c ayaṃ maṇir ayaṃ cāham iṣīkā nipatiṣyati
10,015.031c*0065_01 na ca śakto 'smi bhagavan saṃhartuṃ punar udyatam
10,015.031c*0065_02 etad astram ataś caiva garbheṣu visṛjāmy aham
10,015.031c*0065_03 na ca vākyaṃ bhagavato na kariṣye mahāmune
10,015.031c*0066_01 prāha droṇasutaṃ tatra vyāsaḥ paramadurmanāḥ
10,015.031e garbheṣu pāṇḍaveyānām amoghaṃ caitad udyatam
10,015.032 vyāsa uvāca
10,015.032a evaṃ kuru na cānyā te buddhiḥ kāryā kadā cana
10,015.032c garbheṣu pāṇḍaveyānāṃ visṛjyaitad upārama
10,015.033 vaiśaṃpāyana uvāca
10,015.033a tataḥ paramam astraṃ tad aśvatthāmā bhṛśāturaḥ
10,015.033c dvaipāyanavacaḥ śrutvā garbheṣu pramumoca ha
10,015.033c*0067_01 tam uvāca hṛṣīkeśaḥ pāṇḍavānāṃ hite rataḥ
10,015.033c*0067_02 bhaviṣyam ekam utsṛjya garbheṣv astraṃ nipātyatām
10,015.033c*0067_03 aham ekaṃ dadāmy eṣāṃ piṇḍadaṃ kīrtivardhanam
10,015.033c*0067_04 rājarṣiṃ puṇyakarmāṇam anekakratuyājinam
10,015.033c*0067_05 evaṃ kuru na cānyā te buddhiḥ kāryā kathaṃ cana
10,015.033c*0067_06 ā garbhāt pāṇḍaveyānāṃ kṛtvā pātaṃ vinaṅkṣyati
10,016.001 vaiśaṃpāyana uvāca
10,016.001a tad ājñāya hṛṣīkeśo visṛṣṭaṃ pāpakarmaṇā
10,016.001c hṛṣyamāṇa idaṃ vākyaṃ drauṇiṃ pratyabravīt tadā
10,016.002a virāṭasya sutāṃ pūrvaṃ snuṣāṃ gāṇḍīvadhanvanaḥ
10,016.002c upaplavyagatāṃ dṛṣṭvā vratavān brāhmaṇo 'bravīt
10,016.003a parikṣīṇeṣu kuruṣu putras tava janiṣyati
10,016.003c etad asya parikṣittvaṃ garbhasthasya bhaviṣyati
10,016.004a tasya tad vacanaṃ sādhoḥ satyam eva bhaviṣyati
10,016.004c parikṣid bhavitā hy eṣāṃ punar vaṃśakaraḥ sutaḥ
10,016.005a evaṃ bruvāṇaṃ govindaṃ sātvatapravaraṃ tadā
10,016.005c drauṇiḥ paramasaṃrabdhaḥ pratyuvācedam uttaram
10,016.006a naitad evaṃ yathāttha tvaṃ pakṣapātena keśava
10,016.006c vacanaṃ puṇḍarīkākṣa na ca madvākyam anyathā
10,016.007a patiṣyaty etad astraṃ hi garbhe tasyā mayodyatam
10,016.007c virāṭaduhituḥ kṛṣṇa yāṃ tvaṃ rakṣitum icchasi
10,016.008 vāsudeva uvāca
10,016.008a amoghaḥ paramāstrasya pātas tasya bhaviṣyati
10,016.008a*0068_01 abhimanyoḥ sṛjaiṣīkāṃ garbhasthaḥ śāmyatāṃ śiśuḥ
10,016.008a*0068_02 aham etaṃ mṛtaṃ jātaṃ jīvayiṣyāmi bālakam
10,016.008c sa tu garbho mṛto jāto dīrgham āyur avāpsyati
10,016.008c*0069_01 ity uktaḥ pratyuvācedaṃ droṇaputraḥ smayann iva
10,016.008c*0069_02 yady astradagdhaṃ govinda jīvayasy evam astv iti
10,016.009a tvāṃ tu kāpuruṣaṃ pāpaṃ viduḥ sarve manīṣiṇaḥ
10,016.009c asakṛt pāpakarmāṇaṃ bālajīvitaghātakam
10,016.010a tasmāt tvam asya pāpasya karmaṇaḥ phalam āpnuhi
10,016.010c trīṇi varṣasahasrāṇi cariṣyasi mahīm imām
10,016.010e aprāpnuvan kva cit kāṃ cit saṃvidaṃ jātu kena cit
10,016.011a nirjanān asahāyas tvaṃ deśān pravicariṣyasi
10,016.011c bhavitrī na hi te kṣudra janamadhyeṣu saṃsthitiḥ
10,016.012a pūyaśoṇitagandhī ca durgakāntārasaṃśrayaḥ
10,016.012c vicariṣyasi pāpātman sarvavyādhisamanvitaḥ
10,016.013a vayaḥ prāpya parikṣit tu vedavratam avāpya ca
10,016.013c kṛpāc chāradvatād vīraḥ sarvāstrāṇy upalapsyate
10,016.014a viditvā paramāstrāṇi kṣatradharmavrate sthitaḥ
10,016.014c ṣaṣṭiṃ varṣāṇi dharmātmā vasudhāṃ pālayiṣyati
10,016.015a itaś cordhvaṃ mahābāhuḥ kururājo bhaviṣyati
10,016.015b*0071_01 prayayau jāhnavīkacchāt kṣiptāstraś cottarāṃ diśam
10,016.015c parikṣin nāma nṛpatir miṣatas te sudurmate
10,016.015c*0070_01 ahaṃ taṃ jīvayiṣyāmi dagdham astrāgnitejasā
10,016.015e paśya me tapaso vīryaṃ satyasya ca narādhama
10,016.016 vyāsa uvāca
10,016.016a yasmād anādṛtya kṛtaṃ tvayāsmān karma dāruṇam
10,016.016c brāhmaṇasya sataś caiva yasmāt te vṛttam īdṛśam
10,016.017a tasmād yad devakīputra uktavān uttamaṃ vacaḥ
10,016.017c asaṃśayaṃ te tad bhāvi kṣudrakarman vrajāśv itaḥ
10,016.018 aśvatthāmovāca
10,016.018a sahaiva bhavatā brahman sthāsyāmi puruṣeṣv aham
10,016.018c satyavāg astu bhagavān ayaṃ ca puruṣottamaḥ
10,016.019 vaiśaṃpāyana uvāca
10,016.019a pradāyātha maṇiṃ drauṇiḥ pāṇḍavānāṃ mahātmanām
10,016.019c jagāma vimanās teṣāṃ sarveṣāṃ paśyatāṃ vanam
10,016.020a pāṇḍavāś cāpi govindaṃ puraskṛtya hatadviṣaḥ
10,016.020c kṛṣṇadvaipāyanaṃ caiva nāradaṃ ca mahāmunim
10,016.021a droṇaputrasya sahajaṃ maṇim ādāya satvarāḥ
10,016.021c draupadīm abhyadhāvanta prāyopetāṃ manasvinīm
10,016.022a tatas te puruṣavyāghrāḥ sadaśvair anilopamaiḥ
10,016.022c abhyayuḥ sahadāśārhāḥ śibiraṃ punar eva ha
10,016.023a avatīrya rathābhyāṃ tu tvaramāṇā mahārathāḥ
10,016.023c dadṛśur draupadīṃ kṛṣṇām ārtām ārtatarāḥ svayam
10,016.024a tām upetya nirānandāṃ duḥkhaśokasamanvitām
10,016.024c parivārya vyatiṣṭhanta pāṇḍavāḥ sahakeśavāḥ
10,016.025a tato rājñābhyanujñāto bhīmaseno mahābalaḥ
10,016.025c pradadau tu maṇiṃ divyaṃ vacanaṃ cedam abravīt
10,016.026a ayaṃ bhadre tava maṇiḥ putrahantā jitaḥ sa te
10,016.026c uttiṣṭha śokam utsṛjya kṣatradharmam anusmara
10,016.027a prayāṇe vāsudevasya śamārtham asitekṣaṇe
10,016.027c yāny uktāni tvayā bhīru vākyāni madhughātinaḥ
10,016.028a naiva me patayaḥ santi na putrā bhrātaro na ca
10,016.028c naiva tvam api govinda śamam icchati rājani
10,016.029a uktavaty asi dhīrāṇi vākyāni puruṣottamam
10,016.029c kṣatradharmānurūpāṇi tāni saṃsmartum arhasi
10,016.030a hato duryodhanaḥ pāpo rājyasya paripanthakaḥ
10,016.030c duḥśāsanasya rudhiraṃ pītaṃ visphurato mayā
10,016.031a vairasya gatam ānṛṇyaṃ na sma vācyā vivakṣatām
10,016.031c jitvā mukto droṇaputro brāhmaṇyād gauraveṇa ca
10,016.032a yaśo 'sya pātitaṃ devi śarīraṃ tv avaśeṣitam
10,016.032c viyojitaś ca maṇinā nyāsitaś cāyudhaṃ bhuvi
10,016.033 draupady uvāca
10,016.033a kevalānṛṇyam āptāsmi guruputro gurur mama
10,016.033c śirasy etaṃ maṇiṃ rājā pratibadhnātu bhārata
10,016.034 vaiśaṃpāyana uvāca
10,016.034a taṃ gṛhītvā tato rājā śirasy evākarot tadā
10,016.034c guror ucchiṣṭam ity eva draupadyā vacanād api
10,016.035a tato divyaṃ maṇivaraṃ śirasā dhārayan prabhuḥ
10,016.035c śuśubhe sa mahārājaḥ sacandra iva parvataḥ
10,016.036a uttasthau putraśokārtā tataḥ kṛṣṇā manasvinī
10,016.036c kṛṣṇaṃ cāpi mahābāhuṃ paryapṛcchata dharmarāṭ
10,017.001 vaiśaṃpāyana uvāca
10,017.001a hateṣu sarvasainyeṣu sauptike tai rathais tribhiḥ
10,017.001c śocan yudhiṣṭhiro rājā dāśārham idam abravīt
10,017.002a kathaṃ nu kṛṣṇa pāpena kṣudreṇākliṣṭakarmaṇā
10,017.002c drauṇinā nihatāḥ sarve mama putrā mahārathāḥ
10,017.003a tathā kṛtāstrā vikrāntāḥ sahasraśatayodhinaḥ
10,017.003c drupadasyātmajāś caiva droṇaputreṇa pātitāḥ
10,017.004a yasya droṇo maheṣvāso na prādād āhave mukham
10,017.004c taṃ jaghne rathināṃ śreṣṭhaṃ dhṛṣṭadyumnaṃ kathaṃ nu saḥ
10,017.005a kiṃ nu tena kṛtaṃ karma tathāyuktaṃ nararṣabha
10,017.005c yad ekaḥ śibiraṃ sarvam avadhīn no guroḥ sutaḥ
10,017.006 vāsudeva uvāca
10,017.006a nūnaṃ sa devadevānām īśvareśvaram avyayam
10,017.006c jagāma śaraṇaṃ drauṇir ekas tenāvadhīd bahūn
10,017.007a prasanno hi mahādevo dadyād amaratām api
10,017.007c vīryaṃ ca giriśo dadyād yenendram api śātayet
10,017.008a vedāhaṃ hi mahādevaṃ tattvena bharatarṣabha
10,017.008c yāni cāsya purāṇāni karmāṇi vividhāny uta
10,017.009a ādir eṣa hi bhūtānāṃ madhyam antaś ca bhārata
10,017.009c viceṣṭate jagac cedaṃ sarvam asyaiva karmaṇā
10,017.010a evaṃ sisṛkṣur bhūtāni dadarśa prathamaṃ vibhuḥ
10,017.010c pitāmaho 'bravīc cainaṃ bhūtāni sṛja māciram
10,017.011a harikeśas tathety uktvā bhūtānāṃ doṣadarśivān
10,017.011c dīrghakālaṃ tapas tepe magno 'mbhasi mahātapāḥ
10,017.012a sumahāntaṃ tataḥ kālaṃ pratīkṣyainaṃ pitāmahaḥ
10,017.012c sraṣṭāraṃ sarvabhūtānāṃ sasarja manasāparam
10,017.013a so 'bravīt pitaraṃ dṛṣṭvā giriśaṃ magnam ambhasi
10,017.013c yadi me nāgrajas tv anyas tataḥ srakṣyāmy ahaṃ prajāḥ
10,017.014a tam abravīt pitā nāsti tvad anyaḥ puruṣo 'grajaḥ
10,017.014c sthāṇur eṣa jale magno visrabdhaḥ kuru vai kṛtim
10,017.015a sa bhūtāny asṛjat sapta dakṣādīṃs tu prajāpatīn
10,017.015c yair imaṃ vyakarot sarvaṃ bhūtagrāmaṃ caturvidham
10,017.016a tāḥ sṛṣṭamātrāḥ kṣudhitāḥ prajāḥ sarvāḥ prajāpatim
10,017.016c bibhakṣayiṣavo rājan sahasā prādravaṃs tadā
10,017.017a sa bhakṣyamāṇas trāṇārthī pitāmaham upādravat
10,017.017c ābhyo māṃ bhagavān pātu vṛttir āsāṃ vidhīyatām
10,017.018a tatas tābhyo dadāv annam oṣadhīḥ sthāvarāṇi ca
10,017.018c jaṅgamāni ca bhūtāni durbalāni balīyasām
10,017.019a vihitānnāḥ prajās tās tu jagmus tuṣṭā yathāgatam
10,017.019c tato vavṛdhire rājan prītimatyaḥ svayoniṣu
10,017.020a bhūtagrāme vivṛddhe tu tuṣṭe lokagurāv api
10,017.020c udatiṣṭhaj jalāj jyeṣṭhaḥ prajāś cemā dadarśa saḥ
10,017.021a bahurūpāḥ prajā dṛṣṭvā vivṛddhāḥ svena tejasā
10,017.021c cukrodha bhagavān rudro liṅgaṃ svaṃ cāpy avidhyata
10,017.022a tat praviddhaṃ tadā bhūmau tathaiva pratyatiṣṭhata
10,017.022c tam uvācāvyayo brahmā vacobhiḥ śamayann iva
10,017.023a kiṃ kṛtaṃ salile śarva cirakālaṃ sthitena te
10,017.023c kimarthaṃ caitad utpāṭya bhūmau liṅgaṃ praveritam
10,017.024a so 'bravīj jātasaṃrambhas tadā lokagurur gurum
10,017.024c prajāḥ sṛṣṭāḥ pareṇemāḥ kiṃ kariṣyāmy anena vai
10,017.025a tapasādhigataṃ cānnaṃ prajārthaṃ me pitāmaha
10,017.025c oṣadhyaḥ parivarteran yathaiva satataṃ prajāḥ
10,017.026a evam uktvā tu saṃkruddho jagāma vimanā bhavaḥ
10,017.026c girer muñjavataḥ pādaṃ tapas taptuṃ mahātapāḥ
10,018.001 vāsudeva uvāca
10,018.001a tato devayuge 'tīte devā vai samakalpayan
10,018.001c yajñaṃ vedapramāṇena vidhivad yaṣṭum īpsavaḥ
10,018.002a kalpayām āsur avyagrā deśān yajñocitāṃs tataḥ
10,018.002c bhāgārhā devatāś caiva yajñiyaṃ dravyam eva ca
10,018.003a tā vai rudram ajānantyo yāthātathyena devatāḥ
10,018.003c nākalpayanta devasya sthāṇor bhāgaṃ narādhipa
10,018.004a so 'kalpyamāne bhāge tu kṛttivāsā makhe 'maraiḥ
10,018.004c tarasā bhāgam anvicchan dhanur ādau sasarja ha
10,018.005a lokayajñaḥ kriyāyajño gṛhayajñaḥ sanātanaḥ
10,018.005c pañcabhūtamayo yajño nṛyajñaś caiva pañcamaḥ
10,018.006a lokayajñena yajñaiṣī kapardī vidadhe dhanuḥ
10,018.006c dhanuḥ sṛṣṭam abhūt tasya pañcakiṣkupramāṇataḥ
10,018.007a vaṣaṭkāro 'bhavaj jyā tu dhanuṣas tasya bhārata
10,018.007c yajñāṅgāni ca catvāri tasya saṃhanane 'bhavan
10,018.008a tataḥ kruddho mahādevas tad upādāya kārmukam
10,018.008c ājagāmātha tatraiva yatra devāḥ samījire
10,018.009a tam āttakārmukaṃ dṛṣṭvā brahmacāriṇam avyayam
10,018.009c vivyathe pṛthivī devī parvatāś ca cakampire
10,018.010a na vavau pavanaś caiva nāgnir jajvāla caidhitaḥ
10,018.010c vyabhramac cāpi saṃvignaṃ divi nakṣatramaṇḍalam
10,018.011a na babhau bhāskaraś cāpi somaḥ śrīmuktamaṇḍalaḥ
10,018.011c timireṇākulaṃ sarvam ākāśaṃ cābhavad vṛtam
10,018.012a abhibhūtās tato devā viṣayān na prajajñire
10,018.012c na pratyabhāc ca yajñas tān vedā babhraṃśire tadā
10,018.013a tataḥ sa yajñaṃ raudreṇa vivyādha hṛdi patriṇā
10,018.013c apakrāntas tato yajño mṛgo bhūtvā sapāvakaḥ
10,018.014a sa tu tenaiva rūpeṇa divaṃ prāpya vyarocata
10,018.014c anvīyamāno rudreṇa yudhiṣṭhira nabhastale
10,018.015a apakrānte tato yajñe saṃjñā na pratyabhāt surān
10,018.015c naṣṭasaṃjñeṣu deveṣu na prajñāyata kiṃ cana
10,018.016a tryambakaḥ savitur bāhū bhagasya nayane tathā
10,018.016c pūṣṇaś ca daśanān kruddho dhanuṣkoṭyā vyaśātayat
10,018.017a prādravanta tato devā yajñāṅgāni ca sarvaśaḥ
10,018.017c ke cit tatraiva ghūrṇanto gatāsava ivābhavan
10,018.018a sa tu vidrāvya tat sarvaṃ śitikaṇṭho 'vahasya ca
10,018.018c avaṣṭabhya dhanuṣkoṭiṃ rurodha vibudhāṃs tataḥ
10,018.019a tato vāg amarair uktā jyāṃ tasya dhanuṣo 'cchinat
10,018.019c atha tat sahasā rājaṃś chinnajyaṃ visphurad dhanuḥ
10,018.020a tato vidhanuṣaṃ devā devaśreṣṭham upāgaman
10,018.020c śaraṇaṃ saha yajñena prasādaṃ cākarot prabhuḥ
10,018.021a tataḥ prasanno bhagavān prāsyat kopaṃ jalāśaye
10,018.021c sa jalaṃ pāvako bhūtvā śoṣayaty aniśaṃ prabho
10,018.022a bhagasya nayane caiva bāhū ca savitus tathā
10,018.022c prādāt pūṣṇaś ca daśanān punar yajñaṃ ca pāṇḍava
10,018.023a tataḥ sarvam idaṃ svasthaṃ babhūva punar eva ha
10,018.023c sarvāṇi ca havīṃṣy asya devā bhāgam akalpayan
10,018.024a tasmin kruddhe 'bhavat sarvam asvasthaṃ bhuvanaṃ vibho
10,018.024c prasanne ca punaḥ svasthaṃ sa prasanno 'sya vīryavān
10,018.025a tatas te nihatāḥ sarve tava putrā mahārathāḥ
10,018.025c anye ca bahavaḥ śūrāḥ pāñcālāś ca sahānugāḥ
10,018.026a na tan manasi kartavyaṃ na hi tad drauṇinā kṛtam
10,018.026c mahādevaprasādaḥ sa kuru kāryam anantaram
Distributed under a Creative Commons Attribution-NonCommercial-ShareAlike 4.0 International License.

Holder of rights
GRETIL project

Citation Suggestion for this Object
TextGrid Repository (2025). Epics Collection. Mahābhārata: Sauptikaparvan. Mahābhārata: Sauptikaparvan. GRETIL. GRETIL project. https://hdl.handle.net/21.11113/0000-0016-D1FE-E