Milindapanha 1

Namo tassa bhagavato arahato sammāsambuddhassa.

Bāhira kathā

Milindo nāma so rājā sāgalāyampuruttame

Upagañji nāgasenaṃ gaṅgā'va yatha sāgaraṃ.

Āsajja rājā citrakathiṃ ukkādhāraṃ tamonudaṃ,

Apucchi nipuṇe pañhe ṭhānāṭhānagate puthū.

Pucchā vissajjanā ceva gambhīratthupanissitā

Hadayaṅgamā kaṇṇasukhā abbhutā lomahaṃsanā.

Abhidhammavinayogāḷhā suttajālasamattitā. -1.

Nāgasenakathā citrā opammehi nayehi ca.

Tattha ñāṇaṃ paṇidhāya hāsayitvāna mānasaṃ

Suṇotha nipuṇe pañhe kaṅkhāṭhānavidāḷane'ti.

Taṃ yathānusūyate: atthi yonakānaṃ nānāpuṭabhedanaṃ sāgalannāma nagaraṃ

nadīpabbatasobhitaṃ ramaṇīyabhumippadesabhāgaṃ

ārāmuyyānopavanataḷākapokkharaṇīsampannaṃ nadīpabbatavanarāmaṇeyyakaṃ

sutavantanimmitaṃ nihatapaccatthikapaccāmittaṃ anupapīḷitaṃ

vividhavicitradaḷhamaṭṭālakoṭṭhakaṃ pavarapacuragopūratoraṇaṃ

gambhīraparikhapaṇḍarapākāraparikkhittantepuraṃ suvibhattavīthicaccaracatukka

siṅghāṭakaṃ suppasāritānekavidhavarabhaṇḍaparipuritantarāpaṇaṃ [PTS Page 002] [\q

2/] vivadhadānaggasatasamūpasobhitaṃ

himagirisikharasaṅkāsavarabhavanasatasahassapatimaṇḍitaṃ gajahayarathapattisamākulaṃ

abhirūpanaranāri gaṇānucaritaṃ ākiṇṇajanamanussaṃ puthukhattiyabrāhmaṇavessasuddaṃ

vividhasamaṇabrāhmaṇasabhājanasaṅghaṭitaṃ-3. Bahuvidhavijjāvantanaravīranisevitaṃ

kāsikakoṭumbarakādinānāvidhavatthāpaṇasampannaṃ

suppasāritarucirabahuvidhapupphagandhāpaṇagandhagandhitaṃ

āsiṃsaniyyabahuratanaparipūritaṃ

------

1. Samattitā (sī. Mu) 2. Carapavara gopuratoraṇaṃ (kesuci potthakesu)

3. Saṅghāṭitaṃ (sī. Mu. )

[SL Page 002] [\x 2/]

Disāmukhasuppasāritāpaṇasiṅgāravāṇijagaṇānucaritaṃ

kahāpaṇarajatasuvaṇṇakaṃsapattharaparipūritaṃ-4. Pajjotamānanidhiniketaṃ

pahūtadhanadhaññavittūpakaraṇaṃparipuṇṇakosakoṭṭhāgāraṃbavhannapānaṃ

bahuvidhakhajjabhojjaleyyapeyyāsāyanīyaṃ uttarakurusaṅkāsaṃ sampannasassaṃ

ālakamandā viya devapuraṃ.

2. Ettha ṭhatvā tesaṃ pubbakammaṃ kathetabbaṃ. Kathentena ca chaddhā vibhajitvā

kathetabbaṃ. Seyyathīdaṃ: pubbayogo milindapañhaṃ lakkhaṇapañhaṃ meṇḍakapañhaṃ

anumānapañhaṃ opammakathāpañhanti. Tattha milindapañho lakkhaṇapañho

vimaticchedanapañho'ti duvidho meṇḍakapañho'pi mahāvaggekā yogikathāpañho'ti

duvidho. Pubbayogo'ti tesaṃ pubbakammaṃ.

Pubbayogo

1. Atīte kira kassapassa bhagavato sāsane vattamāne gaṅgāya samīpe ekasmiṃ āvāse

mahābhikkhusaṅgho paṭivasati. Tattha vattasīlasampannā bhikkhū pāto'va uṭṭhāya

yaṭṭhisammuñjaniyo ādāya buddhaguṇe āvajjentā aṅgaṇaṃ sammajjitvā kacavarabyūhaṃ-5.

Karonti atheko bhikkhu ekaṃ sāmaṇeraṃ 'ehi sāmaṇera imaṃ kacavaraṃ chaḍḍehī'ti āha. So

asuṇanto viya gacchati. So dutiyampi tatiyampi āmantīyamāno asuṇanto viya gacchateva.

Tato so bhikkhu 'dubbaco ayaṃ sāmaṇero'ti kuddho [PTS Page 003] [\q 3/]

sammuñjanidaṇḍena pahāraṃ adāsi. Tato so rodantobhayena kacavaraṃ chaḍḍento 'iminā

kacavarachaḍḍanapuññakammena, yāvāhaṃ nibbāṇaṃpāpuṇāmi, etthantare

nibbattanibbattaṭṭhāne majjhantika suriyo viya mahesakkho mahātejo bhaveyya'nti

paṭhamapatthanaṃ paṭṭhapesi. Kacavaraṃ chaḍḍetvā nahānatthāya gaṅgātitthaṃ gato

gaṅgāya ūmivegaṃ gaggarāyamānaṃ disvā'yāvāhaṃ nibbāṇaṃ pāpuṇāmi etthantare

nibbattanibbattaṭṭhāne ayaṃ ūmivego viya ṭhānuppattikapaṭibhāno bhaveyyaṃ

akkhayapaṭibhāno'ti dutiyampi pathanaṃ paṭṭhapesi. So'pi bhikkhu sammuñjanisālāyaṃ

sammuñjaniṃ ṭhapetvā nahānatthāya gaṅgātitthaṃ gacchanto sāmaṇerassa patthanaṃ sutvā

'esa mayā payojito'pi tāva evaṃ pattheti. Mayhaṃ kiṃ na samijjhissatī'ti cintetvā, yāvāhaṃ

nibbāṇaṃ pāpūṇāmi, etthantare nibbattanibbattaṭṭhāne ayaṃ gaṅgāūmivego viya

akkhayapaṭibhāno bhaveyyaṃ. Iminā pucchitapucchitaṃ sabbaṃ pañhapaṭibhānaṃ vijaṭetuṃ

nibbeṭhetuṃ samattho bhaveyya'nti pathanaṃ paṭṭhapesi. Te ubho'pi devesu ca manussesu

ca saṃsarantā ekaṃ buddhantaraṃ khepesuṃ atha amhākaṃ bhagavatā'pi yathā

moggaliputtatissathero dissati evamete'pi

-----

4. Paripūraṃ (sī. Mu. ) 5. Kacavaraṃ byuhaṃ (sī. Mu. )

Dissanti "mama parinibbāṇato pañcavassasate atikkante ete uppajjissantī"ti. "Yaṃ mayā

sukhumaṃ katvā desitaṃ dhammavinayaṃ, taṃ ete pañhapucchana - opammayuttivasena

nijjaṭaṃ niggumbaṃ katvā vibhajissantī"ti ca niddiṭṭhā.

2. Tesu sāmaṇero jambudīpe sāgalanagare milindo nāma rājā ahosi paṇḍito vyatto

medhāvī paṭibalo, atītānāgatapaccuppannānaṃ samantayogavidhānakiriyānaṃ karaṇakāle

nisammakārī hoti. Bahūni cassa sathāni uggahitāni honti seyyathīdaṃ: suti sumati-6.

Saṅkhyayogā ñāya-7. Vesesikāgaṇitaṃ gandhabbaṃ tikicchā catubbedā purāṇā itihāsā jotisaṃ

māyā hetu mantaṇā yuddhaṃ chando sāmuddi [PTS Page 004] [\q 4/] vacanena

ekūnavīsati. Vādī durāsado duppasaho puthutitthakarānaṃ aggamakkhāyati.

Sakalajambudīpe milindena raññā samo koci nāhosi yadidaṃ thāmena javena suriyena

paññāya. Aḍḍho mahaddhano mahābhogo anantabalavāhano.

3. Athekadivasaṃ milindo rājā anantabalavāhanaṃ caturaṅginībalaggasenābyuhaṃ

dassanakamyatāya nagarā nikkhamitvā bahinagare senāgaṇanaṃ kāretvā, so rājā

bhassappavādako lokāyatavitaṇḍajanasallāpappavattanakotuhalo suriyaṃ oloketvā amacce

āmanatesi: "bahu tāva divasāvaseso. Kiṃ karissāma idāneva nagaraṃpavisitvā? Atthi koci

paṇḍito samaṇo vā brāhmaṇo vā saṅghī gaṇī gaṇācariyo api arahantaṃ

sammāsambuddhaṃ paṭijānamāno yo mayā saddhiṃ sallapituṃ sakkoti kaṅkhaṃ

paṭivinetunti. ?" Evaṃ vutte pañcasatā yonakā rājānaṃ etadavocuṃ: "atthi mahārāja cha

sattāro pūraṇo kassapo, makkhalī gosālo, nigaṇṭho nātaputto, sañjayo bellaṭṭhiputto, ajito

kesakambalī, kakudho kaccāyano. Te saṅghino gaṇino gaṇācariyakā ñātā yassasino

titthakarā sādhusammatā bahujanassa. Gaccha tvaṃ mahārāja, te pañhaṃ pucchassu, kaṅkaṃ

paṭivinayassū"ti.

4. Atha kho milindo rājā pañcahi yonakasatehi parivuto bhadravāhanaṃ rathavaramāruyha

yena pūraṇo kassapo tenupasaṃkami. Upasaṃkamitvā pūraṇena kassapena saddhiṃ

sammodi. Sammodanīyaṃ

Kathaṃ sārāṇīyaṃ vītisāretvā ekamantaṃnisīdi. Ekamantaṃ nisinno kho milindo rājā

pūraṇaṃ kassapaṃ etadavoca: "ko bhante kassapa lokaṃ pāletī?"Ti.

"Paṭhavī mahārāja lokaṃ pāletī"ti.

------

6. Sammutī (sī. Mu. ) 7. Nītī (sī. Mu. )

[SL Page 004] [\x 4/]

"Yadi bhante kassapa paṭhavi lokaṃ pāleti, atha kasmā avīcinirayaṃ gacchantā sattā

paṭhaviṃ [PTS Page 005] [\q 5/] atikkamitvā gacchantī?"Ti.

Evaṃ vutte pūraṇo neva sakkhi ogilituṃ, na vā sakkhi uggilituṃ. Pattakkhandho tuṇhībhuto

pajjhāyanto nisīdi.

5. Atha kho milindo rājā makkhaliṃgosālaṃ etadavoca: "atthi bhante gosāla kusalākusalāni

kammāni? Atthi sukaṭadukkaṭānaṃ kammānaṃ phalaṃ vipāko?"Ti.

"Nathi mahārāja kusalākusalāni kammāni natthi sukaṭadukkaṭānaṃ kammānaṃ phalaṃ

vipāko. Ye te mahārāja idha loke khattiyā te paralokaṃ gantvā'pi puna khattiyā 'va

bhavissanti. Ye te brāhmaṇā vessā suddā caṇḍālā pukkusā, te paralokaṃ gantvāpi puna

brāhmaṇā vessā suddā caṇḍālā pukkusā'va bhavissanti. Kiṃ kusalākusalehi kammehī?"Ti.

"Yadi bhante gosāla idha loke khattiyā brāhmaṇā vessā suddā caṇḍālā pukkusā te

paralokaṃ gantvāpi puna khattiyā brāhmaṇā vessā suddā caṇḍālā pukkusā'va bhavissanti

natthi kusalākusalehi kammehi karaṇīyaṃ. Tena hi bhante gosāla ye te idha loke

hatthacchinnā, te paralokaṃ gantvāpi puna hatthacchinnā'va bhavissanti, ye pādacchinnā te

pādacchinnā'va bhavissanti. Ye kaṇṇanāsacchinnā te kaṇṇanāsacchinnā'va bhavissantī?"Ti.

Evaṃ vutte gosālo tuṇhī ahosi. Atha kho milindassa rañño etadahosi: "tuccho vata bho

jambudīpo! Palāpo vata bho jambudīpo! Natthi koci samaṇo vā brāhmaṇo vā yo mayā

saddhiṃ sallapituṃ sakkoti kaṅkhaṃ paṭivinetu'nti.

6. Atha kho milindo rājā amacce āmantesi: ramaṇīyā vata bho dosinā ratti! Kannukhavajja

samaṇaṃ vā brāhmaṇaṃ vā upasaṅkameyyāma pañhaṃ pucchituṃ? Ko mayā saddhiṃ

sallapituṃ sakkoti kaṅkhaṃ paṭivinetu?"Nti. Evaṃ vutte amaccā tuṇhībhūtā rañño mukhaṃ

olokayamānā aṭṭhaṃsu.

7. Tena kho pana samayena sāgalanagaraṃ dvādasavassāni suññaṃ ahosi

samaṇabrāhmaṇagahapatipaṇḍitehi. Yattha samaṇabrāhmaṇagahapatipaṇḍitā

paṭivasantīti suṇāti, tatha gantvā rājā te pañhaṃ pucchati. [PTS Page 006] [\q 6/] te

sabbe'pi pañhavissajjanena rājānaṃ ārādhetuṃ asakkontā yena vā tena vā pakkamanti. Ye

aññaṃ disaṃ na pakkamanti te sabbe tuṇhībhūtā acchanti.

[SL Page 005] [\x 5/]

Bhikkhū pana yebhuyyena himavantameva gacchanti. Tena kho pana samayena koṭisatā

arahanto himavante pabbate rakkhitatale paṭivasanti.

8. Atha kho āyasmā assagutto dibbāya sotadhātuyā milindassa rañño vacanaṃ sutvā

yugandharamatthake bhikkusaṅghaṃ sannipātetvā bhikkhū pucchi: "atthāvuso koci bhikkhu

paṭibalo milindena raññā saddhiṃ sallapituṃ. Kaṅkaṃ paṭivinetunti?" Evaṃ vutte koṭisatā

arahanto tuṇhī ahesuṃ. Dutiyampi kho tatiyampi kho puṭṭhā tuṇhī ahesuṃ. Atha kho

āyasmā assagutto bhikkhusaṅghaṃ etadavoca: "atthāvuso tāvatiṃsabhavane vejayantassa

pācīnato ketumatī nāma vimānaṃ. Tattha mahāseno nāma devaputto paṭivasati. So paṭibalo

tena milindena raññā saddhiṃ sallapituṃ kaṅkhaṃ paṭivinetunti. " Atha kho koṭisatā

arahanto yugandharapabbate antarahitā tāvatiṃsabhavane pāturahesuṃ. Addasā kho sakko

devānamindo te bhikkhū dūrato'va āgacchante. Disvāna yenāyasmā assagutto

tenupasaṅkami. Upasaṅkamitvā āyasmantaṃ assaguttaṃ abhivādetvā ekamantaṃ aṭṭhāsi

ekamantaṃ ṭhito kho sakko devānamindo āyasmantaṃ assaguttaṃ etadavoca: "mahā kho

bhante bhikkhusaṅgho anuppatto ahaṃ saṅghassa ārāmiko. Kenattho? Kiṃ mayā

karaṇīyanti?" Atha kho āyāsmā assagutto sakkaṃ devānamindaṃ etadavoca: "ayaṃ kho

mahārāja jambudīpe sāgalanagare milindo nāma rājā vādī durāsado duppasaho

puthutithakarānaṃ aggamakkhāyati so bhikkhusaṅghaṃ upasaṅkamitvā diṭṭhivādena

pañhaṃ pacchitvā bhikkhusaṅghaṃ viheṭhetī"ti. Atha kho sakko devānamindo āyasmantaṃ

assaguttaṃ etadavoca: "ayaṃ kho bhante milindo rājā ito cuto manussesu uppanno eso kho

bhante ketumatīvimāne mahāseno nāma devaputto paṭivasati. [PTS Page 007] [\q 7/]

so tena milindena raññā saddhiṃ paṭibalo sallapituṃ, kaṅkhaṃ paṭivinetuṃ. Taṃ devaputtaṃ

yācissāma manussa lokuppattiyā"ti.

9. Atha kho sakko devānamindo bhikkusaṅghaṃ purakkhatvā ketumatīvimānaṃ pavisitvā

mahāsenaṃ devaputtaṃ āliṅgitvā etadavoca: "yācati taṃ mārisa bhikkhusaṅgho

manussalokuppattiyā"ti. "Na me bhante manussalokenattho. Kammabahulena tibbo

manussaloko. Idhevāhaṃ bhante devaloke uparūparuppattiko hutvā parinibbāyissāmī"ti.

Dutiyampi kho tatiyampi kho sakke devānaminde yāvante mahāseno devaputto evamāha:

"na me bhante manussalokenatho. Kammabahulena tibbo manussaloko. Idhevāhaṃ bhante

devaloke uparūparuppattiko hutvā parinibbāyissāmī"ti.

[SL Page 006] [\x 6/]

10. Atha kho āyasmā assagutto mahāsenaṃ devaputtaṃ etadavoca: "idha mayaṃ mārisaṃ

sadevakaṃ lokaṃ anuvilokayamānā aññatra tayā milindassa raññovādaṃ bhinditvā sāsanaṃ

paggahetuṃ samatthaṃ aññaṃ kañci na passāma. Yācati taṃ mārisa bhikhusaṅgho. Sādhu

sappurisa! Manussaloke nibbattitvā dasabalassa sāsanaṃ paggaṇhitvā dehī"ti. Evaṃ vutte

mahāseno devaputto, "ahaṃ kira milindassa rañño vādaṃ bhinditvā sāsanaṃ paggahetuṃ

samattho bhavissāmī"ti haṭṭhatuṭṭho udaggudaggo hutvā "sādhu bhante! Manussaloke

uppajjissāmī"ti paṭiññaṃ adāsi.

11. Atha kho te bhikkū devaloke taṃ karaṇīyaṃ tīretvā devesu tāvatiṃsesu antarahitā

himavante pabbate rakkhitatale pāturahesuṃ. Atha kho āyasmā assagutto bhikkhusaṅghaṃ

etadavoca: "atthāvuso imasmiṃ bhikkhusaṅghe koci bhikkhu sannipātaṃ anāgato"ti. Evaṃ

vutte aññataro bhikkhu āyasmantaṃ assaguttaṃ etadavoca: "atthi bhante āyasmā rohaṇo ito

sattame divase [PTS Page 008] [\q 8/] himavantaṃ pabbataṃ pavisitvā nirodhaṃ

samāpanno tassa santike dūtaṃ pāhethā"ti. Āyasmā'pi rohaṇo taṃ khaṇaññeva nirodhā

vuṭṭhāya "saṅgho maṃ patimānetī?"Ti himavante pabbate antarahito rakkhitatale

koṭisatānaṃ arahantānaṃ purato paturahosi atha kho āyasmā assagutto āyasmantaṃ rohaṇaṃ

etadavoca: "kinnu kho āvuso rohana buddhasāsane palujjante na passasi saṅghassa

karaṇīyānī?"Ti.

"Amanasikāro me bhante ahosī"ti.

"Tena hāvuso rohaṇa daṇḍakammaṃ karohī"ti.

"Kiṃ bhante karomī?"Ti.

"Atthāvuso rohaṇa himavantapabbatapasse kajaṅgalā nāma brāhmaṇagāmo. Tattha

sonuttaro nāma brāhmaṇo paṭivasati. Tassa putto uppajjissati nāgaseno nāma dārako. Tena

hi tvaṃ āvuso rohaṇa dasamāsādhikāni sattavassāni taṃ kulaṃ piṇḍāya pavisa. Piṇḍāya

pavisitvā nāgasenaṃ dārakaṃ nīharitvā pabbājehi. Pabbajite ca tasmiṃ daṇḍakammato

muccissasī"ti āha.

12. Āyasmā'pi kho rohaṇo sādhū'ti sampaṭicchi mahāseno'pi kho devaputto devalokā cavitvā

sonuttarabrahmaṇassa bhariyāya kucchismiṃ paṭisandhiṃ aggahesi. Saha

paṭisandhiggahaṇā tayo acchariyā abbhutā dhammā pāturahesuṃ: āyudhabhaṇḍāni

pajjaliṃsu, aggasassaṃ

[SL Page 007] [\x 7/]

Abhinipphannaṃ, mahāmegho abhippavassi. Āyasmā'pi kho rohaṇo tassa

paṭisandhiggahaṇato paṭṭhāya dasamāsādhikāni sattavassāni taṃ kulaṃ piṇḍāya pavisanto,

ekadivasampi kaṭacchumattaṃ bhattaṃ vā uḷuṅkamattaṃ yāguṃ vā abhivādanaṃvā

añjalikammaṃ vā sāmīcikammaṃ vā nālatha. Atha kho akkosaññeva paribhāsaññeva

paṭilabhati. 'Aticchatha bhante'ti vacanamattampi vattā nāma nāhosi. Dasamāsādhikānaṃ

pana sattannaṃ vassānaṃ accayena ekadivasaṃ 'aticchatha bhante'ti vacanamattaṃ alattha taṃ

divasameva brāhmaṇo'pi [PTS Page 009] [\q 9/] bahikammantā āgacchanto paṭipathe

theraṃ disvā, "kiṃ bho pabbajita amhākaṃ gehamagamatthā?"Ti āha.

"Āma brāhmaṇa agammahā"ti.

"Api kiñci lahitthā?"Ti.

"Āma brāhmaṇa labhimhā"ti.

13. So attamano-8. Gehaṃ gantvā pucchi: "tassa pabbajitassa kiñci adatthā?"Ti. "Na kiñci

adamhā"ti. Brāhmaṇo dutiyadivase gharadvāre yeva nisīdi"ajja pabbajitaṃ musāvādena

niggahessāmī"ti. Thero dutiyadivase brāhmaṇassa gharadvāraṃ sampatto. Brāhmaṇo theraṃ

disvā'va evamāha: "tumhe hiyyo amhākaṃ gehe kiñci alabhitvāyeva labhimhā"ti avocuttha.

Vaṭṭati nu kho tumhākaṃ musāvādo?"Ti. Thero āha: "mayaṃ brāhmaṇa tumhākaṃ gehe

dasamāsādhikāni sattavassāni 'aticchathā'ti vacanamattampi alahitvā hiyyo 'aticchathā'ti

vacanamattaṃ labhimha. Athetaṃ vacanapaṭisatthāramattaṃ upādāya evamavocumhā"ti.

Brāhmaṇo cintesi "ime vācāpaṭisanthāramattampi labhitvā janamajjhe labhimbhā'ti

pasaṃsanti. Aññaṃ kiñci khādanīyaṃ vā bhojanīyaṃ vā labhitvā kasmā nappasaṃsantī"ti

pasīditvā attano atthāya paṭiyāditabhattato kaṭacchubhikkhaṃ tadupiyaṃ ca vyañjanaṃ

dāpetvā "imaṃ bhikkhaṃ sabbakālaṃ tumhe labhissathā"ti āha. So puna divasatoppabhūti

upasaṅkamantassa therassa upasamaṃ disvā bhiyyosomattāya pasīditvā theraṃ niccakālaṃ

attano ghare bhattavissaggakaraṇatthāya yāci. Thero tuṇhībhāvena adhivāsetvā divase

divase bhattakiccaṃ katvā gacchanto thokaṃ thokaṃ buddhavacanaṃ kathetvā gacchati.

14. Sā'pi kho brāhmaṇi dasamāsaccayena puttaṃ vijāyi. 'Nāgaseno'ti'ssa nāmaṃ ahosi. So

anukkamena vaḍḍhanto sattavassiko jāto. Atha kho nāgasenassa dārakassa pitā nāgasenaṃ

dārakaṃ etadavoca: [PTS Page 010] [\q 10/] "imasmiṃ kho tāta nāgasena brāhmaṇakule

sikkhāni sikkheyyāsī"ti.

-------

8. Anattamano (kesuci)

[SL Page 008] [\x 8/]

"Katamāni tāta imasmiṃ brāhmaṇakule sikkhāni nāmā?"Ti.

"Tayo kho tāta nāgasena vedā sikkhāni nāma. Avasesāni sippāni sippaṃ nāmā"ti.

"Tena hi tāta sikkhissāmī"ti.

15. Atha kho sonuttaro brāhmaṇo ācariyassa brāhmaṇassa ācariyabhāgaṃ sahassaṃ datvā

antopāsāde ekasmiṃ gabbhe ekato mañcakaṃ paññāpetvā ācariyabrāhmaṇaṃ etadavoca:

"sajjhāyāpehi kho tvaṃ brāhmaṇa imaṃ dārakaṃ mantānī"ti.

"Tena hi tāta dāraka uggaṇhāhi mantānī"ti.

"Ācariyabrāhmaṇo sajjhāyati. Nāgasenadārakassa ekeneva uddesena tayo vedā hadayaṅgatā

vācuggatā sūpadhāritā suvavatthāpitā sumanasikatā ahesuṃ. Sakimevāssa cakkhuṃ udapādi

tīsu vedesu sanighaṇḍukeṭubhesu sākkharappabhedesu itihāsapañcamesu. Padako

veyyākaraṇo lokāyatamahāpurisalakkhaṇesu anavayo cāhosi.

16. Atha kho nāgaseno dārako pitaraṃ etadavoca: atthi nukho tāta imasmiṃ brāhmaṇakule

ito uttarimpi sikkhitabbāni udāhu ettakānevā?"Ti.

"Natthi tāta nāgasena imasmiṃ brāhmaṇakule ito uttariṃ sikkhitabbāni. Ettakāneva

sikkhitabbānī"ti.

Atha kho nāgaseno dārako ācariyassa anuyogaṃ datvā pāsādā oruyha pubbavāsanāya

coditahadayo rahogato patisallīno attano sippassa ādimajjhapariyosānaṃ olokento ādimhi vā

majjhe vā pariyosāne vā appamattakampi sāraṃ adisvā "tucchā vata bho ime vedā! Palāpā

vata bho ime vedā! Asārā nissārā!"Ti vippaṭisārī anattamano ahosi.

17. Tena kho pana samayena āyasmā rohaṇo vattaniye senāsane nisinno nāgasenassa

dārakassa cetasā ceto parivitakkamaññāya nivāsetvā pārupitvā pattacīvaramādāya vattaniye

senāsane antarahito kajaṅgalabrāhmaṇagāmassa purato pāturahosi. Addasā kho nāgaseno

dārako attano gharadvārakoṭṭhake ṭhito āyasmantaṃ rohaṇaṃ dūrato'va āgacchantaṃ

disvāna attamano udaggo pamudito pītisomanassajāto 'appe va

[SL Page 009] [\x 9/]

Nāmāyaṃpabbajito kañci sāraṃ jāneyyā!'Ti, yenāyasmā rohaṇo tenupasaṅkami.

Upasaṅkamitvā [PTS Page 11] [\q 11/] āyasmantaṃ rohaṇaṃ etadavoca: 'ko nu kho tvaṃ

mārisa ediso bhaṇḍukāsāvavasano?"Ti.

"Pabbajito nāmāhaṃ dārakā"ti.

"Kena tvaṃ mārisa pabbajito nāmāsī?Ti.

Pāpakānaṃ malānaṃ pabbājetuṃ pabbajito. Tasmā'haṃ dāraka pabbajito nāmā"ti.

18. "Kiṃkāraṇā mārisa kesā te na yathā aññesanti?"

"Soḷasime dāraka paḷibodhe disvā kesamassuṃ ohāretvā pabbajito katame soḷasa?

Alaṅkārapaḷibodho, maṇḍanapaḷibodho, telamakkhaṇapaḷibodho, dhovanapaḷibodho,

mālāpaḷibodho, gandhapaḷibodho, vāsanapaḷibodho, harīṭakapaḷibodho,

āmalakapaḷibodho, raṃgapaḷibodho, bandhanapaḷibodho, kocchapaḷibodho,

kappapaḷibodho, vijaṭanapaḷibodho, ūkāpaḷibodho, kesesu vilūnesu socanti kilamanti

paridevantī urattāliṃ kandanti sammohaṃ āpajjanti. Imesu kho dāraka soḷasasu paḷibodhesu

paḷiguṇḍitā manussā sabbāni atisukhumāni sippāni nāsentī"ti.

19. "Kiṃkāraṇā mārisa vatthāni'pi te na yathā aññesanti?"

"Kāmanissitāni kho dāraka vatthāni kamanīyāni gihivyañjanāni yāni kānici kho bhayāni

vatthato uppajjanti, tāni kāsāvavasanassa na honti. Tasmā vatthāni'pi me na yathā aññesanti.

"

"Jānāsi kho tvaṃ mārisa sippāni nāmā?"Ti.

"Āma dāraka jānāmahaṃ sippāni. Yaṃ loke uttamaṃ mantaṃ tampi jānāmī"ti.

"Mayhampi taṃ mārisa dātuṃ sakkā?"Ti.

"Āma dāraka sakkā"ti.

"Tena hi me dehī"ti.

"Akālo kho dāraka. Antaragharaṃ piṇḍāya paviṭṭhamhā"ti.

20. Atha kho nāgaseno dārako āyasmato rohaṇassa hatthato pattaṃ gahetvā gharaṃ

pavesetvā paṇītena khādanīyena bhojanīyena sahatthā santappetvā sampavāretvā

ayasmantaṃ rohaṇaṃ bhuttāviṃ onītapattapāṇiṃ etadavoca: "dehi me'dāni mārisa mantanti.

"

[SL Page 010] [\x 10/]

Yadā kho tvaṃ dāraka nippaḷibodho hutvā mātāpitaro anujānāpetvā mayā gahitaṃ

pabbajitavesaṃ gaṇhissasi, tadā dassāmī"ti thero āha.

Atha kho [PTS Page 12] [\q 12/] nāgaseno dārako mātāpitaro upasaṅkamitvā āha:

"amma tāta, ayaṃ pabbajito yaṃ loke uttamaṃ mantaṃ taṃ jānāmī'ti vadati. Na ca

attanosantike apabbajitassa deti ahaṃ etassa santike pabbajitvā taṃ mantaṃ ugganhissāmī"ti.

21. Athassa mātāpitaro "pabbajitvā'pi no putto mantaṃ uggaṇhātu. Gahetvā punāgacchatī"ti

maññamānā 'gaṇha puttā'ti anujāniṃsu. Atha kho āyasmā rohaṇo nāgasenaṃ dārakaṃ ādāya

yena vattaniyaṃ senāsanaṃ yena vijambhavathu tenupasaṅkami. Upasaṅkamitvā

vijambhavathusmiṃ senāsane ekarattiṃ vasitvā yena rakkhitatalaṃ tenupasaṅkami.

Upasaṅkamitvā koṭisatānaṃ arahantānaṃ majjhe nāgasenaṃ dārakaṃ pabbājesi pabbajito ca

panāyasmā nāgaseno āyasmantaṃ rohaṇaṃ etadavoca: "gahito me bhante tava veso. Detha

me'dāni mantanti. " Atha kho āyasmā rohaṇo "kimhi nu kho'haṃ nāgasenaṃ paṭhamaṃ

vineyyaṃ suttante vā abhidhamme vā?"Ti cintetvā, "paṇḍito kho ayaṃ nāgaseno, sakkoti

sukheneva abhidhammaṃ pariyāpuṇitunti" paṭhamaṃ abhidhamme vinesi. Ayasmā ca

nāgaseno "kusalā dhammā akusalādhammā avyākatā dhammā"ti tikadukapatimaṇḍitaṃ

dhammasaṅgaṇiṃ, khandhavibhaṅgādiaṭṭhārasavibhaṅgapatimaṇḍitaṃ

vibhaṅgappakaraṇaṃ, "saṅgaho asaṅgaho"ti ādinā cuddasavidhena vibhattaṃ

dhātukathāppakaraṇaṃ 'khandhapaññatti āyatanapaññattī"ti ādinā chabbidhena vibhattaṃ

puggalapaññattiṃ, "sakavāde pañcasuttasatāni paravāde pañcasuttasatānī"ti suttasahassaṃ

samodhānetvā vibhattaṃ kathāvatthuppakaraṇaṃ, "mūlayamakaṃ khandhayamakanti" ādinā

dasavidhena vibhattaṃ yamakaṃ, "hetupaccayo ārammaṇapaccayo"ti ādinā

catuvīsatividhena vibhattaṃ paṭṭhānappakaraṇanti sabbantaṃ abhidhammapiṭakaṃ ekeneva

sajjhāyena paguṇaṃ katvā, [PTS Page 13] [\q 13/] "tiṭṭhatha bhante, na puna osāretha.

Ettakenevāhaṃ sajjhāyissāmī"ti āha. Athāyasmā nāgaseno yena koṭisatā arahanto

tenupasaṅkami. Upasaṅkamitvā koṭisatānaṃ arahantānaṃ etadavoca: "ahaṃ kho bhante

'kusalā dhammā akusalā dhammā avyākatā dhammā'ti imesu tīsu padesu pakkhipitvā

sabbantaṃ abhidhammapiṭakaṃ vitthārena osāressāmī"ti.

"Sādhu nāgasena, osārehī"ti.

[SL Page 011] [\x 11/]

22. Atha kho āyasmā nāgaseno sattamāsāni sattappakaraṇe vitthārena osāresi. Paṭhavī

unnadi. Devatā sādhukāramadaṃsu. Brahmāṇo appoṭhesuṃ. Dibbāni candanacuṇṇāni

dibbāni ca mandāravapupphāni abhippavassiṃsu.

Atha kho koṭisatā arahanto āyasmantaṃ nāgasenaṃ paripuṇṇavīsativassaṃ rakkhitatale

upasampādesuṃ. Upasampanno ca panāyasmā nāgaseno tassā rattiyā accayena

pubbaṇhasamayaṃ nivāsetvā pārupitvā pattacīvaramādāya upajjhāyena saddhiṃ gāmaṃ

piṇḍāya pavisanto evarūpaṃ parivitakkaṃ uppādesi"tuccho vata me upajjhāyo, bālo vata me

upajjhāyo. hapetvā avasesaṃ buddhavacanaṃ paṭhamaṃ maṃ abhidhamme vinesī"ti.

23. Atha kho āyasmā rohaṇo āyasmato nāgasenassa cetasā ceto parivitakkamaññāya

āyasmantaṃ nāgasenaṃ etadavoca: "ananucchaviyaṃ kho nāgasenaparivitakkaṃ vitakkesi. Na

kho panetaṃ nāgasena tavānucchavikanti" atha kho āyasmato nāgasenassa etadahosi:

'acchariyaṃ vata bho! Abbhutaṃ vata bho! Yatra hi nāma me upajjhāyo cetasā

cetoparivitakkaṃ jānissati. Paṇḍito vata me upajjhāyo. Yannūnāhaṃ upajjhāyaṃ

khamāpeyyanti. "

Atha kho āyasmā nāgaseno āyasmantaṃ rohaṇaṃ etadavoca: "khamatha me bhante. Na puna

evarūpaṃ vitakkessāmī"ti. Atha kho āyasmā rohaṇo āyasmantaṃ nāgasenaṃ [PTS Page 014]

[\q 14/] etadavoca: "na kho tyāhaṃ nāgasena ettāvatā khamāmi. Atthi kho nāgasena

sāgalaṃ nāma nagaraṃ. Tattha milindo nāma rājā rajjaṃ kāreti. So diṭṭhivādena pañhaṃ

pucchitvā bhikkhusaṅghaṃ viheṭheti. Sace tvaṃ tattha gantvā taṃ rājānaṃ dametvā

pasādessasi, evāhantaṃ khamissāmī"ti.

24. "Tiṭṭhatu bhante eko milindo rājā. Sace bhante sakalajambudīpe sabbe rājāno āgantvā

maṃ pañhaṃ puccheyyuṃ, sabbantaṃ vissajjetvā sampadāḷessāmi. Khamatha me bhante"ti

vatvā, "na khamāmī"ti vutte, "tena hi bhante imaṃ temāsaṃ kassa santike vasissāmī?"Ti āha:

'ayaṃ kho nāgasena āyasmā assagutto vattaniye senāsane viharati gaccha tvaṃ nāgasena

yenāyasmā assagutto tenupasaṅkama. Upasaṅkamitvā mama vacanena āyasmato

assaguttassa pāde sirasā vanda. Evañca naṃ vadehi "upajjhāyo me bhante tumhākaṃ pāde

sirasā vandati, appābādhaṃ appātaṅkaṃ lahuṭṭhānaṃ balaṃ phāsuvihāraṃ pucchati. Imaṃ

temāsaṃ tumhākaṃ santike vasituṃ maṃ pahiṇī"ti.

[SL Page 012] [\x 12/]

25. "Ko nāmo te upajjhāyo?'Ti ca vutte, 'rohaṇatthero nāma bhante'ti vadeyyāsi. 'Ahaṃ ko

nāmo'ti vutte, evaṃ vadeyyāsi: mama upajjhāyo bhante tumhākaṃ nāmaṃ jānātī"ti. 'Evaṃ

bhante'ti kho āyasmānāgaseno āyasmantaṃ rohaṇaṃ abhivādetvā padakkhiṇaṃ katvā

pattacivaramādāya anupubbena cārikaṃ caramāno yena vattaniyaṃ senāsanaṃ, yenāyasmā

assagutto, tenupasaṅkami. Upasaṅkamitvā āyasmantaṃ assaguttaṃabhivādetvā ekamantaṃ

aṭṭhāsi. Ekamantaṃ ṭhito kho āyasmā nāgaseno āyasmantaṃ assaguttaṃ etadavoca:

"upajjhāyo me bhante tumhākaṃ pāde sirasā vandati. Evañca vadeti. Appābādhaṃ

lahuṭṭhānaṃ balaṃ phāsuvihāraṃ pucchati. Upājjhāyo maṃ bhante imaṃ temāsaṃ tumhākaṃ

santike vasituṃ pahiṇī"ti. Atha kho āyasmā assagutto āyasmantaṃ nāgasenaṃ etadavoca:

[PTS Page 15] [\q 15/] "tvaṃ kiṃnāmo'sī?Ti. "Ahaṃ bhante nāgaseno nāmā"ti. "Ko nāma

te upajjhāyo?"Ti. "Upajjhāyo me bhante rohaṇatthero nāmā"ti. "Ahaṃko nāmā?"Ti.

"Upajjhāyo me bhante tumhākaṃ nāmaṃ jānātī"ti. "Sādhu nāgasena pattacīvaraṃ

paṭisāmetvā puna divase pariveṇaṃ sammajjitvā mukhodakaṃ dantaponaṃ upaṭṭhapesi.

Thero sammaṭṭhaṭṭhānaṃ paṭisammajji. Taṃ udakaṃ chaḍḍetvā aññaṃ udakaṃ āhari. Tañca

dantakaṭṭhaṃ apanenvā aññaṃ dantakaṭṭhaṃ gaṇhi. Na allāpasallāpaṃ akāsi. Evaṃ satta

divasāni katvā sattamedivase puna pūcchitvā, puna tena tatheva vutte vassāvāsaṃ anujāni.

26. Tena kho pana samayena ekā mahāupāsikā āyasmantaṃ assaguttaṃ tiṃsamattāni vassāni

upaṭṭhāsi. Atha kho sā mahāupāsikā temāsaccayena yenāyasmā assagutto tenupasaṅkami.

Upasaṅkamitvā āyasmantaṃ assaguttaṃ etadavoca: "atthi nu kho tāta tumhākaṃ santike añño

bhikkhu?"Ti. "Atthi mahāupāsike amhākaṃ santikenāgaseno nāma bhikkhu"ti.

"Tena hi tāta assagutta, adhivāsehi nāgasenena saddhiṃ svātanāya bhattanti. "

Adhivāsesi kho āyasmā assagutto tuṇhībhāvena. Atha kho āyasmā assagutto tassa rattiyā

accayena pubbaṇhasamayaṃ nivāsetvā pārupitvā pattacīvaramādāya āyasmatā nāgasenena

saddhiṃ pacchāsamaṇena yena mahāupāsikāya nivesanaṃ tenupasaṅkami. Upasaṅkamitvā

paññatte āsane nisīdi. Atha kho sā mahāupāsikā āyasmantaṃ assaguttaṃ āyasmantañca

nāgasenaṃ paṇītena khādanīyena bhojanīyena sahatthā santappesi

[SL Page 013] [\x 13/]

Sampavāresi. Atha kho āyasmā assagutto bhuttāviṃ onītapattapāṇiṃ āyasmantaṃ nāgasenaṃ

etadavoca: "tvaṃ nāgasena, mahāupāsikāya anumodanaṃ karohī"ti. Idaṃ vatvā uṭṭhāyāsanā

pakkāmi [PTS Page 16] [\q 16/]

27. Atha kho sā mahāupāsikā āyasmantaṃ nāgasenaṃ etadavoca: "mahallikākho'haṃ tāta

nāgasena. Gambhīrāya dhammakathāya mayhaṃ anumodanaṃ karohī"ti. Atha kho āyasmā

nāgaseno tassā mahāupāsikāya gambhīrāya abhidhammakathāya lokuttarāya

suññatāpaṭisaṃyuttāya anumodanaṃ akāsi atha kho tassā mahāupāsikāya tasmiññeva āsane

virajaṃ vītamalaṃ dhammacakkhuṃ udapādi "yaṃ kiñci samudayadhammaṃ sabbantaṃ

nirodhadhammanti. " Āyasmā'pi kho nāgaseno tassā mahā upāsikāya anumodanaṃ katvā

attanā desitaṃ dhammaṃ paccavekkhanto vipassanaṃ paṭṭhapetvā tasmi yeva āsane nisinno

sotāpattiphale patiṭṭhāsi. Atha kho āyasmā assagutto maṇḍalamāle nisinno dvinnampi

dhammacakkupaṭilābhaṃ ñatvā sādhukāraṃ pavattesi. "Sādhu sādhu nāgasena: ekena

kaṇḍappahārena dve mahākāyā padāḷitā!"Ti. Anekāni ca devatāsahassāni sādhukāraṃ

pavattesuṃ.

28. Atha kho āyasmā nāgaseno uṭṭhāyāsanā yenāyasmā assagutto tenupasaṅkami.

Upasaṅkamitvā āyasmantaṃ assaguttaṃ abhivādetvā ekamantaṃ nisīdi. Ekamantaṃ nisinnaṃ

kho āyasmantaṃ nāgasenaṃ āyasmā assagutto etadavoca: "gaccha tvaṃ nāgasena

pāṭaliputtaṃ. Pāṭaliputtanagare asokārāmeāyasmā dhammarakkhito paṭivasati. Tassa santike

buddhavacanaṃ pariyāpuṇāhī"ti.

"Kīvadūro bhante ito pāṭaliputtanagaranti?"

"Yojanasatāni kho nāgasenā"ti.

"Dūro kho bhante maggo. Antarāmagge bhikkhā dullabhā. Kathāhaṃ gamissāmī?"Ti.

"Gaccha tvaṃ nāgasena. Antarāmagge piṇḍapātaṃ labhissasi sālīnaṃ odanaṃ vicitakālakaṃ

anekasūpaṃ anekavyañjananti. " 'Evambhante'ti kho āyasmā nāgaseno āyasmantaṃ

assaguttaṃ abhivādetvā padakkhiṇaṃ katvā pattacīvaramādāyayena pāṭaliputtaṃ tena

cārikaṃ pakkāmi. [PTS Page 17] [\q 17/]

(Avasāna chedayṚ siṭalipi gonuvaṭa ètuḷat kara èta. )

[SL Page 013 - [\x 13/] ] (avasāna chṚdayṚ siṭa:)

Tena kho pana samayena pāṭaliputtako seṭṭhi pañcahi sakaṭasatehi pāṭaliputtagāmimaggaṃ

paṭipanno hoti. Addasā kho pāṭaliputtako seṭṭhi āyasmantaṃ nāgasenaṃ dūratova

āgacchantaṃ.

[SL Page 014] [\x 14/]

Disvāna pañcasakaṭasatāni paṭippanāmetvā, yenāyasmā nāgaseno tenupasaṅkami.

Upasaṅkamitvā āyasmantaṃ nāgasenaṃ abhivādetvā 'kuhiṃ gacchasi tātā?'Ti āha.

'Pāṭaliputtaṃ gahapatī'ti. "Sādhu tāta! Mayam pi pāṭaliputtaṃ gacchāma. Amhehi saddhaṃ

sukhaṃ gacchathā"ti. Atha kho pāṭaliputtako seṭṭhi āyasmato nāgasenassa iriyāpathe

pasīditvā āyasmantaṃ nāgasenaṃ paṇītena khādanīyena bhojanīyena sahatthā santappetvā

sampavāretvā āyasmantaṃ nāgasenaṃ bhuttāviṃ onītapattapāṇiṃ aññataraṃ nīcaṃ āsanaṃ

gahetvā ekamantaṃ nisīdi ekamantaṃ nisinno kho pāṭaliputtako seṭṭhi āyasmantaṃ

nāgasenaṃ etadavoca 'kiṃnāmo'si tvaṃ tātā?'Ti

"Ahaṃ gahapati nāgaseno nāmā"ti "jānāsi kho tvaṃ tāta buddhavacanaṃ nāmā?"Ti.

"Jānāmi kho'haṃ gahapati abhidhammapadānī"ti.

"Lābhā no tāta! Suladdhaṃ no tāta! Ahampi kho tāta ābhidhammiko tvampi ābhidhammiko.

Bhaṇatha tāta abhidhammapadānī"ti.

29. Atha kho āyasmā nāgaseno pāṭaliputtakassa seṭṭhissa abhidhammaṃ desesi. Desente

desenteyeva pāṭaliputtakassa seṭṭhissa virajaṃ cītamalaṃ dhammacakkhuṃ

udapādi'yaṃkiñci samudayadhammaṃ sabbantaṃ nirodhadhammanti'. Atha kho

pāṭalīputtako seṭṭhi pañcamattāni sakaṭasatāni pūrato uyyojetvā, sayaṃ pacchato gacchanto,

pāṭaliputtakassa avidūre dhopathe ṭhatvā āyasmantaṃ nāgasenaṃ etadavoca: "ayaṃ kho tāta

nāgasena asokārāmassa maggo idaṃ kho tāta mayhaṃ [PTS Page 18] [\q 18/]

kambalaratanaṃ soḷasahatthaṃ āyāmena, aṭṭhahatthaṃ vitthārena. Patigaṇhāhi kho tāta

imaṃ kambalaratanaṃ anukampaṃ upādāyā"ti. Paṭiggahesi kho āyasmā nāgaseno taṃ

kambalaratanaṃ anukampaṃ upādāya. Atha kho pāṭaliputtako seṭṭhi attamano udaggo

pamudito pītisomanassajāto āyasmantaṃ nāgasenaṃ abhivādetvā padakkhiṇaṃ katvā

pakkāmi.

30. Atha kho āyasmā nāgaseno yena asokārāmo yenāyasmā dhammarakkhito

tenupasaṅkami. Upasaṅkamitvā āyasmantaṃ dhammarakkhitaṃ abhivādetvā attano

āgatakāraṇaṃ kathetvā, āyasmato dhammarakkhitassa santike tepiṭakaṃ buddhavacanaṃ

ekeneva uddesena tīhi māsehi vyañjanato pariyāpūṇitvā, pūna tīhi māsehi atthato

manasākāsi. Atha kho āyasmā dhammarakkhito āyasmantaṃ nāgasenaṃ etadavoca:

"seyyathāpi nāgasena gopālako gāvo rakkhati, aññe gorasaṃ paribhuñjanti, evameva

[SL Page 015] [\x 15/]

Kho tvaṃ nāgasena tepiṭakaṃ buddhavacanaṃ dhārento'pi na bhāgī sāmaññassā"ti. "Hotu

bhante. Alaṃ ettakenā"ti, teneva divasabhāgena tena rattibhāgena sahapaṭisamhidāhi

arahattaṃ pāpūṇi. Saha saccapaṭivedhena āyasmato nāgasenassa sabbe devā

sādhukāramadaṃsu paṭhavī unnadi. Brahmāṇo appoṭhesuṃ. Dibbāni candanacuṇṇāni ceva

dibbāni ca mandāravapūpphāni abhippavassiṃsu.

31. Tena kho pana samayena koṭisatā arahanto himavantapabbate rakkhitatale sannipatitvā

āyasmato nāgasenassa santike dūtaṃ pāhesuṃ: "āgacachatu nāgaseno. Dassanakāmā mayaṃ

nāgasenanti". Atha kho āyasmā nāgaseno dūtassa vacanaṃ sutvā asokārāme antarahito

himavantapabbate rakkhitatale koṭisatānaṃ arahantānaṃ pūrato pāturahosi. Atha kho

koṭisatā arahanto āyasmantaṃ nāgasenaṃ etadavocuṃ: "eso kho nāgasena milindo rājā

bhikkhusaṅghaṃ viheṭheti vādapaṭivādena, pañhapūcchāya. Sādhu nāgasena! Gaccha tvaṃ

milindaṃ [PTS Page 19] [\q 19/] damehī"ti.

"Tiṭṭhatu bhante eko milindo rājā. Save bhante sakalajambudīpe rājāno āgantvā maṃ

pañhaṃ pūccheyyuṃ, sabbantaṃ vissajjetvā sampadāḷessāmi. Gacchatha vo bhante asambhītā

sāgalanagaranti".

32. Atha kho therā bhikkhū sāgalanagaraṃ kāsāvapajjotaṃ isivātapaṭivātaṃ akaṃsu. Tena kho

pana samayena āyasmā āyupālo saṅkheyyapariveṇe paṭivasati.

Atha kho milindo rājā amacce etadavoca: "ramaṇīyā vata bho dosināratti! Kannubijja

samaṇaṃ vā brāhmaṇaṃ vā upasaṅkameyyāma sākacchāya pañhapūcchanāya? Ko mayā

saddhiṃ sallapituṃ ussahati, kaṅkhaṃ paṭinetunti?" "Evaṃ vutte pañcasatā yonakā rājānaṃ

milindaṃ etadavocuṃ: "atthi mahārāja āyupālo nāma thero tepiṭako bahussuto āgatāgamo so

etarahi saṅkheyyapariveṇe paṭivasati. Gaccha tvaṃ mahārāja āyasmantaṃ āyupālaṃ pañhaṃ

pucchassū"ti.

"Tena hi bhane bhadantassa ārocethā"ti. Atha kho nemittiko āyasmato āyupālassa santike

dūtaṃ pāhesi "rājā bhante milindo āyasmantaṃ āyupālaṃ dassanakāmo"ti. Āyasmā'pi kho

āyupālo evamāha "tena hi āgacchatū"ti.

[SL Page 016] [\x 16/]

33. Atha kho milindo rājā pañcamattehi yonakasatehi parivuto rathavaramāruyha yena

saṅkheyyapariveṇaṃ, yenāyasmā āyupālo, tenupasaṅkami. Upasaṅkamitvā āyasmatā

āyupālena saddhiṃ sammodi sammodanīyaṃ kathaṃ sārāṇīyaṃ vītisāretvā ekamantaṃ

nisīdi. Ekamantaṃ nisinno kho milindo rājā āyasmantaṃ āyupālaṃ etadavoca: "kimatthiyā

bhante āyupāla tumhākaṃ pabbajjā? Ko ca tumhākaṃ paramattho?"Ti thero āha:

"dhammacariyasamacariyatthā kho mahārāja pabbajjā"ti

"Atthi pana bhante koci gihī'pi dhammācārī?"Ti.

"Āma mahā rāja. Atthi gihī'pi dhammacārī samacārī bhagavatā kho mahārāja [PTS Page 20]

[\q 20/] bārāṇasiyaṃ isipatane migadāye dhammacakkaṃ pavattente aṭṭhārasannaṃ

brahmakoṭīnaṃ dhammābhisamayo ahosi. Devatānaṃ pana dhammābhisamayo

gaṇanapathaṃ vītivatto. Sabbe te gihībhūtā. Na pabbajitā puna ca paraṃ mahārāja

bhagavatā mahāsamayasuttante desīyamāne mahāmaṅgalasuttante desīyamāne

samacittapariyāyasuttante desīyamāne rāhulovādasuttante desīyamāne parābhavasuttante

desīyamāne gaṇanapathamatītānaṃ devatānaṃ dhammābhisamayo ahosi. Sabbe te

gihībhūtā na pabbajitā"ti.

34. "Tena hi bhante āyupāla niratthikā tumhākaṃ pabbajjā pubbe katassa pāpakammassa

nissandena samaṇā sakyaputtiyā pabbajanti, dhutaṅgāni ca pariharanti ye kho te bhante

āyupāla bhikkhū ekāsanikā, nuna te pubbe paresaṃ bhogahārakā corā te paresaṃ bhoge

acchinditvā tassa kammassa nissandena etarahi ekāsanikā bhavanti, na labhanti kālenakālaṃ

senāsanāni paribhuñjituṃ. Natthi tesaṃ sīlaṃ, natthi tapo, natthi brahmacariyaṃ. Ye kho pana

te bhante āyupāla bhikkhu abebhākāsikā, nūna te pubbe gāmaghātakā corā. Te paresaṃ

gehāni vināsetvā tassa kammassa nissandena etarahi abbhokāsikā bhavanti, na labhanti

senāsanāni paribhuñjituṃ. Natthi tesaṃ sīlaṃ, natthi tapo, natthi brahmacariyaṃ. Ye kho te

bhante āyupāla bhikkhu nesajjikā, nūna te pubbe panthadūsakā corā te panthake jane

gahetvā bandhitvā nisīdāpetvā tassa kammassa nissandena etarahi nesajjikā bhavanti, na

labhanti seyyaṃ kappetuṃ natthi tesaṃ sīlaṃ, natthi tapo brahmacariyanti"āha.

35. Evaṃ vutte āyasmā āyupālo tuṇahī ahosi, na kiñci paṭibhāsi. Atha kho pañcasatā yonakā

rājānaṃ milindaṃ etadavocuṃ: "paṇḍito mahārāja thero api ca kho avisārado na kiñci

[SL Page 017] [\x 17/]

Paṭibhāsatī"ti. Atha kho milindo rājā āyasmantaṃ āyupālaṃ tuṇhībhūtaṃ disvā appoṭhetvā

[PTS Page 21] [\q 21/] ukkuṭhiṃ katvā yonake etadavoca: "tuccho vata bho jambudīpo!

Palāpo vata bho jambudīpo! Natthi koci samaṇovā brāhmaṇo vā yo mayā saddhiṃ

sallapituṃ ussahati kaṅkhaṃ paṭivinetunti. "

36. Atha kho milindassa rañño sabbantaṃ parisaṃ anuvilokentassa abhīte amaṅkubhūte

yonake disvā etadahosi "nissaṃsayaṃ atthi maññe añño koci paṇḍito bhikkhu yo mayā

saddhiṃ sallapituṃ ussahati, yenime yonakā na maṅkubhūtā"ti. Atha kho milindo rājā yonake

etadavoca: "atthi bhane añño koci paṇḍito bhikkhu yo mayā saddhiṃ sallapituṃ ussahati

kaṃkhaṃ paṭivinetunti. "

37. Tena kho pana samayena āyasmā nāgaseno samaṇagaṇaparivuto saṅghī gaṇī

gaṇācariyo ñāto yasassī sādhusammato bahujanassa paṇḍito vyatto medhāvī nipuṇo viññū

vibhāvi vinīto visārado bahussuto tepiṭako vedagu pabhinnabuddhimā āgatāgamo

pabhinnapaṭisambhido navaṅgasatthusāsanapariyattidharo pāramippatto jinavacane

dhammatthadesanāpaṭivedhakusalo akkhayavicitrapaṭibhāno citrakathī kalyāṇavākkaraṇo

durāsado duppasaho duruttaro durāvaraṇo dunnivārayo, sāgaro viya akkhobho, girirājā

viya niccalo, raṇaṃjaho tamonudo pabhaṅkaro mahākathī paragaṇīgaṇamathano,

paratitthiyappamaddano, bhikkhūnaṃ bhikkhunīnaṃ upāsakānaṃ upāsikānaṃ rājūnaṃ

rājamahāmattānaṃ sakkato garukato mānito pujito apacito, lābhī

civarapiṇḍapāta-senāsanagilānappaccayabhesajjaparikkhārānaṃ, lābhaggasa7ggayappatto

vuddhānaṃ viññūnaṃ sotāvadhānena samannāgatānaṃ, sandassento navaṅgaṃ

jinasāsanaratanaṃ, upadisanto dhammamaggaṃ, dhārento dhammapajjotaṃ, ussāpento

dhammayūpaṃ, yajanto dhammaṭayāgaṃ, paggaṇhanto dhammaddhajaṃ, ussāpento

dhammaketuṃ, uppalāpento dhammasaṅkhaṃ, āhananto dhammabheriṃ, nadanto [PTS Page

22] [\q 22/] sīhanādaṃ, gajjanto indagajjitaṃ, madhuragiragajjitena

ñāṇavaravijjujālapaḷiveṭhitena karuṇājalabharitena mahatā dhammāmatameghena sakalaṃ

lokamabhitappayanto, gāmanigamarājadhānisu cārikaṃ caramāno anupubbena

sāgalanagaraṃ anuppatto hoti. Tatrasudaṃ āyasmā nāgaseno asītiyā bhikkhusahassehi

saddhiṃ ṅkheyya pariveṇe paṭivasati. Tenāhu:

"Bahussuto citrakathī nipuṇo ca visārado

Sāmayiko ca kusalo paṭibhāno ca kovido.

[SL Page 018] [\x 18/]

Te ca tepiṭakā bhikkhū pañcanekāyikā'pi ca

Catunekāyikā ceva nāgasenaṃ purakkharuṃ.

Gambhīrapañño medhāvī maggāmaggassa kovido

Uttamatthaṃ anuppatto nāgaseno visārado.

Tehi bhikkhūhi parivuto nipuṇehi saccavādibhi

Caranto gāmanigamaṃ sāgalaṃ upasaṅkami.

Saṅkheyyapariveṇasmiṃ nāgaseno tadāvasi katheti so manussehi pabbate kesarī yathā"ti.

38. Atha kho devamantiyo rājānaṃ milindaṃ etadavoca: "āgamehi tvaṃ mahārāja āgamehi

tvaṃ mahārāja. Atthi mahārāja nāga seno nāma thero paṇḍito vyatto medhāvī vinīto

visārado bahussuto citrakathī kalyāṇapaṭibhāno

atthadhammaniruttipaṭibhānapaṭisambhidāsu pāramippatto. So etarahi saṅkheyyapariveṇe

paṭivasati. Gaccha tvaṃ mahārāja āyasmantaṃ nāgasenaṃ. Pañhaṃ pucchassu. Ussahati so

tayā saddhiṃ sallapituṃ kaṅkhaṃ paṭivinetunti. "

39. Atha kho milindassa rañño sahasā nāgaseno'ti saddaṃ sutvā'va ahudeva bhayaṃ,

ahudeva chambhitattaṃ, ahudeva lomahaṃso. Atha kho milindo rājā devamantiyaṃ

etadavoca: "ussahati bho nāgaseno bhikkhu mayā saddhiṃ sallapitunti? "Ussahati mahārāja

api inda - yama - varuṇa - kuvera - pajāpati [PTS Page 23 - [\q 23/] ] suyāma - santusita

-lokapālehi pitāmahena mahābrahmunā'pi saddhiṃ sallapituṃ kimaṅga pana

manussabhutenā? "Ti.

40. Atha kho milindo rājā devamantiyaṃ etadavoca: "tena hi tvaṃ devamantiya bhadantassa

santike dūtaṃ pesehī "rājā bhante milindo āyasmantaṃ dassanakāmo"ti āyasmā'pi kho

nāgaseno evamāha: tena hi āgacchatu'ti.

41. Atha kho milindo rājā pañcamattehi yonakasatehi parivuto rathavaramāruyha mahatā

balakāyena saddhiṃ yena saṅkheyyapariveṇaṃ yenāyasmā nāgaseno, tenupasaṅkami. Tena

kho pana samayena āyasmā nāgaseno asītiyā bhikkhusahassehi saddhiṃ maṇḍalamāle

nisinno hoti. Addasā kho milindo rājā āyasmato nāgasenassa parisaṃ dūrato'va. Disvāna

devamantiyaṃ etadavoca "kassesā devamantīya mahatī parisā?"Ti. "Āyasmato kho mahārāja

nāgasenassa parisā"ti atha kho milindassa rañño āyasmato nāgasenassa parisaṃ dūrato'va

disvā ahudeva chambhitattaṃ

[SL Page 019] [\x 19/]

Ahudeva lomahaṃso. Atha kho milindo rājā khaggaparivārito viya gajo, garuḷaparivārito

viya nāgo, ajagaraparivārito viya kotthuko, mahisaparivārito viya accho, nāgānubaddho viya

maṇḍuko, saddūlānubaddho viya migo, ahiguṇṭhikasamāgato viya pisāco, rāhumukhagato

viya cando, pannago viya pelantaragato, sakuno viya pañjarantaragato, maccho viya

jālantaragato, vāḷavanamanuppaviṭṭho viya puriso, vessavaṇāparādhiko viya yakkho,

parikkhiṇāyuko viya devaputetā bhīto ubbiggo utrasto saṃviggo lomahaṭṭhajāto vimano

dummano bhantacitto vipariṇatamānaso 'mā maṃ ayaṃ jano paribhavī'ti dhitiṃ

upaṭṭhapetvā, devamantiyaṃ etadavoca: "mā kho tvaṃ [PTS Page 24] [\q 24/]

devamantiya āyasmantaṃ nāgasenaṃ mayhaṃ ācikkheyyāsi. Anakkhātaññevāhaṃ nāgasenaṃ

jānissāmī"ti.

"Sādhu mahārāja, tvaññeva jānāhī"ti.

42. Tena kho pana samayena āyasmā nāgaseno tassaṃ bhikkhuparisāyaṃ purato cattāḷīsāya

bhikkhusahassānaṃ navakataro hoti, pacchato cattāḷisāya bhikkhusahassānaṃ buḍḍhataro.

Atha kho milindo rājā sabbantaṃ bhikkhusaṅghaṃ purato ca pacchato ca majjhato ca

anuvilokento addasā kho āyasmantaṃ nāgasenaṃ dūrato'va bhikkhusaṅghassa majjhe

nisinnaṃ kesarasīhaṃ viya vigata bhayabheravaṃ vigatalomahaṃsaṃ vigatabhayasārajjaṃ.

Disvāna ākāreneva aññāsi "eso kho ettha nāgaseno"ti. Atha kho milindo rājā devamantiyaṃ

etadavoca: "eso kho devamantiya āyasmā nāgaseno?Ti. "Āma mahārāja, eso kho nāgaseno.

Suṭṭhū kho tvaṃ mahārāja nāgasenaṃ aññāsi"ti. Tato rājā tuṭṭho ahosi "anakkhāto'va mayā

nāgaseno aññāto "ti. Atha kho milindassa rañño āyasmantaṃ nāgasenaṃ disvā'va ahudeva

bhayaṃ, ahudeva chambhitattaṃ. Ahudeva lomahaṃso'ti. Tenāhu:

"Caraṇena ca sampannaṃ sudantaṃ uttame dame

Disvā rājā nāgasenaṃ idaṃ vacanamabravī.

Kathikā mayā bahū diṭṭhā sākacchā osaṭā bahū.

Naṃ tādisaṃ bhayaṃ āsi ajja tāso yathā mama.

Nissaṃsayaṃ parājayo mama ajja bhavissati

Jayo'va nāgasenassa yathā cittaṃ na saṇaṭhitanti. "

Bāhirakathā niṭṭhitā. [PTS Page 25] [\q 25/]

[SL Page 020] [\x 20/]

1. Mahāvaggo

1. Atha kho milindo rājā yenāyasmā nāgaseno tonupasaṅkami. Upasaṅkamitvā āyasmatā

nāgasenena saddhiṃ sammodi. Sammodanīyaṃ kathaṃ sārāṇīyaṃ vītisāretvā ekamantaṃ

nisīdi āyasmā'pi kho nāgaseno paṭisammodi. Teneva rañño milindassa cittaṃ ārādhesi.

Atha kho milindo rājā āyasmantaṃ nāgasenaṃ etadavoca: "kathambhadanto ñāyati?

Kinnāmo'si bhante?" Ti. "Nāgaseno'ti kho ahaṃ mahārāja ñāyāmi. Nāgaseno'ti maṃ mahārāja

sabrahmacārī samūdācaranti. Api ca mātāpitaro nāmaṃ karonti nāgaseno'ti vā sūraseno'ti vā

vīraseno'ti vā sīhaseno'ti vā apica kho mahārāja saṅkhā samaññā paññatti

vohāranāmamattaṃ yadidaṃ nāgaseno'ti. Na hettha puggalo upalabbhatī"ti.

Atha kho milindo rājā evamāha: "suṇantu me honto pañcasatā yonakā asītisahassā ca

bhikkhū. Ayaṃ nāgaseno evamāha'na hettha puggalo upalabbhatī'ti. Kallannū kho

tadabhinanditunti?"

Atha kho milindo rājā āyasmantaṃ nāgasenaṃ etadavoca "sace bhante nāgasena puggalo

nūpalabbhati ko vetarahi tumhakaṃ

cīvarapiṇḍapātasenāsanagilānappaccayabhesajjaparikkhāraṃ deti? Ko taṃ paribhuñjati? Ko

sīlaṃ rakkhati? Ko bhāvanamanuyujjati? Ko maggaphalanibbāṇāni sacchikaroti? Ko pāṇaṃ

hanati? Ko adinnaṃ ādiyati? Ko kāmesu micchā carati? Ko musā bhaṇati? Ko majjaṃ pivati?

Ko pañcānantariyaṃ kammaṃ karoti? Tasmā nanthi kusalaṃ. Natthi akusalaṃ. Natthi

kusalākusalānaṃ kammānaṃ kattāvā kāretā vā. Natthi sukaṭadukkaṭānaṃ kammānaṃ phalaṃ

vipāko. [PTS Page 25] [\q 25/] sace bhante nāgasena yo tumhe māreti, natthi tassāpi

pāṇātipāto. Tumhākampi bhante nāgasena nathi ācariyo, natthi upajjhāyo, natthi

upasampadā "nāgaseno'ti maṃ mahārāja sabrahmacārī samudācarantī'ti yaṃ vadesi, katamo

ettha nāgaseno? Kinnu kho bhante kesā nāgaseno?" Ti.

"Na hi mahārājā" ti.

"Lomā nāgaseno?" Ti.

"Na hi mahārājā"ti.

[SL Page 021] [\x 21/] "nakhā nāgaseno?" Ti.

"Na hi mahārājā"ti. "Dantā nāgaseno?" Ti.

"Na hi mahārājā"ti. "Taco nāgaseno?" Ti.

"Na hi mahārājā"ti. Maṃsaṃ, nahāru, aṭṭhi, aṭṭhimiñjā, vakkaṃ, hadayaṃ, yakanaṃ,

kilomakaṃ, pihakaṃ, papphāsaṃ, antaṃ, antaguṇaṃ, udariyaṃ, karīsaṃ, pittaṃ, semhaṃ,

pubbo, lohitaṃ, sedo, medo, assu, vasā, khelo, siṃghāṇikā, lasikā, muttaṃ, matthake

matthaluṅgaṃ nāgaseno?" Ti.

"Na hi mahārājā" ti

Kinnu kho bhante rūpaṃ nāgaseno?" Ti.

"Na hi mahārājā"ti.

"Vedanā nāgaseno?" Ti

"Na hi mahārājā"ti. "Saññā nāgaseno?" Ti

"Na hi mahārājā"ti. "Saṅkhārā nāgaseno?" Ti

"Na hi mahārājā"ti. "Viññāṇaṃ nāgaseno?" Ti

"Na hi mahārājā"ti.

"Kimpana bhante rūpavedanāsaññāsaṅkhāraviññāṇaṃ nāgaseno? Ti.

"Na hi mahārājā" ti. "Kimpana bhante aññatra rūpavedanāsaññāsaṅkhāraviññāṇā nāgaseno?

Ti.

"Na hi mahārājā" ti.

"Tamahaṃ bhante pucchanto pucchanto na passāmi nāgasenaṃ. Saddo yeva nu kho bhante

nāgaseno? Ko panettha nāgaseno? Alikaṃ tvaṃ bhante bhāsasi musāvādaṃ natthi nāgaseno"

ti.

Atha kho āyasmā nāgaseno milindaṃ rājānaṃ etadavoca: "tvaṃ kho'si mahārāja

khattiyasukhumālo accantasukhumālo. Tassa te mahārāja majjhantikasamayaṃ tattāya

bhumiyā uṇhāya vālikāya kharā sakkharakaṭhalavālikā madditvā pādenāgacchantassa pādā

rujanti, kāyo kilamati, cittaṃ upahaññati, dukkhasahagataṃ

Kāyaviññāṇaṃ uppajjati. Kinnukho tvaṃ pādenāgato'si? Udāhu vāhanenā? Ti.

"Nāhaṃ bhante pādenāgacchāmi. [PTS Page 27] [\q 27/] rathenāhaṃ āgato'smī"ti.

[SL Page 022] [\x 22/]

"Sace tvaṃ mahārāja rathenāgato'si, rathaṃ me ārocehi kinnukho mahārāja īsā ratho? Ti.

"Na hi bhante"ti.

"Akkho ratho?"Ti.

"Na hi bhante" ti. "Cakkāni ratho?"Ti.

"Na hi bhante" ti. "Rathapañjaraṃ ratho?"Ti.

"Na hi bhante" ti. "Rathadaṇḍako ratho?"Ti.

"Na hi bhante" ti. "Yugaṃ ratho?"Ti.

"Na hi bhante" ti. "Ratharasmiyo ratho?"Ti. "Na hi bhante" ti. "Patodalaṭṭhi ratho? Ti. "Na hi

bhante" ti.

"Kinnu kho mahārāja īsā - akkha - cakka rathapañjara - rathadaṇḍa - yuga - rasmi -

patodalaṭṭhi ratho?" Ti.

"Na hi bhante" ti.

"Kimpana mahārāja aññatra īsā -akkha -cakka rathapañjara - rathadaṇḍa - yuga - rasmi -

patodā ratho?" Ti.

"Na hi bhante" ti.

"Tamahaṃ mahārāja pucchanto pucchanto na passāmi rathaṃ saddo yeva nu kho mahārāja

ratho? Ko panettha ratho? Alikaṃ tvaṃ mahārāja bhāsasi musāvādaṃ. Natthi ratho tvaṃ 'si

mahārāja sakalajambudīpe aggarājā. Kassa pana tvaṃ bhāyitvā musā bhāsasi. Suṇantu me

bhontā pañcasatā yonakā asītisahassā ca bhikkhu. Ayaṃ milindo rājā evamāha 'rathenāhaṃ

āgato'smī'ti. "Sa tvaṃ mahārāja rathenāgato'si, rathaṃ me ārocehī'ti vutto samāno rathaṃ na

sampādeti. Kallannu kho tadahinanditunti?" Ti.

[SL Page 023] [\x 23/]

[PTS Page 028] [\q 28/]

Evaṃ vutte pañcasatā yonakā āyasmato nāgasenassa sādhukāraṃ davā, milidaṃ rājānaṃ

etadavocuṃ: "idāni kho vaṃ mahārāja sakkonto bhāsassu"ti.

Atha kho milide rājā āyasmantaṃ nāgasenaṃ etadavoca : "nāhaṃ bhante nāgasena musā

bhaṇāmi, īsañca paṭicca akkhañca paṭicca cakkāni ca paṭicca rathapañjarañca paṭicca

rathadaṇḍakañca paṭicca ratho'ti saṅkhā samaññā paññatti vohāro nāmamattaṃ pavattatī"ti.

"Sādhu kho vaṃ mahārāja rathaṃ jānāsi evameva kho mahārāja mayhampi kese ca paṭicca

lome ca paṭicca -pe- mathaluṅgañca paṭicca rūpañca paṭicca vedanañca paṭicca saññañca

paṭicca saṅkhāre ca paṭicca viññāṇañca paṭicca nāgaseno'ti saṅkhā samaññā paññatti vohāro

nāmamattaṃ pavattati. Paramathato panetha puggalo nūpalabbhati. Bhāsitampetaṃ mahārāja

vajirāya bhikkhuniyā bhagavato sammukhā :

"Yathā hi aṅgasambhārā hoti saddo ratho iti

Evaṃ khadhesu santesu hoti 'satto'ti sammutī"ti.

"Acchariyaṃ bhante nāgasena, abbhutaṃ bhante nāgasena. Aticitrāni pañhapaṭibhānāni

vissajjitāni. Yadi buddho tiṭṭheyya, sādhukāraṃ dadeyya sādhu sādhu nāgasena aticitrāni

pañhapaṭibhānāni vissajjitānī"ti.

2. "Kativasso'si vaṃ bhante nāgasenā?" Ti.

"Sattavasso'haṃ mahārājā" ti.

"Ke te bhante satta? Vaṃ vā satta, gaṇanā vā sattā?" Ti.

Tena kho pana samayena milidassa rañño sabbābharaṇapatimaṇḍitassa

alaṅkatapaṭiyattassa paṭhaviyaṃ chāyā dissati. Udakamaṇike'pi chāyā dissati. Atha kho

āyasmā nāgaseno milidaṃ rājānaṃ etadavoca :

"Ayaṃ te mahārāja chāyā paṭhaviyaṃ udakamaṇike ca dissati. Kimpana mahārāja vaṃ vā

rājā chāyā vā rājā?"Ti.

Ahambhante nāgasena rājā nāyaṃ chāyā rājā maṃ pana nissāya chāyā pavattatī"ti.

"Evameva kho mahārāja vassānaṃ gaṇanā sattā'ti na panāhaṃ satta. Maṃ pana nissāya satta

pavattati chāyupamaṃ mahārāja jānāhī"ti.

"Acchariyambhante nāgasena abbhūtaṃ bhante nāgasena. Aticitrāni pañhapaṭibhānāni

vissajjitānī"ti.

[SL Page 024] [\x 24/]

3. Rājā āha: "bhante nāgasena sallapissasi mayā saddhinti?"

"Sace tvaṃ mahārāja paṇḍitavādā sallapissasi, sallapissāmi. Sace pana rājavādā sallapissasi,

na sallapissāmī" ti.

"Kathambhante nāgasena paṇḍitā sallapantī"ti.

"Paṇḍitānaṃ kho mahārāja sallāpe āveṭhanampi kayirati, nibbeṭhanampi kayirati,

niggaho'pi kayirati, [PTS Page 29] [\q 29/] paṭikammampi kayirati, viseso'pi kayirati,

paṭiviseso'pi kayirati. Na ca tena paṇḍitā kuppanti. Evaṃ kho mahārāja paṇḍitā

sallapantī"ti.

"Kathampana bhante rājāno sallāpantī? " Ti.

"Rājāno kho mahārāja sallāpe ekaṃ vatthuṃ paṭijānanti. Yo taṃ vatthuṃ vilometi, tassa

daṇḍaṃ āṇāpenti 'imassa daṇḍaṃ panethā'ti. Evaṃ kho mahārāja rājāno sallapantī" ti.

Paṇḍitavādāhaṃ bhante sallapissāmi, no rājavādā. Vissattho bhadanto sallapatu. Yathā

bhikkhunā vā sāmaṇerena vā upāsakena vā ārāmikena vā saddhiṃ sallapati, evaṃ vissattho

bhadanto sallapatu, mā bhāyatu " ti.

"Suṭṭhu mahārājā" ti thero abbhanumodi. Rājā āha "bhante nāgasena pucchissāmi? " Ti.

"Puccha mahārājā"ti.

"Pucchito'si me bhante"ti.

Vissajjitaṃ mahārājā"ti.

"Kimpana bhante tayā vissajjitanti?"

"Kimpana mahārāja tayā pucchitanti?"

4. Atha kho milindassa rañño etadahosi: "paṇḍito kho ayaṃ bhikkhu paṭibalo mayā saddhiṃ

sallapituṃ bahukāni ca me ṭhānāni pucchitabbāni bhavissanti. Yāva apucchitāni yeva tāni

ṭhānāni bhavissanti, atha suriyo atthaṃ gamissati. Yannūnāhaṃ sve antepure sallapeyyanti.

"

Atha kho rājā devamantiyaṃ etadavoca: "tena hi tvaṃ devamantiya bhadantassa āroceyyāsi

' sve antepure raññā saddhiṃ sallāpo bhavissatī'ti idaṃ vatvā milindo rājā uṭṭhāyāsanā

theraṃ nāgasenaṃ āpucchitvā assaṃ abhirūhitvā ' nāgaseno nāgaseno'ti sajjhāyaṃ karonto

pakkāmi.

[SL Page 025] [\x 25/]

Atha kho devamantiyo āyasmantaṃ nāgasenaṃ etadavoca: "rājā bhante milindo 'sve antepure

sallāpo bhavissatī" ti.

"Suṭṭhū" ti thero abbhanumodi.

Atha kho tassā rattiyā accayena devamantiyo ca anantakāyo ca maṅkuro ca sabbadinno ca

yena milindo rājā tenupasaṅkamiṃsu. Upasaṅkamitvā rājānaṃ milindaṃ etadavocuṃ:

'āgacchati mahārāja bhadanto nāgaseno' [PTS Page 030] [\q 30/] ti.

"Āma āgācchatu;"ti.

"Kittakehi bhikkhuhi saddhiṃ āgācchatu?" Ti.

"Yattake bhikkhū icchati, tattakehi bhikkhūhi saddhiṃ āgacchatu" ti.

Atha kho sabbadinno āha "āgacchatu mahārāja dasahi bhikkhūhi saddhinti" dutiyampi kho

rājā āha "yattake bhikkhū icchati, tattakehi bhikkhūhi saddhiṃ āgacchatu" ti. Dutiyampi kho

sabbadinno āha "āgacchatu mahārāja dasahi bhikkhūhi saddhinti. "

Tatiyampi kho rājā āha "yattake bhikkhū icchati, tattakehi bhikkhūhi saddhiṃ āgacchatu"ti.

Tatiyampi kho sabbadinno āha "āgacchatu mahārāja dasahi bhikkhūhi saddhinti".

"Sabbo pana ayaṃ sakkāro paṭiyādito ahaṃ bhaṇāmi 'yattake bhikkhū icchati tattakehi

bhikkhūhi saddhiṃ āgacchatu'ti. Ayambhane sabbadinno aññathā bhaṇati kinnu pana mayaṃ

na paṭibalā bhikkhūnaṃ bhojanaṃ dātunti?"

Evaṃ vutte sabbadinno maṅku ahosi. Atha kho devamantiyo ca anantakāyo ca maṅkuro ca

yenāyasmā nāgaseno tenupasaṅkamiṃsu. Upasaṅkamitvā āyasmantaṃ nāgasenaṃ

etadavocuṃ: "rājā bhante milindo evamāha 'yattake bhikkhū icchati ttakehi bhikkhūhi

saddhiṃ āgacchatu'ti.

Atha kho āyasmā nāgaseno pubbaṇhasamayaṃ nivāsetvā pattacīvaramādāya asītiyā

bhikkhusahassehi saddhiṃ sāgalaṃ pāvisi. Atha kho anantakāyo āyasmantaṃ nāgasenaṃ

nissāya gacchanto āyasmantaṃ nāgasenaṃ etadavoca: "bhante nāgasena, yampanetaṃ brūmi

'nāgaseno'ti, katamettha nāgaseno?" Ti thero āha: "ko patettha nāgeseno'ti maññasī?Ti. [SL

Page 026] [\x 26/]

"Yo so bhante abbhantare vāyo jīvo pavisati ca nikkhamatī ca, so nāgaseno'ti maññāmī?Ti.

"Yadipaneso vāto nikkhamitvāna na paviseyya pavisitvā vā na nikkhameyya, jīveyya nu

kho so puriso?Ti.

"Na hi [PTS Page 031] [\q 31/] bhante"ti.

"Ye panime saṅkhadhamakā saṅkaṃ dhamenti tesaṃ vāto pūna pavisatī"ti.

"Na hi bhante"ti.

"Ye panime vaṃsadhamakā vaṃsaṃ dhamenti, tesaṃ vāto puna pavisatī?'Ti.

"Na hi bhante"ti.

"Ye panime siṅga dhamakā siṅgaṃ dhamenti, tesaṃ vāto puna pavisatī?" Ti. "Na hi bhante"ti.

"Atha kissa pana te na maranti?" Ti. Nāhaṃ paṭibalo tayā vādinā saddhiṃ sallapituṃ. Sādhu

bhante atthaṃjappehī"ti.

"Teso jīvo. Assāsapassāsā nāmete kāyasaṅkhārā"ti.

Thero abhidhammakathaṃ akāsi atha anantakāyo upāsakattaṃ paṭivedesi.

5. Atha kho āyasmā nāgaseno yena milindassa rañño nivesanaṃ tenupasaṅkami.

Upasaṅkamitvā paññatte āsane nisīdi. Atha kho milindo rājā āyasmantaṃ nāgasenaṃ

saparisaṃ paṇītena khādanīyena bhojanīyena sahatthā santappetvā sampavāretvā

ekamekaṃ bhikkhuṃ ekamekena dussayugena acchādetvā āyasmantaṃ nāgasenaṃ ticīvarena

acchādetvā āyasmantaṃ nāgasenaṃ etadavoca: "bhante nāgasena dasahi bhikkhūhi saddhiṃ

idha nisīdatha. Avasesā gacchantu"ti. Atha kho milindo rājā āyasmantaṃ nāgasenaṃ

bhuttāviṃ onītapattapāṇiṃ viditvā aññataraṃ nīcaṃ āsanaṃ gahetvā ekamantaṃnisīdi.

Ekamantaṃ nisinno kho milindo rājā āyasmantaṃ nāgasenaṃ etadavoca: "bhante nāgasena

kimhi hoti kathā sallāpo?"Ti.

"Atthena mayaṃ mahārāja atthikā atthena tāva hotu kathāsallāpo"ti.

[SL Page 027] [\x 27/]

Rājā āha: "kimatthiyā bhante nāgasena tumhākaṃ pabbajjā? Ko ca tumhākaṃ paramattho?"Ti.

Thero āha: "kinti mahārāja idaṃ dukkhaṃ nirujjheyya, aññañca dukkhaṃ na uppajjeyyā'ti

etadatthā mahārāja amhākaṃ pabbajjā. Anupādā parinibbāṇaṃ kho pana amhākaṃ

paramattho"ti.

"Kimpana bhante nāgasena sabbe [PTS Page 032] [\q 32/] etadatthāya pabbajjantī. ?Ti.

"Na hi mahārāja. Keci etadatthāya pabbajjanti. Keci rājabhītiyā-9 pabbajjanti. Keci

corabhītiyā-10 pabbajjanti. Keci iṇaṭṭā pabbajjanti. Keci ājīvikatthāya pabbajjanti. Ye pana

sammā pabbajjanti. Te etadatthāya pabbajjantī"ti.

"Tvaṃ pana bhante etadatthāya pabbajito'sī? " Ti.

"Ahaṃ kho mahārāja daharako santo pabbajito. Na jānāmi 'imassa-11 nāmatthāya

pabbajāmī'ti. Api ca kho me evaṃ ahosi 'paṇḍitā ime samaṇā sakyaputtiyā. Te maṃ

sikkhāpessantī'ti. Svāhaṃ tehi sikkhāpito jānāmi ca passāmi ca "imassa nāmatthāya

pabbajjā"ti.

"Kallo'si bhante nāgasenā"ti.

6. Rājā āha: "bhante nāgasena atthi koci mato na paṭisandahatī?"Ti.

Thero āha: "koci paṭisandahati. Koci na paṭisandahatī"ti. Ko paṭisandahati? Ko na

paṭisandahatī?" Ti.

"Skikileso mahārāja paṭisandahati. Nikkileso na paṭisandahatī"ti.

"Tvaṃ pana bhante paṭisandahissasī?"Ti.

"Sace mahārāja saupādāno bhavissāmi, paṭisandahissāmī. Sace anupādāno bhavissāmi, na

paṭisandahissāmī"ti.

"Kallo'si bhante nāgasenā"ti.

7. Rājā āha: "bhante nāgasena, yo na paṭisandahati, nanu so yonisomanasikārena

paṭisandahatī?"Ti.

"Yoniso ca mahārāja manasikārena, paññāya ca aññehi ca kusalehi dhammehī"ti.

--------

9. Rājabhītitā - sī. Mu. 10. Corabhītitā - sī. Mu. 11. Imaṃ - sī. Mu.

[SL Page 028] [\x 28/]

"Nanu bhante yoniso manasikāroyeva paññā?"Ti.

"Na hi mahārāja. Añño manasikāro, aññā paññā imesaṃ kho mahārāja

ajelakagomahisaoṭṭhagadrabhānampi manasikāro atthi. Paññā pana tesaṃ natthi"ti.

"Kallo'si bhante nāgasenā"ti.

Lakkhaṇapañhā

8. Rājā āha: ""kiṃlakkhaṇo bhante manasikāro? Kiṃlakkhaṇāpaññā?" Ti.

"Ūhanalakkhaṇo kho mahārāja manasikāro. Chedanalakkhaṇā paññā"ti.

"Kathaṃ ūhanalakkhaṇo manasikāro? Kathaṃ chedanalakkhaṇā paññā? Opammaṃ karohī"ti.

"Jānāsi tvaṃ mahārāja yavalāvake?" [PTS Page 033] [\q 33/] ti.

"Āma bhante. Jānāmī"ti

"Kathaṃ mahārāja yavalāvakā yavaṃ lunantī?"Ti.

"Vāmena bhante hatthena yavakalāpaṃ gahetvā dakkhiṇena hatthena dāttaṃ gahetvā dāttena

jindantī"ti.

"Yathā mahārāja yavalāvako vāmena hatthena yavakalāpaṃ gahetvā dakkhiṇena hatthena

dāttaṃ gahetvā dāttena jindati, evameva kho mahārāja yogāvacaro manasikārena mānasaṃ

gahetvā paññāya kilese jindati. Evaṃ kho mahārāja

Ūhanalakkhaṇo manasikāro evaṃ chedanalakkhaṇā paññā"ti.

"Kallo'si bhante nāgasenā"ti.

9. Rājā āha: "bhante nāgasena, yampanetaṃ brūsi 'aññehi ca kusalehi dhammehī'ti, katame

te kusalā dhammā?"Ti.

"Sīlaṃ mahā rāja saddhā viriyaṃ sati samādhi ime te kusalā dhammā" ti.

"Kiṃ lakkhaṇaṃ bhante sīlanti?"

"Patiṭṭhānalakkhaṇaṃ mahā rāja sīlaṃ. Sabbesaṃ kusalānaṃ dhammānaṃ

indiyabalabojjhaṅgamaggasatipaṭṭhānasammappadhānaiddhipādajhānavimo-

kkhasamādhisamāpattīnaṃ sīlaṃ patiṭṭhā. Sīle patiṭṭhitassa kho mahārāja sabbe kusalā

dhammā na parihāyantī"ti.

[SL Page 029] [\x 29/]

"Opammaṃ karohī"ti.

"Yathā mahārāja ye keci bījagāmabhūtagāmā vuḍḍhiṃ virūlhiṃ vepullaṃ āpajjanti, sabbete

paṭhaviṃ nissāya paṭhaviyaṃ patiṭṭhāya eva hete bījagāmabhūtagāmā vuḍḍhiṃ virūlhiṃ

vepullaṃ āpajjanti. Evameva kho mahārāja yogāvacaro sīlaṃ nissāya sīle patiṭṭhāya

pañcindiyāni bhāveti saddhindriyaṃ viriyindriyaṃ satindriyaṃsamādhindriyaṃ

paññindriyanti. "

"Bhīyyo opammaṃ karohī"ti.

"Yathā mahārāja ye keci balakaraṇiyyā kammantā karīyanti, sabbe te paṭhaviṃ nissāya

paṭhaviyaṃ patiṭṭhāya evamete balakaraṇiyyā kammantā karīyanti. Evameva kho mahārāja

yogāvacaro sīlaṃ nissāya sīle patiṭṭhāya pañcindriyāni bhāveti saddhindriyaṃ [PTS Page

034] [\q 34/] viriyindriyaṃ satindriyaṃ samādhindriyaṃ paññindriyantī".

"Bhīyyo opammaṃ karohī"ti.

"Yathā mahārāja nagaravaḍḍhaki nagaraṃ māpetukāmo paṭhamaṃ nagaraṭṭhānaṃ

sodhāpetvā khāṇukaṇṭakaṃ apakaḍḍhāpetvā samaṃ kārāpetvā, tato aparabhāge

vīthicatukkasighāṭakādiparicchedena vibhajitvā nagaraṃ māpeti, evameva kho mahārāja

yogāvacaro sīlaṃ nissāya sīle patiṭṭhāya pañcindriyāni bhāveti saddhindriyaṃ viriyindriyaṃ

satindriyaṃ samādhindriyaṃ paññindriyanti. "

"Bhīyyo opammaṃ karohī"ti.

"Yathā mahārāja laṅghako sippaṃ dassetukāmo paṭhaviṃ khaṇāpetvā sakkharakaṭhalakaṃ

apakaḍḍhāpetvā bhumiṃ samaṃ kārāpetvā mudukāya bhumiyā sippaṃ dasseti, evameva

kho mahārāja yogāvacaro sīlaṃ nissāya sīle patiṭṭhāya pañcindriyāni bhāveti saddhindriyaṃ

viriyindriyaṃ satindriyaṃ samādhindiiriyaṃ paññindriyaṃ. Bhāsitampetaṃ mahārāja

bhagavatā:

"Sīle patiṭhāya naro sapañño cittaṃ paññañca bhāvayaṃ

Ātāpī nipako bhikkhu so imaṃ vijaṭaye jaṭaṃ.

Ayaṃ patiṭṭhā dharaṇī va pāṇinaṃ idañca mulaṃ kusalābhivuddhiyā

Mukhañcidaṃ sabbajinānusāsane yo sīlakkhandho varapātimokkhiyo"ti.

"Kallo'si bhante nāgasenā"ti.

[SL Page 030] [\x 30/]

10. Rājā āha: "bhante nāgasena kiṃlakkhaṇā saddhā?"Ti.

"Sampasādanalakkhaṇā ca mahārāja saddhā sampakkhandanalakkhaṇā cā"ti.

"Kathaṃ bhante sampasādanalakkhaṇā saddhā?" Ti.

"Saddhā kho mahārāja uppajjamānā nīvaraṇe vikkhambheti, vinīvaraṇaṃ cittaṃ karoti [PTS

Page 035] [\q 35/] acchaṃ vippasannaṃ anāvilaṃ. Evaṃ kho mahārāja

sampasādanalakkhaṇā saddhā"ti.

"Opammaṃ karohī" ti,

"Yathā mahārāja rājā cakkavattī caturaṅginiyā senāya saddhiṃ addhānamaggapaṭipanno

parittaṃ udakaṃ tareyya, taṃ udakaṃ hatthihi ca assehi ca rathehi ca pattihi ca būbhitaṃ

bhaveyya āvilaṃ lulitaṃ kalalībhūtaṃ, uttiṇṇo ca rājā cakkavattī manusse āṇāpeyya

'pānīyaṃ bhane āharatha pivissāmī'ti. Rañño ca udakappāsādako maṇi bhaveyya. 'Evaṃ

devā' ti kho te manussā rañño cakkavattissa paṭissutvā taṃ udakappasādakaṃ maṇiṃ udake

pakkhipeyyuṃ tasmiṃ udake pakkhittamatte saṅkhasevālapanakaṃ vigaccheyya, kaddamo ca

sannisīdeyya, acchamhaveyya udakaṃ vippasannaṃ anāvilaṃ, tato rañño cakkavattissa

pānīyaṃ upanāmeyyuṃ 'pivatu devo pānīyanti'. Yathā mahārājaudakaṃ, evaṃ cittaṃ

daṭṭhabbaṃ yathā te manussā, evaṃ yogāvacaro daṭṭhabbo. Yathā saṅkhasevālapanakaṃ

kaddamo ca, evaṃ kilesā daṭṭhabbā. Yathā udakappasādako maṇi, evaṃ saddhā daṭṭhabbā.

Yathā udakappasādake maṇimbhi udake pakkhittamatte saṅkhasevālapanakaṃ vigaccheyya,

kaddamo ca sannisīdeyya, acchaṃ bhaveyya udakaṃ vippasannaṃ anāvilaṃ, evameva kho

mahārāja saddhā uppajjamānā nīvaraṇe vikkhambheti, vinīvaraṇaṃ cittaṃ karoti acchaṃ

vippasannaṃ anāvilaṃ. Evaṃ kho mahārāja sampasādanalakkhaṇā saddhā"ti.

11. "Kathambhante sampakkhandanalakkhaṇā saddhā?" Ti.

"Yathā mahārāja yogāvacaro aññesaṃ cittaṃ vimuttaṃ passitvā sotāpattiphale vā

sakadāgāmiphale vā anāgāmiphale vā arahatte vā sampakkhandati, yogaṃ karoti appattassa

pattiyā anadhigatassa adhigamāya asacchikatassa sacchikiriyāya, evaṃ kho

mahārājasampakkhandanalakkhaṇā saddhā" ti.

"Opammaṃ karohī"ti.

[SL Page 031] [\x 31/]

"Yathā mahārāja uparipabbate [PTS Page 036] [\q 36/] mahāmegho abhippavasseyya,

taṃ udakaṃ yathā ninnaṃ pavattamānaṃ pabbatakandarapadarasākhā paripūretvā nadiṃ

paripūreyya, sā ubhato kūlāni saṃvissandantī gaccheyya, atha mahājanakāyo āgantvā tassā

nadiyā uttānataṃ vā gambhīrataṃ vā ajānanto bhīto vitthattho-12 tīre tiṭṭheyya, athaññataro

purisoāgantvā attano thāmañca balañca sampassanto gāḷhaṃ kacchaṃ bandhitvā

pakkhanditvā tareyya, taṃ tiṇṇaṃ passitvā mahājanakāyo'pi tareyya, evameva kho mahārāja

yogāvacaro aññesaṃ cittaṃ vimuttaṃ passitvā sotāpattiphale vā sakadāgāmiphale vā

anāgāmiphalevā arahatte vā sampakkhandati, yogaṃ karoti appattassa pattiyā anadhigatassa

adhigamāya asacchikatassa sacchikiriyāya. Evaṃ kho mahārāja sampakkhandanalakkhaṇā

saddhā"ti. Bhāsitampetaṃ mahārāja bhagavatā saṃyuttanikāyavare:

"Saddhāya tarati oghaṃ appamādena aṇṇavaṃ

Viriyena dukkhaṃ acceti paññāya parisujjhatī" ti.

"Kallo'si bhante nāgasenā" ti.

12. Rājā āha: "bhante nāgasena, kiṃlakkhaṇaṃ viriyanti?" "Upatthambhanalakkhaṇaṃ

mahārāja viriyaṃ. Viriyūpatthambhitā sabbe kusalā dhammā na parihāyantī" ti.

"Opammaṃ karohī" ti.

"Yathā mahārāja puriso gehe patante aññena dārunā upatthambheyya, upatthambhitaṃ

santaṃ evaṃ taṃ gehaṃ na pateyya, evameva kho mahārāja upatthambhanalakkhaṇaṃ

viriyaṃ viriyūpatthambhitā sabbe kusalā dhammā na parihāyanti" ti.

"Hiyyo opammaṃ karohī" ti.

"Yathā mahārāja parittakaṃ senaṃ mahatī senā bhañjeyya, tato rañño āroceyya,

Rājā aññaṃ senaṃ taṃ anusāreyya, anupeseyye, tāya saddhiṃ parittakāsenā mahatiṃ senaṃ

bhañjeyya, evameva kho mahārāja upatthambhanalakkhanaṃ viriyaṃ. Viriyupatthambhitā

sabeba kusalā dhammā na parihāyanti. [PTS Page 037] [\q /] bhāsitampetaṃ mahārāja

bhagavatā: "viriyavā kho bhikkhave ariyasāvako akusalaṃ pajahati, kusalaṃ bhāveti, sāvajjaṃ

pajahati, anavajjaṃ bhāveti, suddhamattānaṃ pariharati"ti.

"Kallo'si bhante nāgasenā" ti.

---------

12. Sī. Mu. Mitthato.

[SL Page 032] [\x 32/]

13. Rājā āha: "bhante nāgasena kiṃlakkhaṇā satī?" Ti,

"Apilāpanalakkhaṇā mahārāja sati upagaṇhanalakkhaṇā cā" ti

"Kathaṃ bhante apilāpanalakkhaṇā satī?" Ti.

"Sati mahārāja uppajjamānā

kusalākusalasāvajjānavajjahīnappaṇitakaṇhasukkasappaṭibhāgadhamme apilāpeti'ime

cattāro satipaṭṭhānā, ime cattāro sammappadhānā, ime cattāro iddhipādā, imāni

pañcindriyāni, imāni pañcabalāni, ime sattabojjhaṅgā, ayaṃ ariyo aṭṭhaṅgiko maggo, ayaṃ

samatho, ayaṃ vipassanā, ayaṃ vijjā ayaṃ vimuttī'ti. Tato yogāvacaro sevitabbe dhamme

sevati, asevitabbe dhamme na sevati. Bhajitabbe dhamme bhajati abhajitabbe dhamme na

bhajati. Evaṃ kho mahārāja, apilāpanalakkhaṇā satī"ti

"Opammaṃ karohī" ti.

"Yathā mahārāja rañño cakkavattissa bhaṇḍāgāriko rājānaṃ cakkavattiṃ sāyaṃ pātaṃ yasaṃ

sārāpeti, 'ettakā deva te hatthī, ettakā assā, ettakā rathā, ettakā patti, ettakaṃ hiraññaṃ, rañño

sāpeteyyaṃ apilāpeti, evameva kho mahārāja sati uppajjamānā

kusalākusalasāvajjānavajjahinappaṇitakaṇhasukkasappaṭibhāgadhamme apilāpeti: 'ime

cattāro satipaṭṭhānā, ime cattāro sammappadhānā, ime cattāro iddhipādā, imāni

pañcindriyāni, imāni pañcabalāni, ime sattabojjhaṅgā, ayaṃ ariyo aṭṭhaṅgiko maggo, ayaṃ

samatho, ayaṃ vipassanā, ayaṃ vijjā ayaṃ vimuttī'ti. Tato yogāvacaro sevitabbe dhamme

sevati, asevitabbe dhamme na sevati. Bhajitabbe dhamme bhajati abhajitabbe dhamme na

bhajati. Evaṃ kho mahārāja, apilāpanalakkhaṇā satī"ti.

"Kathambhante upagaṇhanalakkhaṇā satī?"Ti.

"Sati mahārāja uppajjamānā hitāhitānaṃ dhammānaṃ gatiyo samannesati 'ime dhammā hitā,

ime [PTS Page 038] [\q 38/] dhammā ahitā. Ime dhammā upakārā, ime dhammā

anūpakārā'ti. Tato yogāvacaro ahite dhamme apanūdeti, hite dhamme upagaṇhāti anupakāre

dhamme apanūdeti, upakāre dhamme upagaṇhāti evaṃ kho mahārāja upagaṇhāti. Evaṃ kho

mahārāja upagaṇhanalakkhaṇā satī"ti.

"Opammaṃ karohī"ti.

[SL Page 033] [\x 33/]

"Yathā mahārāja rañño cakkavattissa parināyakaratanaṃ rañño hitāhite jānāti 'ime rañño hitā,

ime ahitā. Ime upakārā, ime anupakārā'ti. Tato ahite apanūdeti, upakāre upagaṇhāti.

Evameva kho mahārāja sati uppajjamānā hitāhitānaṃ dhammānaṃ gatiyo samannesati 'ime

dhammā hitā, ime dhammā ahitā. Ime dhammā upakārā, ime dhammā anupakārā'ti. . Tato

yogāvacaro ahite dhamme apanudeti, hite dhamme upagaṇhāti. Anupakāre dhamme

apanudeti. Upakāre dhamme upagaṇhāti. Evaṃ kho mahārāja upagaṇhanalakkhaṇā sati.

Bhāsimpetaṃ mahārāja bhagavatā"sati ca khavāhambhikkhave sabbatthikaṃ vadāmī" ti.

"Kallo'si bhante nāgasenā"ti.

14. Rājā āha: "bhante nāgasena kiṃlakkhaṇo samādhī?"Ti. Ti. "Pamūkhalakkhaṇo mahārāja

samādhi ye keci kusalā dhammā sabbe te samādhippamukhā honti

samādhininnāsamādhiponā samādhipabbhārā"ti.

"Opammaṃ karohī" ti.

"Yathā mahārāja kūṭāgārassa yā kāci gopānasiyo, sabbā tā kūṭaṅgamā honti kūṭaninnā

kūṭasamosaraṇā. Kūṭaṃ tāsaṃ aggamakkhāyati. Evameva kho mahārāja ye keci kusalā

dhammā sabbe te samādhippamukhā honti samādhininnā samādhiponā samādhipabbhārā"ti.

"Bhiyyo opammaṃ karohī"ti.

"Yathā mahārāja koci rājā caturaṅginiyā senāya saddhiṃ saṅgāmaṃ otareyya, sabbā ca senā

hatthī ca assā ca rathā ca patti ca tappamukhā bhaveyyuṃ tanninnā tapponā tappabbhārā,

taṃ yeva anupariyāyeyyuṃ, evameva kho mahārāja ye keci kusalā dhammā sabbe te

samādhippamukhā samādhininnā [PTS Page 039] [\q 39/] samādhiponā

samādhipabbhārā. Evaṃ kho mahārāja pamūkhalakkhaṇo samādhi. Bhāsitampetaṃ mahārāja

bhagavatā "samādhiṃ bhikkhave bhāvetha. Samāhito yathābhūtaṃ pajānātī" ti.

"Kallo'si bhante nāgasenā" ti.

15. Rājā āha: "bhante nāgasena kiṃlakkhaṇā paññā?" Ti,

"Pubbe kho mahārāja mayā vuttaṃ' chedanalakkhaṇāpaññā'ti. Api ca obhāsanalakkhaṇā'pi

paññā"ti.

'Kathambhante obhāsanalakkhaṇā paññā'ti

[SL Page 034] [\x 34/]

"Paññā mahārāja uppajjamānā avijjandhakāraṃ vidhameti, vijjobhāsaṃ janeti, ñāṇālokaṃ

vidaṃseti, ariyasaccāni pākaṭāni karoti. Tato yogāvacaro aniccanti vā dukkhanti vā anattā'ti

vā sammappaññāya passatī" ti.

"Opammaṃ karohī" ti.

"Yathā mahārāja puriso andhakāre gehe padīpaṃ paveseyya, paviṭṭho padīpo andhakāraṃ

vidhameti, obhāsaṃ janeti, alokaṃ vidaṃseti, rūpāni pākaṭāni karoti, evameva kho mahārāja

paññā uppajjamānā avijjandhakāraṃ vidhameti, vijjobhāsaṃ janeti, ñāṇālokaṃ vidaṃseti,

ariyasaccāni pākaṭāni karoti. Tato yogāvacaro aniccanti vā dukkhanti vā anattā'ti vā

sammappaññāya passati. Evaṃ kho mahārāja obhāsanalakkhaṇā paññā" ti.

"Kallo'si bhante nāgasenā"ti.

16. Rājā āha: "bhante nāgasena ime dhammā nānā santā ekaṃ atthaṃ abhinipphādenti?"

Kilese hanantī" ti.

"Āma mahārāja. Ime dhammā nānā santā ekaṃ atthaṃ abhinipphādenti, kilese hananti?

Opammaṃ karohī"ti.

"Yathā mahārāja senā nānā santī, hatthī ca assā ca rathā ca patti ca ekaṃ atthaṃ

abhinipphādenti, saṅgāme parasenaṃ abhivijinanti, evameva kho mahārāja ime dhammā

nānā santā ekaṃ atthaṃ abhinipphādenti, kilese hanantī" ti.

"Kallo'si bhante nāgasenā"ti. [PTS Page 040] [\q 40/]

Mahā vaggo paṭhamo.

(Imasmiṃ vagge soḷasa pañhā)

2. Addhānavaggo

1. Rājā āha: "bhante nāgasena yo uppajjati. So eva so, udāhu añño?"Ti.

"Thero āha: "na ca so na ca añño" ti.

""Opammaṃ karohī"ti.

"Taṃ kimmaññasi mahārāja. Yadā tvaṃ daharo taruṇo mando uttānaseyyako ahosi, so yeva

tvaṃ etarahi mahanto?" Ti.

[SL Page 035] [\x 35/] "na hi bhante. Añño so daharo taruṇo mando uttānaseyyako

ahosi, añño ahaṃ etarahi mahanto" ti.

"Evaṃ sante kho mahārāja mātā'ti'pi na bhavissati. Pitā'ti'pi na bhavissati, ācariyo'tipi na

bhavissati sippāvā'ti'pi na bhavissati, sīlavā'ti'pi na bhavissati, paññavā'ti'pi na bhavissati.

Kinnu kho mahārāja aññā eva kalalassa mātā, aññā abbudassa mātā, aññā pesiyā mātā, aññā

ghanassa mātā, aññā khuddakassa mātā, aññā mahantassa mātā? Añño sippaṃ sikakhati?

Añño sikkhito bhavati? Añeño pāpakammaṃ karoti? Aññassa hatthapādā chijjantī?" Ti.

"Na hi bhante, tvaṃ pana bhante evaṃ vutto kiṃ vadeyyāsī?" Ti.

"Thero āha: "ahaññeva kho mahārāja daharo ahosiṃ taruṇo mando uttānaseyyako.

Ahaññeva etarahi mahanto imaññeva kāyaṃ nissāya sabbe te ekasaṅgahītā" ti

"Opammaṃ karohī" ti.

"Yathā mahārāja kocideva puriso padīpaṃ padīpeyya, kiṃ so sabbarattiṃ dippeyyā?" Ti.

"Āma bhante sabbarattiṃ dippeyyā"ti.

"Kinnu kho mahārāja yā purime yāme acci, sā majjhime yāme accī?" Ti.

"Na hi bhante" ti.

"Kinnu kho mahārāja añño so ahosi purime yāme padīpo, añño majjhime yāme padīpo,

añño pacchime yāme padīpo?" Ti.

"Na hi bhante taṃ yeva nissāya sabbarattiṃ paditto" ti.

"Evameva kho mahārāja dhammasantati sandahati. Añño uppajjati, añeño nirujjhati,

apubbaṃ acarimaṃ viya sandahati. Tena na ca so na ca añño. Purimaviññāṇo

pacchimaviññāṇasaṅgahaṃ gacchatī" ti.

"Bhiyyo opammaṃ karohī" ti.

"Yathā mahārāja [PTS Page 041] [\q 41/] khīraṃ duyhamānaṃ kālantarena dadhi

parivatteyya, dadhito navanītaṃ navanītato ghataṃ parivatteyya, yo nu kho mahārāja evaṃ

vadeyya 'yaṃ yeva khīraṃ taṃ yeva dadhi, taṃ yeva navanītaṃ, taṃ yeva ghata'nti sammā

nu kho so mahārāja vadamāno vadeyyā?" Ti.

[SL Page 036] [\x 36/]

"Na hi bhante taṃ yeva nissāya sambhutantī"

Evameva kho mahārāja dhammasantati sandahati, añño uppajjati, añño nirujjhatī, apubbaṃ

acarimaṃ viya sandahati. Tena na ca so na ca añño. Purimaviññāṇo

pacchimaviññāṇasaṅgahaṃ gacchatī" ti.

"Kallo'si bhante nāgasenā" ti.

2. Rājā āha: "bhante nāgasena, yo na paṭisandahati, jānāti so na paṭisandahissāmī?" Ti.

"Āma mahārāja. Yo na paṭisandahati, jānāti so na paṭisandahissāmī" ti.

"Kathambhante jānātī?" Ti.

"Yo hetu yo paccayo mahārāja paṭisandahanāya, tassa hetussa tassa paccayassa uparamā

jānāti so'na paṭisandahissāmī'ti"

"Opammaṃ karohī" ti.

"Yathā mahārāja kassako gahapatiko kasitvā ca vapitvā ca dhaññāgāraṃ paripūreyya, so

aparena samayena neva kaseyya na vapeyya, yathā sambhatañca ṭhaññaṃ paribhuñjeyya vā

vissajjeyya vā yathāpaccayaṃ vā kareyya, jānāti so mahārāja kassako gahapatiko na me

dhaññāgāramparipūrissatī'ti?"

"Āma bhante. Jāneyyā"ti.

"Kathaṃ jāneyyā?" Ti.

Yo hetu yo paccayo dhaññāgārassa pāripūriyā, 13. Tassa hetussa tassa paccayassa uparamā

jānāti na me dhaññāgāraṃ paripūrissatī" ti. Evameva kho mahārāja yo hetu yo paccayo

paṭisandahanāya tassa hetussa tassa paccayassa uparamā jānāti" so'na paṭisandahissāmī'ti.

"Kallo'si bhante nāgasenā"ti.

3. Rājā āha: bhante nāgasena yassa ñāṇaṃ uppannaṃ tassa paññā uppannā?" Ti. "Āma

mahārāja. Yassa ñāṇaṃ uppannaṃ, tassa paññā uppannā"ti.

------------

13. Paripiṇāya - sī. Mu.

[SL Page 037] [\x 37/]

"Kimbhante [PTS Page 042] [\q 42/] yaññeva ñāṇaṃ sāyeva paññā?"Ti.

"Āma mahārāja. Yaññeva ñāṇaṃ sāyeva paññā" ti.

"Yassa pana bhante taññeva ñāṇaṃ sāyeva paññā uppannā, kiṃ sammuyheyya so udāhu na

sammuyheyyā?" Ti.

"Kathaci mahārāja sammuyheyya katthaci na sammuyheyyā" ti.

"Kuhiṃ bhaneta sammuyheyya? Kuhiṃ na sammuyheyyā?"Ti.

"Aññātapubbesu vā mahārāja sippaṭṭhānesu, agatapubbāya vā disāya, assutapubbāya vā

nāmapaññattiyā sammuyheyyā"ti.

"Kuhiṃ na sammuyheyyā?"Ti.

"Yaṃ kho pana mahārāja tāya paññāya kataṃ aniccanti vā dukkhanti vā anattā'ti vā, tahiṃ na

sammuyheyyā" ti.

"Moho panassa bhante kuhiṃ gacchatī?" Ti.

"Moho kho mahārāja ñāṇe uppannamatte tattheva nirujjhatī" ti,

"Opammaṃ karohī" ti.

"Yathā mahārāja kocideva puriso andhakāre gehe padīpaṃ āropeyya, tato andhakāro

nirujjheyya, aloko pātubhaveyya, evameva kho mahārāja ñāṇe uppannamatte moho tattheva

nirujjhatī" ti.

"Paññā pana bhante kuhiṃ gacchatī?" Ti.

"Paññā'pi kho mahārāja sakiccayaṃ katvā tattheva nirujjhati. Yaṃ pana tāya paññāyakataṃ

aniccanti vā dukkhanti vā anattā'ti vā, taṃ na nirujjhatī" ti.

"Bhante nāgasena yaṃ panetaṃ brūsi 'paññā sakiccayaṃ katvā tattheva nirujjhatī" ti, yaṃ pana

tāya paññāya kataṃ aniccanti vā dukkhanti vā anattāti vā taṃ na nirujjhatī'ti, tassa opammaṃ

karohī" ti.

"Yathā mahārāja koci puriso rattiṃlekhaṃ pesetukāmo lekhakaṃ pakkosāpetvā padīpaṃ

āropetvā lekhaṃ likhāpeyya, likhite pana lekhe padīpaṃ vijjhāpeyya vijjhāpite'pi padīpe

[SL Page 038] [\x 38/]

Lekhaṃ na vinasseyya, evameva kho mahārāja paññā sakiccayaṃ katvā tattheva nirujjhati.

Yaṃ pana tāya paññāya kataṃ aniccanti vā dukkhanti vā anattā'ti vā taṃ na nirujjhatī" ti.

"Bhiyyo opammaṃ karohī" ti.

"Yathā mahārāja puratthimesu [PTS Page 043] [\q 43/] janapadesu manussā anugharaṃ

pañcapañca udakaghaṭakāni ṭhapenti ālimpanaṃ vijjhāpetuṃ, ghare paditte tāni pañca

udakaghaṭakāni gharassūpari parikkhipanti, tato aggi vijjhāyati. Kinnu kho mahārāja tesaṃ

manussānaṃ evaṃ hoti 'puna tehi ghaṭehi ghaṭakiccaṃ karissāmā'ti".

"Na hi bhante. Alaṃ tehi ghaṭehi. Kintehi ghaṭehī?"Ti.

"Yathā mahārāja pañca udakaghaṭakāni, evaṃ pañcindriyāni daṭṭhabbāni saddhindriyaṃ

viriyindriyaṃ satindriyaṃ samādhindriyaṃ paññindriyaṃ. Yathā te manussā, evaṃ yogāvacaro

daṭṭhabbo. Yathā aggi, evaṃ kilesā daṭṭhabbā yathā pañcahi udakaghaṭakehi aggi

vijjhāpīyatī, evaṃ pañcindriyehi kilesā vijjhāpīyanti, vijjhāpitā'pi kilesā na puna

sambhavanti. Evameva kho mahārāja paññāsakiccayaṃ katvā tattheva nirujjhati. Yampana

tāya paññāya kataṃ aniccanti vā dukkhanti vā anattā'ti vā taṃ nanirujjhatī" ti.

Bhiyyo opammaṃ karohī" ti.

"Yathā mahārāja vejjo pañcamūlabhesajjāni gahetvā gilānakaṃ upasaṅkamitvā tāni

pañcamūlabhesajjāni piṃsitvā gilānakaṃ pāyeyya, tehi ca dosā niddhameyyuṃ, kinnu kho

mahārāja tassa vejjassa evaṃ hoti 'puna tehi mūlabhesajjehi bhesajjakiccaṃ karissāmī' ti?"

"Na hi bhante. Alaṃ tehi mūlabhesajjehi kintehi mūlabhesajjehī?" Ti.

"Yathā mahārāja pañcamūlabhesajjāni, evaṃ pañcindriyāni daṭṭhabbāni saddhindriyaṃ

viriyindriyaṃ satindriyaṃ samādhindriyaṃ paññindriyaṃ. Yathā vejjo, evaṃ yogāvacaro

daṭṭhabbo. Yathā vyādhi evaṃ kilesā daṭṭhabbā. Yathā vyādhito puriso, evaṃ puthujjano

daṭṭhabbo. Yathā pañcamūlabhesajjehi gilānasa dose niddhante gilāno arogo hoti, evaṃ

pañcindriyehi kilesā niddhamīyanti. Niddhamitā ca kilesā na puna sambhavanti. Evameva

kho mahārāja paññā sakiccayaṃ katvā tattheva nirujjhati. Yaṃpana tāya paññāya kataṃ

aniccanti [PTS Page 044] [\q 44/] vā dukkhanti vā anattā'ti vā taṃ nanirujjhatī" ti.

"Bhiyyo opammaṃ karohī"ti.

[SL Page 039] [\x 39/]

"Yathā mahārāja saṅgāmāvacaro yodho pañca kaṇḍāni gahetvā saṅgāmaṃ otareyya

parasenaṃ vijetuṃ, so saṅgāmato tāni pañca kaṇḍāni khipeyya, tehi ca parasenā bhijjeyya,

kinnu kho mahārāja tassa saṅgāmāvacarassa yodhassa evaṃ hoti'puna tehi kaṇḍehi

kaṇḍakiccaṃ karissāmī'ti"?

"Na hi bhante. Alaṃ tehi kaṇḍehi. Kintehi kaṇḍehī?" Ti.

"Yathā mahārāja pañca kaṇḍāni, evaṃ pañcindriyāni daṭṭhabbāni saddhindriyaṃ virindriyaṃ

satindriyaṃ samādhindriyaṃ paññindriyaṃ. Yathā saṅgāmāvacaro yodho, evaṃ yogāvacaro

daṭṭhabbo. Yathā parasenā, evaṃ kilesā daṭṭhabbā. Yathā pañcahi kaṇḍehi parasenā bhijjati,

evaṃ pañcindriyehi kilesā bhijjanti, bhaggā ca kilesā na puna sambhavanti. Evameva kho

mahārāja paññā sakiccayaṃ katvā tattheva nirujjhati. Yaṃpana tāya paññāya kataṃ aniccanti

vā dukkhanti vā anattā'ti vā, taṃ na nirujjhatī"ti.

"Kallo'si bhante nāgasenā"ti.

4. Rājā āha: "bhante nāgasena yo na paṭisandahati, vedeti so kañci dukkhaṃ vedananti?".

Thero āha: "kañci vedeti kañci na vedetī"ti.

"Kaṃ vedeti? Kaṃ na vedetī?" Ti.

"Kāyikaṃ mahārāja vedanaṃ vedeti. Cetasikaṃ vedanaṃ na vedetī"ti.

"Kathaṃ bhante kāyikaṃ vedanaṃ vedeti? Kathaṃ cetasikaṃ vedanaṃ na vedetī?" Ti.

"Yo hetu yo paccayo kāyikāya dukkhavedanāya uppattiyā, tassa hetussa tassa paccayassa

anuparamā kāyikaṃ dukkhavedanaṃ vedeti. Yo hetu yo paccayo cetasikāya dukkhavedanāya

uppattiyā, tassa hetussa tassa paccayassa uparamā cetasikaṃ dukkhavedanaṃ na vedetīti.

Bhāsitampetaṃ mahārāja bhagavatā 'yo ekaṃ vedanaṃ vedeti kāyikaṃ na cetasikanti'

"Bhante nāgasena yo so dukkhavedanaṃ vedeti kasmā so na parinibbāyatī?" Ti.

"Natthi mahārāja arahato anunayo vā paṭigho vā. Na ca arahanto apakkaṃ pācenti.

Paripākaṃ āgamenti paṇḍitā [PTS Page 045] [\q 45/] bhāsitampetaṃ mahārāja therena

sāriputtena dhammasenāpatinā:

[SL Page 040] [\x 40/]

"Nābhinandāmi maraṇaṃ nābhinandāmi jīvitaṃ

Kālañca patikaṅkhāmi nibbisaṃ bhatako yathā.

Nābhinandāmi maraṇaṃ nābhinandāmi jīvitaṃ

Kālañca patikaṅkhāmi sampajāno patissato"ti.

"Kallo'si bhante nāgasenā"ti.

5. Rājā āha: "bhante nāgasena sukhā vedanā kusalā vā akusalā vā avyākatāvā?" Ti.

"Siyā mahārāja kusalā, siyā akusalā, siyā avyākatā"ti.

"Yadi bhante kusalā na dukkhā, yadi dukkhā na kusalā, kusalaṃ dukkhanti na uppajjatī?"

Ti.

"Taṃ kimmaññasi mahārāja? Idha purisassa hatthe tattaṃ ayogulaṃ nikkhipeyya, dutiye

hatthe sītaṃ himapiṇḍaṃ nikkhipeyya, kinnu kho mahārāja ubho'pi te daheyyunti?"

"Āma bhante ubho'pi te daheyyunti".

"Kinnu kho te mahārāja ubho'pi uṇhā?" Ti.

"Na hi bhante" ti.

"Kimpana te mahārāja ubho'pi sītalā?" Ti.

"Na hi bhante" ti.

"Ājānāhi niggahaṃ yadi tattaṃ dahati, na ca te ubho'pi uṇhā tena na uppajjati. Yadi sītalaṃ

dahati na ca te ubho'pi sītalā tena na uppajjati. Kissa pana te mahārāja ubho'pi dahanti? Na

ca te ubho'pi uṇhā. Na ca te ubho'pi sītalā ekaṃ uṇhaṃ ekaṃ sītalaṃ. Ubho'pi te dahanti,

tena na uppajjatī?" Ti.

"Nāhaṃ bhante paṭibalo tayā vādinā saddhiṃ sallapituṃ. Sādhu! Atthaṃ jappehī"ti.

"Tato thero abhidhammasaṃyuttāya kathāya rājānaṃ milindaṃ saññāpesi: "cha imāni

mahārāja gehanissitāni somanassāni, cha nekkhammanissitāni somanassāni, cha gehanissitāni

domanassāni, cha nekkhammanissitāni domanassāni, cha gehanissitā upekkhā, cha

nekkhammanissitā upekkhā'ti imāni [PTS Page 046] [\q 46/] cha cakkāni. Atītā'pi

chattiṃsavidhā vedanā, anāgatā'pi chattiṃsavidhā vedanā, paccuppannā'pi chattiṃsavidhā

vedanā. Tadekajjhaṃ abhisaññūhitvā abhisaṅkhipitvā aṭṭhasataṃ vedanā hontī" ti.

"Kallo'si bhante nāgasenā"ti.

[SL Page 041] [\x 41/]

6. Rājā āha: "bhante nāgasena ko paṭisandahatī?"Ti thero āha: "nāmarūpaṃ kho mahārāja

paṭisandahatī" ti.

"Kiṃ imaṃ yeva nāmarūpaṃ paṭisandahatī?" Ti.

"Na kho mahārāja imaṃ yeva nāmarūpaṃ paṭisandahati. Iminā pana mahārāja nāmarūpena

kammaṃ karoti sobhanaṃ vā pāpakaṃ vā tena kammena aññaṃ nāmarūpaṃ paṭisandahatī"

ti.

"Yadi bhante nāgasena na imaṃ yeva nāmarūpaṃ paṭisandahati, nanu so mutto bhavissati

pāpakehi kammehi?" Ti.

Thero āha: "yadi na paṭisandaheyya, mutto bhaveyya pāpakehi kammehi. Yasmā ca kho

mahārāja paṭisandahati, tasmā na mutto pāpakehi kammehī" ti.

"Opammaṃ karohī" ti.

"Yathā mahārāja kocideva puriso aññatarassa purisassa ambaṃ avahareyya, tamenaṃ

ambasāmiko gahetvā rañño dasseyya 'iminā deva purisena mayhaṃ ambā avahaṭā'ti. So

evaṃ vadeyya 'nāhaṃ deva imassa ambe avaharāmī. Aññe te ambā ye iminā ropitā aññe te

ambā mayā avahaṭā. Nāhaṃ daṇḍappatto'ti. Kinnu kho so mahārāja puriso daṇḍappatto

bhaveyyā?" Ti.

"Āma bhante daṇḍappatto bhaveyyā?" Ti.

"Kena kāraṇenā?" Ti.

"Kiñcāpi so evaṃ vadeyya, purimaṃ bhante ambaṃ appaccakkhāya pacchimena amabena so

puriso daṇḍappatto bhaveyyā" ti.

"Evameva kho mahārāja iminā nāmarūpena kammaṃ karoti sobhanaṃ vā pāpakaṃ vā. Tena

kamamena aññaṃ nāmarūpaṃ paṭisandahati. Tasmā na mutto pāpakehi kammehī" ti.

"Bhiyyo opammaṃ karohī" ti.

"Yathā mahārāja koci puriso aññatarassa purisassa sāliṃ avahareyya, tamenaṃ sālisāmiko

gahetvā rañño dasseyya 'iminā deva purisena mayihaṃ sāli avahaṭā'ti. So evaṃ vadeyya

'nāhaṃ deva imassa sāli avaharāmī. Aññe te sāli ye iminā ropitā aññe te sāli mayā avahaṭā.

Nāhaṃ daṇḍappatto'ti. Kinnu kho so mahārāja puriso daṇḍappatto bhaveyyā?" Ti.

"Yathā mahārāja koci puriso aññatarassa purisassa ucchuṃ avahareyya, [PTS Page 047] [\q

47/] tamenaṃ ucchusāmiko gahetvā rañño dasseyya 'iminā deva purisena mayhaṃ ucchū

avahaṭā'ti. So evaṃ vadeyya 'nāhaṃ deva imassa ucchū avaharāmī. Aññe te ucchū ye iminā

ropitā aññe te ucchū mayā avahaṭā. Nāhaṃ daṇḍappatto'ti. Kinnu kho so mahārāja puriso

daṇḍappatto bhaveyyā?" Ti.

Yathā mahārāja koci puriso hemantike kāle aggiṃ jāletvā visīvetvā avijjhāpetvā pakkameyya,

atha kho so aggi aññatarassa sassakhettaṃ daheyya, tamenaṃ khettasāmiko gahetvā rañño

dasseyya 'iminā deva purisena mayhaṃ khettaṃ daḍḍhanti', so evaṃ vadeyya 'nāhaṃ deva

imassa khettaṃ jhāpemi. Aññe so aggi yo

[SL Page 042] [\x 42/]

Mayā avijjhāpito. Añño so aggi yenimassa khettaṃ daḍḍhaṃ, nāhaṃ daṇḍappatto'ti. Kinnu

kho so mahārāja puriso daṇḍappatto bhaveyyā?" Ti.

"Āma bhante, daṇḍappatto bhaveyyā"ti,

"Kena kāraṇenā?" Ti.

"Kiñcāpi so evaṃ vadeyya, purimaṃ bhante aggiṃ appaccakkhāya pacchimena agginā so

puriso daṇḍappatto bhaveyyā"ti.

"Evameva kho mahārāja iminā nāmarūpena kammaṃ karoti sobhanaṃ vā pāpakaṃ vā, tena

kammena aññaṃ nāmarūpaṃ paṭisandahati. Tasmā na mutto pāpakehi kammehī"ti,

"Bhiyyo opammaṃ karohī" ti.

"Yathā mahārāja kocideva puriso padīpaṃ ādāya māḷaṃ-14. Abhirūhitvā bhuñjeyya, padīpo

jhāyamāno tiṇaṃ jhāpeyya, tīṇaṃ jhāyamānaṃ gharaṃ jhāpeyya, gharaṃ jhāyamānaṃ gāmaṃ

jhāpeyya, gāmajano taṃ purisaṃ gahetvā evaṃ vadeyya 'kissa tvaṃ bho purisa gāmaṃ

jhāpesī?' Ti, so evaṃ vadeyya 'nāhaṃ bho gāmaṃ jhāpemi añño so padīpaggi yassāhaṃ

ālokena bhuñjiṃ, añño so aggi yena gāmo jhāpito'ti. Te vivadamānā tava santike

āgaccheyyuṃ, kassa tvaṃ mahārāja atthaṃ-15. Dhāreyyāsī?" Ti.

"Gāmajanassa bhante" ti,

Kiṃ kāraṇā?" Ti.

"Kiñcā pi so evaṃ vadeyya, api ca tato eva so aggi nibbatto" ti.

"Evameva kho mahārāja kiñcāpi aññaṃ maraṇantikaṃ nāmarūpaṃ aññaṃ paṭisandhismiṃ

nāmarūpaṃ, api ca tato ye taṃ nibbattaṃ tasmā na mutto pāpakehi kammehī" ti.

"Bhiyyo opammaṃ karohī" ti.

"Yathā mahārāja kocideva puriso dahariṃ kumārikaṃ vāretvā suṅkaṃ datvā pakkameyya. Sā

[PTS Page 048] [\q 48/] aparena samayena mahatī assa, vayappattā tato añño puriso

suṅkaṃ datvā vivāhaṃ kareyya, itaro āgantvāevaṃ vadeyya 'kissa pana me

Tvaṃ ambho purisa bhariyaṃ nesī?' Ti. So evaṃ vadeyya 'nāhaṃ tava bhariyaṃ nemi. Aññā

sā dārikā daharī taruṇī, yā tayā vāritā ca dinnasuṅkā ca. Aññā sā dārikā mahatī vayappattā

mayā vāritā dinnasuṅkā cā'tī te vivadamānā tava santike āgaccheyyuṃ. Kassa tvaṃ mahārāja

atthaṃ dhāreyyāsī?" Ti.

----------

14. Pāsādaṃ (ma. ) 15. Aṭṭaṃ (ma. )

[SL Page 043] [\x 43/]

Purimassa bhante" ti.

"Kiṃkāraṇā?" Ti.

"Kiñcāpi so evaṃ vadeyya, api ca tato yeva sā mahatī nibbattā" ti.

"Evameva kho mahārāja kiñcāpi aññaṃ maraṇantikaṃ nāmarūpaṃ aññaṃ paṭisandhismiṃ

nāmarūpaṃ, api ca tato yeva taṃ nibbattaṃ. Tasmā na parimutto pāpakehi kammehī"ti.

"Bhiyyo opammaṃ karohī" ti.

"Yathā mahārāja koci deva puriso gopālakassa hatthato khīraghaṭaṃ kiṇitvā tasseva hatthe

nikkhipitvā pakkameyya 'sve gahetvā gamissāmī'ti. Taṃ aparajju dadhi sampajjeyya. So

āgantvā evaṃ vadeyya 'dehi me khīraghaṭanti' so dadhiṃ dadeyya. Itaro evaṃ vadeyya

'nāhaṃ tava hatthato dadhiṃ kiṇāmi. Dehi me khīraghaṭanti' so evaṃ vadeyya 'ajānato te

khīraṃ dadhibhūtanti'. Te vivadamānā tava santike āgaccheyyuṃ, kassa tvaṃ mahārāja

atthaṃ dhāreyyāsī?" Ti.

"Gopālakassa bhante" ti.

"Kiṃkāraṇā?" Ti.

"Kiñcāpi so evaṃ vadeyya, api ca tato yeva taṃ nibbattanti".

"Evameva kho mahārāja kiñcāpi aññaṃ maraṇantikaṃ nāmarūpaṃ, aññaṃ paṭisandhismiṃ

nāmarūpaṃ, api ca tato yeva taṃ nibbattaṃ. Tasmā na parimutto pāpakehi kammehī" ti.

"Kallo'si bhante nāgasenā" ti.

7. Rājā āha: "bhante nāgasena tvaṃ pana paṭisandahissasi?" Ti.

"Alaṃ mahārāja. Kintena pucchitena. Nanu mayā paṭigacceva akkhātaṃ 'sace mahārāja sa

upādāno [PTS Page 049] [\q 49/] bhavissāmi paṭisandahissāmi. Sace anupādāno

bhavissāmi na paṭisandahissāmī'ti".

"Opammaṃ karohī" ti.

"Yathā mahārāja kocideva puriso rañño adhikāraṃ kareyya, rājā tuṭṭho adhikāraṃ dadeyya,

so tena adhikārena pañcahi

[SL Page 044] [\x 44/]

Kāmaguṇehi samappito samaṅgibhuto paricareyya. So ce janassa āroceyya'na me rājā kiñci

paṭikarotī'ti, kinnu kho so mahārāja puriso yuttakārī bhaveyyā?"Ti.

"Na hi bhante" ti.

"Evameva kho mahārāja kinte etena pucchitena. Nanu mayā paṭigacceva akkhātaṃ 'sace sa

upādāno bhavissāmi, paṭisandahissāmi. Sace anupādāno bhavissāmi na paṭisandahissāmī"

ti.

"Kallo'si bhante nāgasenā" ti.

8. Rājā āha: "bhante nāgasena yampanetaṃ brūsi nāmarūpanti, tattha katamaṃ nāmaṃ

katamaṃ rūpanti?"

"Yaṃ tattha mahārāja oḷārikaṃ, etaṃ rūpaṃ. Ye tattha sukhumā cittacetasikā dhammā etaṃ

nāmanti".

"Bhante nāgasena kena kāraṇena nāmaṃyeva na paṭisandahati? Rūpaṃ yeva vā?" Ti.

"Aññamaññāpanissitā mahārāja ete dhammā ekato'va uppajjantī" ti.

"Opammaṃ karohī" ti.

"Yathā mahārāja kukkuṭiyā kalalaṃ na bhaveyya, aṇḍampi na bhaveyya. Yañca tattha

kalalaṃ, yañca aṇḍaṃ, ubhopete aññamaññanissitā. Ekato'va tesaṃ uppatti hoti. Evameva

kho mahārāja yadi tattha nāmaṃ na bhaveyya, rūpampi na bhaveyya. Yañceva tatthanāmaṃ

yañceva rūpaṃ, ubhepete aññamaññanissitā ekato'va tesaṃ uppatti hoti evametaṃ

dīghamaddhānaṃ sambhāvitanti. "

"Kallo'si bhante nāgasenā" ti.

9. Rājā āha: "bhante nāgasena yampanetaṃ brūsi 'dīghamaddhāna'nti, kimetaṃ addhānaṃ

nāmā?" Ti.

"Atīto mahārāja addhā, anāgato addhā, paccuppanno addhā" ti.

"Kimpana bhante addhā atthi" ti.

"Koci'pi mahārāja addhā atthi, koci'pi natthi" ti.

"Katamo pana bhante atthi? [PTS Page 050] [\q 50/] katamo natthi?" Ti.

[SL Page 045] [\x 45/]

"Ye te mahārāja saṅkhārā atītā vigatā niruddhā vipariṇatā, so addhā natthi. Ye dhammā

vipākā ye ca vipākadhammadhammā, te ca aññatra paṭisandhiṃ denti, so addhā atthi. Ye

sattā kālakatā aññatra uppannā, so ca addhā atthi. Ye sattā kālakatā aññatra anuppannā, so

addhā natthi. Ye ca sattā parinibbutā so ca addhā natthi parinibbutattā" ti.

"Kallo' si bhante nāgasenā"ti.

Addhānavagago dutiyo

(Imasmiṃ vagge nava pañhā)

4. Vicāravaggo.

1. Rājā āha: "bhante nāgasena atītassa addhānassa kiṃ mūlaṃ? Anāgatassa addhānassa kiṃ

mūlaṃ? Paccuppannassa addhānassa kiṃ mūlanti?"

"Atītassa ca mahārāja addhānassa, anāgatassa ca addhānassa, paccuppannassa ca

addhānassa avijjā mūlaṃ. Avijjāpaccayā saṅkhārā. Saṅkhārapaccayā viññāṇaṃ.

Viññāṇapaccayā nāmarūpaṃ. Nāmarūpapaccayā saḷāyatanaṃ. Saḷāyatanapaccayā phasso.

Phassapaccayā vedanā. Vedanāpaccayā taṇhā. Taṇhāpaccayā upādānaṃ. Upādānapaccayā

bhavo. Bhavapaccayā jāti. Jātipaccayā jarāmaraṇaṃ sokaparidevadukkhadomanassupāyāsā

sambhavanti. Evametassa kevalassa dukkhakkhandhassa addhānassa purimā koṭi na

paññāyatī" ti.

"Kallo'si bhante nāgasenā" ti.

2. Rājā āha: "bhante nāgasena yaṃ panetaṃ brūsi 'purimā koṭi na paññāyatī'ti, tassa

opammaṃ karohī" ti.

"Yathā mahārāja puriso parittaṃ bījaṃ paṭhaviyaṃ nikkhipeyya, tato aṅkuro uṭṭhahitvā

anupubbena vuddhiṃ virūlhiṃ vepullaṃ āpajjitvā phalaṃ dadeyya. Tato'pi [PTS Page 051] [\q

51/] bījaṃ gahetvā puna ropeyya, tato'pi aṅkuro uṭṭhahitvā anupubbena vuddhiṃ

viruḷhīṃ vepullaṃ āpajjitvā phalaṃ dadeyya, evametissā santatiyā atthi anto?"Ti.

"Natthi bhante" ti.

"Evameva kho mahārāja addhānassā'pi purimā koṭi na paññāyatī" ti.

"Bhīyyo opammaṃ karohī" ti.

[SL Page 046] [\x 46/]

"Yathā mahārāja kukkuṭiyā aṇḍaṃ, aṇḍato kukkuṭī, kukkuṭiyā aṇḍanti evametissā

santatiyā atthi anto?" Ti.

"Natthi bhante" ti.

"Evameva kho mahārāja addhānassā'pi pūrimā koṭi na paññāyatī" ti.

"Bhīyyo opammaṃ karohī" ti.

Thero paṭhaviyā cakkaṃ ālikhitvā milindaṃ rājānaṃ etadavoca: "atthi mahārāja imassa

cakkassa anto?" Ti.

"Natthi bhante" ti.

"Evameva kho mahārāja imāni cakkāni vuttāni bhagavatā "cakkhuñca paṭicca rūpe ca

uppajjati cakkhuviññāṇaṃ. Tiṇṇaṃ saṅgati phasso phassapaccayā vedanā. Vedanāpaccayā

taṇhā. Taṇhāpaccayā kammaṃ. Kammato puna cakkhu eva jāyati. Evametissā santatiyā atthi

anto?" Ti.

"Natthi bhante" ti.

"Sotañca paṭicca sadde ca, ghānañca paṭicca gandhe ca, jivhāya paṭicca rasse ca, kāyañca

paṭicca phoṭṭhabebha ca manañca paṭicca dhamme ca, uppajjati manoviññāṇaṃ. Tiṇṇaṃ

saṅgati phasso. Phassapaccayā vedanā. Vedanāpaccayā taṇhā. Taṇhāpaccayā kammaṃ.

Kammato puna mano jāyati. Evametissā santatiyā atthi anto?" Ti.

"Natthi bhante" ti.

"Evameva kho mahārāja addhānassā'pi pūrimā koṭi na paññāyatī" ti.

"Kallo'si bhante nāgasenā" ti.

3. Rājā āha: "bhante nāgasena yaṃ panetaṃ brūsi 'pūrimā koṭi na paññāyati'ti, katamā ca sā

pūrimā koṭī?" Ti.

"Yo kho mahārāja atīto addhā, esā pūrimā koṭi" ti.

"Bhante nāgasena yaṃ panetaṃ brūsi 'purimā koṭi na paññāyatī'ti, kimpana bhante sabbā'pi

pūrimā koṭi na paññāyatī?" Ti.

"Kāci mahārāja paññāyati, kācī na paññāyatī" ti.

"Katamā bhante paññāyati? Katamā na paññāyatī?" Ti.

[SL Page 047] [\x 47/]

"Ito pubbe mahārāja sabbena sabbaṃ sabbathā sabbaṃ avijjā nāhosīti esā purimākoṭi na

paññāyati. Yaṃ ahutvā sambhoti, hutvā paṭivigacchati, esā purimā koṭi [PTS Page 052] [\q

52/] paññāyatī?" Ti.

"Bhante nāgasena yaṃ ahutvā sambhoti, hutvā paṭivigacchati, nanu taṃ ubhato chinnaṃ

atthaṃ gacchati?" Ti.

"Yadi mahārāja ubhato chinnaṃ atthaṃ gacchati, ubhato chinnā sakkā vaḍḍhetunti?"

"Āma sāpi sakkā vaḍḍhetunati. "

"Nāhaṃ bhante etaṃ pucchāmi, koṭito sakkā vaḍḍhetunti?"

"Āma sakkā vaḍḍhetunti. "

"Opammaṃ karohī" ti.

Thero tassa rukkhūpamaṃ akāsi: khandhā ca kevalassa dukkhakkhandhassa bījānī" ti.

"Kallo' si bhante nāgasenā" ti.

4. Rājā āha: "bhante nāgasena atthi keci saṅkhārā ye jāyanti?" Ti.

"Āma mahārāja. Atthi saṅkhārā ye jāyantī" ti.

"Katame te bhante?" Ti.

"Cakkhusmiṃ ca kho mahārāja sati rūpesu ca cakkhuviññāṇaṃ hoti cakkhuviññāṇe sati

cakkhusamphasso hoti. Cakkhusamphasse sati vedanā hoti. Vedanāya sati taṇhā hoti.

Taṇhāya sati upādānaṃ hoti. Upādāne sati bhavo hoti. Bhave sati jāti hoti. Jātiyā jarā

maraṇaṃ sokaparidevadukkhadomanassupāyāsā sambhavanti. Evametassa kevalassa

dukkhakkhandhassa samudayo hoti. Cakkhusmiñca kho mahārāja asati rūpesu ca asati

cakkhuviññāṇaṃ na hoti. Cakkhuviññāṇe asati cakkhusamphasso na hoti.

Cakkhusamphasse asati vedanā na hoti. Vedanāyaṃ asati taṇhā na hoti. Taṇhāya asati

upādānaṃ na hoti. Upādāne asati bhavo na hoti. Bhave asati jāti na hoti jātiyā asati

jarāmaraṇaṃ sokaparidevadukkhadomanassupāyāsā na honti. Evametassa kevalassa

dukkhakkhandhassa nirodho hotī" ti.

"Kallo' si bhante nāgasenā" ti.

[SL Page 048] [\x 48/]

5. Rājā āha: "bhante nāgasena atthi keci saṅkhārā ye abhavantā jāyanti?" Ti.

"Natthi mahārāja keci'pi saṅkhārā ye abhavantā jāyanti. Bhavantā yeva kho mahārāja

saṅkhārā jāyantī" ti.

"Opammaṃ karohī" ti.

"Taṃ kimmaññasi mahārāja? Idaṃ gehaṃ abhavantaṃ jātaṃ, yattha [PTS Page 053] [\q 53/]

tvaṃ nisinno?" Ti.

"Natthi kiñci bhante idha abhavantaṃ jātaṃ. Bhavantaṃ yeva jātaṃ. Imāni kho bhante dārūni

vane ahesuṃ. Ayañca mattikā paṭhaviyaṃ ahosi. Itthinañca purisānañca tajjena vāyāmena

evamidaṃ gehaṃ nibbattanti. Evameva kho mahārāja natthi keci saṅkhārā ye abhavantā

jāyānti. Bhavantā yeva saṅkhārā jāyantī" ti.

"Bhiyyo opammaṃ karohī" ti.

"Yathā mahārāja ye keci bījagāmabhūtagāmā paṭhaviyaṃ nikkhittā anupubbena vuddhiṃ

viruḷhiṃ vepullaṃ āpajjamānā pupphāni ca phalāni ca dadeyyuṃ, na te rukkhā abhavantā

jātā. Bhavantā yeva te rukkhā jātā. Evameva kho mahārāja natthi keci saṅkhārā ye abhavantā

jāyanti. Bhavantā yeva te saṅkhārā jāyantī" ti.

"Bhiyyo opammaṃ karohī" ti.

"Yathā mahārāja kumbhakāro paṭhaviyā mattikaṃ uddharitvā nānā bhājanāni karoti, na tāni

bhājanāni abhavantāni jātāni. Bhavantāni yeva tāni jātāni. Evameva kho mahārāja natthi

keci'pi saṅkhārā ye abhavantā jāyanti bhavantāyeva te saṅkhārā jāyantī" ti.

"Bhiyyo opammaṃ karohī" ti.

"Yathā mahārāja vīṇāya pattaṃ na siyā, cammaṃ na siyā, doṇi na siyā, daṇḍo na siyā,

upavīṇo na siyā, tatiyo na siyuṃ, koṇo na siyā, purisassa ca tajjo vāyāmo na siyā, jāyeyya

saddo?" Ti.

"Na hi bhante" ti.

"Yato ca kho mahārāja vīṇāya pattaṃ siyā, cammaṃ siyā, doṇi siyā, daṇḍo siyā, upavīṇo

siyā, tantiyo siyuṃ, koṇo siyā, purisassa ca tajjo vāyāmo siyā, jāyeyya saddo?" Ti.

"Āma bhante jāyeyyā" ti.

[SL Page 049] [\x 49/]

"Evameva kho mahārāja natthi keci'pi saṅkhārā ye abhavantā jāyanti. Bhavantā yeva kho

saṅkhārā jāyantī" ti.

"Bhiyyo opammaṃ karohī" ti.

"Yathā mahārāja araṇi na siyā, araṇipotako na siyā, araṇiyottakaṃ na siyā, uttarāraṇi na

siyā, coḷakaṃ na siyā, purisassa ca tajjo vāyāmo na siyā, jāyeyya so aggī?" Ti.

"Na hi bhante" ti.

"Yato ca kho mahārāja araṇi siyā, araṇipotako siyā, araṇiyottakaṃ siyā, uttarāraṇi siyā,

coḷakaṃ siyā, purisassa ca tajjo vāyāmo siyā, jāyeyya so aggī?" Ti.

"Āma [PTS Page 054] [\q 54/] bhante jāyeyyā" ti.

"Evameva kho mahārāja natthi keci saṅkhārā ye abhavantā jāyanti bhavantāyeva kho

saṅkhārā jāyantī" ti.

"Bhiyyo opammaṃ karohī" ti.

"Yathā mahārāja maṇi na siyā, ātapo na siyā, gomayaṃ na siyā, jāyeyya so aggī?" Ti.

"Na hi bhante" ti.

"Yato ca kho mahārāja maṇi siyā, ātapo siyā, gomayaṃ siyā, jāyeyya so aggī?" Ti.

"Āma bhante jāyeyyā" ti.

"Evameva kho mahārāja natthi keci'pi saṅkhārā ye abhavantā jāyanti. Bhavantā yeva kho

saṅkhārā jāyantī" ti.

"Bhiyyo opammaṃ karohī" ti.

"Yathā mahārāja ādāso na siyā, ābhā na siyā, mukhaṃ na siyā, jāyeyya attā?" Ti.

"Na hi bhante" ti.

"Yato ca kho mahārāja ādāso siyā, ābhā siyā, mukhaṃ siyā, jāyeyya attā?" Ti.

"Āma bhante jāyeyyā" ti.

"Evameva kho mahārāja natthi keci saṅkhārā ye abhavantā jāyanti. Bhavantā yeva kho

saṅkhārā jāyāntī" ti.

"Kallo'si bhante nāgasenā" ti.

[SL Page 050] [\x 50/]

6. Rājā āha: "bhante nāgasena vedagu upalabbhatī?" Ti.

"Ko panesa mahārājavedagu nāmā?" Ti.

"Yo bhante abbhantare jīvo cakkhunā rūpaṃ passati, sotena saddaṃ suṇāti, ghāṇena

gandhaṃ ghāyati, jivhāya rasaṃ sāyati, kāyena phoṭṭhabbaṃ phūsati, manasā dhammaṃ

vijānāti, yathā mayaṃ idhapāsāde nisinnā yena yena vātapānena iccheyyama passituṃ tena

tena vātapānena passeyyāma puratthimena pi vātapānena passeyyāma, pacchimenapi

vātapānena passeyyāma, uttarenapi vātapānena passeyyāma, dakkhiṇenapi vātapānena

passeyyāma, evameva kho bhante ayaṃ abbhantare jīvo yena yenadvārena icchati passituṃ,

tena tena dvārena passatī" ti.

Thero āha: "pañcadvāraṃ mahārāja gaṇissāmi. Taṃ suṇāhi, sādhukaṃ manasi karohi yadi

abbhantare jīvo cakkhunā rūpaṃ passati, yathā mayaṃ idha pāsāde nisinnā, yena yena

vātapānena iccheyyāma passituṃ tena tena vātapānena rūpaṃyeva passeyyāma

puratthimenapi vātapānena rūpaṃyeva passeyyāma, [PTS Page 055] [\q 55/]

pacchimenapi vātapānenarūpaṃyeva passeyyāma, uttarenapi vātapānena rūpaṃyeva

passeyyāma, dakkhiṇenapi vātapānena rūpaṃyeva passeyyāma, evametena abbhantare

jīvena cakkhunāpi rūpaṃyeva passitabbaṃ. Sotenapi rūpaṃ yeva passitabbaṃ ghāṇenapi

rūpaṃyeva passitabbaṃ, jivhāyapi rūpaṃyeva passitabbaṃ, kāyenapi rūpaṃyeva passitabbaṃ.

Manasāpi rūpaṃyeva passitabbaṃ, cakkhunāpi saddoyeva sotabbo, ghāṇenapi saddoyeva

sotabbo, jivhāyapi saddoyeva sotabbo, kāyenapi saddo yeva sotabbo, manasāpi saddoyeva

sotabbo, cakkhunāpi gandho yeva ghāyitabbo, sotenapi gandhoyeva ghāyitabbo, jivhāyapi

gandhoyeva ghāyitabbo. Kāyenapi gandhoyeva ghāyitabbo, manasāpi gandhoyeva

ghāyitabbo, cakkhunāpi rasoyeva sāyitabbo. Sotenapi rasoyeva sāyitabbo, ghāṇenapi

rasoyeva sāyitabbo, jivhāyapi rasoyeva sāyitabbo, kāyenapi rasoyeva sāyitabbo, cakkhunāpi

phoṭṭhabbaṃ yeva phusitabbaṃ, sotenapi phoṭṭhabbaṃyeva phusitabbaṃ, ghāṇenapi

phoṭṭhabbaṃ yeva phusitabbaṃ, jivhāyapi phoṭṭhabbaṃyeva phusitabbaṃ, manasāpi

phoṭṭhabbaṃ yeva phusitabbaṃ, cakkhunāpi dhammaṃyeva vijānitabbaṃ, sotenapi

dhammaṃyeva vijanitabbaṃ, ghāṇenapi dhammaṃyeva vijānitabbaṃ, jivhāyapi

dhammaṃyeva vijānitabbaṃ, kāyenapi dhammaṃyeva vijānitabbanti?"

"Na hi bhanti" ti.

[SL Page 051] [\x 51/]

"Na kho te mahārāja yujjati purimena vā pacchimaṃ pacchimena vā purimaṃ yathā vā pana

mahārāja mayaṃ idha pāsāde nisinnā imesu jālavātapānesu ugghāṭitesu mahantena ākāsena

bahimukhā suṭṭhūtaraṃ rūpaṃ passāma, evametena abbhantare jīvenāpi cakkhudvāresu

ugghāṭitesu mahantena ākāsena suṭṭhūtaraṃ rūpaṃ passitabbaṃ. Sotesu ugghāṭitesu, ghāṇe

ugghāṭite, jivhāya ugghāṭitāya, kāye ugghāṭite, mahantena ākāsena suṭṭhutaraṃ saddo

sotabbo, gandho ghāyitabbo, raso sāyitabbo, phoṭṭhabbaṃ phusitabbanti".

"Na hi [PTS Page 056] [\q 56/] bhante" ti.

"Nakho te mahārāja yujjati purimena vā pacchimaṃ, pacchimena vā purimaṃ. Yathā vā pana

mahārāja ayaṃ dinno nikhamivā bahidvārakoṭṭhake tiṭṭheyya, jānāsi tvaṃ mahārāja ayaṃ

dinno nikkhamitvā bahidvārakoṭṭhake ṭhito'ti?"

"Āma bhante jānāmī" ti.

"Yathā vā pana mahārāja ayaṃ dinno anto pavisitvā tava pūrato tiṭṭheyya, jānāsi tvaṃ

mahārāja ayaṃ dinno anto pavisitvā mama purato ṭhito'ti?"

"Āma bhante jānāmī" ti.

"Evameva kho mahārāja abbhantare so jīvo, jivhāya rase nikkhitte jāneyya ambilattaṃ vā

tittakattaṃ vā kaṭukattaṃ vā kasāyattaṃ vā madhurattaṃ vā?" Ti.

"Āma bhante. Jāneyyā" ti.

"Te rase anto paviṭṭhe jāneyya ambilattaṃ vā lavaṇattaṃ vā tittakattaṃ vā kaṭukattaṃ vā

kasāyattaṃ vā madhurattaṃ vā?" Ti.

"Na hi bhante" ti.

"Na kho te mahārāja yujjati purimena vā pacchimaṃ, pacchimena vā purimaṃ. Yathā

mahārāja kocideva puriso madhughaṭasataṃ āharāpetvā madhudoṇiṃ pūrāpetvā purisassa

mukhaṃ pidahitvā madhudoṇiyā pakkhipeyya, jāneyya so mahārāja puriso madhu

sampannaṃvā na sampannaṃ vā? " Ti.

"Na hi bhante" ti.

[SL Page 052] [\x 52/]

"Kena kāraṇenā?" Ti.

"Na hi tassa bhante mukhe madhu paviṭṭhanti?"

"Na kho te mahārāja yujjati purimena vā pacchimaṃ, pacchimena vā purimanti. "

"Nāhaṃ bhante paṭibalo tayā vādinā saddhiṃ sallapituṃ. Sādhu bhante! Atthaṃ jappehī" ti.

"Thero abhidhammasaṃyuttāya kathāya rājānaṃ milindaṃ saññāpesi: "idha mahārāja

cakkhuñca paṭicca rūpe ca uppajjati cakkhuviññāṇaṃ. Taṃsahajātā phasso vedanā saññā

cetanā ekaggatā jīvitindriyaṃ manasikāro'ti evamete dhammā paccayato jāyanti. Na hettha

vedagu upalabbhati.

Sotañca paṭicca sadde ca uppajjati sotaviññāṇaṃ taṃsahajātā phasso vedanā saññā cetanā

ekaggatā jīvitindriyaṃ manasikāro'ti evamete dhammā paccayato jāyanti. Na hettha vedagu

upalabbhatī" ti. Ghāṇañca paṭicca gandhe ca uppajjati ghāṇaviññāṇaṃ taṃsahajātā phasso

vedanā saññā cetanā ekaggatā jīvitindriyaṃ manasikāro'ti evamete dhammā paccayato

jāyanti. Na hettha vedagu upalabbhatī" ti. " Ti.

Jivhāya paṭicca rase ca uppajjati jivhāviññāṇaṃ taṃsahajātā phasso vedanā saññā cetanā

ekaggatā jīvitindriyaṃ manasikāro'ti evamete dhammā paccayato jāyanti. Na hettha vedagu

upalabbhatī" ti. Kāyañca paṭicca sadde ca uppajjati kāyaviññāṇaṃ taṃsahajātā phasso

vedanā saññā cetanā ekaggatā jīvitindriyaṃ manasikāro'ti evamete dhammā paccayato

jāyanti. Na hettha vedagu upalabbhatī" ti. Manañca paṭicca dhamme ca uppajjati

manoviññāṇaṃ taṃsahajātā phasso vedanā saññā cetanā [PTS Page 057] [\q 57/]

ekaggatā jīvitindriyaṃ manasikāro'ti evamete dhammā paccayato jāyanti. Na hettha vedagu

upalabbhatī" ti. "Kallo'si bhante nāgasenā" ti.

7. Rājā āha: bhante nāgasena yattha cakkhuviññāṇaṃ uppajjati, tattha manoviññāṇampi

uppajjati?" Ti.

"Āma mahārāja. Yattha cakkhuviññāṇaṃ uppajjati, tattha manoviññāṇampi uppajjatī" ti.

"Kinnu kho bhante nāgasena paṭhamaṃ cakkhūviññāṇaṃ uppajjati pacchā manoviññāṇaṃ?

Udāhu manoviññāṇaṃ paṭhamaṃ uppajjati pacchā cakkhuviññāṇanti?".

"Paṭhamaṃ mahārāja cakkhuviññāṇaṃ uppajjati. Pacchā manoviññāṇanti".

"Kinnu kho bhante nāgasena cakkhuviññāṇaṃ manoviññāṇaṃ āṇāpeti 'yatthāhaṃ uppajjāmi,

tvampi tattha uppajjāhī' ti? Udāhu manoviññāṇaṃ cakkhuviññāṇaṃ āṇāpeti 'yattha tvaṃ

uppajjissasi ahampi tattha uppajjissāmī?" Ti.

"Na hi mahārāja. Anālāpo tesaṃ aññamaññehī" ti.

"Kathambhante nāgasena yattha cakkhuviññāṇaṃ uppajjati, tattha manoviññāṇampi

uppajjatī?"Ti.

[SL Page 053] [\x 53/]

"Ninnattā ca mahārāja dvārattā ca mahārāja ciṇṇattā ca samūdācaritattā cā" ti.

"Kathambhante nāgasena ninnattā yattha cakkhuviññāṇaṃ uppajjati tattha manoviññāṇampi

uppajjati? Opammaṃ karohī" ti.

"Taṃ kimmaññasi mahārāja deve vassante katamena udakaṃ gaccheyyā?" Ti.

"Yena bhante ninnaṃ, tena gaccheyyā" ti.

"Athāparena samayena devo vasseyya. Katamena taṃ udakaṃ gaccheyyā?"Ti.

"Yena bhante purimaṃ udakaṃ gataṃ, tampi tena gaccheyyā" ti.

"Kinnukho mahārāja purimaṃ udakaṃ pacchimaṃ udakaṃ āṇāpeti.

"Yenāhaṃ gacchāmi tvampi tena gacchāhi" ti? Pacchimaṃ vā udakaṃ purimaṃ udakaṃ

āṇāpeti 'yena tvaṃ gacchissasi, ahampi tena gacchissāmī?" Ti.

"Na hi bhante. Anālāpo tesaṃ aññamaññehi. Ninnattā gacchantī" ti.

"Evameva kho mahārāja ninnattā yattha cakkhuviññāṇaṃ uppajjati, tattha manoviññāṇampi

uppajjati na [PTS Page 058] [\q 58/] cakkhuviññāṇaṃ manoviññāṇaṃ āṇāpeti

'yatthāhaṃ uppajjāmi tvampi tattha uppajjāhī' ti. Napi manoviññāṇaṃ cakkhuviññāṇaṃ

āṇāpeti 'yattha tvaṃ uppajjissasi ahampi tattha uppajjissāmī' ti. Anālāpo tesaṃ aññamaññehi.

Ninnattā uppajjantī" ti.

"Kathambhante nāgasena dvārattā yattha cakkhuviññāṇaṃ uppajjati tattha manoviññāṇampi

uppajjati? Opammaṃ karohī" ti.

"Taṃ kimmaññasi mahārāja? Rañño paccantimaṃ nagaraṃ assa daḷhapākāratoraṇaṃ

ekadvāraṃ, tato puriso nikkhamitukāmo bhaveyya, katamena nikkhameyyā?" Ti.

"Dvārena bhante nikkhameyyā" ti.

"Athāparo puriso nikkhamitukāmo bhaveyya, katamena so nikkhameyyā?" Ti.

"Yena bhante purimo puriso nikkhanto, so'pi tena nikkhameyyā" ti.

[SL Page 054] [\x 54/]

"Kinnukho mahārāja purimo puriso pacchimaṃ purisaṃ āṇāpeti, yenāhaṃ gacchāmi tvampi

tena gacchāhī' ti? Pacchimo vā puriso purimaṃ purisaṃ āṇāpeti 'yena tvaṃ gacchissasi,

ahampi tena gacchissāmī?" Ti.

"Na hi bhante anālāpo tesaṃ aññamaññehi dvārattā gacchanti" ti.

"Evameva kho mahārāja dvārattā yattha cakkhuviññāṇaṃ uppajjati, "tattha

manoviññāṇampi uppajjati na ca cakkhuviññāṇaṃ manoviññāṇaṃ āṇāpeti 'yatthāhaṃ

uppajjāmi tvampi tattha uppajjāhī' ti. Nāpi manoviññāṇaṃ cakkhuviññāṇaṃ āṇāpeti 'yattha

tvaṃ uppajjissasi ahampi tattha uppajjissāmī' ti. Anālāpo tesaṃ aññamaññehi. Dvārattā

upapajjantī" ti.

"Kathambhante nāgasena ciṇṇattā yattha cakkhuviññāṇaṃ uppajjati tattha

manoviññāṇampi uppajjati? Opammaṃ karohī" ti.

"Taṃ kimmaññasi mahārāja. Paṭhamaṃ ekaṃ sakaṭaṃ gaccheyya, atha dutiyaṃ sakaṭaṃ

katamena gacchayo?" Ti.

"Yena bhante purimaṃ sakaṭaṃ gataṃ, tampi tena gaccheyyā" ti.

"Kinnu kho mahārāja pūrimaṃ sakaṭaṃ pacchimaṃ sakaṭaṃ āṇāpeti, 'yenāhaṃ gacchāmi

tvampi tena gacchāhī'ti? Pacchimaṃ [PTS Page 059] [\q 59/] vā sakaṭaṃ pūrimaṃ

sakaṭaṃ āṇāpeti 'yena tvaṃgacchissasi, ahampi tena gacchissamī'ti?"

"Na hi bhante. Anālapo tesaṃ aññamaññehi. Ciṇṇattā gacchantī" ti.

"Evameva kho mahārāja ciṇṇattā yattha cakkhuviññāṇaṃ uppajjati, tattha manoviññāṇampi

uppajjati. Na ca cakkhuviññāṇaṃ manoviññāṇaṃ āṇāpeti 'yatthāhaṃ uppajjāmi, tvampi

tattha uppajjāhī'ti. Nāpi manoviññāṇaṃ cakkhuviññāṇaṃ āṇāpeti 'yattha tvaṃ uppajjissasi,

ahampi tattha uppajjissāmī'ti. Anālāpo tesaṃ aññamaññehi. Ciṇṇattā uppajjantī" ti.

"Kathambhante nāgasena samudācaritattā yattha cakkhuviññāṇaṃ uppajjati, tattha

manoviññāṇampi uppajjati? Opammaṃ karohī" ti.

[SL Page 055] [\x 55/]

"Yathā mahārāja muddā gaṇanā saṅkhā lekhā sippaṭṭhānesu ādikammikassa dandhāyanā

bhavati, atha aparena samayena nisammakiriyāya samudācaritattā adandhāyanā bhavati,

evameva kho mahārāja samudācaritattā yattha cakkhuviññāṇaṃ uppajjati, tattha

manoviññānampi uppajjati. Na ca cakkhuviññāṇaṃ manoviññāṇaṃ āṇāpeti 'yatthāhaṃ

uppajjāmi, tvampi tattha uppajjāhī'ti. Nāpi manoviññāṇaṃ cakkhuviññāṇaṃ āṇāpeti 'yattha

tvaṃ uppajjissasi, ahampi tattha uppajjissāmī'ti. Anālāpo tesaṃ aññamaññehi ca.

Samudācaritattā uppajjantī" ti.

"Bhante nāgasena yattha sotaviññāṇaṃ uppajjati, tattha manoviññāṇampi uppajjatī? Ti.

"Yattha ghāṇaviññāṇaṃ uppajjati, tattha manoviññāṇampi uppajjatī? Ti. "Yattha

jivhāviññāṇaṃ uppajjati, tattha manoviññāṇampi uppajjatī? Ti. "Yattha kāyaviññāṇaṃ

uppajjati, tattha manoviññāṇampi uppajjatī? Ti.

"Āma mahārāja. Yattha kāyaviññāṇaṃ uppajjati tattha manoviññāṇampi uppajjatī" ti.

"Kinnu kho bhante nāgasena paṭhamaṃ kāyaviññāṇaṃ uppajjati, pacchā manoviññāṇaṃ?

Udāhu manoviññāṇaṃ paṭhamaṃ uppajjati, pacchā kāyaviññāṇanti?"

"Kāyaviññāṇaṃ mahārāja paṭhamaṃ uppajjati. Pacchā manoviññāṇanti".

"Kinnu kho bhante nāgasena [PTS Page 060] [\q 60/] paṭhamaṃ kāyaviññāṇaṃ

uppajjati, pacchā manoviññāṇaṃ?

Anālāpo tesaṃ aññamaññehi. Samudācaritattā uppajjantī" ti.

"Kallo'si bhante nāgasenā' ti.

8. Rājā āha: "bhante nāgasena yattha manoviññāṇaṃ uppajjati phasso'pi vedanā'pi tattha

uppajjatī?" Ti.

"Āma mahārāja, yattha manoviññāṇaṃ uppajjati, phassopi tattha uppajjati, vedanā'pi tattha

uppajjati, saññā'pi tattha uppajjati, cetanā'pi tattha uppajjati, vitakko'pi tattha uppajjati,

vicāro'pi tattha uppajjati. Sabbe'pi phassapamūkhā dhammā tattha uppajjantī"ti.

"Bhante nāgasena kiṃlakkhaṇo phasso?" Ti.

"Phusanalakkhaṇo mahārāja phasso" ti.

"Opammaṃ karohī" ti.

[SL Page ' 56] [\x 56/]

"Yathā mahārāja dve meṇḍā yujjheyyuṃ, tesu yathā eko meṇḍo, evaṃ cakkhu daṭṭhabbaṃ.

Yathā dutiyo meṇḍo evaṃ rūpaṃ daṭṭhabbaṃ. Yathā tesaṃ sannipāto, evaṃ phasso

daṭṭhabbo" ti.

"Bhiyyo opammaṃ karohī" ti.

"Yathā mahārāja dve pāṇī vajjeyyuṃ, tesu yathā eko pāṇī, evaṃ cakkhu daṭṭhabbaṃ. Yathā

dutiyo pāṇi, evaṃ rūpaṃ daṭṭhabbaṃ. Yathā tesaṃ sannipāto, evaṃ phasso daṭṭhabbo" ti.

"Kallo'si bhante nāgasenā" ti.

9. "Bhante nāgasena kiṃlakkhaṇā vedanā?" Ti.

"Vedayitalakkhaṇā mahārāja vedanā anubhavalakkhaṇā cā" ti.

"Opammaṃ karohī" ti.

"Yathā mahārāja kocideva puriso rañño adhikāraṃ kareyya, tassa rājā tuṭṭho adhikāraṃ

dadeyya, so tena adhikārena pañcahi kāmaguṇehi samappito samaṅgībhuto paricareyya,

tassa evamassa 'mayā kho pubbe rañño adhikāro kato. Tassa me rājā tuṭṭho adhikāraṃ

adāsi. Svāhaṃ tato nidānaṃ imaṃ evarūpaṃ vedanaṃ vediyāmī'ti, yathā vā pana mahā rāja

[PTS Page 061] [\q 61/] kocideva puriso kusalaṃ kammaṃ katvā kāyassa bhedā

parammaraṇā sugatiṃ saggaṃ lokaṃ upapajjeyya, so tattha dibbehi pañcahi kāmaguṇehi

samappito samaṅgībhuto paricareyya, tassa evamassa 'ahaṃ kho pubbe kusalaṃ kammaṃ

akāsiṃ, so'haṃ tato nidānaṃ imaṃ evarūpaṃ vedanaṃ vediyāmī'ti, evameva kho mahārāja

vedayitalakkhaṇā ceva vedanā, anubhavanalakkhaṇā cā"ti,

"Kallo'si bhante nāgasenā"ti.

10. "Bhante nāgasena kiṃlakkhaṇā saññā?" Ti.

"Sañjānanalakkhaṇā mahārāja saññā. Kiṃ sañjānāti? Nīlampi sañjānāti, pītampi sañjānāti,

lohitampi sañjānāti, odātampi sañjānāti, mañjeṭṭhampi sañjānāti, evaṃ kho mahārāja

sañjānanalakkhaṇā saññā" ti.

"Opammaṃ karohī" ti.

[SL Page 057] [\x 57/]

"Yathā mahārāja rañño bhaṇḍāgāriko bhaṇḍāgāraṃ pavisitvā

nīlapītalohitodātamañjeṭṭhāni rājabhoggāni-16. Rūpāni passitvā sañjānāti, evameva kho

mahārāja sañjānanalakkhaṇā saññā" ti.

"Kallo'si bhante nāgasenā" ti.

11. "Bhante nāgasena kiṃlakkhaṇā cetanā?" Ti.

"Cetayitalakkhaṇā mahārāja cetanā abhisaṅkhāralakkhaṇā cā" ti.

"Opammaṃ karohī" ti.

"Yathā mahārāja kocideva puriso visaṃ abhisaṅkharitvā attanā ca piveyya, pare ca pāyeyya,

so attanā'pi dukkhito bhaveyya, pare'pi dukkhitā bhaveyyuṃ, evameva kho mahārāja

idhekacco puggalo akusalaṃ kammaṃ cetanāya cetayitvā kāyassa bhedā parammaraṇā

apāyaṃ duggatiṃ vinīpātaṃ nirayaṃ uppajjeyya, ye'pi tassa anusikkhanti te'pi kāyassabhedā

parammaraṇā apāyaṃ duggatiṃ vinipātaṃ nirayaṃ upapajjanti. Yathā vā pana mahārāja

kocideva puriso sappinavanītatelamadhuphāṇitaṃ ekajjhaṃ abhisaṅkharitvā attanā ca

piveyya, pare ca pāyeyya, so attanā sukhito bhaveyya, pare'pi sukhitā bhaveyyuṃ, [PTS Page

062] [\q 62/] evameva kho mahārāja idhekacco puggalo kusalaṃ kammaṃ cetanāya

cetayitvā kāyassa bhedā parammaraṇā sugatiṃ saggaṃ lokaṃ upapajjati. Ye'pi tassa

anusikkhanti, te'pi kāyassa bhedā parammaraṇā sugatiṃ saggaṃ lokaṃ upapajjanti. Evameva

kho mahārāja cetayitalakkhaṇā cetanā abhisaṅkhāralakkhaṇā cā" ti.

"Kallo'si bhante nāgasenā" ti,

12. "Bhante nāgasena kiṃlakkhaṇā viññāṇanti?"

"Vijānanalakkhaṇaṃ mahārāja viññāṇanti".

"Opammaṃ karohī" ti.

"Yathā mahārāja nagaraguttiko majjhe nagare siṅghāṭake nisinno passeyya puratthimadisato

purisaṃ āgacchantaṃ, passeyya dakkhiṇadisato purisaṃ āgacchantaṃ, passeyya

pacchimadisato purisaṃ āgacchantaṃ, passeyya uttaradisato purisaṃ āgacchantaṃ, evameva

kho mahārāja yañca puriso cakkhunā rūpaṃ passati taṃ viññāṇena vijānāti, yañca sotena

saddaṃ suṇāti taṃ

-----------

16. Rājabhogāni. (Ma. , Sīmu)

[SL Page 058] [\x 58/]

Viññāṇena vijānāti, yañca ghāṇena gandhaṃ ghāyati taṃ viññāṇena vijānāti, yañca jivhāya

rasaṃ sāyati taṃ viññāṇena vijānāti, yañca kāyena phoṭṭhabbaṃ phusati taṃ viññāṇena

vijānāti, yañca manasā dhammaṃ vijānāti taṃ viññāṇena vijānāti, evaṃ kho mahārāja

vijānanalakkhaṇaṃ viññāṇanti".

"Kallo'si bhante nāgasenā" ti.

13. "Bhante nāgasena kiṃlakkhaṇo vitakko?" Ti.

"Appaṇālakkhaṇo mahārāja vitakko" ti.

"Opammaṃ karohī" ti,

"Yathā mahārāja vaḍḍhakī suparikammakataṃ dāruṃ sandhismiṃ appeti, evameva kho

mahārāja appaṇālakkhaṇo vitakko" ti.

"Kallo'si bhante nāgasenā" ti.

14. "Bhante nāgasena kiṃlakkhaṇo vicāro?" Ti.

"Anumajjanalakkhaṇo mahārāja vicāro" ti,

"Opammaṃ karohī" ti.

"Yathā mahārāja kaṃsatālaṃ ākoṭitaṃ pacchā [PTS Page 063] [\q 63/] anuravati

anusandahati, yathā mahārāja ākoṭanā evaṃ vitakko daṭṭhabbo. Yathā anuravanā evaṃ

vicāro daṭṭhabbo" ti.

"Kallo'si bhante nāgasenā" ti.

Vicāravagago tatiyo

(Imasmiṃ vagago cuddasa pañhā)

4. Nibbānavaggo

1. Rājāāha: "bhante nāgasena sakkā imesaṃ dhammānaṃ ekatobhāvaṅgatānaṃ vinibbhujitvā

vinibbhujitvā nānākaraṇaṃ paññāpetuṃ 'ayaṃ phasso, ayaṃ vedanā, ayaṃ saññā, ayaṃ

cetanā, idaṃ viññāṇaṃ, ayaṃ vitakko, ayaṃ vicāro'ti?"

"Na sakkā mahārāja imesaṃ dhammānaṃ ekatobhāvaṅgatānaṃ vinibbhujitvā vinibbhujitvā

nānākaraṇaṃ paññāpetuṃ 'ayaṃ phasso, ayaṃ vedanā, ayaṃ saññā, ayaṃ cetanā, idaṃ

viññāṇaṃ, ayaṃ vitakko, ayaṃ vicāro'ti".

"Opammaṃ karohī" ti,

[SL Page 059] [\x 59/]

"Yathā mahārāja rañño sūdo yūsaṃ vā rasaṃ vā kareyya, so tattha dadhimpi pakkhipeyya,

loṇampi pakkhipeyya, siṅgiverampi pakkhipeyya, jirakampi pakkhipeyya, maricampi

pakkhipeyya, aññāni'pi pakārāni pakkhipeyya, tamenaṃ rājā evaṃ vadeyya, 'dadhissa me

rasaṃ āhara, loṇassa me rasaṃ āhara, siṅgiverassa me rasaṃ āhara. Jirakassa me rasaṃ āhara,

maricassa me rasaṃ āhara, sabbesaṃ me pakkhittānaṃ rasaṃ āharā'ti. Sakkā nu kho mahārāja

tesaṃ rasānaṃ ekatobhāvaṅgatānaṃ vinibbhujitvā vinibbhujitvā rasaṃ āharituṃ ambilattaṃ vā

lavaṇattaṃ vā tittakattaṃ vā kaṭukattaṃ vā kasāyattaṃ vā madhurattaṃ vā?" Ti.

"Na hi bhante sakkā tesaṃ rasānaṃ [PTS Page 064] [\q 64/] ekatobhāvaṅgatānaṃ

vinibabhujitvā vinibbhujitvā nānākaraṇaṃ paññāpetuṃ 'ayaṃ phasso, ayaṃ vedanā, ayaṃ

saññā, ayaṃ cetanā, idaṃ viññāṇaṃ, ayaṃ vitakko, ayaṃ vicāro' ti. Api ca kho pana sakena

sakena lakkhaṇena upaṭṭhahantī" ti.

"Kallo'si bhante nāgasenā" ti.

2. Thero āha: "loṇaṃ mahārāja cakkhuviññeyyantī?"

"Āma bhante. Cakkhuviññeyyanti. "

"Suṭṭhu kho mahārāja jānāsī?" Ti.

"Kimpana bhante jivhāviññeyyanti?"

"Āma mahārāja jivhāviññeyyanti"

"Kipana bhante sabbaṃ loṇaṃ jivhāya vijānātī?" Ti.

"Āma mahārāja. Sabbaṃ loṇaṃ jivhāya vijānātī" ti.

"Yadi bhante sabbaṃ loṇaṃ jivhāya vijānāti, kissa pana taṃ sakaṭehi balivaddā āharanti?

Nanu loṇameva āharitabbanti?"

"Na sakkā mahārāja loṇameva āharituṃ. Ekatobhāvaṅgatā ete dhammā gocaranānattaṃ gatā

loṇaṃ garubhāvo cā?" Ti.

"Sakkā pana mahārāja loṇaṃ tulāya tulayitunti?"

"Āma bhante. Sakkā" ti.

[SL Page 060] [\x 60/]

"Na sakkā mahārāja loṇaṃ tulāya tulayituṃ. Garubhāvo tulāya tulīyatī" ti.

"Kallo'si bhante nāgasenā" ti. [PTS Page 065] [\q 65/]

3. Rājā āha: "bhante nāgasena yānimāni pañcāyatanāni kinnu tāni nānākammehinibbattāni?

Udāhu ekena kammenā?" Ti. "Nānākammehi mahārāja nibbattāni, na ekena kammenā" ti.

"Opammaṃ karohī"ti.

Taṃ kimmaññasi mahārāja? Ekasmiṃ khette pañca bījāni vapeyyuṃ, tesaṃ nānābījānaṃ

nānāphalāni nibbatteyyunti?"

"Āma bhante. Nibbatteyyunti"

"Evameva kho mahārāja yānimāni pañcāyatanāni, tāni nānākammehi nibbattāni, na ekena

kammenā" ti.

"Kallo'si bhante nāgasenā" ti.

4. Rājā āha: "bhante nāgasena, kena kāraṇena manussā na sabbe samakā, aññe appāyukā,

aññe dīghāyukā, aññe bavhābādhā, aññe appābādhā, aññe dubbaṇṇā, aññe vaṇṇavanto,

aññe appesakkhā, aññe mahesakkhā, aññe appabhogā, aññe mahābhogā, aññe nīcakulīnā,

aññe mahākulīnā, aññe duppaññā, aññe paññāvanto?" Ti.

Thero āha: "kissa pana mahārāja rukkhā na sabbe samakā, aññe ambilā, aññe lavaṇā, aññe

tittakā, aññe kaṭukā, aññe kasāvā, aññe madhurā?" Ti.

"Maññāmi bhante bījānaṃ nānākaraṇenā" ti.

"Evameva kho mahārāja kammānaṃ nānākaraṇena manussā na sabbe samakā aññe

appāyukā, aññe dīghāyukā, aññe bavhābādhā, aññe appābādhā, aññe dubbaṇṇā, aññe

vaṇṇavanto, aññe appesakkhā, aññe mahesakkhā, aññe appabhogā, aññe mahābhogā, aññe

nīcakulīnā, aññe mahākulīnā, aññe duppaññā, aññe paññāvanto. Bhāsitampetaṃ mahārāja

bhagavatā: 'kammassakā māṇava sattā kammadāyādā kammayonī kammabandhū

kammapaṭisaraṇā kammaṃ satte vibhajati yadidaṃ hīnappaṇītatāyā' ti.

"Kallo'si bhante nāgasenā" ti.

[SL Page 061] [\x 61/]

5. Rājā āha: "bhante nāgasena, tumhe bhaṇatha 'kinti imaṃ dukkhaṃ nirujjheyya, aññañca

dukkhaṃ na [PTS Page 066] [\q 66/] uppajjeyyā'ti etadatthā mahārāja ambhākaṃ

pabbajjā'ti? Kiṃ paṭigacceva-17. Vāyamitena? Nanu sampatte kāle vāyamitabbanti?"

"Thero āha. "

"Sampatte kāle mahārāja vāyāmo akiccakaro bhavati paṭigacceva vāyāmo kiccakaro bhavatī"

ti.

"Opammaṃ karohī" ti.

"Taṃ kimmaññasi mahārāja? Yadā tvaṃ pipāsito bhaveyyāsi, tadā tvaṃ udapānaṃ

khanāpeyyāsi, talākaṃ khanāpeyyāsi pānīyaṃ pivissāmīti?"

"Na hi bhante" ti.

"Evameva kho mahārāja sampatte kāle vāyāmo akiccakaro bhavati. Paṭigacceva vāyāmo

kiccakaro bhavatī" ti.

"Bhīyyo opammaṃ karohī" ti.

"Taṃ kimmaññasi mahārāja. Yadā tvaṃ bubhukkhito bhaveyyāsi, tadā tvaṃ khettaṃ

kasāpeyyāsi, sāliṃ ropāpeyyāsi, dhaññaṃ atiharāpeyyāsi 'bhattaṃ bhuñjissāmī'ti?"

"Na hi bhante" ti.

"Evameva kho mahārāja sampatte kāle vāyāmo akiccakaro bhavati. Paṭigacce va vāyāmo

kiccakaro bhavatī" ti.

"Bhiyyo opammaṃ karohī" ti.

"Taṃ kimmaññasi mahārāja, yadā te saṅgāmo paccupaṭṭhito bhaveyya, tadā tvaṃ parikhaṃ

khanāpeyyāsi? Pākāraṃ kārāpeyyāsi? Gopūraṃ kārāpeyyasi? Aṭṭālakaṃ kārāpeyyāsi?

Dhaññaṃ atiharāpeyyāsi? Tadā tvaṃ hatthismiṃ sikkheyyāsi? Assasmiṃ sikkheyyāsi?

Rathasmiṃ sikkheyyāsi? Dhanusmiṃ sikkheyyāsi? Tharusmiṃ sikkheyyāsī?" Ti.

"Na hi bhante" ti.

Evameva kho mahārāja sampatte kāle vāyāmo akiccakaro bhavati. Paṭigacceva vāyāmo

kiccakaro bhavati bhāsitampetaṃ mahārāja bhagavatā:

-------------

17. Paṭikacaceva. (Ma)

[SL Page 062] [\x 62/]

"Paṭigacceva taṃ kayirā yaṃ jaññā hitamattano,

Na sākaṭikacintāya mantā dhīro parakkame.

Yathā sākaṭiko nāma samaṃ hitvā mahāpathaṃ,

Visamaṃ maggamāruyha akkhacchinto'va jhāyati. [PTS Page 067] [\q 67/]

Evaṃ dhammā apakkamma adhammamanuvattiya

Mando maccumukhaṃ patto akkhacchinto'va socati" ti.

"Kallo' si bhante nāgasenā" ti.

6. Rājā āha: "bhante nāgasena, tumhe bhaṇatha 'pākatikaggito nerayiko aggi mahābhimataro

hoti. Khuddako'pi pāsāṇo pākatike aggimhi pakkhitto divasampi ḍayahamāno na vilayaṃ

gacchati, kuṭāgāramatto'pi pāsāṇo nerayikaggimhi pakkhittokhaṇena vilayaṃ gacchatī' ti.

Etaṃ vacanaṃ na saddahāmi. Evañca pana vadetha'ye ca tattha uppannāsattā, te anekāni'pi

vassasahassāni niraye paccamānā na vilayaṃ gacchantī' ti tampi vacanaṃ na saddahāmī" ti.

"Thero āha: "taṃ kimmaññasi mahārāja, yā tā santi makariniyo'pi suṃsumāriniyo'pi

kacchapiniyo'pi moriniyo'pi kapotiyo'pi, kinnu tā kakkhalāni pāsāṇāni sakkharāyo ca

khādantī?" Ti.

"Āma bhante khādantī" ti.

"Kimpana tāni tāsaṃ kucchiyaṃ koṭṭhabbhantaragatāni vilayaṃ gacchantī?" Ti.

"Āma bhante, vilayaṃ gacchantī" ti.

"Yo pana tāsaṃ kucchiyaṃ gabbho, so'pi vilayaṃ gacchati?" Ti.

"Na hi bhante" ti.

"Kena kāraṇenā?" Ti.

"Maññāmi bhante kammādhikatena na vilayaṃ gacchatī" ti.

"Evameva kho mahārāja kammādhikatena nerayikā sattā anekāni'pi cassasahassāni niraye

paccamānā na vilayaṃ gacchanti, tattheva jāyanti, tattheva vaḍḍhanti, tattheva maranti.

Bhāsitampetaṃ mahārāja bhagavatā: "so na tāva kālaṃ karoti yāva na taṃpāpaṃ kammaṃ

vyantīhotī" ti.

"Bhiyyo opammaṃ karohī" ti.

[SL Page 063] [\x 63/]

"Taṃ kimmaññasi mahārāja, yā tā santi sīhiyo'pi vyagaghiyo'pi dipiniyo'pi kukkuriyo'pi,

kinnu tā kakkhalāni'pi aṭṭhikāni maṃsāni khādanti?" Ti.

"Āma bhante, khādantī" ti.

"Kimpana tāni tāsaṃ [PTS Page 068] [\q 68/] kucchiyaṃ koṭṭhabbhantaragatāni vilayaṃ

gacchantī?" Ti.

"Āmabhante. Vilayaṃ gacchantī" ti.

"Yo pana tāsaṃ kucchiyaṃ gabbho, so'pi vilayaṃ gacchatī?" Ti.

"Na hi bhante" ti.

"Kena kāraṇenā?" Ti.

"Maññāmi bhante, kammādhikatena na vilayaṃ gacchatī" ti.

"Evameva kho mahārāja kammādhikatena nerayikā sattā anekāni'pi cassasahassāni niraye

paccamānā na vilayaṃ gacchantī" ti.

"Bhīyyo opammaṃ karohī" ti.

"Taṃ kimmaññasi mahārāja, yā tā santi yonakāsukhumāliniyo'pi khattiyasukhumāliniyo'pi

brāhmaṇasukhumāliniyo'pi gahapatisukhumāliniyo'pi kinnu tā kakkhalāni khajjakāni

maṃsāni khādantī?" Ti.

"Āma bhante khādantī" ti.

"Kimpana tāni tāsaṃ kucchiyaṃ koṭṭhabbhantaragatāni vilayaṃ gacchantī?" Ti.

"Āma bhante vilayaṃ gacchantī" ti.

"Yo pana tāsaṃ kucchiyaṃ gabbho so'pi vilayaṃ gacchatī?" Ti.

"Na hi bhante" ti.

"Kena kāraṇenā?" Ti.

"Maññāmi bhante kammādhikatena na vilayaṃ gacchati" ti.

"Evameva kho mahārāja, kammādhikatena nerayikā sattā anekāni'pi vassasahassāni niraye

paccamānā na vilayaṃ gacchanti, tattheva jāyanti, tattheva vaḍḍhanti, tattheva maranti.

Bhāsitampetaṃ mahārāja bhagavatā: "so na tāva kālaṃ karoti yāva na taṃ pāpaṃ kammaṃ

vyantī hotī" ti. "Kallo'si bhante nāgasenā" ti.

7. Rājā āha: "bhante nāgasena, tumhe bhaṇatha "ayaṃ mahā paṭhavi udake patiṭṭhitā,

udakaṃ vāte patiṭṭhitaṃ, vāto ākāse patiṭṭhito'ti. Etampi vacanaṃ na saddahāmī" ti.

[SL Page 064] [\x 64/]

"Thero dhammakarakena udakaṃ gahetvā rājānaṃ milindaṃ saññāpesi 'yathā mahārāja, imaṃ

udakaṃ vātena ādhāritaṃ, evaṃ tampi udakaṃ vātena ādhāritanti".

"Kallo'si bhante nāgasenā" ti.

8. Rājā āha: "bhante nāgasena nirodho nibbānanti?"

"Āma mahārāja nirodho nibbānanti".

"Kathambhante [PTS Page 069] [\q 69/] nāgasena nirodho nibbānanti?"

Sabbe bālaputhujjanā kho mahārāja ajjhattikabāhire āyatane abhinandanti, abhivadanti,

ajjhosāya tiṭṭhanti. Te tena sotena vuyhanti, na parimuccanti jātiyā jarāya maraṇena sokena

paridevena dukkhehi domanassehi upāyāsehi, na parimuccanti dukkhasmā'ti vadāmi sutavā

ca kho mahārāja ariyasāvako ajjhattikabāhire āyatane nābhinandati, nābhivadati, nājjhosāya

tiṭṭhati. Tassa taṃ anabhinandato anabhivadato anajjhosāya tiṭṭhato taṇhā nirujjhati,

taṇhānirodhā upādānanirodho, upādānanirodhā bhavanirodho bhavanirodhā jātinirodho,

jātinirodhā jarāmaraṇaṃ sokaparidevadukkhadomanassupāyāsā nirujjhanti. Evametassa

kevalassa dukkhakkhandhassa nirodho hoti. Evaṃ kho mahārāja nirodho nibbānanti".

"Kallo' si bhante nāgasenā" ti,

9. Rājā āha: "bhante nāgasena sabbeva labhanti nibbānanti?

"Na kho mahārāja sabbeva labhanti nibbānaṃ. Api ca kho mahārāja yo sammā paṭipanno

abhiññeyye dhamme abhijānāti, pariññeyye dhamme parijānāti, pahātabbe dhamme pajahati,

bhāvetabbe dhamme bhāveti, sacchikātabbe dhamme sacchikaroti, so labhati nibbānanti".

"Kallo'si bhante nāgasenā" ti.

10. Rājā āha: "bhante nāgasena, yo na labhati nibbānaṃ, jānāti so sukhaṃ nibbānanti?"

"Āma mahārāja, yo na labhati nibbānaṃ, jānāti so sukhaṃ nibbānanti".

[SL Page 065] [\x 65/]

"Kathambhante nāgasena alabhanto jānāti 'sukhaṃ nibbānanti?"

"Taṃ kimmaññasi mahārāja yesaṃ nacchinnā hatthapādā jāneyyuṃ te mahārāja dukkhaṃ

hatthapādacchedananti?"

"Āma bhante. Jāneyyunti",

"Kathaṃ jāneyyunti?"

"Aññesaṃ bhante jinnahatthapādānaṃ paridevitasaddaṃ sutvā jānanti dukkhaṃ [PTS Page

070] [\q 70/] hatthapādacchadananti".

"Evameva kho mahārāja, yesaṃ diṭṭhaṃ nibbānaṃ, tesaṃ sutvā jānāti sukhaṃ nibbānanti".

"Kallo'si bhante nāgasenā" ti.

Nibbānavaggo catuttho.

5. Buddhavaggo

1. Rājā āha "bhante nāgasena, buddho tayā diṭṭho?" Ti.

"Na hi mahārājā" ti.

"Atha te ācariyehi buddho diṭṭho?" Ti.

"Na hi mahārājā" ti.

"Tena hi bhante nāgasena natthi buddho?" Ti.

"Kimpana mahārāja himavati ūhā nadī tayā diṭṭhā?"

"Na hi bhante" ti.

"Atha te pitarā ūhā nadī diṭṭhā?" Ti.

"Na hi bhante" ti.

"Tena hi mahārāja, natthi ūhā nadī?" Ti.

"Atthi bhante. Kiñcāpi me ūhā nadī na diṭṭhā, pitarā'pi me ūhā nadī na diṭṭhā, api ca atthi

ūhā nadī" ti.

"Evameva kho mahārāja, kiñcāpi mayā bhagavā na diṭṭho, ācariyehi'pi me bhagavā na

diṭṭho, api ca atthi bhagavā" ti.

"Kallo'si bhante nāgasenā" ti.

[SL Page 066] [\x 66/]

2. Rājā āha: "bhante nāgasena buddho anuttaro?" Ti.

"Āma mahārāja, bhagavā anuttaro" ti,

"Kathambhante nāgasena, adiṭṭhapubbaṃ jānāsi 'buddho anuttaro' ti?"

"Taṃ kimmaññasi mahārāja? Yehi adiṭṭhapubbo mahāsamuddo jāneyyunte mahārāja

mahanto kho samuddo gambhīro appameyyo duppariyogāho, yatthimā pañca mahānadiyo

satataṃ samitaṃ appenti, seyyathīdaṃ: gaṅgā yamunā aciravatī sarabhu mahī. Neva tassa

ūnattaṃ vā purattaṃ vā paññāyatī" ti.

"Āma bhante, jāneyyunti".

"Evameva kho mahārāja sāvake mahante [PTS Page 071] [\q 71/] parinibbute passitvā

jānāmi bhagavā anuttaro" ti.

"Kallo'si bhante nāgasenā" ti.

3. Rājā āha: " bhante nāgasena sakkā jānituṃ 'buddho anuttaro'ti?"

"Āma mahārāja, sakkā jānituṃ 'bhagavā anuttaro'ti",

"Kathambhante nāgasena, sakkā jānituṃ 'buddho anuttaro'ti?"

"Bhūtapubbaṃ mahārāja, tissatthero nāma lekhācariyo ahosi. Bahūni vassāni'ssa abbhatītāni

kālakatassa. Kathaṃ so ñāyatī?" Ti.

"Lekhena bhante" ti.

"Evameva kho mahārāja yo dhammaṃ passati, so bhagavantaṃ passati. Dhammo hi mahārāja

bhagavatā desito" ti.

"Kallo'si bhante nāgasenā" ti.

4. Rājā āha: "bhante nāgasena dhammo tayā diṭṭho?" Ti.

"Buddhanettiyā kho mahārāja buddhapaññattiyā yāvajīvaṃ sāvakehi vattitabbanti".

"Kallo'si bhante nāgasenā" ti,

5. Rājā āha: "bhante nāgasena na ca saṅkamati paṭisandahati cā?" Ti.

"Āma mahārāja, na ca saṅkamati paṭisandahati cā"ti.

[SL Page 067] [\x 67/]

"Kathambhante nāgasena na ca saṅkamati paṭisandahati ca? Opammaṃ karohī" ti.

"Yathā mahārāja kocideva puriso padīpato padīpaṃ padīpeyya, kinnu kho so mahārāja

padīpo padīpamhā saṅkanto?" Ti.

"Na hi bhante" ti.

"Evameva kho mahārāja na ca saṅkamati paṭisandahati cā" ti.

"Bhiyyo opammaṃ karohī" ti.

"Abhijānāsi nu tvaṃ mahārāja, daharako santo silokācariyassa santike kañci silokaṃ

gahitanti?".

"Āma bhante" ti.

"Kinnu kho mahārāja so siloko ācariyamhā saṅkanto?" Ti.

"Na hi bhante" ti.

"Evameva kho mahārāja na ca saṅkamati paṭisandahati cā" ti.

"Kallo'si bhante nāgasenā"ti.

6. Rājā āha: "bhante nāgasena vedagu upalabbhatī?" Ti.

"Thero āha: paramatthena kho mahārāja vedagu na upalabbhatī" ti.

"Kallo'si bhante nāgasenā" ti. [PTS Page 072] [\q 72/]

7. "Rājā āha: "bhante nāgasena atthi koci satto yo imambhā kāyā aññaṃkāyaṃ saṅkamatī?" Ti.

"Na hi mahārājā" ti.

"Yadi bhante nāgasena imambhā kāyā aññaṃ kāyaṃ saṅkamanto natthi, nanu mutto

bhavissati pāpakehi kammehī?" Ti.

"Āma mahārāja. Yadi na paṭisandaheyya, mutto bhavissati pāpakehi kammehi. Yasmā ca kho

mahārāja paṭisandahati, tasmā na parimutto pāpakehi kammehī" ti.

"Opammaṃ karohī"ti.

"Yathā mahārāja kocideva puriso aññatarassa purisassa ambaṃ avahareyya, kiṃ so

daṇḍappatto bhaveyyā?" Ti.

"Āma bhante, daṇḍappatto bhaveyyā"ti.

[SL Page 068] [\x 68/]

"Na kho so mahārāja tāni ambāni avahariyāni tena ropitāni kasmā daṇḍappatto bhaveyyā?"

Ti.

"Tāni bhante ambāni nissāya jātāni. Tasmā so daṇḍappatto bhaveyyā?" Ti.

"Evameva kho mahārāja iminā nāmarūpena kammaṃkaroti sobhanaṃ vā asobhanaṃ vā. Tena

kammena aññaṃ nāmarūpaṃ paṭisandahati. Tasmā na parimutto pāpakehi kammehī" ti.

"Kallo'si bhante nāgasenā" ti.

8. "Rājā āha: bhante nāgasena iminā nāmarūpena kammaṃ kataṃ kusalaṃ vā akusalaṃ vā.

Kuhiṃ tāni kammāni tiṭṭhanti?" Ti.

"Anubandheyyuṃ kho mahārāja tāni kammāni chāyā'va anapāyinī" ti.

"Sakkā pana bhante tāni kammāni dassetuṃ 'idha vā tāni kammāni tiṭṭhantī' ti?"

"Na sakkā mahārāja tāni kammāni dassetuṃ 'idha vā idha vā tāni kammāni tiṭṭhantī'ti?"

"Opammaṃ karohī" ti.

"Taṃ kimmaññasi mahārāja, yānimāni rukkhāni anibbattaphalāni, sakkā tesaṃ phalāni

dassetuṃ idha vā 'idha vā tāni phalāni tiṭṭhantī' ti?"

"Na hi bhante" ti.

"Evameva kho mahārāja abbocchinnāya santatiyā na sakkā tāni kammāni dassetuṃ 'idha vā

idha vā tāni kammāni tiṭṭhantī' ti"

"Kallo'si bhante nāgasenā" ti. [PTS Page 073] [\q 73/]

9. Rājā āha: "bhante nāgasena yo uppajjati, jānāti so uppajjissāmī" ti?"

"Āma mahārāja yo uppajjati, jānāti so uppajjissāmīti?"

"Opammaṃ karohī" ti.

[SL Page 069] [\x 69/]

"Yathā mahārāja kassako gahapatiko bījāni paṭhaviyaṃ nikkhipitvā sammā deve vassante

jānāti 'dhaññaṃ nibbattissatī' ti?"

"Āma bhante jāneyyā" ti.

"Evameva kho masahārāja yo uppajjati, jānāti so 'uppajjissāmī' ti".

"Kallo'si bhante nāgasenā" ti.

10. Rājā āha: "bhante nāgasena buddho atthi?" Ti.

"Āma mahārāja bhagavā atthi" ti.

"Sakkā pana bhante nāgasena buddho nidassetuṃ 'idha vā idha vā' ti?"

"Parinibbuto mahārāja bhagavā anupādisesāya nibbānadhātuyā. Na sakkā bhagavā

nidassetuṃ 'idha vā idha vā'ti".

"Opammaṃ karohī" ti.

"Taṃ kimmaññasi mahārāja, mahato aggikkhandhassa jalamānassa yā acci atthaṅgatā, sakkā

sā acci dassetuṃ 'idha vā idha vā' ti?"

"Na hi bhante. Niruddhā sā acci appaññattiṃ gatā" ti.

"Evameva kho mahārāja bhagavā anupādisesāya nibbāṇadhātuyā parinibbuto. Atthaṃ gato

bhagavā. Na sakkā nidassetuṃ 'idha vā idha vā'ti. Dhammakāyena kho pana mahārāja sakkā

bhagavā nidassetuṃ dhammo hi mahārāja bhagavatā desito" ti.

"Kallo'si bhante nāgasenā" ti.

Buddhavaggo pañcamo.

6. Sativaggo.

1. Rājā āha: "bhante nāgasena piyo pabbajitānaṃ kāyo?" Ti.

"Na kho mahārāja piyo pabbajitānaṃ kāyo" ti.

"Atha kissa nu kho bhante kelāyatha, mamāyathā?" Ti.

"Kimpana te mahārāja kadāci karabhavi saṅgāmagatassa kaṇḍappahāro hotī?" Ti.

"Āma bhante hotī" ti.

[SL Page 070] [\x 70/]

"Kinnu [PTS Page 074] [\q 74/] kho mahārāja so vaṇo ālepena ca ālimpīyati, telena ca

makkhiyati, sukhumena ca colapaṭṭena paliveṭhiyati?" Ti.

"Āma bhante. Ālepana ca ālimpiyati, telena ca makkhīyati, sukhumena ca colapaṭṭena

paḷiveṭhiyatī" ti.

"Kinnu ko mahārāja piyo te vaṇo, yena ālepana ca ālimpīyati, telena ca makkhiyati,

sukhumena ca colapaṭṭena paḷiveṭhiyatī?" Ti.

"Na kho me bhante piyo vaṇo. Api ca maṃsassa rūhaṇatthāya ālepena ca ālimpīyati, telena

ca makkhīyati, sukhumena ca colapaṭṭena paḷiveṭhiyatī" ti.

"Evameva kho mahārāja appiyo pabbajitānaṃ kāyo atha ca pabbajitā anajjhositākāyaṃ

pariharanti brahmacariyānuggāhāya. Api ca kho mahārāja vaṇupamo kāyo vutto bhagavatā.

Tena pabbajitā vaṇamiva kāyaṃ pariharanti anajjhositā bhāsitampetaṃ mahārāja bhagavatā:

"Allacammapaṭicchanto navadvāro mahāvaṇo

Samantato paggharati asucī putigandhiyo" ti.

"Kallo'si bhante nāgasenā" ti.

2. Rājā āha: "bhante nāgasena, buddho sabbaññū sabbadassāvī?" Ti.

"Āma mahārāja. Bhagavā sabbaññū sabbadassāvī" ti.

"Atha kissa nu kho bhante nāgasena sāvakānaṃ anupubbena sikkhāpadaṃ paññāpesī?" Ti.

"Atthi pana te mahārāja koci vejjo yo imissaṃ paṭhaviyaṃ sabbabhesajjāni jānātī?" Ti.

"Āma bhante. Atthi" ti.

"Kinnu kho mahārāja so vejjo gilānakaṃ sampatte kāle bhesajjaṃ pāyeti, udāhu asampatte

kāle?" Ti.

"Sampatte kāle bhante gilānakaṃ bhesajjaṃ pāyeti, no asampatte kāle" ti.

"Evameva kho mahārāja, bhagavā sabbaññū sabbadassāvī na akāle sāvakānaṃ sikkhāpadaṃ

paññāpeti. Sampatte kāle sāvakānaṃ sikkhāpadaṃ paññāpeti yāvajīvaṃ anatikkamanīyantī".

"Kallo' si bhante nāgasenā" ti. [PTS Page 075] [\q 75/]

[SL Page 071] [\x 71/]

3. Rājā āha: bhante nāgasena buddho dvattiṃsamahāpurisalakkhaṇehi samannāgato asītiyā

ca anubyañchanehi parirañjito suvaṇṇavaṇṇo kañcanasannibhattaco byāmappabho?"Ti.

"Āma mahārāja, bhagavā dvattiṃsamahāpurisalakkhaṇehi samannāgato asītiyā ca

anubyañjanehi parirañjito suvaṇṇavaṇṇo kañcanasantibhattaco byāmappabho" ti.

"Kimpanassa bhante mātāpitaro' pi dvattiṃsamahāpurisalakkhaṇehi samannāgatā asītiyā ca

anubyañjanehi parirañjitā suvaṇṇavaṇṇā kañcanasannibhattacā byāmappabhā?" Ti.

"Na hi mahārājā" ti.

"Evaṃ sante kho bhante nāgasena na uppajjati buddho dvattiṃsamahāpurisalakkhaṇehi

samannāgato, asītiyā ca anubyañjanehi parirañjito, suvaṇṇavaṇṇo kañcanasannibhattaco

byāmappabho. Api ca mātusadiso vā putto hoti, mātupakkho vā, pitusadiso vā putto hoti

pitupakkho vā" ti.

"Thero āha: atthi pana mahārāja kiñci padumaṃ satapattanti?"

"Āma bhante. Atthi" ti.

Tassa pana kuhiṃ sambhavo?" Ti.

"Kaddame jāyati udake āsīyatī" ti.

"Kinnu kho mahārāja padumaṃ kaddamena sadisaṃ vaṇṇena vā gandhena vā rasena vā?"

Ti.

"Na hi bhante" ti.

""Atha udakena sadisaṃ vaṇṇena vā gandhena vā rasena vā?" Ti.

"Na hi bhante" ti.

"Evameva kho mahārāja bhagavā dvattiṃsamahāpurisalakkhaṇehi samannāgato asītiyā ca

anubyañjanehi parirañjito suvaṇṇavaṇṇo kañcanasannibhattaco byāmappabho" ti.

"Kallo'si bhante nāgasenā" ti.

4. Rājā āha: "bhante nāgasena buddho brahmacārī?" Ti.

"Āma mahārāja bhagavā brahmacārī" ti.

"Tena hi bhante nāgasena buddho brahmuno sisso?" Ti.

[SL Page 072] [\x 72/]

"Atthi pana te mahārāja hatthi pāmokkho?" Ti.

"Āma bhante [PTS Page 076] [\q 76/] atthi" ti.

"Kinnu kho mahārāja so hatthi kadāci karahaci koñcanādaṃ nadatī' ti.

"Āma bhante nadatī" ti.

Tena hi te mahārāja, so hatthi koñcānaṃ-18. Sisso?" Ti.

"Na hi bhante" ti.

"Kimpana mahārāja brahmā sabuddhiko?" Ti.

"Sabuddhiko bhante" ti.

"Tena hi mahārāja brahmā bhagavato sisso" ti.

"Kallo'si bhante nāgasenā" ti.

5. Rājā āha: "bhante nāgasena upasampadā sundarā?" Ti. "Āma mahārāja upasampadā

sundarā" ti.

"Atthi pana bhante buddhassa upasampadā, udāhu natthi?" Ti.

"Upasampanno kho mahārāja bhagavā bodhirukkhamūle sahasabbaññūtañāṇena. Natthi

bhagavato upasampadā aññehi dinnā yathā sāvakānaṃ mahārāja bhagavā sikkhāpadaṃ

paññāpeti yāvajīvaṃ anatikkamanīyanti".

"Kallo'si bhante nāgasenā" ti.

6. Rājā āha: "bhante nāgasena, yo ca mātari matāya rodati, yo ca dhammapemena rodati,

ubhinnaṃ tesaṃ rodantānaṃ kassa assu bhesajjaṃ? Kassa na bhesajjanti".

"Ekassa kho mahārāja assu rāgadosamohehi samalaṃ uṇhaṃ. Ekassa pītisomanassena

vimalaṃ sītalaṃ. Yaṃ kho mahārāja sītalaṃ taṃ bhesajjaṃ. Yaṃ uṇhaṃ taṃ na bhesajjanti".

"Kallo'si bhante nāgasenā" ti,

7. Rājā āha: "bhante nāgasena kiṃ nānākaraṇaṃ sarāgassa ca vītarāgassa cā?"Ti.

"Eko kho mahārāja ajjhosito, eko anajjhosito" ti.

---------

18. Koñcasakuṇassa (ma. )

[SL Page 073] [\x 73/]

"Kiṃ etaṃ bhante ajjhosito anajjhosito nāmā?" Ti.

"Eko kho mahārāja atthiko, eko anatthiko" ti.

"Passāmahaṃ bhante evarūpaṃ yo ca sarāgo yo ca vītarāgo, sabbo peso sobhanaṃ yeva

icchati khādanīyaṃ vā bhojanīyaṃ vā na koci pāpakaṃ icchatī?" Ti.

"Avītarāgo kho mahārāja rasapaṭisaṃvedī ca rasarāgapaṭisaṃvedī ca bhojanaṃ bhuñjati

vītarāgo pana [PTS Page 077] [\q 77/] rasapaṭisaṃvedī bhojanaṃ bhuñjati, no ca kho

rasarāgapaṭisaṃvedī" ti.

"Kallo'si bhante nāgasenā" ti.

8. Rājā āha: "bhante nāgasena paññā kuhiṃ paṭivasatī?" Ti.

"Na katthaci mahārājā" ti.

"Tena hi bhante nāgasena natthi paññā" ti.

"Vāto mahārāja kuhiṃ paṭivasatī?" Ti.

"Na katthaci bhante?" Ti.

"Tena hi mahārāja natthi vāto?" Ti.

"Kallo'si bhante nāgasenā"ti.

9. Rājā āha: bhante nāgasena yampanetaṃ brūsi saṃsāro'ti, kataro so saṃsāro?" Ti.

"Idha mahārāja jāto idheva marati, idha mato aññatra uppajjati tahiṃ jāto tahiṃ yeva marati.

Tahiṃ mato aññatra uppajjati. Evaṃ kho mahārāja saṃsāro hotī" ti.

"Opammaṃ karohī" ti.

"Yathā mahārāja kocideva puriso pakkaṃ ambaṃ khāditvā aṭṭhiṃ ropeyya, tato mahanto

ambarukkho nibbattitvā phalāni dadeyya, atha so puriso tato'pi pakkaṃambaṃ khāditvā

aṭṭhiṃ ropeyya, tato'pi mahanto ambarukkho nibbattitvā phalāni dadeyya, evametesaṃ

rukkhānaṃ koṭi na paññāyati. Evameva kho mahārāja. Idha jāto idheva marati. Idha mato

aññatra uppajjati. Tahiṃ jāto tahiṃ yeva marati. Tahiṃ mato aññatra uppajjati. Evaṃ kho

mahārāja saṃsāro hotī" ti.

"Kallo'si bhante nāgasenā" ti.

[SL Page 074] [\x 74/]

10. Rājā āha: "bhante nāgasena, kena atītaṃ cirakataṃ saratī? " Ti,

"Satiyā mahārājā" ti.

"Tanu bhante nāgasena cittena sarati no satiyā?" Ti.

"Abhijānāsi nu tvaṃ mahārāja, kiñcideva karaṇīyaṃ katvā pamuṭṭhanti?"

"Āma bhante" ti.

"Kinnu kho tvaṃ mahārāja tasmiṃ samaye acittako ahosī?" Ti.

"Na hi bhante. Sati tasmiṃ samaye nāhosī"ti.

"Atha kasmā tvaṃ mahārāja evamāha 'cittena sarati, no satiyā?" Ti.

"Kallo'si bhante nāgasenā" ti.

11. Rājā āha: "bhante nāgasena sabbā sati abhijānantī [PTS Page 078] [\q 78/] uppajjati?

Udāhu kaṭumikā' va satī?" Ti.

"Abhijānantī'pi mahārāja sati uppajjati. Kaṭumikā'pi satī" ti.

"Evañhi kho bhante nāgasena sabbā sati abhijānantī natthi kaṭumikā satī?" Ti.

"Yadi natthi mahārāja kaṭumikā sati, natthi kiñci sippikānaṃ kammāyatanehi vā

sippāyatanehi vā vijjāṭṭhānehi vā karaṇīyaṃ, niratthakā ācariyā. Yasmā ca kho mahārāja

atthi kaṭumikā sati, tasmā atthi kammāyatanehi vā sippāyatanehi vā vijjāṭṭhānehi vā

karaṇīyaṃ, attho ca ācariyehī" ti.

"Kallo'si bhante nāgasenā" ti.

Sativaggo aṭṭhamo

(Imasmiṃ vagge ekādasa pañhā)

9. Arūpadhammavavatthāna vaggo.

1. Rājā āha: "bhante nāgasena katīhi ākārehi sati uppajjatī?" Ti.

"Soḷasahi ākārehi mahārāja sati uppajjati. Katamehi soḷasahi ākārehi? Abhijānato'pi mahārāja

sati uppajjati, kaṭumikāyapi sati uppajjati,

[SL Page 075] [\x 75/]

Oḷārikaviññāṇato'pi sati uppajjati, hitaviññāṇato'pi sati uppajjati,

Ahitaviññāṇato'pi sati uppajjati, sabhāganimittato'pi sati uppajjati,

Visabhāganimittato'pi sati uppajjati,

Kathābhiññāṇato'pi sati uppajjati,

Lakkhaṇato'pi sati uppajjati,

Saraṇato'pi sati uppajjati,

Muddāto'pi sati uppajjati,

Gaṇanāto'pi sati uppajjati,

Dhāraṇato'pi sati uppajjati,

Bhāvanāto'pi sati uppajjati,

Potthakanibandhanato'pi sati uppajjati,

Upanikkhepato'pi sati uppajjati,

Anubhūtato'pi sati uppajjatī" ti.

"Kathaṃ abhijānato sati uppajjatī?" Ti.

"Yathā mahārāja āyasmā ca ānando, khujjuttarā ca upāsikā, yevāpanaññe'pi [PTS Page 079]

[\q 79/] keci jātissarā jātiṃ saranti. Evaṃ abhijānato sati uppajjati.

Kathaṃ kaṭumikāya sati uppajjati? Yo pakatiyā muṭṭhassatiko, pare ca taṃ sarāpanatthaṃ

nibandhanti, evaṃ kaṭumikāya sati uppajjati.

Kathaṃ olārikaviññāṇato sati uppajjati? Yadā rajje vā abhisitto hoti, sotāpattiphalaṃ vā patto

hoti, evaṃ oḷārikaviññāṇato sati uppajjati.

Kathaṃ hitaviññāṇato sati uppajjati? Yambhi sukhāpito amukasmiṃ evaṃ sukhāpito' ti sarati,

evaṃ hitaviññāṇato sati, uppajjati.

Kathaṃ ahitaviññāṇato sati uppajjati? Yambhi dukkhāpito amukasmiṃ. Evaṃ dukkhāpito'ti

sarati evaṃ ahitaviññāṇato sati uppajjati.

[SL Page 076] [\x 76/]

Kathaṃ sabhāganimittato sati uppajjati? Sadisaṃ puggalaṃ disvā mātaraṃ vā pitaraṃ vā

bhātaraṃ vā bhaginiṃ vā sarati, oṭṭhaṃ vā goṇaṃ vā gadrabhaṃ vā disvā aññaṃ tādisaṃ

oṭṭhaṃ vā goṇaṃ vā gadrabhaṃ vā sarati. Evaṃ sabhāganimittato sati uppajjati.

Kathaṃ visabhāganimittato sati uppajjati? Asukassa nāma evaṃ vaṇṇo ediso saddo ediso

gandho ediso raso ediso phoṭṭhabbo'ti sarati. Evaṃ visabhāganimittato sati uppajjati.

Kathaṃ kathābhiññāṇato sati uppajjati? Yo pakatiyā muṭṭhassatiko hoti, taṃ pare sarāpenti,

tena so sarati. Evaṃ kathābhiññāṇato sasati uppajjati.

Kathaṃ lakkhaṇato sati uppajjati? Yo balivaddānaṃ aṅkena jānāti, lakkhaṇena jānāti, evaṃ

lakkhaṇato sati uppajjati.

Kathaṃ saraṇato sati uppajjati? Yo pakatiyā muṭṭhassatiko hoti, yo taṃ 'sarāhi bho sarāhi

bho'ti punappunaṃ sarāpeti. Evaṃ saraṇato sati uppajjati.

Kathaṃ muddāto sati uppajjati? Lipiyā sikkhitattā jānāti 'imassa akkharassa anantaraṃ imaṃ

akkharaṃ kātabbanti. ' Evaṃ, muddāto sati uppajjati.

Kathaṃ gaṇanāto sati uppajjati? Gaṇanāya sikkhitattā gaṇakā bahumpi gaṇenti. Evaṃ

gaṇanāto sati uppajjati.

Kathaṃ dhāraṇato sati uppajjati? Dhāraṇāya sikkhitattaṃ dhāraṇakā bahumpi [PTS Page

080] [\q 80/] dhārenti. Evaṃ dhāraṇato sati uppajjati.

Kathaṃ bhāvanāto sati uppajjati? Idha bhikkhū anekavihitaṃ pubbenivāsaṃ anussarati,

seyyathīdaṃ: ekampi jātiṃ dve'pi jātiyo tisso'pi jātiyo catasso'pi jātiyo pañca'pi jātiyo dasa'pi

jātiyo vīsampi jātiyo siṃsampi jātiyo cattārīsampi jātiyo paññāsampi jātiyo jātisatampi

jātisahassampi aneke'pi saṃvaṭṭakappe aneke'pi vivaṭṭakappe aneke'pi

saṃvaṭṭavivaṭṭakappe 'amutrāsiṃ evannāmo evaṃgotto evaṃvaṇṇo evamāhāro

evaṃsukhadukkhapaṭisaṃvedī evamāyūpariyanto. So tato cuto amutra upapādiṃ. Tatrapāsiṃ

evannāmo evaṃgotto evaṃvaṇṇoevamāhāro evaṃsukhadukkhapaṭisaṃvedī

evamāyupariyanto. So tato cuto idhūpapanno'ti. Iti sākāraṃ sauddesaṃ pubbenivāsaṃ

anussarati. Evaṃ bhāvanāto sati uppajjati.

[SL Page 077] [\x 77/]

Kathaṃ potthakanibandhanato sati uppajjati? Rājāno anusāsaniyaṃ anussarantā 'ekaṃ

potthakaṃ āharathā'ti, tena potthakena anussaranti. Evaṃ potthakanibandhanato sati

uppajjati.

Kathaṃ upanikkhepato sati uppajjati? Upanikkhittaṃ bhaṇḍaṃ disvā sarati. Evaṃ

upanikkhepato sati uppajjati.

Kathaṃ anubhūtato sati uppajjati? Diṭṭhattā rūpaṃ sarati, sutattā saddaṃ sarati, ghāyitattā

gandhaṃ sarati, sāyitattā rasaṃ sarati, phuṭṭhattā phoṭṭhabbaṃ sarati, viññātattā dhammaṃ

sarati. Evaṃ anubhūtato sati uppajjati.

Imehi kho mahārāja soḷasahi ākārehi sati uppajjatī" ti.

"Kallo'si bhante nāgasenā" ti.

2. Rājā āha: "bhante nāgasena, tumhe evaṃ bhaṇatha 'yo vassasataṃ akusalaṃ kareyya,

maraṇakāle ca ekaṃ buddhagataṃsatiṃ paṭilabheyya, so devesu uppajjeyyā'ti. Etaṃ na

saddahāmi. Evañca pana vadetha 'ekena pāṇātipātena nirayaṃuppajjeyyā'ti. Etampi na

saddahāmī" ti.

"Taṃ kimmaññasi mahārāja? Khuddako'pi pāsāṇo vinā nāvāya udake uppilaveyyā?" Ti.

"Na hi bhante" ti.

"Kinnu kho mahārāja, vāhasatampi pāsāṇaṃ nāvāya āropitaṃ udake uppīlaveyyā?" Ti.

"Āma bhante, uppilaveyyā" ti.

"Yathā mahārāja nāvā, evaṃ kusalāni kammāni daṭṭhabbānī" ti.

"Kallo'si bhante nāgasenā" ti.

3. Rājā āha: "bhante nāgasena kiṃ tumhe atītassa dukkhassa pahānāya vāyamathā?" Ti.

"Na hi mahārājā" ti.

"Kimpana anāgatassā dukkhassa pahānāya vāyamathā?" Ti.

"Na hi mahārājā" ti.

"Kimpana paccuppannassa [PTS Page 081] [\q 81/] dukkhassa pahānāya vāyamathā?"

Ti.

"Na hi mahārājā" ti.

[SL Page 078] [\x 78/]

"Yadi tumhe na atītassa dukkassa pahānāya vāyamatha, na anāgatassa dukkhassa pahānāya

vāyamatha. Na paccuppannassa dukkhassa pahānāya vāyamatha, atha kimatthāya

vāyamathā?" Ti.

Thero āha: "kinti mahārāja idañca dukkhaṃ nirujjheyya, aññañca dukkhaṃ na uppajjeyyāti

etadatthāya vāyamāmā" ti.

"Atthi pana bhante nāgasena anāgataṃ dukkhantī?"

"Natthi mahārājā" ti.

"Tumhe bho bhante nāgasena, atipaṇḍitā ye tumhe asantānaṃ dukkhānaṃ pahānāya

vāyamathā" ti.

"Atthi pana te mahārāja keci paṭirājāno paccatthikā paccāmittā paccupaṭṭhitā hontī?" Ti.

"Āma bhante. Atthi" ti.

"Kinnu kho mahārāja, tadā tumhe parikhaṃ khanāpeyyātha, pākāraṃ cināpeyyātha, gopuraṃ

kārāpeyyātha, aṭṭālakaṃ kārāpeyyātha, dhaññaṃ atiharāpeyyāthā?" Ti. "Na hi bhante

paṭigacceva taṃ paṭiyattaṃ hotī" ti.

"Kiṃ tumhe mahārāja tadā hatthismiṃsikkheyayātha. Assasmiṃ sikkheyyātha, rathasmiṃ

sikkheyyātha. Dhanusmiṃ sikkheyātha, tharusmiṃ sikkheyyāthā?" Ti.

"Na hi bhante. Paṭigacceva taṃ sikkhitaṃ hotī" ti.

"Kissatthāyā?" Ti.

"Anāgatānaṃ bhante bhayānaṃ paṭibāhanatthāyā" ti.

"Kinnu kho mahārāja atthi anāgataṃ bhayanti?"

"Natthi bhante" ti.

"Tumhe ca kho mahārāja atipaṇḍitā, ye tumhe anāgatānaṃ bhayānaṃ paṭibāhanatthāya

paṭiyādethā"ti.

"Bhiyyo opammaṃ karohī" ti.

"Taṃ kimmaññasi mahārāja yadā tvaṃ pipāsito bhaveyyāsi, tadā tvaṃ udapānaṃ

khanāpeyyāsi, pokkharaṇiṃ khanāpeyyāsi, talākaṃ khanāpeyyāsi pāṇiyaṃ pivissāmī?" Ti.

[SL Page 079] [\x 79/]

"Na hi bhante paṭigacceva taṃ paṭiyattaṃ hotī" ti.

"Kissatthāyā"ti.

"Anāgatānaṃ bhante pipāsānaṃ paṭibāhanatthāya paṭiyattaṃ hotī" ti.

"Atthi pana mahārāja anāgatā pipāsā?" Ti.

"Natthi bhante" ti.

"Tumhe kho mahārāja [PTS Page 082] [\q 82/] atipaṇḍitā, ye tumhe anāgatānaṃ

pipāsānaṃ paṭibāhanatthāya taṃ paṭiyādethā" ti.

"Bhiyyo opammaṃ karohī" ti.

"Taṃ kimmaññasi mahārāja yadā tvaṃ bubhukkhito bhaveyyāsi, tadā tvaṃ khettaṃ

kasāpeyyāsi, sāliṃ vapāpeyyāsi, 'bhattaṃ bhuñjissāmī'ti?"

"Na hi bhante. Paṭigacceva taṃ paṭiyattaṃ hotī" ti.

"Kissatthāyāti?" Ti.

"Anāgatānaṃ bhante bubhukkhānaṃ paṭibāhanatthāyā" ti.

"Atthi pana mahārāja anāgatā bubhukkhā?" Ti.

"Natthi bhante" ti.

"Tumhe kho mahārāja atipaṇḍitā ye tumhe asantīnaṃ anāgatānaṃ bubhukkhānaṃ

paṭibāhanatthāya paṭiyādethā" ti.

"Kallo'si bhante nāgasenā" ti.

4. Rājā āha: "bhante nāgasena kīvadūre ito brahamaloko?" Ti.

"Duro kho mahārāja ito brahmaloko. Kūṭāgāramattā silā tamhā patitā ahorattena

aṭṭhacattāḷīsayojanasahassāni bhassamānā catūhi māsehi paṭhaviyaṃ patiṭṭhaheyyā" ti.

"Bhante nāgasena tumhe evaṃ bhaṇatha: 'seyyathāpi balavā puriso sammiñjitaṃ vā bāhaṃ

pasāreyya, pasāritaṃ vā bāhaṃ sammiñjeyya, evamevaṃ iddhimā bhikkhu cetovasippatto

jambudīpe antarahito brahmaloke pātubhāveyyā'ti etaṃ vacanaṃ na saddahāmi. Evaṃ

atisīghaṃ tāva bahūni yojanasatāni gacchissatī?" Ti.

"Thero āha: "kuhimpana mahārāja tava jātabhumī?" Ti.

[SL Page 080] [\x 80/]

"Atthi bhante alasandā nāma dīpo. Tatthāhaṃ jāto" ti.

"Kivadūre mahārāja ito alasandā hotī?" Ti.

"Dumattāni bhante yojanasatānī" ti.

"Abhijānāsi nu tvaṃ mahārāja tattha kiñcideva karaṇiyaṃ karitvā saritā?" Ti.

"Āma bhante sarāmī" ki.

"Lahuṃ kho tvaṃ mahārāja gato'si dumattāni yojanasatānī" ti.

"Kallo'si bhante nāgasenā" ti.

5. Rājā āha: 'bhante nāgasena yo idha kālakato brahmaloke uppajjeyya, yo ca idha kālakato

kasmīre uppajjeyya, ko cirataraṃ? Ko sīghataranti?"

"Samakaṃ mahārājā" ti.

"Opammaṃ karohī" ti.

"Kuhimpana mahārāja [PTS Page 083] [\q 83/] tava jātanagaranti?"

"Atthi bhante kalasigāmo nāma. Tatthāhaṃ jāto" ti.

"Kīvadūre mahārāja ito kalasigāmo hotī? " Ti.

"Dūmattāni bhante yojanasatānī" ti.

"Kīvadūre mahārāja ito kasmīraṃ hotī?" Ti.

"Dvādasa bhante yojanātī"ti.

"Ighaṃ tvaṃ mahārāja kalasigāmaṃ cintehī" ti.

"Cintito bhante" ti.

"Igha tvaṃ mahārāja kasmīraṃ cintehī" ti.

"Cintitambhante" ti.

"Katamannu kho mahārāja cirena cintitaṃ? Katamaṃ sīghataranti?"

"Samakaṃ bhante" ti.

"Evameva kho mahārāja, yo idha kālakato brahmaloke uppajjeyya, yo ca idha kālakato

kasmīre uppajjeyya. Samakaṃ yeva uppajjantī" ti.

"Bhiyyo opammaṃ karohī" ti.

[SL Page 081] [\x 81/]

"Taṃ kimaññasi mahārāja, dve sakuṇā ākāsena gaccheyyuṃ, tesu eko ucce rukkhe nisīdeyya

eko nīce rukkhe nisīdeyya, tesaṃ samakaṃ patiṭṭhitānaṃ katamassa chāyā paṭhamataraṃ

paṭhaviyaṃ patiṭṭhaheyya? Katamassa chāyā cirena paṭhaviyaṃ patiṭṭhaheyyā?" Ti.

"Samakaṃ bhante" ti.

"Evameva kho mahārāja, yo idha kālakato, brahmaloke uppajjeyya, yo ca idhakālakato

kasmīre upparejjayya, samakaṃ yeva uppajjantī" ti.

"Kallo'si bhante nāgasenā" ti.

6. Rājā āha: "kati nū kho bhante nāgasena bojjhaṅgā?" Ti.

"Satta kho mahārāja bojjhagā" ti. "Kati hi pana bhante bojjhaṅgehi bujjhatī?" Ti. "Ekena kho

mahārāja bojjhaṅgena bujjhatī, dhammavicayasambojjhaṅgenā " ti.

"Atha kissa nu kho bhante vuccanti satta bojjhaṅgā'ti?"

"Taṃ kimmaññasi mahārāja, asi kosiyā pakhitto aggahīto hatthena ussahati chejjaṃ

chinditunti?"

"Na hi bhante"ti.

"Evameva kho mahārāja dhammavicayasambojjhaṅgena vinā chahi bojjhaṅgehi na bujjhatī"ti.

"Kallo' si bhante nāgasenā"ti.

7. Rājā āha: "bhante nāgasena, katarannu-19. Kho bahutaraṃ puññaṃ vā apuññaṃvā?" Ti.

"Puññaṃ kho [PTS Page 84] [\q 84/] mahārāja bahutaraṃ, apuññaṃ thokanti. "

"Kena kāraṇenā?" Ti.

"Apuññaṃ kho mahārāja karonto vippaṭisārī hoti 'pāpaṃ kammaṃ mayā katanti' tena pāpaṃ

na vaḍḍhati. Puññaṃ kho mahārāja karonto avippaṭisārī hoti. Avippaṭisārissa pāmojjaṃ

-----------

19. Katamannu (sī. Mu. )

[SL Page 082] [\x 82/]

Jāyati pamūditassa pīti jāyati pītimanassa kāyo passamhati. Passaṅkāyo sukhaṃ vedeti.

Sukhino cittaṃ samādhiyati. Samāhito yathābhūtaṃ pajānāti tena kāraṇena vaḍḍhati. Puriso

kho mahārāja chinnahatthapādo bhagavato ekaṃ uppalahatthaṃ datvā ekanavutikappāni

vinipātaṃ na gacchissati. Imināpi mahārāja kāraṇena bhaṇāmi puññaṃ bahutaraṃ apuññaṃ

thokanti"

"Kallo'si bhante nāgasenā" ti.

8. Rājā āha: bhante nāgasena, yo jānanto pāpakammaṃ karoti, yo ca ajānanto pāpakammaṃ

karoti, kassa bahutaraṃ apuññanti?"

"Thero āha: "yo kho mahārāja, ajānanto pāpakammaṃ karoti, tassa bahutaraṃ apuññanti"

"Tena hi bhante nāgasena, yo ambhākaṃ rājaputto vā rājamahāmatto vā ajānanto

pāpakammaṃ karoti, taṃ mayaṃ diguṇaṃ daṇḍemā?" Ti.

"Taṃ kimmaññasi mahārāja? Tattaṃ ayogulaṃ ādittaṃ sampajjilitaṃ sajotibhūtaṃ ekoajānanto

gaṇheyya, eko jānanto gaṇheyya, katamo balavataraṃ-20dayheyyā?" Ti.

"Yo kho bhante ajānanto gaṇheyya, so balavataraṃ dayheyyā" ti.

"Evameva kho mahārāja ajānanto pāpakammaṃ karoti, tassa bahutaraṃ apuññanti".

"Kallo'si bhante nāgasenā" ti.

9. Rājā āha: bhante nāgasena, atthi koci iminā sarīrabhedena uttarakuruṃ vā gaccheyya,

brahmalokaṃ vā, aññaṃ vā pana dīpanti?"

"Atthi yo mahārāja iminā cātummahābhūtikena kāyena uttarakuruṃ vā gaccheyya,

brahmalokaṃ vā, aññaṃ vā pana dīpanti".

"Kathambhante nāgasena, iminā cātummahābhūtikena kāyena uttarakuruṃ vā gaccheyya,

brahmalokaṃ vā, aññaṃ vā [PTS Page 085] [\q 85/] pana dīpanti?".

"Abhijānāsi nu tvaṃ mahārāja imissā paṭhaviyā vidatthiṃ vā ratanaṃ vā laṃghitā?" Ti.

----------

20. Balikataraṃ, bahutaraṃ, (kesuci)

[SL Page 083] [\x 83/]

"Āma bhante, abhijānāmi ahaṃ bhante nāgasena aṭṭhapi rataniyo laṃghāmī" ti.

"Kathaṃ tvaṃ mahārāja aṭṭhapi rataniyo laṃghesī?" Ti.

"Ahaṃ hi bhante cittaṃ uppādemi 'ettha nipatissāmī'ti. Sahacittuppādena kāyo me lahuko

hotī" ti.

"Evameva kho mahārāja iddhimā bhikkhū cetovasippatto kāyaṃ citte samāropetvā

cittavasena vehāsaṃ gacchatī" ti.

"Kallo'si bhante nāgasenā" ti.

10. Rājā āha: "bhante nāgasena, tumhe evaṃ bhaṇatha 'aṭhikāni dīghāni yojanasatikānipī'ti.

Rukkho'pi tāva natthi yojanasatiko kuto pana aṭṭhikāni dīghāniyojanasatikāni bhavissantī?"

Ti.

"Taṃ kimmaññasi mahārāja sutaṃ te mahā samudde pañcayojanasatikā'pi macchā atthi?" Ti.

"Āma bhante sutanti".

"Nanu mahārāja pañcayojanasatikassa macchassa aṭṭhikāni dīghāni bhavissanti

yojanasatikāni'pī?" Ti.

"Kallo'si bhante nāgasenā" ti.

11. Rājā āha: "bhante nāgasena, tumhe evaṃ bhaṇatha 'sakkā assāsapassāse nirodhetunti?"

"Āma mahārāja, sakkā assāsapassāse nirodhetunti"

"Kathambhante nāgasena sakkā assāsapassāse nirodhetunti?"

"Taṃ kimmaññasi mahārāja sutapubbo te koci kākacchamāno?" Ti.

"Āma bhante, sutapubbo" ti.

"Kinnukho mahārāja so saddo kāye namite virameyyā?" Ti.

"Āma bhante virameyyā" ti,

"So hi nāma mahārāja saddo abhāvitakāyassa abhāvitasīlassa abhāvitacittassa

abhāvitapaññassa kāye namite viramissati kimpana bhāvitakāyassa bhāvitasīlassa

bhāvitacittassa bhāvitapaññassa catutthajjhānaṃ samāpannassa assāsapassāsā na

nirujjhissantī?" Ti.

"Kallo'si bhante nāgasenā' ti.

[SL Page 084] [\x 84/]

12. Rājā āha: "bhante nāgasena 'samuddo samuddo' ti vuccati. Kena kāraṇena udakaṃ

'samuddo'ti vuccatī?" Ti. [PTS Page 086] [\q 86/]

Thero āha: "yattakaṃ mahārāja udakaṃ tattakaṃ loṇaṃ, yattakaṃ loṇaṃ tattakaṃ udakaṃ,

tasmā samudo'ti vuccatī" ti.

"Kallo si bhante nāgasenā" ti.

13. Rājā āha: bhante nāgasena, kena kāraṇena samuddo ekaraso loṇaraso?" Ti.

"Cirasaṇṭhitattā kho mahārāja udakassa samuddo ekaraso loṇaraso" ti.

"Kallo'si bhante nāgasenā" ti.

14. Rājā āha: bhante nāgasena sakkā sabbasukhumaṃ jinditunti?"

"Āma mahārāja, sakkā sabbāsukhumaṃ chinditunti".

"Kimpana bhante sabbasukhumanti? Dhammo kho mahārāja sabbasukhumo. Na kho

mahārāja dhammā sabbe sukhumā sukhumanti vā thūlanti vā mahārāja

dhammānametamadhivacanaṃ. Yaṃ kiñci chinditabbaṃ, sabbaṃ taṃ paññāya chindati. Natthi

dutiyaṃ paññāya chedananti".

"Kallo'si bhante nāgasenā" ti.

15. Rājā āha: "bhante nāgasena viññāṇanti vā paññā'ti vā bhūtasmiṃ jīvo'tivā ime dhammā

nānatthā ceva nānābyañjanā ca? Udāhu ekatthā? Vyañjanameva nānānti?"

"Vijānanalakkhaṇaṃ mahārāja viññāṇaṃ. Pajānanalakkhaṇā paññā. Bhūtasmiṃ jīvo na

upalabbhatī" ti.

"Yadi jīvo na upalabbhati, atha ko carahi cakkhunā rūpaṃ passati, sotena saddaṃ suṇāti,

ghānena gandhaṃ ghāyati, jivhāya rasaṃ sāyati, kāyena phoṭṭhabbaṃ phūsati, manasā

dhammaṃ vijānātī?" Ti.

Thero āha: "yadi jīvo cakkhunā rūpaṃ passati, sotena saddaṃ suṇati, ghāṇena gandhaṃ

ghāyati, jivhāya rasaṃ sāyati, kāyena phoṭṭhabbaṃ phūsati, manasā dhammaṃ vijānāti, so

jīvo cakkhūsu uppāṭitesu mahantena ākāsena bahimukho suṭṭhutaraṃ rūpaṃ passeyya,

sotesu uppāṭitesu ghāne uppāṭite jivhāya uppāṭitāya kāyeuppāṭite mahantena ākāsena

suṭṭhutaraṃ saddaṃ suṇeyya, gandhaṃ ghāyeyya, rasaṃsāyeyya, poṭṭhabbaṃ phuseyyā?" Ti.

[SL Page 085] [\x 85/]

"Na [PTS Page 087] [\q 87/] hi bhante" ti,

"Tena hi mahārāja bhūtasmiṃ jīvo na upalabbhatī" ti.

"Kallo'si bhante nāgasenā" ti.

16. Thero āha: "dukkaraṃ mahārāja bhagavatā katanti".

"Kimpana bhante nāgasena bhagavatā dukkaraṃ katanti?"

"Dukkaraṃ mahārāja bhagavatā kataṃ imesaṃ arūpinaṃ cittacetasikānaṃ dhammānaṃ

ekārammaṇe vattamānānaṃ vavatthānaṃ akkhātaṃ 'ayaṃ phasso, ayaṃ vedanā, ayaṃ saññā,

ayaṃ cetanā, idaṃ citta'nti".

"Opammaṃ karohī" ti.

"Yathā mahārāja kocideva puriso nāvāya mahāsamuddaṃ ajjhogāhitvā. Hatthapuṭena

udakaṃ gahetvā, jivhāya sāyitvā, jāneyyānu kho mahārāja so puriso 'idaṃ gaṅgāya udakaṃ,

idaṃ yamunāya udakaṃ, idaṃ aciravatiyā udakaṃ, idaṃ sarabhuyā udakaṃ, idaṃ mahiyā

udakanti?"

"Dukkaraṃ bhante jānitunti".

"Tato dukkarataraṃ kho mahārāja bhagavatā kataṃ imesaṃ arūpīnaṃ cittacetasikānaṃ

dhammānaṃ ekārammaṇe vattamānānaṃ vavatthānaṃ akkhātaṃ 'ayaṃ phasso, ayaṃ vedanā,

ayaṃ saññā, ayaṃ cetanā, idaṃ cittanti". "Suṭṭhu bhante"ti rājā abbhanumodi.

Arūpadhammavavatthānavaggo sattamo.

(Imasmiṃ vagge soḷasa pañhā)

8. Iddhibalavaggo.

Thero āha: "jānāsi kho mahārāja sampatikā velā?" Ti.

"Āma bhante jānāmi. Sampati paṭhamo yāmo atikkanto. Majjhimo yāmo vattati. Ukkā

padipīyanti. Cattāri paṭākāni āṇattāni. Gamissanti bhaṇḍato rājadeyyānī" ti.

Yonakā evamāhaṃsu "kallo'si mahārāja, paṇḍito bhikkhū" ti.

[SL Page 086] [\x 86/]

"Āma bhaṇe, paṇḍito thero ediso ācariyo bhaveyya, mādiso [PTS Page 088] [\q 88/] ca

antevāsī nacirasseva paṇḍito bhaveyya. Dhammaṃ ājāneyyā" ti.

Tassa pañhaveyyākaraṇena tuṭṭho rājā theraṃ nāgasenaṃ satasahassagghanakena kambalena

acchādetvā 'bhante nāgasena, ajjatagge te aṭṭhasataṃ bhattaṃ paññāpemi. Yaṃ kiñci antepure

kappiyaṃ, tena ca pavāremī" ti āha.

"Alaṃ mahārāja, jīvāmī" ti.

"Jānāmi bhante nāgasena jīvasi. Api ca attānañca rakkha, mamañca rakkhāhi. Kathaṃ

attānaṃ rakkhasi? 'Nāgaseno milindaṃ rājānaṃ pasādesi, na va kiñci alabhī'ti parāpavādo

āgaccheyyā'ti evaṃ attānaṃ rakkha kathaṃ mamaṃ rakkhasi? 'Milindo rājā pasanno.

Pasannakāraṃ na karotī'ti parāpavādo āgaccheyyā'ti evaṃ mamaṃ rakkhāhī" ti.

"Tathā hotu mahārājā" ti.

"Seyyathāpi bhante sīho migarāja suvaṇṇapañjare pakkhitto pi bahimūkho yeva hoti,

evameva kho'haṃ bhante kiñcāpi agāraṃ ajjhāvasāmi, bahumūkho yeva pana acchāmi.

Sace'haṃ bhante agārasmā anagāriyaṃ pabbajeyyaṃ, naciraṃ jīveyyaṃ bahū me paccatthikā"

ti.

Atha kho āyasmā nāgaseno milindassa rañño pañhaṃ vissajjetvā uṭṭhāyāsanā saṃghāramaṃ

agamāsi. Acirapakkante ca āyasmante nāgasene milindassa rañño etadahosi "kiṃ mayā

pūcchitaṃ kimbhadantena vissajjita"nti. Atha kho milindassa rañño etadahosi "sabbaṃ mayā

supucchitaṃ sabbaṃ bhadantena suvissajjita"nti. Āyasmato'pi nāgasenassa saṃghārāmaṃ

gatassa etadahosi "kiṃ milindena raññā pucchitaṃ? Kiṃ mayā vissajjita?"Nti, atha kho

āyasmato nāgasenassa etadahosi, "sabbaṃ milindena raññā supucchitaṃ. Sabbaṃ mayā

suvissajjita"nti.

Atha kho āyasmā nāgaseno tassā rattiyā accayena pubbaṇhasamayaṃ nivāsetvā

pattacīvaramādāya yena milindassa rañño nivesanaṃ tenupasaṅkami. Upasaṅkamitvā

paññatte āsane nisīdi. Atha kho milindo rājā āyasmantaṃ nāgasenaṃ abhivādetvā [PTS Page

089] [\q 89/] ekamantaṃ nisīdi. Ekamantaṃ nisinno kho milindo rājā āyasmantaṃ

nāgasenaṃ etadavoca: mā kho bhadantassa evaṃ ahosi 'nāgasenā mayā pañho pucchito'ti

teneva somanassena na taṃ rattāvasesaṃ supī" ti. Na te evaṃ daṭṭhabbaṃ.

[SL Page 087] [\x 87/]

Tassa mayhaṃ bhante taṃ rattāvasesaṃ etadahosi: "kiṃ mayā pucchitaṃ kimbhadantena

vissajjitanti". Sabbaṃ mayā supucchitaṃ sabbaṃ bhadantena suvissajjitatti".

Thero"pi evamāha: "mā kho mahārājassa evaṃ ahosi, milindassa rañño mayā pañho

vissajjito'ti teneva somanassena taṃ rattāvasesaṃ vītināmesī" ti. Na te evaṃ daṭṭhabbaṃ.

Tassa mayhaṃ mahārāja taṃ rattāvasesaṃ etadahosi "kiṃ milindena raññā pucchitaṃ, kiṃ

mayā vissajjita?Nti. Sabbaṃ milindena raññā supucchitaṃsabbaṃ mayā suvissajjitanti. Itiha te

mahānāgā aññamaññassa subhāsitaṃ samanumodiṃsū'ti.

Milindapañhānaṃ pucchāvissajjanā samattā. [PTS Page 090] [\q 90/]

Meṇḍaka pañhārambho.

1. Iddhibalavaggo.

"Bhassappavedī vetaṇḍī atibuddhi vicakkhaṇo.

Milindo ñāṇabhedāya nāgasenamupāgamī.

Vasanto tassa chāyāya paripucchanto punappunaṃ

Pabhinnabuddhi hutvāna so'pi āsi tipeṭako.

Navaṅgaṃ anumajjanto rattībhāge rahogato

Addakkhi meṇḍake pañhe dunniveṭhe saniggahe.

Pariyāya bhāsitaṃ atthi atthi sandhāya bhāsitaṃ

Sabhāvabhāsitaṃ atthi dhammarājassa sāsane.

Tesaṃ atthaṃ aviññāya meṇḍake jinabhāsīte

Anāgatamhi addhāne viggaho tattha hessati.

Handa kathiṃ pasādetvā chejjāpessāmi-21. Meṇḍake

Tassa niddiṭṭhamaggena niddisissantyanāgate" ti.

1. Atha kho milindo rājā pabhātāya rattiyā uggate aruṇe sīsaṃ nahātvā, sirasi

añjalimpaggahetvā, atītānāgatapaccuppanne sammāsambuddhe anussaritvā,

aṭṭhavatapadāni samādiyi: "ito me anāgatāni satta divasāni aṭṭhaguṇe samādiyitvā tapo

caritabbo bhavissati so'haṃ ciṇṇatapo samāno ācariyaṃ ārādhetvā meṇḍake pañhe

pucchissāmī" ti. Atha kho milindo rājā pakatidussayugaṃ apanetvā ābharaṇāni ca

omuñcitvā

---------

21. Bhedāpessāmi.

[SL Page 088] [\x 88/]

Kāsāvaṃ nivāsetvā, muṇḍakapaṭisīsakaṃ sīse paṭimuñcitvā, munibhāvamupagantvā,

aṭṭhaguṇe samādiyitvā, "imaṃ sattāhaṃ mayā na rājattho anusāsitabbo, na rāgupasaṃhitaṃ

cittaṃ uppādetabbaṃ, na dosūpasaṃhitaṃ cittaṃ uppādetabbaṃ, na mohūpasaṃhitaṃ cittaṃ

uppādetabbaṃ, dāsakammakaraporisajane'pi nivātavuttinā bhavitabbaṃ, [PTS Page 091] [\q

91/] kāyikaṃ vācasikaṃ anurakkhitabbaṃ, chapi āyatanāni niravasesato anurakkhitabbāni,

mettāya bhāvanāya mānasaṃ pakkhipitabba"nti ime aṭṭhaguṇe samādiyitvā, tesveva

aṭṭhasu guṇesu mānasaṃ patiṭṭhapetvā, bahi anikkhamitvā sattāhaṃ vītināmetvā, aṭṭhame

divase pabhātāya rattiyā pageva pātarāsaṃ katvā, okkhittacakkhu mitabhāṇī susaṇṭhitena

iriyāpathena avikkhittena cittena haṭṭhena udaggena vippasanne theraṃ nāgasenaṃ

upasaṅkamitvā, therassa pāde sirasā vanditvā ekamantaṃ ṭhito, idamavoca: "atthi me bhante

nāgasena koci attho tumhehi saddhiṃ mantayitabbo. Na tattha añño koci tatiyo icchitabbo

suññe okāse pavivitte araññe aṭṭhaṅgupāgate samaṇasāruppe tattha so pañho pucchitabbo

bhavissati tattha me guyhaṃ na kātabbaṃ na rahassakaṃ. Arahāmahaṃ rahassakaṃ suṇituṃ.

Sumantaṇe upagate upamāyapi so attho upaparikkhitabbo. Yathā kiṃ viya? Yathā nāma

bhante nāgasena mahāpaṭhavī nikkhepaṃ arahati nikkhepe upagate, evameva kho bhante

nāgasena arahāmahaṃ rahassakaṃ suṇituṃ sumantaṇe upāgate" ti.

2. Atha so gurunā saha pavivittaṃ pavanaṃ pavisitvā idamavoca: "bhante nāgasena idha

purisena mantayitukāmena aṭṭhaṭṭhānāni parivajjayitabbāni bhavanti. Na tesu ṭhānesu

viññū puriso atthaṃ manteti. Mantito'pi attho paripaṭati, na sambhavati. Katamāni

aṭṭhaṭṭhānāni?

Visamaṭṭhānaṃ parivajjanīyaṃ,

Sabhayaṃ parivajjanīyaṃ,

Ativātaṭṭhānaṃ parivajjanīyaṃ,

Paṭicchannaṭṭhānaṃ parivajjanīyaṃ,

Devaṭṭhānaṃ parivajjanīyaṃ,

Pantho parivajjanīyo, saṃkamo parivajjanīyo,

Udakatitthaṃ parivajjanīyaṃ,

Imāni aṭṭhaṭṭhānāni parivajjanīyānī" ti.

[SL Page 089] [\x 89/]

3. Thero āha: "ko doso visamaṭṭhāne, sabhaye, ativāte, paṭicchanne, devaṭṭhāne, patthe.

Saṃkame-22. Udakatitthe"? Ti.

"Visame [PTS Page 092] [\q 92/] bhante nāgasena mantito attho vikirati vidhamati

paggharati na sambhavati.

Sabhaye mano santasati. Santasite na sammā atthaṃ samanupassati.

Ativāte saddo avibhuto hoti.

Paṭicchanne upassutiṃ tiṭṭhanti.

Devaṭṭhāne mantito attho garukaṃ pariṇamati.

Panthe mantito attho tuccho bhavati.

Saṃkame cañcalo bhavati,

Udakatitthe pākaṭo bhavati bhavatīha-

"Visamaṃ sabhayaṃ ativāto paṭicchannaṃ devanissitaṃ

Pantho ca saṃkamo titthaṃ aṭṭhete parivajjiyā" ti.

4. "Bhante nāgasena aṭṭhime puggalā mantiyamānā mantitaṃ atthaṃ vyāpādenti. Katame

aṭṭha? Rāgacarito dosacarito mohacarito mānacarito luddho alaso ekacintī bālo'ti. Ime aṭṭha

puggalā mantitaṃ atthaṃ vyāpādentī" ti.

5. Thero āha: "tesaṃ ko doso?" Ti.

"Rāgacarito bhante nāgasena rāgavasena mantitaṃ atthaṃ vyāpādeti. Dosacarito dosavasena

mantitaṃ atthaṃ vyāpādeti. Mohacarito mohavasena mantitaṃ atthaṃ vyāpādeti. Mānacarito

mānavasena mantitaṃ atthaṃ vyāpādeti. Luddho lobhavasena mantitaṃ atthaṃ vyāpādeti.

Alaso alasatāya mantitaṃ atthaṃ vyāpādeti. Ekacintī ekacintitāya mantitaṃ atthaṃ vyāpādeti.

Bālo bālatāya mantitaṃ atthaṃ vyāpādeti. Bhavatīha-

"Ratto duṭṭho ca mūḷho ca mānī luddho tathā'laso

Ekacinti ca bālo ca ete atthavināsakā" ti.

6. "Bhante nāgasena navime puggalā mantitaṃ guyhaṃ vivaranti, na dhāreti. Katame nava?

Rāgacarito dosacarito mohacarito bhīruko āmisagaruko itthi soṇḍo paṇḍako dārako" ti.

-----------

22. Saṅgāme (ma)

[SL Page 090] [\x 90/]

Thero āha: "tesaṃ ko doso?" Ti.

"Rāgacarito bhante nāgasena rāgavasena mantitaṃ guyhaṃ vivarati, na dhāreti.

Duṭṭho dosavasena mantitaṃ guyhaṃ vivarati, na dhāreti. Muḷho mohavasena mantitaṃ

guyhaṃ vivarati, [PTS Page 093] [\q 93/] na dhāreti. Bhīruko bhayavasena mantitaṃ

guyhaṃ vivarati, na dhāreti.

Āmisagaruko āmisahetu mantitaṃ guyhaṃ vivarati, na dhāreti. Itthi ittaratāya mantitaṃ

guyhaṃ vivarati, na dhāreti. Soṇḍiko surālolatāya mantitaṃ guyhaṃ vivarati, na dhāreti.

Paṇḍako anekaṃsikatāya mantitaṃ guyhaṃ vivarati, na dhāreti. Dārako capalatāya mantitaṃ

guyhaṃ vivarati, na dhāreti. Bhavatīha-

"Ratto duṭṭho ca mūḷho ca bhīru āmisacakkhuko,

Itthi soṇḍo paṇḍako ca navamo bhavati dārako

Navete puggalā loke ittarā calitā chalā-23.

Etehi mantitaṃ guyhaṃ khippaṃ bhavati pākaṭanti. "

8. "Bhante nāgasena aṭṭhahi kāraṇehi buddhi pariṇamati, paripākaṃ gacchati. Katamehi

aṭṭhahi?"

Vayapariṇāmena buddhi pariṇamati, paripākaṃ gacchati. Yasapariṇāmena buddhi

pariṇamati, paripākaṃ gacchati. Paripucchāya buddhi pariṇamati, paripākaṃ gacchati.

Titthasaṃvāsena buddhi pariṇamati, paripākaṃ gacchati. Yonisomanasikārena buddhi

pariṇamati, paripākaṃ gacchati. Sākacchāya buddhi pariṇamati, paripākaṃ gacchati.

Snehūpasevanena buddhi pariṇamati, paripākaṃ gacchati. Patirūpadesavāsena buddhi

pariṇamati, paripākaṃ gacchati. Bhavatīha-

"Vayena yasapucchāhi titthavāsena yoniso,

Sākacchā senahasaṃsevā patirūpavasena ca.

Etāni aṭṭhaṭṭhānāni buddhivisadakārakā,

Yesaṃ etāni sambhonti tesaṃ buddhi pabujjhatī-24. " Ti.

------------

23. Calā (sī. Mu. Ma. ) (Chaḷā?) 24. Pabhijjati (sī. Mu. Ma. )

[SL Page 091] [\x 91/]

9. "Bhante nāgasena, ayaṃ bhumibhāgo aṭṭhamantadosa vivajjito. Ahañca loke paramo

mantasahāyo, guyhamanurakkhī cāhaṃ. Yāvāhaṃ jīvissāmi tāva guyhamanurakkhissāmi.

Aṭṭhahi ca me kāraṇehi buddhi pariṇāmaṃ gatā. Dullabho etarahi mādiso antevāsī [PTS

Page 094] [\q 94/] sammāpaṭipanno. Antevāsike ye ācariyānaṃ pañcavīsati

ācariyaguṇā. Tehi guṇehi ācariyena sammā paṭipajjitabbaṃ. Katame pañcavīsati guṇā?

Idha bhante ācariyena antevāsimhi satataṃ samitaṃ ārakkhā upaṭṭhapetabbā,

Asevanasevanā jānitabbā,

Pamattāppamattatā jānitabbā,

Seyyāvakāso jānitabbo,

Gelaññaṃ jānitabbaṃ,

Bhojanaṃ laddhāladdhaṃ jānitabbaṃ,

Viseso jānitabbo,

Pattagataṃ saṃvibhajitabbaṃ,

Assāsetabbo 'mā bhāyi, attho te abhikkamatī' ti,

Iminā puggalena paṭicaratīti-25. Paṭicāro jānitabbo,

Gāme paṭicāro jānitabbo, vihāre paṭicāro jānitabbo,

Na tena hāso davo-26. Kātabbo, 27.

Chiddaṃ disvā adhivāsetabbaṃ,

Sakkaccakārinā bhavitabbaṃ,

Akhaṇḍakārinā bhavitabbaṃ,

Arahassakārinā bhavitabbaṃ,

Tiravasesakārinā bhavitabbaṃ,

'Janemīmaṃ sippesū'ti janakacittaṃ upaṭṭhapetabbaṃ,

'Kathaṃ ayaṃ na parihāyeyyā'ti vaḍḍhicittaṃ upaṭṭhapetabbaṃ,

----------

25. Paṭicarāhī ti (ma) 26. Saha sallāpo (ma). 27. Tena saha ālāpo kātabbo'ti atirekapāṭho

marammakkharamudditapotthakesu dissati.

[SL Page 092] [\x 92/]

'Balavaṃ imaṃ karomi sikkhā balenā'ti cittaṃ upaṭṭhapetabbaṃ,

Mettacittaṃ upaṭhapetabbaṃ,

Āpadāsu na vijahitabbaṃ,

Karaṇīye nappamajjitabbaṃ,

Khalite dhammena paggahetabbo'ti.

Ime kho bhante pañcavīsati ācariyassa ācariyaguṇā. Tehi guṇehi mayi sammā paṭipajjassū.

Saṃsayo me bhante uppanno. Atthi meṇḍakapañhā jinabhāsitā. Anāgate addhāne tattha

viggaho uppajjissati anāgate ca addhāne dullabhā bhavissanti tumhādisā buddhimanto tesu

me pañhesu cakkhuṃ dehi paravādānaṃ niggahāyā" ti.

Thero "sādhu" ti sampaṭicchitvā, dasa upāsakassa upāsakaguṇe paridīpesi.

"Dasa ime mahārāja upāsakassa upāsaka guṇā. Katame dasa?

Idha mahārāja upāsako saṃghena samāna sukhadukkho hoti,

Dhammādhipateyyo hoti,

Yathābalaṃ saṃvibhāgarato hoti,

Jinasāsanaparihāniṃ disvā abhivaḍḍhiyā vāyamati,

Sammādiṭṭhiko hoti apagatakotuhalamaṅgaliko, jīvitahetu'pi na aññaṃ satthāraṃ uddisati,

Kāyikaṃ vācasikañcassa rakkhitaṃ hoti,

Samaggarāmo hoti samaggarato, anusuyyako hoti, na ca [PTS Page 095] [\q 95/]

kuhaṇavasena sāsane carati,

Buddhaṃ saraṇaṃ gato hoti,

Dhammaṃ saraṇaṃ gato hoti,

Saṃghaṃ saraṇaṃ gato hoti,

Ime kho mahārāja dasa upāsakassa upāsakaguṇā.

Te sabbe guṇā tayi saṃvijjanti, taṃ te yuttaṃ pattaṃ anucchivikaṃ patirūpaṃ, yaṃ tvaṃ

jinasāsanaparihāniṃ disvā abhivaḍḍhiṃ icchasi. Karomi te okāsaṃ. Puccha maṃ tvaṃ

yathāsukhanti. "

Meṇḍakārambhakathā niṭṭhitā.

[SL Page 093] [\x 93/]

Meṇḍakapañhā.

1. Pūjāappaṭiggahana-pañho

1. Atha kho milindo rājā katāvakāso nipacca garuno pādesu sirasi añjaliṃ katvā etadavoca:

"bhante nāgasena ime titthiyā evaṃ bhaṇanti 'yadi buddho pūjaṃ sādiyati, na parinibbuto

buddho. Saṃyutto lokena, antobhaviko lokasmiṃ, lokasādhāraṇo. Tasmā tassā kato adhikāro

vañjho bhavati aphalo. Yadi parinibbuto visaṃyutto lokena, nissaṭo sabbabhavehi, tassa pūjā

na uppajjati. Parinibbuto na kiñci sādiyati. Asādiyantassa kato adhikāro vañjho bhavati

aphalo'ti. Ubhatokoṭiko eso pañho. Neso visayo appattamānasānaṃ. Mahantānaṃ yeveso

visayo. Bhindetaṃ diṭṭhijālaṃ. Ekaṃse ṭhapaya. Taveso pañho anuppatto. Anāgatānaṃ

jinaputtānaṃ cakkhuṃ dehi paravādaniggahāyā" ti.

Thero āha: "parinibbuto mahārāja bhagavā. Na ca bhagavā pūjaṃ sādiyati. Bodhimūle yeva

tathāgatassa sādiyanā pahīnā kimaṅga pana anupādisesāya nibbāṇadhātuyā parinibbutassa.

Bhāsitampetaṃ mahārāja therena sāriputtena dhammasenāpatinā.

"Pūjiyantā'samasamā sadevamānusehi te

Na sādiyanti sakkāraṃ buddhānaṃ esa dhammatā" ti.

2. Rājā āha: "bhante nāgasena, putto vā pituno vaṇṇaṃ bhāsati pitā vā puttassa vaṇṇaṃ

bhāsati. Na cetaṃ kāraṇaṃ paravādānaṃ niggahāya. Pasādappakāsanaṃ nāmetaṃ. Iṃgha me

tvaṃ tattha kāraṇaṃ sammā brūhi [PTS Page 096] [\q 96/] sakavādassa patiṭṭhāpanāya

diṭṭhijālaviniveṭhanāyā" ti.

Thero āha: "parinibbuto mahārāja bhagavā. Na ca bhagavā pūjaṃ sādiyati. Asādiyantasseva

tathāgatassa devamanussā dhāturatanaṃ vatthuṃ karitvā tathāgatassa

ñāṇaratanārammaṇena sammā paṭipattiṃ sevantā tisso sampattiyo paṭilabhanti. Yathā

mahārāja mahāaggikkhandho pajjalitvā nibbāyeyya, api nu kho so mahārāja aggikkhandho

sādiyati tiṇakaṭṭhupādānanti?"

"Jalamāno'pi so bhante mahāaggikkhandho tiṇakaṭṭhupādānaṃ na sādiyati. Kimpana

nibbuto upasanto acetano sādiyati! Tasmiṃ pana mahārāja mahāaggikkhandhe uparate

upasante loke aggisuñño hotī?" Ti.

[SL Page 094] [\x 94/]

"Na hi bhante. Kaṭṭhaṃ bhante aggissa vatthu hoti upādānaṃ. Ye keci bhante manussā

aggikāmā te attano thāmabalaviriyena paccattapurisakārena kaṭṭhaṃ manthayitvā aggiṃ

nibbattetvā tena agginā aggikaraṇiyāni kammāni karontī" ti.

"Tena hi mahārāja titthiyānaṃ vacanaṃ micchā bhavati 'asādiyantassa kato adhikāro vañjho

bhavati aphalo'ti. Yathā mahārāja mahāaggikkhandho pajjali, evameva bhagavā

dasasahassiyā lokadhātuyā buddhasiriyā pajjali. Yathā mahārāja mahāaggikkhandho

pajjalitvā nibbuto, evameva bhagavā dasasahassiyā lokadhātuyā buddhasiriyā pajjalitvā

anupādisesāya nibbāṇadhātuyā parinibbuto. Yathā mahārāja nibbuto aggikkhandho

tiṇakaṭṭhupādānaṃ na sādiyati, evameva kho lokahitassa sādiyanā pahīnā upasantā. Yathā

mahārāja manussā nibbute aggikkhandhe anupādāne attano thāmabalaviriyena

paccattapurisakārena kaṭṭhaṃ manthayitvā aggiṃ nibbattetvā tena agginā aggikaraṇīyāni

kammāni karonti, evameva devamanussā tathāgatassa parinibbutassa asādiyantasseva

dhāturatanaṃ vatthuṃ karitvā tathāgatassa [PTS Page 097] [\q 97/]

ñāṇaratanārammaṇena sammā paṭipattiṃ sevantā tisso sampattiyo paṭilabhanti. Iminā'pi

mahārāja kāraṇena tathāgatassa parinibbutassa asādiyantasseva kato adhikāro avañjho

bhavati saphalo" ti.

3. Aparampi mahārāja uttariṃ kāraṇaṃ suṇohi, yena kāraṇena tathāgatassa parinibbutassa

asādiyantasseva kato adhikāro avañjho bhavati saphalo. Yathā mahārāja mahavāto vāyitvā

uparameyya, api nu kho so mahārāja uparato vāto sādiyati puna nibbattāpananti?"

"Na hi bhante upatarassa vātassa ābhogo vā manasikāro vā puna nibbattāpanāya. "

"Kiṃkāraṇā?"

"Acetanā sā vāyodhātū" ti.

"Api nu tassa mahārāja uparatassa vātassa 'vāto'ti samaññā upagacchatī?" Ti.

"Na hi bhante. Tālavaṇṭavidhūpanāni vātassa uppattiyā paccayā. Ye keci manussā

uṇhābhitattā pariḷāhaparipīḷitā, te tālavaṇṭena vā vidhūpanena vā attano

thāmabalaviriyena paccattapurisakārena vātaṃ nibbattetvā tena vātena uṇhaṃ nibbāpenti,

pariḷāhaṃ vūpasamentī" ti.

[SL Page 095] [\x 95/]

"Tena hi mahārāja titthiyānaṃ vacanaṃ micchā bhavati 'asādiyantassa kato adhikāro vañjho

bhavati aphalo'ti. Yathā mahārāja mahāvāto vāyi, evameva bhagavā dasasahassiyā

lokadhātuyā sītalamadhurasantasukhumamettāvātena upavāyi yathā mahārāja mahāvāto

vāyitvā uparato, evameva bhagavā sītalamadhurasantasukhumamettāvātena upavāyitvā

anupādisesāya nibbāṇadhātuyā parinibbuto. Yathā mahārāja uparato vāto puna

nibbattāpanaṃ na sādiyati, evameva lokahitassa sādiyanā pahīnā upasantā. Yathā mahārāja

te manussā uṇhābhitattā pariḷāha paripīḷitā, evameva devamanussā

tividhaggisantāpapariḷāhaparipīḷita, yathā tālavaṇṭavidhūpanāni vātassa nibbattiyā paccayā

honti, evameva tathāgatassa dhātu ca ñāṇaratanañca paccayo hoti tissannaṃ [PTS Page 098]

[\q 98/] sampattīnaṃ paṭilābhāya. Yathā manussā uṇhābhitattā pariḷāhaparipīḷitā

tālavaṇṭena vā vidhūpanena vā vātaṃ nibbattetvā uṇhaṃ nibbāpenti parilāhaṃ vūpasamenti,

evameva devamanussā tathāgatassa parinibbutassa asādiyantasseva dhātuñca ñāṇaratanañca

pūjetvā kusalaṃ nibbattetvā tena kusalena tividhaggisantāpaparilāhaṃ nibbāpenti

vūpasementi. Iminā'pi mahārāja kāraṇena tathāgatassa parinibbutassa asādiyantasseva kato

adhikāro avañjho bhavati saphalo.

4. Aparampi mahārāja uttariṃ kāraṇaṃ suṇohi paravādānaṃ niggahāya. Yathā mahārāja

puriso bheriṃ ākoṭetvā saddaṃ nibbatteyya, yo so bherisaddo purisena nibbattito, so saddo

antaradhāyeyya, api nu kho so mahārāja saddo sādiyati puna nibbattāpananti?"

"Na hi bhante antarahito so saddo natthi tassa puna uppādāya ābhogo vā manasikāro vā.

Sakiṃ nibbatte bherisadde antarahite so bherisaddo samucchinnohoti. Bheri pana bhante

paccayo hoti saddassa nibbattiyā. Atha puriso paccaye sati attajena vāyāmena bheriṃ

ākoṭetvā saddaṃ nibbattetī" ti.

"Evameva kho mahārāja bhagavā sīlasamādhipaññāvimuttivimuttiñāṇadassanaparibhāvitaṃ

dhāturatanañca dhammañca vinayañca anusatthiñca satthāraṃ ṭhapayitvā sayaṃ

anupādisesāya nibbāṇadhātuyā parinibbuto. Na ca parinibbute bhagavati sampattilābho

upacchinno hoti. Bhavadukkhaparipīlitā sattā dhāturatanañca dhammavinayañca

anusatthiñca paccayaṃ karitvā sampattikāmā sampattiyo paṭilabhanti iminā'pi mahārāja

kāraṇena tathāgatassa parinibbutassa asādiyantasseva kato adhikāro avañjho bhavati

saphalo'ti. Diṭṭhañcetaṃ

[SL Page 096] [\x 96/]

Mahārāja bhagavatā anāgatamaddhānaṃ, kathitañca bhaṇitañca ācikkhitañca 'siyā kho

panānanda tumhākaṃ evamassa: 'atītasatthukaṃ [PTS Page 099] [\q 99/] pāvacanaṃ,

natthi no satthā'ti. Na kho panetaṃ ānanda evaṃ daṭṭhabbaṃ. Yo kho ānanda mayā dhammo

ca vinayo ca desito paññatto so vo mamaccayena satthā'ti. Parinibbutassa tathāgatassa

asādiyantassa kato adhikāro vañjho bhavati aphalo'ti taṃ tesaṃ titthiyānaṃ vacanaṃ micchā

abhūtaṃ vitathaṃ alikaṃ viruddhaṃ viparītaṃ dukkhudrayaṃ dukkhavipākaṃ

apāyagamanīyanti.

5. Aparampi mahārāja uttariṃ kāraṇaṃ suṇohi, yena kāraṇena tathāgatassa parinibbutassa

asādiyantasseva kato adhikāro avañjho bavati saphalo. Sādiyati nu kho mahārāja ayaṃ

mahāpaṭhavī sabbabījāni mayi saṃvirūhantu?" Ti.

"Na hi bhante" ti.

"Kissa pana tāni mahārāja bījāni asādiyantiyā mahāpaṭhaviyā saṃviruhitvā

daḷhamulajaṭāpatiṭṭhitā khandhasārasākhā parivittiṇṇā pupphaphaladharā hontī?" Ti.

"Asādiyantī'pi bhante mahāpaṭhavī tesaṃ bījānaṃ vatthu hoti, paccayaṃ deti virūhaṇāya.

Tāni bījāni taṃ vatthuṃ nissāya tena paccayena saṃvirūhitvā dalhamūlajaṭāpatiṭṭhitā

khandhasārasākhāparivitthiṇṇā pupphaphaladharā hontī" ti.

"Tena hi mahārāja titthiyā sake vāde naṭṭhā honti hatā viruddhā, sace te

bhaṇanti'asādiyantassa kato adhikāro vañjho bhavati aphalo'ti. Yatā mahārāja mahāpaṭhavī,

evaṃ tathāgato arahaṃ sammāsambuddho. Yathā mahārāja mahāpaṭhavī na kiñci sādiyati,

yathā mahārāja tāni bījāni paṭhaviṃ nissāya saṃvirūhitvā daḷhamūlajaṭāpatiṭṭhitā

khandhasārasākhā parivitthiṇṇā pupphaphaladharā honti, evaṃ devamanussā tathāgātassa

parinibbutassa asādiyantasseva dhātuñca ñāṇaratanañca nissāya daḷhakusalamūlapatiṭṭhitā

samādhikkhandhadhammasārasīlasākhā parivitthiṇṇā vimuttipupphasāmaññaphaladharā

honti. Iminā'pi mahārāja [PTS Page 100] [\q 100/] kāraṇena tathāgatassa parinibbutassa

asādiyantasseva kato adhikāro avañjho bhavati saphalo'ti.

6. Aparampi mahārāja uttariṃ kāraṇaṃ suṇohi, yena kāraṇena tathāgatassa parinibbutassa

asādiyantasseva kato adhikāro avañjho bhavati saphalo'ti. Sādiyanti nu kho mahārāja ime

oṭṭhā goṇā gadrabhā ajā pasū manussā antokucchismiṃ kimikulānaṃ sambhava?"Nti.

"Na hi bhante" ti.

[SL Page 097] [\x 97/]

"Kissa pana te mahārāja kimayo tesaṃ asādiyantānaṃ antokucchismiṃ sambhavitvā

bahuputtanattā vepullataṃ pāpūṇantī?" Ti.

"Pāpāssa bhante kammassa balavatāya asādiyantānaṃ yeva tesaṃ sattānaṃ antokucchismiṃ

kimayo sambhavitvā bahuputtanattā vepullataṃ pāpuṇantī" ti.

"Evameva kho mahārāja tathāgatassa parinibbutattā asādiyantasseva dhātussa ca

ñāṇārammaṇassa ca balavatāya tathāgate kato adhikāro avañjho bhavati saphalo' ti.

7. Aparampi mahārāja uttariṃ kāraṇaṃ suṇohi, yena kāraṇena tathāgatassa parinibbutassa

asādiyāntasseva kato adhikāro avañjho bhavati saphalo. Sādiyanti nu kho mahārāja ime

manussā 'ima aṭṭhanavuti rogā kāye nibbattantu' ti?"

"Na hi bhante" ti.

"Kissa pana te mahārāja rogā asādiyāntānaṃ kāye nipatantī?" Ti.

"Pubbe katena bhante duccaritenā" ti.

"Yadi mahārāja pubbe kataṃ akusalaṃ idha vedanīyaṃ hoti, tena hi mahārāja pubbe katampi

idha katampi kusalākusalaṃ kammaṃ avañjhaṃ bhavati saphalanti. Iminā'pi mahārāja

kāraṇena tathāgatassa parinibbutassa asādiyāntasseva kato adhikāro avañjho bhavati

saphalo' ti.

8. Sutapubbampana tayā mahārāja nandako nāma yakkho theraṃ sāriputtaṃ

asādayitvāpaṭhaviṃ paviṭṭho" ti. ?

"Āma bhante sūyati. Loke pākaṭo eso" ti.

"Api nu kho mahārāja thero sāriputto sādiyi nandakassa yakkhassa [PTS Page 101] [\q 101/]

mahāpaṭhavigilananti?"

"Ubbattiyante'pi bhante sadevake loke, patamāne'pi chamāyaṃ candimasuriye, vikirante'pi

sinerupabbatarāje, thero sāriputto na parassa dukkhaṃ sādiyeyya taṃ kissa hetu? Yena

hetunā thero sāriputto kujjheyya vā dusseyya vā, so hetu therassa sāriputtassa samūhato

samucchinno. Hetuno samugghātitattā bhante thero sāriputto jīvitahārake'pi kopaṃ na

kareyyā" ti.

[SL Page 098] [\x 98/]

Yadi mahārāja thero sāriputto nandakassa yakkhassa paṭhavigilanaṃ na sādiyi, kissa pana

nandako yakkho paṭhaviṃ paviṭṭho?" Ti.

"Akusalassa bhante kammassa balavatāyā" ti.

"Yadi mahārāja akusalassa kammassa balavatāya nandako yakkho paṭhaviṃ paviṭṭho,

asādiyantassā'pi kato aparādho avañjho bhavati saphalo tena hi mahārāja kusalassapi

kammassa balavatāya asādiyantassa kato adhikāro avañjho bhavati saphalo" ti.

Iminā'pi mahārāja kāraṇena tathāgatassa parinibbutassa asādiyantasseva kato

adhikāroavañjho bhavati saphalo'ti.

9. Kati nu kho te mahārāja manussā etarahi mahāpaṭhaviṃ paviṭṭhā? Atthi te tattha

savaṇanti?"

"Āma bhante sūyati".

"Iṅgha tvaṃ mahārāja sāvehī" ti.

"Ciñcā māṇavikā bhante, suppabuddho ca sakko, devadattoca thero. Nandako ca yakkho,

nando ca māṇavako'ti sutaṃ metaṃ bhante ime pañcajanā mahāpaṭhaviṃ paviṭṭhā" ti.

"Kismiṃ te mahārāja aparaddhā?" Ti.

"Bhagavati ca bhante sāvakesu cā" ti.

"Api nu kho mahārāja bhagavā vā sāvakā vā sādiyiṃsu imesaṃ mahāpaṭhavipavisananti?"

"Na hi bhante?" Ti.

Tena hi mahārāja tathāgatassa parinibbutassa asādiyantasseva kato adhikāro avañjhobhavati

saphalo" ti.

"Suviññāpito bhante nāgasena pañho gambhīro uttanīkato, guyhaṃ [PTS Page 102] [\q

102/] vidaṃsitaṃ, gaṇṭhibhinnā, gahanaṃ agahanaṃ kataṃ. Naṭṭhā paravādā, bhaggā

kudiṭṭhi, nippabhā jātā kutitthiyā tvaṃ gaṇīvarapavaramāsajjā" ti.

Pūjāappaṭiggahaṇapañho paṭhamo.

[SL Page 099] [\x 99/]

2. Bhagavato sabbaññūtāpañho.

1. "Bhante nāgasena, buddho sabbaññū?" Ti.

"Āma mahārāja, bhagavā sabbaññū. Na ca bhagavato satataṃ samitaṃ ñāṇadassanaṃ

paccupaṭṭhitaṃ. Āvajjanapaṭibaddhaṃ bhagavato sabbaññūtañāṇaṃ. Avajjetvā yadicchakaṃ

jānātī" ti.

"Tena hi bhante nāgasena buddho asabbaññū, yadi tassa pariyesanāya sabbaññūtañāṇaṃ

hotī" ti.

"Vāhasataṃ kho mahārāja vīhīnaṃ aḍḍhacūlañca vāhā vīhisattammaṇāni dve ca tumbā

ekaccharākkhaṇe pavattacittassa ettakā dvīhi lakkhaṃ ṭhapīyamānā parikkhayaṃ

pariyādānaṃ gaccheyyuṃ tatirame sattavidhā cittā pavattanti: ye te mahārāja sarāgā sadosā

samohā sakkilesā abhāvitakāyā abhāvitasīlā abhāvitacittā abhāvitapaññā, tesaṃ taṃ cittaṃ

garukaṃ uppajjati, dandhaṃ pavattati. Kiṃkāraṇā? Abhāvitattā cittassa.

Yathā mahārāja vaṃsanāḷassa vitatassa visālassa vitthiṇṇassa saṃsibbitavisibbitassa

sākhājaṭājaṭitassa ākaḍḍhiyantassa garukaṃ hoti āgamanaṃ dandhaṃ. Kiṃkāraṇā?

Saṃsibbitavisibbitattā sākhānaṃ. Evameva kho mahārāja ye te sarāgā sadosā samohā

sakkilesā abhāvitakāyā abāvitacittā abhāvitapaññā, tesaṃ taṃ cittaṃ garukaṃ uppajjati,

dandhaṃ pavattati. Kiṃkāraṇā? Saṃsibbitavisibbitattā kilesehi idaṃ paṭhamaṃ cittaṃ.

2. Tatīradaṃ dutiyaṃ cittaṃ vibhattimāpajjati. Ye te mahārāja sotāpannā pihitāpāyā

diṭṭhippattā viññātasatthusāsanā, tesaṃ taṃ cittaṃ tīsu ṭhānesu lahukaṃ [PTS Page 103] [\q

103/] uppajjati uparibhumisu garukaṃ uppajjati dadhaṃ pavattati. Kiṃkāraṇā? Tīsu

ṭhānesu cittassa parisuddhattā, upari kilesānaṃ appahīnattā. Yathā mahārāja vaṃsanāḷassa

tipabbagaṇṭhiparisuddhassa upari sākhājaṭājaṭitassa ākaḍḍhiyantassa yāvatipabbaṃ tāva

lahukaṃ eti. Tato upari thaddhaṃ, kiṃkāraṇā? Heṭṭhā parisuddhattā, upari

sākhājaṭājaṭitattā. Evameva kho mahārāja ye te sotāpannā pihitāpāyā diṭṭhippattā

viññātasatthusāsanā, tesaṃ taṃ cittaṃ tīsu ṭhānesu lahukaṃ uppajjati, lahukaṃ pavattati,

uparibhumisu garukaṃ uppajjati, dandhaṃ pavattati. Kiṃkāraṇā? Tīsu ṭhānesu

parisuddhattā upari kilesānaṃ appahīnattā. Idaṃ dutiyaṃ cittaṃ.

3. Tatiradaṃ tatiyaṃ cittaṃ vibhattimāpajjati. Ye te mahārāja sakadāgāmino yesaṃ

rāgadosamohā tanubhūtā, tesaṃ taṃ cittaṃ pañcasu ṭhānesu lahukaṃ uppajjati, lahukaṃ

pavattati, uparibhumisu

[SL Page 100] [\x 100/]

Garukaṃ uppajjati, dadhaṃ pavattati. Kiṃkāraṇā? Pañcasu ṭhānesu parisuddhattā.

Uparikilesānaṃ appahīnattā. Yathā mahārāja vaṃsanāḷassa pañcapabbagaṇṭhiparisuddhassa

upari sākhājaṭājaṭitassa ākaḍḍhiyantassa yāva pañcapabbaṃ tāva lahukaṃ eti, tato

uparithaddhaṃ. Kiṃkāraṇā? Heṭṭhā parisuddhattā, upari sākhājaṭājaṭitattā. Evameva kho

mahārāja ye te sakadāgāmino, yesaṃ rāgadosamohā tanubhūtā, tesaṃ taṃ cittaṃ pañcasu

ṭhānesu lahukaṃ uppajjati, lahukaṃ pavattati, uparibhumisu garukaṃ uppajjati, dandhaṃ

pavattati. Kiṃkāraṇā? Pañcasu ṭhānesu cittassa parisuddhattā, uparikilesānaṃ appahīnattā.

Idaṃ tatiyaṃ cittaṃ.

4. Tatiradaṃ catutthaṃ cittaṃ vibhattimāpajjati. Ye te mahārāja anāgāmino, yesaṃ

pañcorambhāgiyāni saṃyojanāni pahīnāni, tesaṃ taṃ cittaṃ dasasu ṭhānesu lahukaṃ [PTS

Page 104] [\q 104/] uppajjati, lahukaṃ pavattati, uparibhumisu garukaṃ uppajjati

dandhaṃ pavattati. Kiṃkāraṇā? Dasasuṭhānesu cittassa parisuddhattā, upari kilesānaṃ

appahīnattā. Yathā mahārāja vaṃsanāḷassa dasapabbagaṇṭhiparisuddhassa upari

sākhājaṭājaṭitassa ākaḍḍhiyantassa yāvadasapabbaṃ tāva lahukaṃ eti, tato upari thaddhaṃ.

Kiṃkāraṇā? Heṭṭhā parisuddhattā, upari sākhājaṭājaṭitattā. Evameva kho mahārāja ye te

anāgāmino yesaṃ pañcorambhāgiyāni saṃyojanāni pahīnāni, tesaṃ taṃ cittaṃ dasasu ṭhānesu

lahukaṃ uppajjati, lahukaṃ pavattati, uparibhumisu garukaṃ uppajjati, dandhaṃ pavattati.

Kiṃkāraṇā?Dasasu ṭhānesu cittassa parisuddhattā, upari kilesānaṃ appahīnattā. Idaṃ

catutthaṃ cittaṃ.

5. Tatiradaṃ pañcamaṃ cittaṃ vibhattimāpajjati. Ye te mahārāja arahanto khīnāsavā

dhotamalā vantakilesā vusitavanto katakaraṇīyā ohitabhārā anuppattasadatthā

parikikhīṇabavasaṃyojanā pattapaṭisambhidā sāvakabhūmīsu parisuddhā, tesaṃ cittaṃ

sāvakavisaye lahukaṃ uppajjati, lahukaṃ pavattati, paccekabuddhabhumīsu garukaṃ

uppajjati, dandhaṃ pavattati. Kiṃkāraṇā? Parisuddhattā sāvakavisaye, aparisuddhattā

paccekabuddhavisaye. Yathā mahārāja vaṃsanāḷassa sabbapabbagaṇṭhiparisuddhassa

ākaḍḍhiyantassa lahukaṃ hoti āgamanaṃ adandhaṃ. Kiṃkāraṇā?

Sabbapabbagaṇṭhiparisuddhattā agahanattā vaṃsassa. Evameva kho mahārāja ye te

arahanto khīṇāsavā dhotamalā vantakilesā vusitavanto katakaraṇīyā ohitabhārā

anuppattasadatthā parikkhīṇabhavasaṃyojanā pattapaṭisambhidā sāvakabhumīsu

parisuddhā, tesaṃ taṃ cittaṃ sāvakavisaye lahukaṃ uppajjati, lahukaṃ pavattati,

paccekabuddhabhumīsu garukaṃ uppajjati, dandhaṃ pavattati. Kiṃkāraṇā? Parisuddhattā

sāvakavisaye, aparisuddhattā paccekabuddhavisaye. Idaṃ pañcamaṃ cittaṃ. [PTS Page 105]

[\q 105/]

[SL Page 101] [\x 101/]

6. Tatiradaṃ chaṭṭhaṃ cittaṃ vibhattimāpajjati. Ye te mahārāja paccekabuddhā

sayambhunoanācariyakā ekacārino khaggavisāṇakappā sakavisaye parisuddhavimalacittā,

tesaṃ taṃ cittaṃ sakavisaye lahukaṃ uppajjati lahukaṃ pavattati, sabbaññūbuddhabhumīsu

garukaṃ uppajjati dandhaṃ pavattati. Kiṃkāraṇā? Parisuddhattā sakavisaye, mahantattā

sabbaññūbuddhavisayassa. Yathā mahārāja puriso sakavisayaṃ parittaṃ nadiṃ rattimpi

divā'pi yadicchakaṃ asambhito otareyya, athāparato mahāsamuddaṃ gambhīraṃ vitthataṃ

agādhamapāraṃ disvā bhāyeyya. Dandhāyeyya, na visaheyya otarituṃ. Kiṃkāraṇā? Ciṇṇattā

sakavisayassa, mahantattā ca mahāsamuddassa. Evameva kho mahārāja ye te

paccekabuddhā sayambhuno anācariyakā ekacārino khaggavisāṇakappā, sakavisaye

parisuddhavimalacittā, tesaṃ taṃ cittaṃ sakavisaye lahukaṃ uppajjati, lahukaṃ pavattati,

sabbaññūbuddhabhumīsu garukaṃ uppajjati dandhaṃ pavattati. Kiṃkāraṇā? Parisuddhattā

sakavisayassa, mahantattā sabbaññū buddhavisayassa. Idaṃ chaṭṭhaṃ cittaṃ.

7. Tatiradaṃ sattamaṃ cittaṃ vibhattimāpajjati. Ye te mahārāja sammāsambuddhā

sabbaññuno dasabaladharā catuvesārajjavisāradā aṭṭhārasahi buddhadhammehi

samannāgatā anantajinā anāvaraṇañāṇā, tesaṃ taṃ cittaṃ sabbattha lahukaṃ upajjati,

lahukaṃ pavattati. Kiṃkāraṇā? Sabbatthaparisuddhattā api nu kho mahārāja nārācassa

sudhotassa vimalassa niggaṇṭhissa sukhumadhārassa ajimhassa avaṃkassa akuṭilassa

dalhavāpasamārūhaḷhassa khomasukhume vā kappāsasukhume vā kambalasukhume vā

balavanipātassa dandhāyitattaṃ vā laggattaṃ-28. Vā hotī?" Ti.

"Na hi bhante".

"Kiṃkāraṇā?"

"Sukhumattā vatthānaṃ sudhotattā narācassa nipātassa ca balavattā" [PTS Page 106] [\q

106/] ti.

"Evameva kho mahārāja ye te sammāsambuddhā sabbaññuno dasabaladharā

catuvesārajjavisāradā aṭṭhārasahi buddhadhammehi samannāgatā anantajinā

anāvaraṇañāṇā, tesaṃ taṃ cittaṃ sabbattha lahukaṃ uppajjati lahukaṃ pavattati. Kiṃkāraṇā?

Sabbattha parisuddhattā idaṃ sattamaṃ cittaṃ.

8. Tatra mahārāja yamidaṃ sabbaññubuddhānaṃ cittaṃ, taṃ channampi cittānaṃ gaṇanaṃ

atikkamitvā asaṃkheyyena guṇena parisuddhañca lahukañca. Yasmā ca bhagavato cittaṃ

parisuddhañca lahukañca, tasmā mahārāja bhagavā yamakapāṭihīraṃ dasseti.

Yamakapāṭihīre mahārāja ñātabbaṃ 'buddhānaṃ bhagavantānaṃ cittaṃ evaṃ

lahuparivatta'nti.

-------28. Lagganaṃ (ma)

[SL Page 102] [\x 102/]

Na tattha sakkā uttariṃ kāraṇaṃ vattuṃ. Te'pi mahārāja pāṭihīrā sabbaññubuddhānaṃ cittaṃ

upādāya gaṇanampi saṅkhampi kalampi kalabhāgampi na upenti. Āvajjanapaṭibaddhaṃ

mahārāja bhagavato sabbaññutañāṇaṃ āvajjetvā yadicchakaṃ jānāti. Yathā mahārāja puriso

hatthe ṭhapitaṃ yaṃ kiñci dutiye hatthe ṭhapeyya, vivaṭena mukhena vācaṃ nicchāreyya,

mukhagataṃ bhojanaṃ gileyya, ummīletvā vā nimīleyya, nimīletvā vā ummīleyya,

sammiñjitaṃ vā bāhaṃ pasāreyya, pasāritaṃ vā bāhaṃ sammiñjeyya, cirataraṃ etaṃ mahārāja

lahutaraṃ bhagavato sabbaññutañāṇaṃ, lahutaraṃ āvājjanaṃ. Āvajjitvā yadicchakaṃ jānāti.

Āvajjanavikalamattakena te tāvatā buddhā bhagavanto asabbaññuno nāma na hontī" ti.

9. "Āvajjanampi bhante nāgasena pariyesanāya kātabbaṃ. Iṅgha maṃ tattha kāraṇena

saññāpehī" ti.

"Yathā mahārāja purisassa aḍḍhassa mahaddhanassa mahābhogassa

pahūtajātarūparajatavittupakaraṇassa pahūtadhanadhaññassa sāli - vīhi - yava - taṇḍula -

tila - mugga - māsa - pubbaṇṇāparaṇṇa - sappi - tela - navanīta - khīra - dadhi - madhu

[PTS Page 107] [\q 107/] guḷa phāṇitā ca khalopi - kumbhi piṭhara - koṭṭha - bhājana

gatā bhaveyyuṃ, tassa ca purisassa pāhunako āgaccheyya bhattārahobhattābhikaṅkhī, tassa

ca gehe yaṃ raddhaṃ bhojanaṃ taṃ pariniṭṭhitaṃ bhaveyya. Kumbhito taṇḍule nīharitvā

bhojanaṃ randheyya, api nu kho so mahārāja puriso tāvatakena bhojanavekallamattakena

adhano nāma kapaṇo nāma bhaveyyā?" Ti.

"Na hi bhante. Cakkavattirañño ghare'pi bhante akāle bhojanavekallaṃ hoti, kimaṅgapana

gahapatikassā" ti.

"Evameva kho mahārāja tathāgatassa āvajjanavikalamattakaṃ sabbaññutañāṇaṃ āvajjetvā

yadicchakaṃ jānāti.

10. Yathā pana mahārāja rukkho assa phalito onatavinato piṇḍibhārabharito, na kiñci tattha

patitaṃ phalaṃ bhaveyya. Api nu kho so mahārāja rukkho tāvatakena patita

Phalavekallamattakena aphalo nāma bhaveyyā?" Ti.

"Na hi bhante. Patanapaṭibaddhāni tāni rukkhaphalāni. Patite yadicchakaṃ labhatī" ti.

"Evameva kho mahārāja tathāgatassa āvajjanapaṭibaddhaṃ sabbaññutañāṇaṃ. Āvajjetvā

yadicchakaṃ jānātī" ti.

"Bhante nāgasena, āvajjetvā buddho yadicchakaṃ jānātī?" Ti.

[SL Page 103] [\x 103/]

"Āma mahārāja, bhagavā āvajjetvā āvajjetvā yadicchakaṃ jānāti. Yathā mahārāja cakkavattī

rājā yadā cakkaratanaṃ sarati 'upetu me cakkaratana'nti, sarite sarite cakkaratanaṃ upeti,

evameva kho mahārāja tathāgato āvajjetvā āvajjatvā yadicchakaṃ jānātī" ti.

"Daḷhaṃ bhante nāgasena kāraṇaṃ. Buddho sabbaññū sampaṭicchāma buddho sabbaññū" ti.

Buddhassa bhagavato sabbaññūbhāvapañho dutiyo.

3. Devadattapabbajjajāpañho.

1. "Bhante nāgasena, devadatto kena pabbājito?" Ti.

"Chayime mahārāja khattiyakumārā bhaddiyo ca anuruddho ca ānando ca bhagu ca kimbilo

ca devadatto [PTS Page 108] [\q 108/] ca upālikappaka sattamo abhisambuddhe satthari

sakyakulānandajanane bhagavantaṃ anupabbajantā nikkhamiṃsu. Te bhagavā pabbājesī" ti.

"Nanu bhante devadattena pabbajitvā saṃgho bhinno?" Ti.

"Āma mahārāja, devadattena pabbajitvā saṃgho bhinno. Na gihī saṅghaṃ bhindati, na

bhikkhuṇī, na sikkhamānā, na sāmaṇero, na sāmaṇerī saṅghaṃ bhindati. Bhikkhu

pakatatto samānasaṃvāsako samānasīmāyaṃ ṭhito saṅghaṃ bhindatī?" Ti.

2. "Saṅghabhedako bhante puggalo kiṃ kammaṃ phusatī?" Ti.

"Kimpana bhante nāgasena buddho jānāti 'devadatto pabbajitvā saṅghaṃ bhindissati,

saṅghaṃ bhinditvā kappaṃ niraye paccissatī'ti?"

"Āma mahārāja, tathāgato jānāti 'devadatto pabbajitvā saṅghaṃ bhindissati, saṅghaṃ bhinditvā

kappaṃ niraye paccissatī'ti. "

"Yadi bhante nāgasena buddho jānāti 'devadatto pabbajitvā saṅghaṃ bhindissati, saṅghaṃ

bhinditvā kappaṃ niraye paccissatī'ti, tena hi bhante nāgasena, 'buddho kāruṇiko

anukampako hitesī sabbasattānaṃ ahitamapanetvā hitamūpadahatī" ti yaṃ vacanaṃ,

tammicchā. Yadi taṃ ajānitvā pabbājesi, tena hi buddho asabbaññū ayampi ubatokoṭiko

pañho tavānuppatto vijaṭehi etaṃ mahājaṭaṃ. Bhinda parappavādaṃ. Anāgate addhāne tayā

sadisā buddhimanto bhikkhū dullabhā bhavissanti. Ettha tava balaṃ pakāsehī" ti.

[SL Page 104] [\x 104/]

"Kāruṇiko mahārāja bhagavā sabbaññū ca. Kāruññena mahārāja bhagavā sabbaññūtañāṇena

devadattassa gatiṃ olokento addasā 'devadattaṃ aparāpariyakammaṃ āyuhitvā anekāhi

kappakoṭisatasahassāni nirayena nirayaṃ vinipātena vinipātaṃ gacchantaṃ taṃ bhagavā

sabbaññūtañāṇena jānitvā 'imassa apariyantaka taṃ kammaṃ mama sāsane pabbajitassa

pariyantakaṃ bhavissati. [PTS Page 109] [\q 109/] purimaṃ upādāya pariyantakataṃ

dukkhaṃ bhavissati. Apabbajito'pi ayaṃ moghapuriso kappaṭṭhiyameva kammaṃ

āyūhissatī'ti kāruññena devadattaṃ pabbājesī" ti.

"Tena hi bhante nāgasena buddho vadhitvā telena makkheti, papāte pātetvā hatthaṃ deti,

māretvā jīvitaṃ pariyesati. Yaṃ so paṭhamaṃ dukkhaṃ datvā pacchā sukhaṃ upadahatī" ti.

"Vadheti'pi mahārāja tathāgato sattānaṃ hitavasena, pāteti'pi sattānaṃ hitavasena, māreti'pi

sattānaṃ hitavasena. Vadhitvā'pi mahārāja tathāgato sattānaṃ hitameva upadahati. Pātetvā'pi

sattānaṃ hitameva upadahati. Māretvā'pi sattānaṃ hitameva upadahati. Yathā mahārāja

mātāpitaro nāma vadhitvā'pi pātayitvā'pi puttānaṃ hitameva upadahanti, evameva kho

mahārāja tathāgato vadheti'pi sattānaṃ hitavasena, pāteti'pi sattānaṃ hitavasena, māreti'pi

sattānaṃ hitavasena. Vadhitvā'pi mahārāja tathāgato sattānaṃ hitameva upadahati pātetvā'pi

sattānaṃ hitameva upadahati māretvā'pi sattānaṃ hitameva upadahati. Yena yena yogena

sattānaṃ guṇavaḍḍhi hoti, tena tena yogena sabbasattānaṃ hitameva upadahati. Sace

mahārāja devadattaṃ na pabbājeyya, gihībhuto samāno nirayasaṃvattikaṃ bahuṃ

pāpakammaṃ katvā anekāni kappakoṭisatasahassāni nirayena nirayaṃ vinipātena vinipātaṃ

gacchanto bahuṃ dukkhaṃ vediyissati. Taṃ bhagavā jānamāno kāruññena devadattaṃ

pabbājesi 'mama sāsane pabbajitassa dukkhaṃ pariyantakataṃ bhavissatī'ti. Kāruññena

garukaṃ dukkhaṃ lahukaṃ akāsi.

Yathā vā mahārāja dhana - yasa - siri - ñāti balena balavā puriso attano ñātiṃ vā mittaṃ vā

rañño garukaṃ daṇḍaṃ dhārentaṃ disvā attano bahuvissatthabhāvena samatthatāya tassa

garukaṃ daṇḍaṃ lahukaṃ kāreti, evameva kho mahārāja bhagavā bahūni

kappakoṭisatasahassāni dukkhaṃ vediyamānaṃ devadattaṃ [PTS Page 110] [\q 110/]

pabbājetvā sīlasamādhipaññāvimuttibalasamatthabhāvena garukaṃ dukkhaṃ lahukaṃ akāsi.

Yathā vā pana mahārāja kusalo bhisakko sallakatto garukaṃ vyādhiṃ balavosadhabalena

lahukaṃ karoti, evameva kho mahārāja bahūni kappakoṭisatasahassāni dukkhaṃ

vediyamānaṃ devadattaṃ

[SL Page 105] [\x 105/]

Bhagavā yogaññutāya pabbājetvā kāruññabalo patthaddhadhammosadhabalena garukaṃ

dukkhaṃ lahukaṃ akāsi api nu kho so mahārāja bhagavā bahuvedanīyaṃ devadattaṃ

appavedanīyaṃ karonto kiñci apuññaṃ āpajjeyyā?" Ti.

"Na kiñci bhante apuññaṃ āpajjeyya atamaso gaddūhanamattampī" ti.

"Idampi kho tvaṃ mahārāja kāraṇaṃ atthato sampaṭiccha, yena kāraṇena bhagavā

devadattaṃ pabbājesi.

Aparampi mahārāja uttariṃ kāraṇaṃ suṇohi, yena kāraṇena bhagavā devadattaṃ pabbājesi.

Yathā mahārāja coraṃ agucāriṃ gahetvā rañño dasseyyuṃ 'ayaṃ te deva coro āgucārī imassa

yaṃ icchasi taṃ daṇḍaṃ paṇehī'ti, tamenaṃ rājā evaṃ vadeyya 'tena hi bhaṇe imaṃ coraṃ

bahinagaraṃ nīharitvā āghātane sīsaṃ jindathā'ti. 'Evaṃ devā'ti kho te rañño paṭissutvā taṃ

bahinagaraṃ nīharitvā āghātanaṃ nayeyyuṃ. Tamenaṃ passeyya kocideva puriso rañño

santikā laddhavaro laddhayasadhanabhogo ādeyyavacano balavicchitakārī. So tassa

kāruññaṃ katvā te purise evaṃ vadeyya 'alaṃ bho! Kiṃ tumhākaṃ imassa sīsacchedanena?

Tena hi bho imassa hatthaṃ vā pādaṃ vā chinditvā jīvitaṃ rakkhatha. Ahametassa kāraṇā

rañño santike paṭivacanaṃ karissāmī'ti. Te tassa balavato vacanena tassa corassa hatthaṃ vā

pādaṃ vā chinditvā jīvitaṃ rakkheyyuṃ. Api nu kho so mahārāja puriso evaṃkārī tassa

corassa kiccakārī assā?" Ti.

"Jīvitadāyako so bhante puriso corassa jīvite dinne kiṃ tassa akataṃ nāma atthi?" Ti. Yā

pana [PTS Page 111] [\q 111/] tassa hatthapādacchedane vedanā, so tāya vedanāya kiñci

apuññaṃ āpajjeyyā?" Ti.

"Attanā katena so bhante coro dukkhaṃ vedanaṃ vediyati. Jīvitadāyako pana puriso na kiñci

apuññaṃ āpajjeyyā" ti.

"Evameva kho mahārāja bhagavā kāruññena devadattaṃ pabbājesi 'mama sāsane

pabbajitassa dukkhaṃ pariyantakataṃ bhavissatī'ti. Pariyantakatañca mahārāja devadattassa

dukkhaṃ. Devadatto mahārāja maraṇakāle-

[SL Page 106] [\x 106/]

"Imehi aṭhīhi tamaggapuggalaṃ devātidevaṃ naradammasārathiṃ

Samantacakkhuṃ satapuññalakkhaṇaṃ pāṇehi buddhaṃ saraṇaṃ upemī" ti.

Pāṇupetaṃ saraṇamagamāsi. Devadatto mahārāja chakoṭṭhāse kate kappe

atikkantepaṭhamakoṭṭhāse saṅghaṃ bhindi. Pañcakoṭṭhāse niraye paccitvā tato muccitvā

addhissaro nāma paccekabuddho bhavissati. Api nu kho so mahārāja bhagavā evaṃ kārī

devadattassa kiccakārī assā?" Ti.

"Sabbadado bhante nāgasena tathāgato devadattassa, yaṃ tathāgato devadattaṃ

paccekabodhiṃ pāpessati. Kiṃ tathāgatena devadattassa akataṃ nāma atthi" ti.

"Yaṃ pana mahārāja devadatto saṃghaṃ bhinditvā niraye dukkhaṃ vedanaṃ vediyati, api nu

kho mahārāja bhagavā tato nidānaṃ kiñca apuññaṃ āpajjeyyā?" Ti.

"Na hi bhante. Attanā katena bhante devadatto kappaṃ niraye paccati.

Dukakhapariyantakārako satthā nā kiñci apuññaṃ āpajjati"ti.

"Imampi kho tvaṃ mahārāja kāraṇaṃ atthato sampaṭiccha, yena kāraṇena bhagavā

devadattaṃ pabbājesi. Aparampi mahārāja uttariṃ kāraṇaṃ suṇohi, yena kāraṇena bhagavā

devadattaṃ pabbājesi. Yathā mahārāja [PTS Page 112] [\q 112/] kusalo bhisakko

sallakatto vātapitta - semha - sannipāta - utupariṇāma - visamaparihāra - opakka -

mikopakkantaṃ pūti - kuṇapa - duggandhābhissannaṃ antosallaṃ susiragataṃ

pubbaruhirasamapuṇṇaṃ vaṇaṃ vūpasamento vaṇamukhaṃ kakkhalatikhiṇakhārakaṭukena

bhesajjena anulimpati paripaccanāya paripaccitvā mūdubhāvamūpagataṃ satthena

vikantayitvā dahati salākāya. Daḍḍhe khāralavaṇaṃ deti bhesajjenānulimpati

vaṇarūhaṇāya, vyādhitassa sotthibhāvamanuppattiyā. Api nu kho so mahārāja hisakko

sallakatto ahitacitto bhesajjenānulimpati, satthena vikanteti, dahati salākāya, khāralavaṇaṃ

detī?" Ti.

"Na hi bhante hitacitto sotthikāmo tāni kiriyāni karotī" ti.

"Yā panassa bhesajjakiriyākaraṇena uppannā dukkhavedanā, tato nidānaṃ so bhisakko

sallakatto kiñci apuññaṃ āpajjeyya?" Ti.

"Hitacitto bhante sotthikāmo bhisakko sallakatto tāni kiriyāni karoti. Kiṃ so tato nidānaṃ

apuññaṃ āpajjeyya? Saggagāmī so bhante hisakko sallakatto" ti.

[SL Page 107] [\x 107/]

"Evameva kho mahārāja bhagavā kāruññena devadattaṃ pabbājesi dukkhaparimuttiyā.

Aparampi mahārāja uttariṃ kāraṇaṃ suṇohi, yena kāraṇena bhagavā devadattaṃ pabbājesi.

Yathā mahārāja puriso kaṇṭakena viddho assa, athaññataro puriso tassa hitakāmo

sotthikāmo tiṇhena kaṇṭakena vā satthamukhena vā samantā chinditvā paggharantena

lohitena taṃ kaṇṭakaṃ nīhareyya, api nu kho so mahārāja puriso ahitakāmo taṃ kaṇṭakaṃ

nīharatī?" Ti.

"Na hi bhante hitakāmo se bhante puriso sotthikāmo kaṇṭakaṃ nīharati. Sace so bhante

puriso taṃ kaṇṭakaṃ na nīhareyya. Maraṇaṃ vā so tena pāpuṇeyya maraṇamattaṃ vā

dukkhanti".

"Evameva kho mahārāja tathāgato kāruññena devadattaṃ pabbājesi dukkhaparimuttiyā. Sace

mahārāja bhagavā devadattaṃ na pabbājeyya, [PTS Page 113] [\q 113/]

kappakoṭisatasahassampi devadatto bhavaparamparāya niraye pacceyyā" ti.

"Anusotagāmiṃ bhante nāgasena devadattaṃ panthe paṭipādesi. Papāte patitassa

devadattassa patiṭṭhaṃ adāsi. Visamagataṃ devadattaṃ tathāgato samaṃ āropesi. Ime ca

bhante nāgasena hetū imāni ca kāraṇāni na sakkā aññena dassetuṃ aññatra tvādisena

buddhimatā" ti.

Devadattapabbajjāpañho tatiyo.

4. Mahābhumicālapātubhāvapañho.

1. "Bhante nāgasena, bhāsitampetaṃ bhagavatā "aṭṭhime bhikkhave hetu aṭṭha paccayā

mahato bhumicālassa pātubhāvāyā"ti asesa vacanaṃ idaṃ, nissevacanaṃ idaṃ.

Nippariyāyavacanaṃ idaṃ natthañño navamo hetu mahato bhumicālassa pātubhāvāya. Yadi

bhante nāgasena añño navamo hetu bhāveyya mahato bhumicālassa pātubhāvāya,

tampibhagavā hetuṃ katheyya yasmā ca kho bhante nāgasena natthañño navamo hetu

mahato bhumicālassa pātubhāvāya, tasmā anācikkhito bhagavatā ayañca navamo hetu

dissati mahato bhumicālassa pātubhāvāya, yaṃ vessantarena raññā mahādāne dīyamāne

sattakkhattuṃ mahāpaṭhavī kampitā. Yadi bhante nāgasena aṭṭheva hetu aṭṭha paccayā

mahato bhumicālassa pātubhāvāya, tena hi 'vessantarena raññā mahādāne dīyamāne

[SL Page 108] [\x 108/]

Sattakkhattuṃ mahāpaṭhavī kampitā'ti yaṃ vacanaṃ, taṃ micchā yadi vessantaḍerana raññā

mahādāne dīyamāne sattakkhattu mahāpaṭhavī kampitā, tena hi 'aṭṭheva hetu aṭṭha

paccayā mahāta bhemicālassa pātubhāvāyā'ti tampi vacanaṃ micchā. Ayampi ubhatokoṭiko

pañho sukhumo dunnibbeṭhiyo andhakaraṇo ca gamabhīro ca. So tavānuppatto. [PTS Page

114] [\q 114/] neso aññena ittarapaññena sakkā vissajjetuṃ aññatra tvādisena

buddhimatā"ti.

"Bhāsitampetaṃ mahārāja bhagavā 'adhime bhikkhave hetu aṭha paccayā mahato

bhumicālassa pātubhāvāyā'ti. Vessantarenapi raññā mahādāne dīyamāne sattakkhattuṃ

mahāpaṭhavī kampitā. Tañca pana akālikaṃ, kadācuppattikaṃ, aṭṭhahi hetuhi vippamuttaṃ.

Tasmā agaṇitaṃ aṭṭhahi hetuhi.

2. Yathā mahārāja loke tayo yeva meghā ghaṇiyanti 'vassiko hemantiko pāvussako'ti, yadi

te muñcitvā añño megho pavassati, na so megho gaṇīyati sammatehi meghehi, akālamegho

tveva saṅkhaṃ gacchati. Evameva kho mahārāja vessantarena raññā mahādāne dīyamāne

yaṃ sattakkhuttuṃ mahāpaṭhavī kampitā, akālikaṃ etaṃ kadācuppattikaṃ, aṭṭhahi hetuhi

vippamuttaṃ. Na taṃ gaṇīyati aṭṭhahi hetuhi.

3. Yathā vā pana mahārāja himavatā pabbatā pañcanadīsatāni sandanti. Tesaṃ mahārāja

pañcannaṃ nadīsatānaṃ daseva nadiyo nadīgaṇanāya gaṇīyanti, seyyathidaṃ: gaṅgā

yamunā aciravatī sarabhu mahī sindhu sarassatī vetravatī-29. Vatatthā-30. Candabhāgā'ti.

Avasesā nadiyo nadīgaṇanāya agaṇitā kiṃkāraṇā? Na tā nadiyo dhūvasalilā. Evameva kho

mahārāja vessantarena raññā mahādāne dīyamāne yaṃ sattakkhattuṃ mahāpaṭhavī kampitā,

akālikaṃ etaṃ kadācuppattikaṃ, aṭṭhahi hetuhi vippamuttaṃ. Na taṃ gaṇīyati aṭṭhahi

hetuhi.

4. Yathā vā pana mahārāja rañño satampi dvisatampi amaccā honti, tesaṃ chayeva janā

amaccagaṇanāya gaṇiyanti, seyyathīdaṃ: senāpati purohito akkhadasso bhaṇḍāgāriko

chattagāhako khaggagāhako. Ete yeva amaccagaṇanāya gaṇīyanti kiṃkāraṇā? Yuttattā

rājaguṇehi. Avasenā agaṇitā sabbe amaccā'tveva saṅkhaṃgacchanti. [PTS Page 115] [\q

115/] evameva kho mahārāja, vessantarena raññā mahādāne dīyamāne yaṃ

sattakkhattuṃ mahāpaṭhavī kampitā, akālikaṃ etaṃ kadācuppattikaṃ aṭṭhahi hetuhi

vippamuttaṃ na taṃ gaṇīyati.

--------

29. Vetrāvatī. 30. Citasā, citaso (kesuci).

[SL Page 109] [\x 109/]

Aṭṭhahi hetuhi. Sūyati nu kho mahārāja etarahi jinasāsane katādhikārānaṃ

diṭṭhadhammasukhavedanīyaṃ kammaṃ, kitti ca yesaṃ abbhuggatā devamanussesū'ti?. "

"Āma bhante. Sūyati etarahi jinasāsane katādhikārānaṃ diṭṭhadhammasukhavedanīyaṃ

kammaṃ, kitti ca yesaṃ abbhuggatā devamanussesu. Satta te janā'ti. "

"Ko ca ko ca mahārājā? Ti"

"Sumano ca bhante mālākāro, ekasāṭako ca brāhmaṇo, puṇṇo ca bhatako, mallikā ca devī,

gopālamātā ca devi, suppiyā ca upāsikā, puṇṇā ca dāsī' ti ime satta

diṭṭhadhammasukhavedanīyā sattā. Kitti ca imesaṃ abbhuggatā devamanussesu" ti.

"Apare'pi sūyanti nu kho atīte mānusakeneva sarīradehena tidasabhavanaṃ gatā?" Ti.

"Āma bhante sūyantī" ti.

"Ko ca ko ca mahārājā?" Ti.

"Guttilo ca gandhabbo, sādhīno ca rājā, nimī ca rājā. Mandhātā ca rājā'ti ime caturo janā

sūyanti teneva mānusakena sarīradehena tidasabhavanaṃ gatā'ti. Sucirampi kataṃ sūyati

sukatadukkatanti. Sutapubbaṃ pana tayā mahārāja atīte vā addhāne vattamāne vā addhāne

itthannāmassa dāne dīyamāne sakiṃ vā dvikkhattuṃ vā tikkhattuṃ vā mahāpaṭhavī

kampitā?" Ti.

6. "Na hi bhaneta" ti.

"Atthi me mahārāja āgamo adhigamo pariyatti savaṇaṃ sikkhā balaṃ sussūsā paripucchā

ācariyupāsanaṃ. Mayā'pi nassutapubbaṃ itthannāmassa dāne dīyamāne sakiṃ vā

dvikkhattuṃ vā mahāpaṭhavī kampitā'ti ṭhapetvā vessantarassa rājavasabhassa dānavaraṃ.

Bhagavato ca mahārāja kassapassa bhagavato ca sakyamunino'ti dvinnaṃ buddhānaṃ antare

[PTS Page 116] [\q 116/] gaṇanapathavītivattā vassakoṭiyo atikkantā tatthapi me

savaṇaṃ natthi 'itthannāmassa dāne dīyamāne sakiṃ vā dvikkhattuṃ vā tikkhattuṃ vā

mahāpaṭhavī kampitā'ti.

"Na mahārāja tāvatakena viriyena tāvatakena parakkamena mahāpaṭhavī kampati.

Guṇabhārabharitā mahārāja sabba soceyya- kiriya guṇahāra-bharitā dhāretuṃ avisahantī

mahāpaṭhavī calati kampati pavedhati.

[SL Page 110] [\x 110/]

7. Yathā mahārāja sakaṭassa atibhārabharitassa nābhiyo ca nemiyo ca phalanti, akkho

bhijjati. Evameva kho mahārāja sabbasoceyyakiriyaguṇabhārabharitā mahāpaṭhavī dhāretuṃ

navisabhantī calati kampati pavedhati.

Yathā vā pana mahārāja gaganaṃ anila-jala-vega-sañjāditaṃ ussannajalabhāra-baritaṃ

ativātena phuṭitattā nadati ravati galagalāyati, evameva kho mahārāja mahāpaṭhavī rañño

vessantarassa dānabalavipulaussannabhārabharitā dhāretuṃ avisahantī calati kampati

pavedhati.

8. Na hi mahārāja rañño vessantarassa cittaṃ rāgavasena pavattati, na dosavasena pavattati,

na mohavasena pavattati, na mānavasena pavattati, na diṭṭhivasena pavattati, na

kilesavasena pavattati, na vitakkavasena pavattati, na arativasena pavattati. Atha kho

dānavasena bahulaṃ pavattati 'kinni anāgatā yācakā mama santike āgaccheyyuṃ, āgatā ca

yācakā yathākāmaṃ labhitvā attamanā bhaveyyunti' satataṃ samitaṃ dānaṃ pati mānasaṃ

ṭhapitaṃ hoti.

9. Rañño mahārāja vessantarassa satataṃ samitaṃ dasasu ṭhānesu mānasaṃ ṭhapitaṃ hoti:

dame same khantiyaṃ saṃvare yame niyame akkodhe avihiṃsāya sacce soceyye.

Rañño mahārāja vessantarassa kāmesanā pahīnā bhavesanā paṭippassaddhā

brahmacadariyesanā yeva ussukkaṃ āpannā.

Rañño mahārāja vessantarassa attarakkhā pahīnā pararakkhā ussukkaṃ āpannā: 'kinti ime

sattā samaggā assu arogā sadhanā [PTS Page 117] [\q 117/] dīghāyukā'ti bahulaṃ yeva

mānasaṃ pavattati.

Dadamāno ca mahārāja vessantaro rājā taṃ dānaṃ na bhavasampattihetu deti, na dhanahetu

deti, na paṭidānahetu deti, na upalāpanahetu deti, na āyuhetu deti. Na vaṇṇahetu deti, na

sukhahetu deti, na balahetu deti, na yasahetu deti, na puttahetu deti. Na dhītuhetu deti.

Atha kho sabbaññutañāṇassa hetu sabbaññutañāṇaratanassakāraṇā evarūpe

atulavipulānuttare dānavare adāsi. Sabbaññutaṃ patto ca imaṃ gāthaṃ abhāsi:

"Jāliṃ kaṇhājinaṃ dhītaṃ maddideviṃ patibbataṃ

Cajamāno na cintesiṃ bodhiyā yeva kāraṇā" ti.

[SL Page 111] [\x 111/]

10. Rājā mahārāja vessantaro akkodhena kodhaṃ jināti, asādhuṃ sādhunā jināti, kadariyaṃ

dānena jināti, alikaṃ saccena jināti, sabbaṃ akusalaṃ kusalena jināti. Tassa evaṃ dadamānassa

dhammānugatassa dhammasīsakassa dānanissandabalaviriyavipulavihārena heṭṭhā

mahāvātā sañcalanti. Sanikasanikaṃ sakiṃ sakiṃ ākulākulā vāyanti onamanti unnamanti

vinamanti, sīnapattapādapā papatanti, gumbagumbā valāhakā gahane sandhāvanti,

rajosaṃcitā vātā dārunā honti, gaganaṃ uppīḷītaṃ, vātā vāyanti, sahasā dhamadhamāyanti,

mahābhīmo saddo niccharati, tesu vātesu kupitesu udakaṃ sanikasanikaṃ calati, udake calite

khubbhanti macchakacchapā, chāyanti yamakayamakā ūmayo, tasanti jalacarā sattā, jalavīci

yuganaddhā vattati, vīcinādo pavattati, ghorā bubbulā uṭṭhahanti, pheṇamālā bhavanti.

Uttarati mahāsamuddo. Disāvidisaṃ dhāvati udakaṃ ussotapaṭisotamukhā sadanti

saliladhārā. Asuragaruḷanāgayakkhā ubbijjanti'kinnu kho kathannukho sāgaro

viparivattatī'ti gamanapathamesanti bhītacittā khubhite lulite jaladhare pakampati

mahāpaṭhavi samahānagā [PTS Page 118] [\q 118/] sasāgarā parivattanti

sinerugirikūṭaselasikharo vinamamāno hoti. Vimanā honti

ahinakulabiḷārakotthukasūkaramigapakkhino, rudanti yakkhā appesakkhā, hasanti yakkhā

mahesakkhā kampamānāya mahāpaṭhaviyā.

11. Yathā mahārāja mahati mahāpariyoge uddhanagate udakasampuṇṇe ākiṇṇataṇḍule

heṭṭhato aggi jalamāno paṭhamaṃ tāva pariyogaṃ santāpeti, pariyogo santatto udakaṃ

santāpeti, udakaṃ santattaṃ taṇḍulaṃ santāpeti, taṇḍulaṃ santattaṃummujjati nimujjati,

bubbulakajātaṃ hoti, pheṇamālā uttaranti. Evameva kho mahārāja vessantaro rājā yaṃ loke

duccajaṃ taṃ caji. Tassa taṃ duccajaṃ taṃ caji. Tassa taṃ duccajaṃ cajantassa dānassa

sabhāvanissandena heṭṭhā mahāvātā dhāretuṃ na visahantā parikuppiṃsu. Mahāvātesu

parikupitesu udakaṃ kampi. Udake kampite mahāpaṭhavī kampi. Iti tadā mahāvātā ca

udakañca paṭhavi cāti ime tayo ekamanā viya ahesuṃ. Mahādānanissandena

vipulabalaviriyena natthediso mahārāja aññassa dānānubhāvo yathā vessantarassa rañño

mahādānānubhāvo.

12. Yathā mahārāja mahiyā bahuvidhā maṇayo vijjanti, seyyathidaṃ: indanīlo mahānīlo

jotiraso veluriyo ummāpuppho sirīsapuppho manoharo suriyakanto candakanto vajiro

khajjopanako phussarāgo lohitaṅko-31. Masāragallo'ti.

31. Lohitaṅgo. (Ma)

[SL Page 112] [\x 112/]

Ete sabbe atikkamma cakkavattimaṇi aggamakkhāyati. Cakkavattimaṇi mahārāja samantā

yojanaṃ obhāseti, evameva kho mahārāja yaṃ kiñci mahiyā dānaṃ vijjati api

asadisadānaparamaṃ, taṃ sabbaṃ atikkamma vessantarassa rañño mahādānaṃ

aggamakkhāyati. Vessantarassa mahārāja rañño mahādāne dīyamāne sattakkhattuṃ

mahāpaṭhavī kampitā"ti.

"Acchariyaṃ bhante nāgasena buddhānaṃ! Abbhutaṃ bhante nāgasena buddhānaṃ! Yaṃ

tathāgato bodhisatto [PTS Page 119] [\q 119/] samāno asamo lokena evaṃkhanti

evaṃcitto evaṃ adhimutti evaṃadhippāyo. Bodhisattānaṃ bhante nāgasena parakkamo

dakkhāpito. Pāramī ca jinānaṃ bhiyyo obhāsitā cariyaṃ carato'pi tāva tathāgatassa sadevake

loke seṭṭhabhāvo anudassito sādhu bhante nāgasena thomitaṃ jinasāsanaṃ, jotitā jinapāramī,

chinnā titthiyānaṃ vādagaṇṭhi, bhinnā parappavādakumbhā, pañho gambhīro uttānīkato,

gahanaṃ agahanaṃ kataṃ, sammā laddhaṃ jinaputtānaṃ nibbāhanaṃ.

Evametaṃgaṇivarapavara, tathā sampaṭicchāmāti.

Mahābhumicālapātubhāvapañho catuttho.

5. Sivirañño cakkhudānapañho.

1. "Bhante nāgasena tumhe evaṃ bhaṇatha: "sivirājena yācakassa cakkhuni dinnāni,

andhassa sato puna dibbacakkhuni uppannānī"ti. Etampi vacanaṃ sakasaṭaṃ saniggahaṃ

sadosaṃ. Hetusamugghāte ahetusmiṃ avatthusmiṃ natthi dibbacakkhussa uppādo'ti sute

vuttaṃ. Yadi bhante nāgasena sivirājena yācakassa cakkhūni dinnāni, tena hi "puna

dibbacakkhūni uppannānī'ti yaṃ vacanaṃ taṃ micchā. Yadi dibbacakkhūnī uppannāni, tena

hi 'sivirājena yācakassa cakkhuni dinnāni'ti yaṃ vacanaṃ tampi micchā. Ayampi

ubhatokoṭiko pañho gaṇṭhito'pi gaṇṭhitaro, veṭhato'pi veṭhataro-32. Gahanato'pi

gahanataro so tavānuppatto. Tattha chandamabhijanehi nibbāhanāya, paravādānaṃ

niggahāyā"ti.

2. "Dinnāni mahārāja sivirājena yācakassa cakkhūni. Tattha mā vimatiṃ uppādehi. Puna

dibbāni ca cakkhūni uppannāni. Tatthapi mā vimatiṃ janehī" ti.

----------

32. Vedhato pi vedhataro (sī. Mu. )

[SL Page 113] [\x 113/]

"Api nu kho bhante nāgasena hetusamugghāte ahetusmiṃ avatthumbhi dibbacakkhu

uppajjatī?" Ti.

"Na hi mahārājā" ti.

"Kiṃ pana bhante [PTS Page 120] [\q 120/] nāgasena ettha kāraṇaṃ, yena kāraṇena

hetusamugghāte ahetusmiṃ avatthumbhi dibbacakkhu uppajjati? Iṅgha tāva kāraṇena maṃ

saññāpehī" ti.

3. "Kiṃ pana mahārāja atthi loke saccaṃ nāma, yena saccavādino saccakiriyaṃ karontī?" Ti.

"Āma bhante atthiloke saccaṃ nāma. Saccena bhante nāgasena saccavādino saccakiriyaṃ katvā

devaṃ vassāpenti, aggiṃ nibbāpenti, visaṃ hananti, aññampi vividhaṃ kattabbaṃ karontī" ti.

"Tena hi mahārāja yujjati sameti sivirājassa saccabalena dibbacakkhūni uppannānī'ti

saccabalena mahārāja avatthumbhi dibbacakkhu uppajjati saccaṃ yeva tattha vatthu bhavati

dibbacakkhussa uppādāya. Yathā mahārāja ye keci siddhā saccamanugāyanti

'mahāmeghopavasatu'ti, tesaṃ sahasaccamanugītena mahāmegho pavassati. Api nukho

mahārāja atthi ākāse cassassa hetu sannivito yena hetunā mahāmegho pavassatī?"Ti.

"Na hi bhante. Saccaṃ yeva tattha hetu bhavati mahāmeghassa pavassanāyā"ti.

"Evameva kho mahārāja natthi tassa pakati hetu. Saccaṃ yevettha vatthu bhavati

dibbacakkhusasa uppādāyā" ti.

4. "Yathā vā pana mahārāja ye keci siddhā-33 saccamanugāyanti 'jalitapajjalito

mahāaggikakhandho paṭinivattatu'ti tesaṃ sahasaccamanugītena jalitapajjalito

mahāaggikkhandho khaṇena paṭinivattati. Api nu kho mahārāja atthi tasmiṃ jalitapajjalite

mahāaggikkhandhe hetu sannivito yena hetunā jalitapajjalitamahāaggikkhandho khaṇena

paṭinivattatī?" Ti.

"Na hi bhante saccaṃ yeva vatthu hoti tassa jalitapajjalitassa mahāaggikkhandhassa khaṇena

paṭinivattanāyā"ti.

"Evameva kho mahārāja natthi tassa pakati hetu. Saccaṃ yevettha vatthu bhavati

dibbacakkhussa uppādāyā"ti.

-----------

33. Sattā (ma. )

[SL Page 114] [\x 114/]

5. "Yathā vā pana mahārāja ye keci siddhā saccamanugāyanti [PTS Page 121 [\q 121/]

']visaṃ halāhalaṃ agadaṃ bhavatu'ti, api nu kho mahārāja halāhalavise vatthu sannicitaṃ

atthi yena vatthunā visaṃ halāhalaṃ agadaṃ bhavatī?" Ti.

"Na hi bhante. Saccaṃ yeva tattha hetu bhavati visassa halāhalassa khaṇena paṭighātāyā"ti.

Evameva kho mahārāja vinā pakatihetuṃ saccaṃ yevettha vatthu bhavati dibbacakkhussa

upādāyā"ti.

"Catunnampi mahārāja ariyasaccānaṃ paṭivedhāya natthaññaṃ vatthu. Saccaṃ vatthuṃ

karitvā cattāri ariyasaccāni paṭivijjhanti. Atthi mahārāja cīnavisaye cīnarājā. So

mahāsamudde baliṃ kātukāmo catumāse catumāse saccakiriyaṃ katvā saha rathena

antomahāsamudde yojanaṃ pavisati. Tassa rathasīsassa purato mahāvārikkhandho

paṭikkamati. Nikkhantassa puna ottharati api nu kho mahārāja so mahāsamuddo

sadevamanussenāpi lokena pakatikāyabalena sakkā paṭikkamāpetunti?"

"Atiparittake'pi bhante taḷāke udakaṃ na sakkā sadevamanussenāpi lokena pakatikāyabalena

paṭikkamāpetuṃ. Kimpana mahāsamudde udakanti?"

6. "Iti imināpi mahārāja kāraṇena saccabalaṃ ñātabbaṃ natthi taṃ ṭhānaṃ yaṃ saccena na

pattabbanti. "

Nagare mahārāja pāṭaliputte asoko dhammarājā

sanegamajānapadaamaccabhaṭabalamahāmaccehi parivuto gaṅgaṃ nadiṃ

navasalilasampuṇṇaṃ samatitthikaṃ samabharitaṃ pañcayojanasatāyāmaṃ yojanaputhulaṃ

sandamānaṃ disvā amacce evamāha 'atthi koci bhaṇe samattho yo imaṃ mahāgaṅgaṃ

paṭisotaṃ sandāpetunti?' Amaccā āhaṃsu 'dukkaraṃ devā'ti. Tasmiṃ yeva gaṅgākule ṭhitā

bindumatī-34. Nāma ganikā assosi raññā kira [PTS Page 122] [\q 122/] evaṃ vuttaṃ

'sakkā nu kho imaṃ mahāgaṅgaṃ paṭisotaṃ sandāpetunti' sā evamāha 'ahaṃ hi mahānagare

pāṭaliputte gaṇikā rūpupajīvinī antimajīvikā. Mama tāva rājā saccakiriyā passatu'ti. Atha

sā saccakiriyaṃ akāsi. Saha tassā saccakiriyāya khaṇena sā mahāgaṅgā galagalāyantī

paṭisotaṃ sandittha mahato janakāyassa passato. Atha rājā mahāgaṅgāya

āvaṭṭaūmivegajanitaṃ halāhalāsaddaṃ sutvā vimbhito acchariyabbhutajāto amacce evamāha

'kissāyaṃ bhaṇe mahāgaṅgā paṭisotaṃ sandatī?'Ti. 'Bindumatī mahārāja gaṇikā tava

vacanaṃ sutvā saccakiriyaṃ akāsi. Tassā saccakiriyāya mahāgaṅgā uddhamukhā-35.

Sandatī'ti.

34. Bandhumatī (ma. ) 35. Uddhammukhā. (Ma. )

[SL Page 115] [\x 115/]

Atha saṃviggahadayo rājā turitaturito sayaṃ gantvā taṃ gaṇikaṃ pucchi 'saccaṃ kira je tayā

saccakiriyāya ayaṃ gaṅgā paṭisotaṃ sandāpitā?" Ti. 'Āma devā'ti. Rājā āha: 'kiṃ te tattha balaṃ

atthi? Ko vā te vacanaṃ ādiyati anummatto? Kena tvaṃ balena imaṃ mahāgaṅgaṃ paṭisotaṃ

sandāpesī?"Ti. Sā āha: 'saccabalenāhaṃ mahārāja imaṃ mahāgaṅgaṃ paṭisotaṃ sandāpesi'nti

rājā āha: 'kiṃ te saccabalaṃ atthi coriyā dhuttiyā asatiyā chinnikāya-36. Pāpikāya

bhinnasīmāya atikkantikāya andhajanavilopikāyā?'Ti. 'Saccaṃ mahārāja, tādisikā ahaṃ. Yadi

me mahārāja saccakiriyā atthi, yāyāhaṃ icchamānā sadevakampi lokaṃ parivatteyya'nti. Rājā

āha: 'katamā pana sā hoti saccakiriyā?'Ti. 'Iṅgha maṃ sāvehi. Yo me mahārāja dhanaṃ deti

khattiyo vā brāhmaṇo vā vesso vā suddo vā añño vā koci, tesaṃ samakaṃ yeva

upaṭṭhāhāmi. Khattiyo'ti viseso natthi. Suddo'ti atimaññanā natthi.

Anunayapaṭighavippamuttā dhanasāmikaṃ paricarāmi. Esā me deva saccakiriyā yāyāhaṃ

imaṃ mahāgaṅgaṃ paṭisotaṃ sandāpesi'nti. Iti'pi mahārāja sacce ṭhitā nakiñci atthaṃ na

vindanti. Dinnāni mahārāja sivirājena yācakassa [PTS Page 123] [\q 123/] cakkhūni.

Dibbacakkhuni ca uppannāni. Tañca saccakiriyāya. Yampana sutte vuttaṃ

'maṃsacakkhusmiṃ naṭṭhe ahetusmiṃ avatthumhi natthi dibbacakkhussa uppādo'ti, taṃ

bhāvanāmayacakkhuṃ sadhāya vuttanti. Evametaṃ mahārāja dhārehī"ti.

"Sādhu bhante nāgasena, sunibbeṭhito pañho. Suniddiṭṭho niggaho. Sumadditā paravādā.

Evametaṃ tathā sampaṭicchāmī"ti.

Sivirañño cakkhudānapañho pañcamo.

6. Gabbhāvakkantipañho

"Bhante nāgasena, bhāsitampetaṃ bhagavatā 'tiṇṇaṃ kho pana bhikkhave sannipātā

gabbhassa avakkanti hoti. Idha mātāpitaro ca sannipatitā honti. Mātā ca utunī hoti.

Gandhabbo ca paccupaṭṭhito hoti. Imesaṃ kho bhikkhave tiṇṇaṃ sannipātā gabbhassa

avakkanti hotī'ti. Asesavacanametaṃ, nissesavacanametaṃ, nippariyāyavacanametaṃ,

arahassavacanametaṃ, sadevamanussānaṃ majjhe nisīditvā bhaṇitaṃ. Ayañca dvinnaṃ

sannipātā gabbhassa avakkanti dissati dukulena tāpasena pārikāya tāpasiyā utunīkāle

dakkhiṇena hatthaṅguṭṭhena nābhi parāmaṭṭhā, tassa tena nābhiparāmasanena sāmo

kumāro

-------

36. Chindikāya (sīmu. )

[SL Page 116] [\x 116/]

Nibbatto. Mātaṅgenāpi isinā brāhmaṇakaññāya utunīkāle dakkhiṇena hatthaṅguṭṭhena

nābhi parāmaṭṭhā. Tassa tena parāmasanena maṇḍavyo māṇavako nibbatto'ti. Yadi bhate

nāgasena bhagavatā bhaṇitaṃ 'tiṇṇaṃ kho pana bhikkhave sannipātā gabbhassa avakkanti

hotī'ti, tena hi 'sāmo ca kumāro maṇḍavyo ca māṇavako ubho'pi te nābhiparāmasanena

nibbattā'ti yaṃ vacanaṃ taṃ micchā. Yadi tathāgatena bhaṇitaṃ 'sāmo kumāro ca maṇḍavyo

ca māṇavako nābhiparāmasanena nibbattā'ti, tena hi 'tiṇṇaṃ kho pana bhikkhave sannipātā

[PTS Page 124] [\q 124/] gabbhassa avakkanti hotī'ti yaṃ vacanaṃ tampi micchā.

Ayampi ubhatokoṭiko pañho sugambhīro, sunipuṇo, visayo buddhimantānaṃ. So

tavānuppatto. Chinda vimatipathaṃ. Dhārehi ñāṇavarapajjotanti. "

2. "Bhāsitampetaṃ mahārāja bhagavatā 'tiṇṇaṃ kho pana bhikkhave sannipātā gabbhassa

avakkanti hoti. Idha mātāpitaro ca sannipatitā honti. Mātā ca utunī hoti. Gandhabbo ca

paccupaṭṭhito hoti. Evaṃ tiṇṇaṃ sannipātā gabbhassa avakkanti hotī'ti. Bhanitañca 'sāmo

kumāro maṇḍavyo ca māṇavako nābhiparāmasanena nibbattā'ti. "

"Tena hi bhante nāgasena yena kāraṇena pañho suvinicchito hoti, tena kāraṇena maṃ

saññāpehī"ti. 36[B]

3. "Sutapubbaṃ pana tayā mahārāja saṃkicco ca kumāro isisiṅgo ca tāpaso thero ca

kumārakassapo iminā nāma te nibbattā" ti.

"Āma bhante suyyati. Abbhuggatā tesaṃ jāti. Dve migadhenuyo tāva utunīkāle dvinnaṃ

tāpasānaṃ passāvaṭṭhānaṃ āgantvā sasambhavaṃ passāvaṃ piviṃsu tena passāvasambhavena

saṃkicco ca kumāro isisiṅgo ca tāpaso nibbatto. Therassa udāyissa bhikkhuṇūpassayaṃ

upagatassa rattacittena bhikkhuṇiyā aṅgajātaṃ upanijjhāyantassa sambhavaṃ kāsāve mucci.

Atha kho āyasmā udāyī taṃ bhikkhūṇiṃ etadavoca: 'gaccha bhagini, udakaṃ āhara,

antaravāsakaṃ dhovissāmī'ti. 'Āharayye, ahameva dhovissāmī'ti. Tato sā bhikkhunī

utunīsamaye taṃ sambhavaṃ ekadesaṃ mukhena aggahesi. Ekadesaṃ aṅgajāte pakkhipi.

Tena thero kumārakassapo nibbatto'ti evaṃ cetaṃ jano āhā'ti. Api nu kho tvaṃ mahārāja

saddahasi taṃ vacananti?"

"Āma bhante. Balavaṃ tattha kāraṇaṃ upalabhāma yena mayaṃ kāraṇena saddahāma 'iminā

kāraṇena nibbatto'ti. "

36[B] saññopehī"ti

[SL Page 117] [\x 117/]

Kimpanettha mahārāja kāraṇanti?"

[PTS Page 125] [\q 125/]

"Suparikammate bhante kalale bījaṃ nipatitvā khippaṃ saṃvirūhati?"Ti.

"Āma mahārājā"ti.

"Evameva kho bhante sā bhikkhuṇī utunī samānā saṇṭhite kalale rudhire pacchinnavege

ṭhapitāya dhātuyā taṃ sambhavaṃ gahetvā tasmiṃ kalale pakkhipi. Tena tassā gabbho

saṇṭhāsi. Evaṃ tattha kāraṇaṃ paccema tesaṃ nibbattiyā"ti.

"Evametaṃ mahārāja yathā sampaṭicchāmi yonippavesena gabbho sambhavatīti.

Sampaṭicchasi pana tvaṃ mahārāja therassa kumārakassapassa gabbhāvakkamananti?"

"Āma bhante'ti.

"Sādhu mahārāja paccāgato'si mama visayaṃ. Ekavidhenapi gabbhassāvakkantiṃ kathayanto

mamānubalaṃ bhavissasi. Atha yā pana tā dve migadhenuyo passāvaṃ pivitvā gabbhaṃ

paṭilabhiṃsu, tāsaṃ tvaṃ saddahasi gabbhassāvakkamananti?"

"Āma bhante. Yaṃ kiñci bhuttaṃ pītaṃ khāyitaṃ lehitaṃ sabbantaṃ kalalaṃ osarati.

hānagataṃ vuddhimāpajjati. Yathā nāma bhante nāgasena yā kāci saritā nāma, sabbā tā

mahāsamuddaṃ osaranti, ṭhānagatā vuddhimāpajjanti, evameva kho bhante nāgasena yaṃ

kiñci bhuttaṃ pītaṃ khāyitaṃ lehitaṃ. Sabbantaṃ kalalaṃ osarati, ṭhānagataṃ

vuddhimāpajjati. Tenāhaṃ kāraṇena saddahāmi mukhagatenapi gabbhassāvakkanti hotīti.

"

"Sādhu mahārāja. Bāḷhataraṃ upagato'si mama visayaṃ. Mukhapānenapi

dvayaṃsannipāto-37. Bhavati. Saṃkiccassa ca mahārāja isisiṅgassa tāpasassa therassa

cakumārakassapassa gabbhāvakkamanaṃ sampaṭicchasī?"Ti.

"Āma bhante. Sannipāto osaratī"ti.

5. "Sāmo'pi mahārāja kumāro maṇḍavyo'pi māṇavako tīsusannipātesu antogadhā ekarasā

yeva purimena. Tattha kāraṇaṃ vakkhāmi. Dukulo ca mahārāja tāpaso pārikā ca tāpasī

ubho'pi

-------

37. Dvayasannipāto (ma. )

[SL Page 118] [\x 118/]

Te araññavāsā ahesuṃ pavivekādhimuttā uttamatthagavesakā, tapatejena yāvabrahamalokā

[PTS Page 126] [\q 126/] santāpesuṃ. Tesaṃ tadā sakko devānamindo sāyampātaṃ

upaṭṭhānaṃ āgacchati. So tesaṃ garugatamettatāya-38. Upadārento addasā anāgatamaddhāne

dvinnampi tesaṃ cakkhūnaṃ antaradhānaṃ. Disvā te evamāha 'ekaṃ me bhonto vacanaṃ

karotha. Sādhu! Ekaṃ puttaṃ janeyyātha. So tumhākaṃ upaṭṭhāko bhavissati ālambano cā'ti.

'Alaṃ kosiya mā evaṃ bhaṇī'ti. Te tassa taṃ vacanaṃ na sampaṭicchiṃsu ānukampako

atthakāmo sakko devānamindo dutiyampi tatiyampi te evamāha 'ekaṃ me bhonto vacanaṃ

karotha sādhu ekaṃ puttaṃ janeyyātha. So tumhākaṃ upaṭṭhāko bhavissati ālambano cā'ti.

Tatiyampi te āhaṃsu 'alaṃ kosiya, mā tvaṃ ambhe anatthe niyojehi. Kadāyaṃ kāyo na

bhijjissati. Bhijjatu ayaṃ kāyo bhedanadhammo. Bhijjantiyā'pi dharaṇiyā patanto'pi

selasikhare phalante'pi ākāse patantesupi candimasuriyesu neva mayaṃ lokadhammehi

missīyissāma. Mā tvaṃ amhākaṃ sammukhībhāvaṃ upagaccha. Upagatassa te eso vissāso.

Anatthavaro tvaṃ maññe'ti. Tato sakko devānamindo tesaṃ manaṃ alabhamāno garukato

pañjaliko puna yāci 'yadi me vacanaṃ na ussabhatha kātuṃ. Yadā tāpasī utunī hoti

pupphavatī, tadā tvaṃ bhante dakkhiṇena hatthaṅguṭṭhena nābhiṃ parāmaseyyāsi. Tena sā

gabbhaṃ lacchati. Sannipāto yevesa gabbhāvakkantiyā'ti 'sakkomahaṃ kosiya taṃ vacanaṃ

kātuṃ. Na tāvatakena amhākaṃ tapo bhijjissati. Hotu'ti sampaṭicchiṃsu. Tāya ca pana velāya

devabhavane atthi devaputto ussannakusalamūlo khīṇāyuko āyukkhayaṃ patto,

yadicchakaṃsamattho okkamituṃ api cakkavattikule'pi atha sakko devānamindo taṃ

devaputtaṃ upasaṅkamitvā evamāha. 'Ehi kho mārisa, suppabhāto te divaso. Atthasiddhi

upagatā yamahaṃ te upaṭṭhānamāgamiṃ, ramaṇīye te okāse vāso bhavissati, [PTS Page 127]

[\q 127/] patirūpe kule paṭisandhi bhavissati, sundarehi mātāpituhi vaḍḍhetabbo

bhavissasi, ehi me vacanaṃ karohī'ti yāci. Dutiyampi tatiyampi yāci sirasi pañjalīkato. Tato

so devaputto evahāha 'katamaṃ pana taṃ mārisa kulaṃ yaṃ tvaṃ abhikkhaṇaṃ kittayasi

punapputanti?' 'Dukulo ca tāpaso pārikā ca tāpasī'ti. So tassa vacanaṃ sutvā tuṭṭho

sampaṭicchi 'sādhu mārisa. Yo tava chando so hotu. Ākaṅkhamāno ahaṃ mārisa patthite kule

uppajjeyyaṃ. 'Kimhi kule uppajjāmi aṇḍajevā jalābuje vā saṃsedaje vā opapātike vā?' Ti.

'Jalābujāya mārisa yoniyā uppajjāhī'ti.

-------

38. Garukatamettāya. (Ma. )

[SL Page 119] [\x 119/]

6. Atha sakko devānamindo uppattidivasaṃ vigaṇetvā dukulassa tāpasassa ārocesi

'asukasmiṃ nāma divase tāpasī utunī bhavissati pupphavatī, tadā tvaṃ bhante dakkhiṇena

hatthaṅguṭṭhena nābhiṃ parāmaseyyāsī'ti. Tasmiṃ mahārāja divase tāpasī utunī

pupphavatī ahosī, devaputto ca tatthupago paccupaṭṭhito ahosi. Tāpaso ca dakkhiṇena

hatthaṅguṭṭhena tāpasiyā nābhiṃ parāmasi. Iti te tayo sannipātā ahesuṃ.

Nābhiparāmasanena tāpasiyā rāgo udapādi. So panassā rāgo nābhiparāmasanaṃ paṭicca. Mā

taṃ sannipātaṃ ajjhācārameva maññi. Ūhasanampi sannipāto. Ullapanampi sannipāto.

Upanijjhāyanampi sannipāto. Pubbabhāgabhāvato rāgassa uppādāya āmasanena sannipāto

jāyati. Sannipātā okkamanaṃ hoti.

7. Anajjhācāre'pi mahārāja parāmasanena gabbhāvakkanti hoti. Yathā mahārāja aggi

jalamāno aparāmasanenāpi upagatassa sītaṃ vyapahanti, evameva kho mahārāja

anajjhācāre'pi parāmasanena gabbhassāvakkanti hoti. Catunnaṃ vasena mahārāja sattānaṃ

gabbhāvakkanti hoti: kammavasena yonivasena kulavasena āyācanavasena. Api ca

sabbe'pete sattā kammasambhavā kammasamuṭṭhānā. [PTS Page 128] [\q 128/] kathaṃ

mahārāja kammavasena sattānaṃ gabbhāvakkanti hoti? Ussannakusalamūlā mahārāja sattā

yadicchakaṃ uppajjanti khattiyamahāsālakule vā brāhmaṇamahāsālakule vā

gahapatimahāsālakule vā devesu vā aṇḍajāya vā yoniyā jalābujāyā vā yoniyā saṃsedajāya

vā yoniyā opapātikāya vā yoniyā.

Yathā mahārāja puriso aḍḍho mahaddhano mahābhogo pahūtajātarūparajato

pahūtavittūpakaraṇo pahūtadhanadhañño pahūtañātipakkho dāsiṃ vā yaṃ kiñci manasā

abhipatthitaṃ yadicchakaṃ diguṇatiguṇampi dhanaṃ datvā kiṇāti, evameva kho mahārāja

ussannakusalamūlā sattā yadicchakaṃ uppajjanti khattiyamahāsālakule vā

gahapatimahāsālakule vā devesu vā aṇḍajāya vā yoniyā jalābujāya vā yoniyā saṃsedajāya

vā yoniyā opapātikāya vā yoniyā. Evaṃ kammavasena sattānaṃ gabbāvakkanti hoti.

Kathaṃ yonivasena sattānaṃ gabbhāvakkanti hoti? Kukkuṭānaṃ mahārāja vātena

gabbhāvakkanti hoti balākānaṃ meghasaddena gabbhāvakkanti hoti. Sabbe'pi devā

agabbhaseyyakā sattā yeva. Tesaṃ nānāvaṇṇena gabbhāvakkanti hoti. Yathā mahārāja

manussā nānāvaṇṇena mahiyā caranti, keci purato paṭicchādenti, keci pacchato

paṭicchādenti, keci naggā honti, keci bhaṇḍū honti setapaṭadharā, keci mālābaddhā-39.

Honti,

----------

39. Molibaddhā (ma. )

[SL Page 120] [\x 120/]

Keci bhaṇḍukāsāvavasanā honti, keci kāsāvavasanā honti molibaddhā keci jaṭino

vākacīradharā honti, keci cammavasanā honti, keci rasmiyo nivāsenti. Sabbe'pete manussā

nānāvaṇṇena mahiyā caranti. Evameva kho mahārāja sattā yeva te sabbe. Tesaṃ

nānāvaṇṇena gabbhāvakkanti hoti. Evaṃ yonivasena sattānaṃ gabbhāvakkanti hoti.

9. Kathaṃ kulavasena sattānaṃ gabbhavakkanti hoti? Kulaṃ nāma mahārāja cattāri kulāni

aṇḍajaṃ jalābujaṃ [PTS Page 129] [\q 129/] saṃsedajaṃ opapātikaṃ. Yadi tattha

gandhabbo yato kutoci āgantvā aṇḍaje kule uppajjati, so tattha aṇḍajo hoti. Yadi tattha

jalābuje yato kutoci āgantvā jalābuje kule uppajjati, so tattha jalābuje hoti. Yadi tattha

gandhabbo yato kutoci āgantvā saṃjedaje kule uppajjati, so tattha saṃsedaje hoti. Yadi tattha

gandhabbo yato kutoci āgantvā opapātike kule uppajjati, so tattha opapātiko hoti. Tesu tesu

kulesu tādisāyeva sattā sambhavanti. Yathā mahārāja himavati sinerupabbataṃ ye keci

migapakkhino upenti, sabbe te sakavaṇṇaṃ vijahitvā suvaṇṇavaṇṇā honti, evameva kho

mahārāja yo koci gandhabbo yato kutoci āgantvā aṇḍajaṃ yoniṃ upagantvā sabhāvavaṇṇaṃ

vijahitvā aṇḍajo hoti. Yo koci gandhabbo yato kutoci āgantvā jalābujaṃ yoniṃ upagantvā

sabhāvavaṇṇaṃ vijahitvā jalābuje hoti. Yo koci gandhabbo yato kutoci āgantvā saṃsedajaṃ

yoniṃ upagantvā sabhāvavaṇṇaṃ vijahitvā saṃsedaje hoti. Yo koci gandhabbo yato kutoci

āgantvā opapātikaṃ yoniṃ upagantvā sabhāvavaṇṇaṃ vijahitvā opapātiko hoti. Evaṃ

kulavasena sattānaṃ gabbhāvakkanti hoti.

10. Kathaṃ āyācanavasena sattānaṃ gabbhāvakkanti hoti? Idha mahārāja kulaṃ hoti

aputtakaṃ bahusāpateyyaṃ saddhaṃ pasannaṃ sīlavantaṃ kalyāṇadhammaṃ tapanissitaṃ

devaputto ca ussannakusalamūlo cavanadhammo hoti. Atha sakko devānamindo tasasa

kulassa anukampāya taṃ devaputtaṃ āyācati 'paṇidhehi mārisa amukassa kulassa mahesiyā

kūcchinti'. So tassa āyācanahetu taṃ kulaṃ paṇidheti. Yatā mahārāja manussā puññakāmā

samaṇaṃ manobhāvanīyaṃ āyācitvā gehaṃ upanenti 'ayaṃ upagantvā sabbassa kulassa

sukhāvaho bhavissatī'ti, evameva kho mahārāja sakko devānamindo taṃ devaputtaṃ

āyācitvā taṃ kulaṃ upaneti. Evaṃ āyācanavasena sattānaṃ gabbhāvakkanti hoti.

11. Sāmo mahārāja kumāro sakkena devānamindena āyācito pārikāya tāpasiyā kucchiṃ

okkanto. Sāmo mahārāja kumāro katapuñño. Mātāpitaro sīlavanto kalyāṇadhammā.

Āyācanako sakko. Tiṇṇaṃ cetopaṇidhiyā sāmo kumāro nibbatto. Idha mahārāja nayakusalo

puriso sukaṭṭhe anupakhette bījaṃ ropeyya. Api nū tassa bījassa antarāyaṃ vivajjentassa

vuddhiyā koci antarāyo bhaveyyā?" [PTS Page 130] [\q 130/] ti.

[SL Page 121] [\x 121/]

"Na hi bhante. Nirupaghātaṃ bījaṃ khippaṃ saṃvirūheyyā"ti.

"Evameva kho mahārāja sāmo kumāro mutto uppannantarāyehi tiṇṇaṃ cetopaṇidhiyā

nibbatto. Api nū kho mahārāja sutapubbaṃ tayā isīnaṃ manopadosena iddho phīto

mahājanapado sajano samucchinno?" Ti.

'Āma bhante suyati mahiyā daṇḍakāraññaṃ mejjhāraññaṃ kāliṅgāraññaṃ mātaṅgāraññaṃ

sabbattaṃ araññaṃ araññabhūtaṃ sabbe pete janapadā isīnaṃ manopadosena khayaṃ gatā"ti.

"Yadi mahārāja tesaṃ manopadosena susamiddhā janapadā ucchijjanti, api nu kho tesaṃ

manopasādena kiñci sukhaṃ nibbatteyyā?"Ti.

"Āma bhante" ti.

"Tena hi mahārāja sāmo kumāro tiṇṇaṃ balavantānaṃ cetopasādena nibbatto isinimmito

devanimmito puññanimmito"ti.

"Evametaṃ mahārāja dhārehi tayo'me mahārāja devaputtā sakkena devānamindena āyācitā

kulaṃ uppannā katame tayo? Sāmo kumāro, mahāpanādo, kusarājā. Tayo'pete bodhisattā"ti.

"Suniddiṭṭhā bhante nāgasena gabbhāvakkanti. Sukathitaṃ kāraṇaṃ. Andhakāre āloko kato.

Jaṭā vijaṭitā nippabhā parappavādā. Evametaṃ tathā sampaṭicchāmī"ti.

Gabbhāvakkantipañho chaṭṭho

7. Saddhammantaradhānapañho.

1. "Bhante nāgasena, bhāsitampetaṃ bhagavatā'pañceva'dāni ānanda vassasatāni saddhammo

ṭhassatī'ti. Puna ca parinibbānasamaye subhaddena paribbājakena pañhaṃ puṭṭhena

bhagavatā bhaṇitaṃ "ime ca subhadda bhikkhū sammā vihareyyuṃ asuñño loko arahantehi

assā"ti. Asesavacanametaṃ nissesavacanametaṃ nippariyāyavacanametaṃ. Yadi bhante

nāgasena tathāgatena bhaṇitaṃ 'pañceva'dāni ānanda vassasatāni saddhammo ṭhassatī'ti,

tena hi asuñño loko arahantehi [PTS Page 131] [\q 131/] assā'ti yaṃ vacanaṃ

[SL Page 122] [\x 122/]

Taṃ micchā. Yadi tathāgatena bhaṇitaṃ 'asuñño loko arahantehi assā'ti, tena hi'pañceva'dāni

ānanda vassasahassāni saddhammo ṭhassatī'ti tampi vacanaṃ micchā. Ayampi ubhatokoṭiko

pañho tavānuppatto, gahanato'pi gahanataro, balavato'pi balavataro, gaṇṭhito'pi gaṇṭhitaro.

Tattha te ñāṇabalavipphāraṃ dassehi makaro viya sāgarabbhantaragato" ti.

2. "Bhāsitampetaṃ mahārāja bhagavatā 'pañceva'dāni ānanda vassasatāni saddhammo

ṭhassatī'ti. Parinabbānasamaye ca subhaddassa paribbājakassa bhaṇitaṃ 'ime ca subhadda

bhikkhū sammā vihareyyuṃ, asuñño loko arahantehi assā'ti tañca pana mahārāja bhagavato

vacanaṃ nānatthañca hoti nānābyañjanañca. Ayaṃ sāsanaparicchedo. Ayaṃ

paṭipattiparidīpanā. Iti dūraṃ vivajjitā te ubho aññamaññaṃ. Yathā mahārāja nabhaṃ

paṭhavito dūraṃ vivajjitaṃ, nirayaṃ saggato dūraṃ vivajjitaṃ, kusalaṃ akusalato dūraṃ

vivajjitaṃ, sukhaṃ dukkhato dūraṃ vivajjitaṃ, evameva kho mahārāja te ubho aññamaññaṃ

dūraṃ vivajjitā api ca mahārāja mā te pucchā moghā assu. Rasato te saṃsandetvā

kathayissāmi. 'Pañceva'dāni ānanda vassasatāni saddhammo ṭhassatī'ti yaṃ bhagavā āha,

taṃ khayaṃ paridīpayato sesakaṃ paricchindi. 'Vassasahassaṃ ānanda saddhammo tiṭṭheyya

sace bhikkhuniyo na pabbājeyyuṃ. Pañceva'dāni ānanda vassasatāni saddhammo ṭhassatī'ti.

Api nu kho mahārāja bhagavā evaṃ vadanto saddhammassa antaradhānaṃ vā vadeti

abhisamayaṃ vā paṭikkosatī?"Ti.

"Na hi bhante"ti.

"Naṭṭhaṃ mahārāja parikittayato sesakaṃ paridīpayato paricchindi. Yathā mahārāja puriso

naṭṭhāyiko sāvasesakaṃ gahetvā janassa paridīpeyya 'ettakaṃ me bhaṇḍaṃ naṭṭhaṃ, idaṃ

[PTS Page 132] [\q 132/] sesakanti', evameva kho mahārāja bhagavā naṭṭhaṃ

paridīpayanto sesakaṃ devamanussānaṃ kathesi 'pañceva'dāni ānanda vassasatāni

saddhammo ṭhassatī'ti. Yampana mahārāja bhagavatā bhaṇitaṃ 'pañceva'dāni ānanda

vassasatāni saddhammo ṭhassatī'ti, sāsanaparicchedo eso. Yaṃ pana parinibbānasamaye

subhaddassa paribbājakassa samaṇe parikittayanto āha, 'imeca subhadda bhikkhū sammā

vihareyyuṃ asuñño loko arahantehi assā'ti, paṭipattiparidīpanā esā. Tvampana taṃ

paricchedañca paridīpanañca ekarasaṃ karosi. Yadi pana te chando, ekarasaṃ katvā

kathayissāmi, sādhukaṃsuṇohi manasikarohi avikkhittamānaso-40. Idha mahārāja taḷāko

bhaveyya navasalilasampuṇṇo

----------

40. Avicalamānaso (sī. Mu. )

[SL Page 123] [\x 123/]

Sammukhamuttariyamāno paricchinno parivaṭumakato, apariyādinne yeva tasmiṃ taḷāke

udakupari mahāmegho aparāparaṃ anuppabaddho-41. Abhivasseyya. Api nu kho mahārāja

tasmiṃ taḷāke udakaṃ parikkhayaṃ pariyādānaṃ gaccheyyā?"Ti.

"Na hi bhante"ti.

"Kena mahārāja kāraṇenā?" Ti.

"Meghassa bhante anuppabaddhatāyā" ti.

"Evameva kho mahārāja jinasāsanavarasaddhammataḷāko

ācārasīlaguṇavattapaṭipattivimalanavasalilasampuṇṇo uttariyamāno

bhavaggamabhibhavitvā ṭhito. Yadi tattha buddhaputtā

ācārasīlaguṇavattapaṭipattimeghavassaṃ aparāparaṃ anuppabandhāpeyyuṃ

abhivassāpeyyuṃ, evamidaṃ jinasāsanavarasaddhammataḷāko ciraṃ dighamaddhānaṃ

tiṭṭheyya, arahantehi ca loko asuñño bhaveyya. Imamatthaṃ bhagavatā sandhāya bhāsitaṃ

'ime ca subhadda bhikkhu sammā vihareyyuṃ. Asuñño loko arahantehi assā'ti.

3. Idha pana mahārāja mahati aggikkhandhe jalamāne aparāparaṃ

sukkhatiṇakaṭṭhagomayāni upasaṃhareyyuṃ. Api nu kho so mahārāja aggikkandho

nibbāyeyyā?"Ti. [PTS Page 133] [\q 133/]

"Na hi bhante. Bhiyyo so aggikkhandho jaleyya. Bhiyyo bhiyyo pabhāseyyā"ti.

"Evameva kho mahārāja dasasahassiyā-42. Lokadhātuyā jinasāsanavaraṃ

ācārasīlaguṇavattapaṭipattiyā jalati pahāsati. Yadi pana mahārāja taduttariṃ buddhaputtā

pañcahi padhāniyaṅgehi samannāgatā satatamappamattā padaheyyuṃ, tīsu sikkhāsu

chandajātā sikkheyyuṃ, cārittañca vārittañca sīlaṃ samattaṃ paripūreyyuṃ. Evamidaṃ

jinasāsanavaraṃ bhiyyo bhiyyo ciraṃ dīghamaddhānaṃ tiṭṭheyya, asuñño loko arahantehi

assā'ti imamatthaṃ bhagavatā sandhāya bhāsitaṃ 'ime ca subhadda bhikkhū sammā

vihareyyuṃ, asuñño loko arahantehi assā'ti.

4. Idha pana mahārāja siniddhasamasumajjitasappabhaṃ-43. Suvimalādāsaṃ

saṇhasukhumagerukacuṇṇena aparāparaṃ majjeyyuṃ. Api nu kho mahārāja tasmiṃ ādāse

malakaddamarajojallaṃ jāyeyyā?"Ti.

"Na hi bhante aññadatthu vimalataraṃ yeva bhaveyyā"ti.

--------

41. Anukhandhanto (sī. Mu) 42. Dasasahassimhi (si mu), 43. Sappahāsavimalādāsaṃ (ma)

[SL Page 124] [\x 124/]

"Evameva kho mahārāja jinasāsanavaraṃ pakatinimmalaṃ vyapagatamalakilesarajojallaṃ.

Yadi taṃ buddhaputtā ācārasīlaguṇavattapaṭipattisallekhadhutaguṇena jinasāsanavaraṃ

sallikheyyuṃ-44. Evamidaṃ, jinasāsanavaraṃ ciraṃ dīghamaddhānaṃ tiṭṭheyya asuñño ca

loko arahantehi assā" ti imamatthaṃ bhagavatā sandhāya bhāsitaṃ: 'ime ca subhadda

bhikkhu sammā vihareyyuṃ. Asuñño loko arahantehi assā'ti. Paṭipattimūlakaṃ mahārāja

satthusāsanaṃ paṭipattisārakaṃ-45. Paṭipattiyā anantarahitāya tiṭṭhatī"ti.

"Bhante nāgasena saddhammantaradhānanti yaṃ vadesi, katamantaṃ

saddhammantaradhānanti?"

"Tiṇimāni mahārāja sāsanantaradhānāni. Katamāni tīṇi? Adhigamantaradhānaṃ,

paṭipattantaradhānaṃ, liṅgantaradhānaṃ. [PTS Page 134] [\q 134/] adhigame mahārāja

antarahite suppaṭipannassāpi dhammābhisamayo na hoti. Paṭipattiyā antarahitāya

sikkhāpadapaññatti antaradhāyati. Liṅgaṃ eva tiṭṭhati. Liṅge antarahite paveṇupacchedo

hoti. Imāni kho mahārāja tīṇi antaradhānānī"ti.

"Suviññāpito bhante nāgasena pañho gambhīro uttānīkato, gaṇṭhi bhinnā, naṭṭhā

parappavādā bhaggā nippabhā katā tvaṃ gaṇīvaravasabhamāpajjā"ti.

Saddhammantaradhānapañho sattamo.

8. Akusalacchedanapañho

1. "Bhante nāgasena, tathāgato sabbaṃ akusalaṃ jhāpetvā sabbaññutaṃ patto, udāhu sāvasese

akusale sabbaññutaṃ patto?" Ti.

"Sabbaṃ mahārāja akusalaṃ jhāpetvā bhagavā sabbaññutaṃ patto. Natthi bhagavato sesakaṃ

akusalanti. "

"Kimpana bhante dukkhā vedanā tathāgatassa kāye uppannapubbā?"Ti.

"Āma mahārāja, rājagahe bhagavato pādo sakalikāya-46. Khato, lohitapakkhandikābādho

uppanno, kāye abhissanne jīvakena vīreko kārito, vātābādhe uppanne upaṭṭhākena therena

uṇhodakaṃ pariyiṭṭhanti. "

------------

44. Sallakkheyyuṃ. (Ma) 45. Paṭipattikāraṇaṃ (ma) 46. Sakkhalikāya (syā)

[SL Page 125] [\x 125/]

2. "Yadi bhante nāgasena, tathāgato sabbaṃ akusalaṃ jhāpetvā sabbaññutaṃ patto, tena hi

'bhagavato pādo sakalikāya khato, lohitapakkhandikābādho uppanno'ti yaṃ vacanaṃ, taṃ

micchā. Yadi tathāgatassa pādo sakalikāya khato lohitapakkhandikābādho uppanno, tena hi

'tathāgato sabbaṃ akusalaṃ jhāpetvā sabbaññutaṃ patto'ti tampi vacanaṃ micchā. Natthi

bhante vinā kammena vedayitaṃ sabbantaṃ vedayitaṃ kammamūlakaṃ kammeneva vediyati.

Ayampi ubhatokoṭiko pañho tavānuppatto. So tayā nibbāhitabbo"ti.

3. "Na hi mahārāja sabbantaṃ vedayitaṃ kammamūlakaṃ. Aṭṭhahi kho mahārāja kāraṇehi

vedayitāni uppajjanti yehi kāraṇehi puthū sattā vediyanti katamehi aṭṭhahi

vātasamuṭṭhānāni'pi kho mahārāja idhekaccāni [PTS Page 135] [\q 135/] vedayitāni

uppajjanti, pittasamuṭṭhānāni'pi kho mahārāja idhekaccāni vedayitāni uppajjanti,

semhasamuṭṭhānāni'pi kho mahārāja idhekaccāni vedayitāni uppajjanti, sannipātajāni'pi kho

mahārāja idhekaccāni vedayitāni uppajjanti, utuparināmajāni'pi kho mahārāja idhekaccāni

vedayitāni uppajjanti, visamaparihārajāni'pi kho mahārāja idhekaccāni vedayitāni uppajjanti,

opakkamikāni'pi kho mahārāja idhekaccāni vedayitāni uppajjanti, kammavipākajāni'pi kho

mahārāja idhekaccāni vedayitāni uppajjanti. Imehi kho mahārāja aṭṭhahi kāraṇehi puthū

sattā vedanā vediyanti. Tattha ye te puggalā 'satte kammaṃ vibādhatī'ti vadeyyuṃ te ime

hontā kāraṇaṃ paṭibāhanti. Tesaṃ taṃ vacanaṃ micchā" ti.

4. "Bhante nāgasena, yañca vātikaṃ yañca pittikaṃ yañca semhikaṃ yañca sannipātikaṃ yañca

utupariṇāmajaṃ yañca visamaparibhārajaṃ yañca opakkamikaṃ, sabbe te kammasamuṭṭhānā

yeva. Kammeneva te sabbe sambhavantī" ti.

"Yadi mahārāja te sabbe'pi kammasamuṭṭhānā vā ābādhā bhaveyyuṃ, na tesaṃ koṭṭhāsato

lakkhaṇāni bhaveyyuṃ. Vāto kho mahārāja kuppamāno dasavidhena kuppati: sītena

uṇhena jighacchāya pipāsāya atibhuttena ṭhānena padhānena ādhāvanena upakkamena

kammavipākena tatra ye te navavidhā, na te atīte, na anāgate, vattamānake bhave

uppajjanti. Tasmā na vattabbā 'kammasambhavā sabbā vedanā'ti. Pittaṃ mahārāja

kuppamānaṃ tividhena kuppati sītena uṇhena visamabhojanena. Semhaṃ mahārāja

kuppamānaṃ tividhena kuppati sītena uṇhena annapānena. Yo ca mahārāja vāto yañca

pittaṃ yañca semhaṃ, tehi tehi kopehi kuppitvā missī hutvā sakaṃ sakaṃ vedanaṃ

ākaḍḍhati. Utupariṇāmajā mahārāja vedanā utupariṇāmena uppajjanti, visamaparihārajā

vedanā visamaparihārena uppajjati opakkamikā

[SL Page 126] [\x 126/]

Mahārāja vedanā atthi kiriyā, atthi kammavipākā. Kammavipākajā vedanā pubbe katena

kammena uppajjati. Iti kho mahārāja appaṃ kammavipākajaṃ, bahutaraṃ avasesaṃ tattha

bālā [PTS Page 136 [\q 136/] ']sabbaṃ kammavipākajaṃ yevā'ti atidhāvanti tassa

kammassa-47. Na sakkā vinā buddhañāṇena vavatthānaṃ kātuṃ yaṃ pana mahārāja

bhagavato pādo sakalikāya khato, taṃ vedayitaṃ neva vātasamuṭṭhānaṃ, na

pittasamuṭṭhānaṃ, na semhasamuṭṭhānaṃ, na sannipātikaṃ, na utupariṇāmajaṃ, na

visamaparihārajaṃ. Na kammavipākajaṃ, opakkamikaṃ yeva devadatto hi mahārāja bahūni

jātisatasahassāni tathāgate āghātaṃ bandhi. So tena āghātena mahatiṃ garuṃ silaṃ gahetvā

'matthake pātessāmī'ti muṃci. Uthaññe dveselā āgantvā taṃ silaṃ tathāgataṃ asampattaṃ

yeva sampaṭicchiṃsu. Tāsaṃ pahārena papaṭikā bhijjitvā bhagavato pāde patitvā ruhiraṃ

uppādesi. Kammavipākato vā mahārāja bhagavato esā vedanā nibbattā kiriyato vā.

Tatuddhaṃ natthaññā vedanā. Yathā mahārāja khettaduṭṭhatāya vā bījaṃ na sambhavati

bījaduṭṭhatāya vā, evameva kho mahārāja kammavipākato vā bhagavato esā vedanā

nibbattā kiriyato vā, tatuddhaṃ natthaññā vedanā. Yathā vā pana mahārāja

koṭṭhaduṭṭhatāya vā bhojanaṃ visamaṃ pariṇamati āhāraduṭṭhatāya vā, evameva kho

mahārāja kammavipākato vā bhagavato esā vedanā nibbattā kiriyato vā. Tatuddhaṃ

natthaññā vedanā. Api ca mahārāja natthi bhagavato kammavipākajā vedanā. Natthi

visamaparihārajā vedanā. Avasesehi samuṭṭhānehi bhagavato vedanā uppajjati. Tāya ca

pana vedanāya na sakkā bhagavantaṃ jīvitā voropetuṃ. Nipatanti mahārāja imasmiṃ

catummahābhūtike kāye iṭṭhāniṭṭhasubhāsubhavedanā. Idha mahārāja ākāse khitto leḍḍū

mahāpaṭhaviyā nipatati. Api nu kho so mahārāja leḍḍū pubbe katena mahāpaṭhaviyā

nipatatī?" Ti.

5. "Na hi bhante. Natthi so bhante hetu mahāpaṭhaviyā yena hetunā mahāpaṭhavī

kusalākusalavipākaṃ paṭisaṃvedeyya [PTS Page 137] [\q 137/] paccuppannena bhante

akammakena hetunā so leḍḍu mahāpaṭhaviyā nipatatī" ti.

"Yathā mahārāja mahāpaṭhavī, evaṃ tathāgato daṭṭhabbo. Yathā leḍḍū pubbe akatena

mahāpaṭhaviyaṃ nipatati, evameva kho mahārāja tathāgatassa pubbe akatena sā sakalikā

pāde nipatitā. Idha pana mahārāja manussā mahāpaṭhaviyaṃ bhindanti ca khaṇanti ca, api

nu kho te mahārāja manussā pubbe katena mahāpaṭhaviṃ bhindanti ca khaṇanti vā?" Ti.

"Na hi bhante" ti.

------------

47. Taṃ kammaṃ (ma).

[SL Page 127] [\x 127/]

"Evameva kho mahārāja yā sā sakalikā bhagavato pāde nipatitā, na sā sakalikā pubbe katena

bhagavato pāde nipatinatā. Yo'pi mahārāja bhagavato lohitapakkhandikābādho uppanne,

so'pi ābādho na pubbe katena uppanno, sannipātikeneva uppanno. Ye keci mahārāja

bhagavato kāyikā ābādhā uppannā, na te kammābhinibbattā, channaṃ etesaṃ

samuṭṭhānānaṃ aññatarato nibbattā bhāsitampetaṃ mahārāja bhagavatā devātidevena

saṃyuttanikāyavaralañjake moliyasīvake veyyākaraṇe:

'Pittasamuṭhānāni'pi kho sīvaka idhekaccāni vedayitāni uppajjanti. Sāmampi kho etaṃ

sīvaka veditabbaṃ yathā pittasamuṭṭhānāni'pi idhekaccāni vedayitāni uppajjanti. Lokassapi

kho etaṃ sīvaka saccasammataṃ yathā pittasamuṭṭhānāni'pi idhekaccāni vedayitāni

uppajjanti. Tatra sīvaka ye te samaṇabrāhmaṇā evaṃvādino evaṃdiṭṭhino yaṃ kiñcāyaṃ

purisapuggalo paṭisaṃvedeti sukhaṃ vā dukkhaṃ vā adukkhamasukhaṃ vā sabbantaṃ

pubbekatahetu'ti, yañca sāmaṃ ñātaṃ tañca atidhāvanti, yaṃ ca loke saccasammataṃ, taṃ ca

atidhāvanti. Tasmā tesaṃ samaṇabrāhmaṇānaṃ micchā'ti vadāmi. 'Semhasamuṭṭhānāni'pi

kho sīvaka idhekaccāni vedayitāni uppajjanti. Sāmampi kho etaṃsīvaka veditabbaṃ yathā

semhasamuṭṭhānāni'pi idhekaccāni vedayitāni uppajjanti. Lokassapi kho etaṃ sīvaka

saccasammataṃ yathā semhasamuṭṭhānāni'pi idhekaccāni vedayitāni uppajjanti. Tatra

sīvaka ye te samaṇabrāhmaṇā evaṃvādino evaṃdiṭṭhino yaṃ kiñcā yaṃ purisapuggalo

paṭisaṃvedeti sukhaṃ vā dukkhaṃ vā adukkhamasukhaṃ vā sabbantaṃ pubbekatahetu'ti,

yañca sāmaṃ ñātaṃ tañca atidhāvanti, yaṃ ca loke saccasammataṃ, taṃ ca atidhāvanti. Tasmā

tesaṃ samaṇabrāhmaṇānaṃ micchā'ti vadāmi. 'Vātasamuṭhānāni'pi kho sīvaka idhekaccāni

vedayitāni uppajjanti. Sāmampi kho etaṃsīvaka veditabbaṃ yathā vātasamuṭṭhānāni'pi

idhekaccāni vedayitāni uppajjanti. Lokassapi kho etaṃ sīvaka saccasammataṃ yathā

vātasamuṭṭhānāni'pi idhekaccāni vedayitāni uppajjanti. Tatra sīvaka ye te

samaṇabrāhmaṇā evaṃvādino evaṃdiṭṭhino yaṃ kiñcā yaṃ purisapuggalo paṭisaṃvedeti

sukhaṃ vā dukkhaṃ vā adukkhamasukhaṃ vā sabbantaṃ pubbekatahetu'ti, yañca sāmaṃ

ñātaṃ tañca atidhāvanti, yaṃ ca loke saccasammataṃ, taṃ ca atidhāvanti. Tasmā tesaṃ

samaṇabrāhmaṇānaṃ micchā'ti vadāmi. 'Sannipātasamuṭhānāni'pi kho sīvaka idhekaccāni

vedayitāni uppajjanti. Sāmampi kho etaṃ sīvaka veditabbaṃ yathā sannipātasamuṭṭhānāni'pi

idhekaccāni vedayitāni uppajjanti. Lokassapi kho etaṃ sīvaka saccasammataṃ yathā

sannipātasamuṭṭhānāni'pi idhekaccāni vedayitāni uppajjanti. Tatra sīvaka ye te

samaṇabrāhmaṇā evaṃvādino evaṃdiṭṭhino yaṃ kiñcā yaṃ purisapuggalo paṭisaṃvedeti

sukhaṃ vā dukkhaṃ vā adukkhamasukhaṃ vā sabbantaṃ pubbekatahetu'ti, yañca sāmaṃ

ñātaṃ tañca atidhāvanti, yaṃ ca loke saccasammataṃ, taṃ ca atidhāvanti. Tasmā tesaṃ

samaṇabrāhmaṇānaṃ micchā'ti vadāmi. 'Utuparināmajāni'pi kho sīvaka idhekaccāni

vedayitāni uppajjanti. Sāmampi kho etaṃ sīvaka veditabbaṃ yathā utuparināmajāni'pi

idhekaccāni vedayitāni uppajjanti. Lokassapi kho etaṃ sīvaka saccasammataṃ yathā

utuparināmajāni'pi idhekaccāni vedayitāni uppajjanti. Tatra sīvaka ye te samaṇabrāhmaṇā

evaṃvādino evaṃdiṭṭhino yaṃ kiñcā yaṃ purisapuggalo paṭisaṃvedeti sukhaṃ vā dukkhaṃ

vā adukkhamasukhaṃ vā sabbantaṃ pubbekatahetu'ti, yañca sāmaṃ ñātaṃ tañca atidhāvanti,

yaṃ ca loke saccasammataṃ, taṃ ca atidhāvanti. Tasmā tesaṃ samaṇabrāhmaṇānaṃ micchā'ti

vadāmi. 'Visamaparihārajāni'pi [PTS Page 138] [\q 138/] kho sīvaka idhekaccāni

vedayitāni uppajjanti. Sāmampi kho etaṃ sīvaka veditabbaṃ yathā visamaparihārajāni'pi

idhekaccāni vedayitāni uppajjanti. Lokassapi kho etaṃ sīvaka saccasammataṃ yathā

visamaparihārajāni'pi idhekaccāni vedayitāni uppajjanti. Tatra sīvaka ye te

samaṇabrāhmaṇā evaṃvādino evaṃdiṭṭhino yaṃ kiñcā yaṃ purisapuggalo paṭisaṃvedeti

sukhaṃ vā dukkhaṃ vā adukkhamasukhaṃ vā sabbantaṃ pubbekatahetu'ti, yañca sāmaṃ

ñātaṃ tañca atidhāvanti, yaṃ ca loke saccasammataṃ, taṃ ca atidhāvanti. Tasmā tesaṃ

samaṇabrāhmaṇānaṃ micchā'ti vadāmi. 'Opakkamikāni'pi kho sīvaka idhekaccāni

vedayitāni uppajjanti. Sāmampi kho etaṃsīvaka veditabbaṃ yathā opakkamikāni'pi

idhekaccāni vedayitāni uppajjanti. Lokassapi kho etaṃ sīvaka saccasammataṃ yathā

opakkamikāni'pi idhekaccāni vedayitāni uppajjanti. Tatra sīvaka ye te samaṇabrāhmaṇā

evaṃvādino evaṃdiṭṭhino yaṃ kiñcā yaṃ purisapuggalo paṭisaṃvedeti sukhaṃ vā dukkhaṃ

vā adukkhamasukhaṃ vā sabbantaṃ pubbekatahetu'ti, yañca sāmaṃ ñātaṃ tañca atidhāvanti,

yaṃ ca loke saccasammataṃ, taṃ ca atidhāvanti. Tasmā tesaṃ samaṇabrāhmaṇānaṃ micchā'ti

vadāmi. 'Kammavipākajāni'pi kho sīvaka idhekaccāni vedayitāni uppajjanti. Sāmampi kho

etaṃ sīvaka veditabbaṃ yathā kammavipākajāni'pi idhekaccāni vedayitāni uppajjanti.

Lokassapi kho etaṃ sīvaka saccasammataṃ yathā kammavipākajāni'pi idhekaccāni vedayitāni

uppajjanti. Tatra sīvaka ye te samaṇabrāhmaṇā evaṃvādino evaṃdiṭṭhino yaṃ kiñcā yaṃ

purisapuggalo paṭisaṃvedeti sukhaṃ vā dukkhaṃ vā adukkhamasukhaṃ vā sabbantaṃ

pubbekatahetu'ti, yañca sāmaṃ ñātaṃ tañca atidhāvanti, yaṃ ca loke saccasammataṃ, taṃ ca

atidhāvanti. Tasmā tesaṃ samaṇabrāhmaṇānaṃ micchā'ti vadāmī'ti.

Iti'pi mahārāja na sabbā vedanā kammavipākajā. Sabbaṃ mahārāja akusalaṃ jhāpetvā

bhagavā sabbaññutaṃ patto'ti evametaṃ dhārehī" ti.

"Sādhā bhante nāgasena evametaṃ tathā sampaṭicchāmī" ti.

Akusalacchedanapañho aṭṭhamo.

[SL Page 128] [\x 128/]

9. Uttarīkaraṇiyābhāva pañho.

1. "Bhante nāgasena tumhe bhaṇatha'yaṃ kiñci karaṇīyaṃ tathāgatassa, sabbantaṃ bodhiyā

yeva mūle pariniṭṭhitaṃ. Natthi tathāgatassa uttariṃ karaṇīyaṃ katassa vā paticayo'ti. Idañca

temāsaṃ paṭisallānaṃ dissati. Yadi bhante nāgasena yaṃ kiñci karaṇīyaṃ tathāgatassa

sabbantaṃ bodhiyā yeva mūle pariniṭṭhitaṃ, natthi tathāgatassa uttariṃ karaṇīyaṃ katassa

vā paticayo, tena hi'temāsaṃ paṭisallīno'ti yaṃ vacanaṃ, taṃ micchā yadi temāsaṃ

paṭisallīno, tena hi yaṃ kiñci karaṇīyaṃ tathāgatassa sabbantaṃ bodhiyāyeva mūle

pariniṭṭhitanti tampi vacanaṃ micchā. Natthi katakaraṇīyassa paṭisallānaṃ sakaraṇiyasseva

paṭisallānaṃ [PTS Page 139] [\q 139/] yathā nāma byādhitasseva bhesajjena karaṇīyaṃ

hoti abyādhitassa kiṃ bhesajjena? Chātasseva bhojanena karaṇīyaṃ hoti. Achātassa kiṃ

bhojanena? Evameva kho bhante nāgasena natthi katakaraṇīyassa paṭisallānaṃ

sakaraṇīyasseva paṭisallānaṃ ayampi ubhatokoṭiko pañho tavānuppatto so tayā

nibbāhitabbo" ti.

2. Yaṃ kiñci mahārāja karaṇīyaṃ tathāgatassa sabbantaṃ bodhiyā yeva mūle pariniṭṭhitaṃ.

Natthi tathāgatassa uttariṃ karaṇīyaṃ katassa vā paticayo bhagavā ca temāsaṃ paṭisallīno.

Paṭisallānaṃ kho mahārāja bahuguṇaṃ. Sabbe'pi tathāgatā paṭisallīyitvā sabbaññutaṃ pattā.

Taṃ te sukataguṇamanussarantā paṭisallānaṃ sevanti. Yathā mahārāja puriso rañño santikā

laddhavaro paṭiladdhabhogo taṃ sukataguṇamanussaranto aparāparaṃ rañño upaṭṭhānaṃ

eti, evameva kho mahārāja sabbe'pi tathāgatā paṭisallīyitvā sabbaññutaṃ pattā taṃ te

sukataguṇamanussarantā paṭisallānaṃ sevanti yathā vā pana masahārāja puriso āturo

dukkhito bāḷhagilano bhisakkamupasevitvā sotthimanuppatto, taṃ sukataguṇamanussaranto

aparāparaṃ bhisakkamupasevati, evameva kho mahārāja sabbe'pi tathāgatā paṭisallīyitvā

sabbaññutaṃ pattā. Taṃ te sukataguṇamanussarantā paṭisallānaṃ sevanti.

3. Aṭṭhavīsati kho panime mahārāja paṭisallānaguṇā ye guṇe samanupassantā tathāgatā

paṭisallānaṃ sevanti katame aṭṭhavīsati? Idha mahārāja paṭisallānaṃ paṭisallīyamāno

attānaṃ rakkhati, āyu vaḍḍheti, balaṃ deti, vajjaṃ pidahati, ayasaṃ apaneti, yasamūpaneti,

aratiṃ vinodeti, ratimūpadahati, bhayamapaneti, vesārajjaṃ karoti, kosajjamapaneti,

viriyamahijaneti, rāgamapaneti, dosamapaneti, mohamapaneti, mānaṃ nihanti,

[SL Page 129] [\x 129/]

Vitakkaṃ bhañjati, cittaṃ ekaggaṃ karoti, mānasaṃ snehayati48. [PTS Page 140] [\q 140/]

hāsaṃ janeti, garukaṃ karoti, lābhamuppādayati, namassiyaṃ karoti, pītiṃ pāpeti, pāmojjaṃ

karoti, saṅkhārānaṃ sabhāvaṃ dassayati, bhavapaṭisandhiṃ ugghāṭeti, sabbasāmaññaṃ deti.

Ime kho mahārāja aṭṭhavīsati paṭisallānaguṇā, ye guṇe samanupassantā tathāgatā

paṭisallānaṃ sevanti.

Api ca mahārāja tathāgatā santaṃ sukhaṃ samāpattiratimanubhavitukāmā paṭisallānaṃ

sevanti pariyositasaṃkappā. Catūhi kho mahārāja kāraṇehi tathāgatā paṭisallānaṃ sevanti.

Katamehi catūhi? Vihāraphāsutāya'pi mahārāja tathāgatā paṭisallānaṃ sevanti,

anavajjaguṇabahulatāya'pi tathāgatā paṭisallānaṃ sevanti. Asesaariyavithito'pi tathāgatā

paṭisallānaṃ sevanti. Sabbabuddhānaṃ thutavaṇṇitapasatthato'pi tathāgatā paṭisallānaṃ

sevanti. Imehi kho mahārāja catūhi kāraṇehi tathāgatā paṭisallānaṃ sevanti. Iti kho mahārāja

tathāgatā na sakaraṇīyattā, na katassa paṭicayāya paṭisāllānaṃ sevanti. Atha kho

guṇavisesadassāvitāya tathāgatā paṭisallānaṃ sevantī"ti.

"Sādhu bhante nāgasena evametaṃ tathā sampaṭicchāmī" ti.

Uttarikaraṇīyābhāvapañho navamo.

10. Iddhipādabala pañho.

1. "Bhante nāgasena, bhāsitampetaṃ bhagavatā: tathāgatassa kho ānanda cattāro idhipādā

bhāvitā bahulīkatā yānīkatā vatthukatā anuṭṭhitā paracitā susamāraddhā. Ākaṅkhamāno

ānanda tathāgato kappaṃ vā tiṭṭheyya kappāvasesaṃ vā'ti. Puna ca bhaṇitaṃ: ito tiṇṇaṃ

māsānaṃ accayena [PTS Page 141] [\q 141/] tathāgato parinibbāyissatī"ti. Yadi bhante

nāgasena bhagavatā bhaṇitaṃ " tathāgatassa kho ānanda cattāro idhipādā bhāvitā bahulīkatā

yānīkatā vatthukatā anuṭṭhitā paricitā susamāraddhā. Ākaṅkhamāno ānanda tathāgato

kappaṃ vā tiṭṭheyya kappāvasesaṃ vā'ti. Tena hi temāsaparicchedo micchā. Yadi

temāsaparicchedaṃ saccaṃ, tena hi 'kappaṃ vā tiṭṭheyya kappāvasesaṃ vā' ti, tampi vacanaṃ

micchā. Natthi tathāgatānaṃ aṭṭhāne gajjitaṃ. Amoghavacanā buddhā bhagavanto

tathavacanā advejjhavacanā-49. Ayampi ubhatokoṭiko pañho gambhīro sunipuṇo

dunnijjhāpayo. So tavānuppatto bhindetaṃ diṭṭhijālaṃ. Ekaṃse ṭhapaya. Bhinda

parappavādanti.

-------------

48. Sobhayati. (Sīmu. ) 49. Abhejjavacanā. (Sī. Mu. )

[SL Page 130] [\x 130/]

2. "Bhāsitampetaṃ mahārāja bhagavatā tathāgatassa kho ānanda cattāro idhipādā bhāvitā

bahulīkatā yānīkatā vatthukatā anuṭṭhitā paricitā susamāraddhā. Ākaṅkhamāno ānanda

tathāgato kappaṃ vā tiṭṭheyya kappāvasesaṃ vā'ti. Temāsaparicchedo ca bhaṇito. So ca pana

kappo āyukappo vuccati. Na mahārāja bhagavā attano balaṃ kittayamāno evamāha.

Iddhibalaṃ pana mahārāja bhagavā parikittayamāno evamāha: tathāgatassa kho ānanda

cattāro idhipādā bhāvitā bahulīkatā yānīkatā vatthukatā anuṭṭhitā paricitā susamāraddhā.

Ākaṅkhamāno ānanda tathāgato kappaṃ vā tiṭṭheyya kappāvasesaṃ vā'ti. Yathā mahārāja

rañño assājānīyo bhaveyya sīghagati anilajavo. Tassa rājā javabalaṃ parikittayanto

sanegamajānapadabhaṭabalabrāhmaṇagahapatikaamaccajanamajjhe evaṃ vadeyya

'ākaṅkhamāno me bho ayaṃ hayavaro sāgarajalapariyantaṃ mahiṃ anuvicaritvā khaṇena

idhāgaccheyyā'ti. Na ca taṃ javagatiṃ tassaṃ parisāyaṃ dasseyya. Vijjati ca so javo tassa.

Samattho ca so khaṇena sāgarajalapariyantaṃ mahiṃ anuvicarituṃ. Evameva kho mahārāja

bhagavā attano iddhibalaṃ parikittayamāno evamāha. Tampi tevijjānaṃ jaḷabhiññānaṃ

arahantānaṃ vimalakhīṇāsavānaṃ devamanussānañca majjhe nisīditvā bhaṇitaṃ:

tathāgatassa kho ānanda cattāro iddhipādā bhāvitā bahulīkatā yānīkatā vatthukatā

anuṭṭhitā paricitā susamāraddhā. Ākaṅkhamāno ānanda tathāgato kappaṃ vā tiṭṭheyya

kappāvasesaṃ vā'ti. Vijjati ca taṃ mahārāja iddhibalaṃ bhagavato. Samattho ca bhagavā

iddhibalena kappaṃ vā ṭhātuṃ kappāvasesaṃ vā. Na ca bhagavā [PTS Page 142] [\q 142/]

iddhibalaṃ tassaṃ parisāyaṃ dasseti. Anatthiko mahārāja bhagavā sabbabhavehi garahitā

ca tathāgatassa sabbabhavā. Bhāsitampetaṃ mahārāja bhagavatā: seyyathāpi bhikkhave

appamattako'pi gutho duggandho hoti, evameva kho ahaṃ bhikkhave appamattakampi

bhavaṃ na vaṇṇemi antamaso accharāsaṅghātamattampiti. Api nū kho mahārāja bhagavā

sabbabhavagatiyoniyo guthasamā disvā iddhibalaṃ nissāya bhavesu chandarāgaṃ kareyyā?!

Ti.

"Na hi bhante"

"Tena hi mahārāja, bhagavā iddhibalaṃ parikittayamāno evarūpaṃ

buddhasīhanādamabhinadī" ti.

"Sādhu bhante nāgasena, evametaṃ tathā sampaṭicchāmī"ti.

Iddhibaladassanapañho dasamo.

Paṭhamo iddhibalavaggo.

(Imasmiṃ vagge dasa pañhā. )

[SL Page 131] [\x 131/]

2. Abhejjavaggo

Khuddānukhuddakapañho

1. "Bhante nāgasena bhāsitampetaṃ bhagavatā: "abhiññeyyāhaṃ bhikkhave dhammaṃ

desemi, no anabhiññāyā"ti. Puna ca vinayapaññattiyā evaṃ bhaṇitaṃ 'ākaṅkhamāno ānanda

saṅgho mamaccayena khuddānukhuddakāni sikkhāpadāni samūhantu'ti. Kinnukho bhante

nāgasena khuddānukhuddakāni sikkhāpadāni duppaññattāni. Udāhu avatthusmiṃ ajānitvā

paññattāni, yaṃ bhagavā attano accayena khuddānukhuddakāni sikkhāpadāni

samūhanāpeti? Yadi bhante nāgasena bhagavatā bhaṇitaṃ 'abhiññeyyāhaṃ bhikkhave

dhammaṃ desemi, no anabhiññāyā'ti. Tena hi 'ākaṅkhamāno ānanda saṅgho mamaccayena

khuddānukhuddakāni sikkhāpadāni samūhantu'ti yaṃ vacanaṃ, taṃ micchā yadi tathāgatena

[PTS Page 143] [\q 143/] vinayapaññattiyā evaṃ bhaṇitaṃ 'ākaṅkhamāno ānanda saṅgho

mamaccayena khuddānukhuddakāni sikkhāpadāni samūhanatu'ti. Tena hi 'abhiññeyyāhaṃ

bhikkhave dhammaṃ desemi, no anabhiññāyā'ti tampi vacanaṃ micchā. Ayampi

ubhatokoṭiko pañho saṇhosukhumosunipuṇo sugambhiro dunnijjhāpayo. So tavānuppatto.

Tattha te ñāṇabalavipphāraṃ dassehī" ti.

"Bhāsitampetaṃ mahārāja bhagavatā: 'abhiññeyyāhaṃ bhikkhave dhammaṃ desemi, no

anabhiññāyā'ti. Vinayapaññattiyā'pi evaṃ bhaṇitaṃ 'ākaṅkhamāno ānanda saṅgho

mamaccayena khuddānukhuddakāni sikkhāpadāni samūhantu'ti. Taṃ pana mahārāja

tathāgato bhikkhū vīmaṃsamāno āha ukkaḍḍhissanti-50. Nu kho mama sāvakā mayā

vissajjāpiyamānā mamaccayena khuddānukhuddakāni sikhāpadāni udāhu ādiyissantī'ti.

Yathā mahārāja rājā cakkavattī putte evaṃ vadeyya 'ayaṃ kho tātā mahājanapado

sabbadisāsu sāgarapariyanto dukkaro tātā tāvatakena balena dhāretuṃ. Etha tumhe tātā.

Mamaccayena paccantedese pajahathā'ti-51. Api nu kho te mahārāja kumārā pituaccayena

hatthagataṃ janapadaṃ sabbe te paccante dese muñceyyunti. ?"

"Na hi bhante. Rājāno bhante luddhatarā. Kumārā rajjalobhena taduttariṃ diguṇatiguṇaṃ

janapadaṃ parikaḍḍheyyuṃ, kiṃ pana te hatthagataṃ janapadaṃ muñceyyunti?"

---------

50. Ussakkissanti, ukkasissanti, ukkalissanti (kesuci) 51. Paṭimuñcathāti (kesuci)

[SL Page 132] [\x 132/]

"Evameva kho mahārāja tathāgato bhikkhū vīmaṃsamāno evamāha 'ākaṅkhamāno ānanda

saṅgho mamaccayena khuddānukhuddakāni sikkhāpadāni samūhantu'ti. Dukkhaparimuttiyā

mahārāja buddhaputtā dhammalobhena aññampi uttariṃ diyaḍḍhasikkhāpadasataṃ

gopeyyuṃ, kiṃ pana pakatipaññattaṃ sikakhāpadaṃ muñceyyunti!. "

"Bhante nāgasena yaṃ bhagavā āha 'khuddānukhuddakāni [PTS Page 144] [\q 144/]

sikkhāpadānī'ti, etthāyaṃ jano sammūḷho vimatijāto adhikato saṃsayaṃ pakkhanno. -52

Katamāni tāni khuddakāni sikkhāpadāni? Katamāni anukhuddakāni sikkhāpadānī?" Ti.

"Dukkaṭaṃ mahārāja khuddakasikkhāpadaṃ. Dubbhāsitaṃ anukhuddakasikkhāpadaṃ. Imāni

dve khuddākhuddakāni sikkhāpadāni. Pubbakehi mahārāja mahātherehi ettha vimati

uppaditā. Tehi'pi ekajjhaṃ na kato 'dhammasaṇṭhitipariyāye bhagavatā eso pañho

upadiṭṭho" ti.

"Ciranikkhittaṃ bhante nāgasena jinarahassaṃ ajjetarahi loke vivaṭaṃ pākaṭaṃ katanti. "

Khuddānukhuddakapañho paṭhamo.

2. hapanīyabyākaraṇapañho.

1. Bhante nāgasena bhāsitampetaṃ bhagavatā 'natthānanda tathāgatassa dhammesu

ācariyamuṭṭhi'ti. Puna ca therena māluṅkyaputtena pañhaṃ puṭṭho na vyākāsi. Eso kho

bhante nāgasena pañho dvayanto ekantanissito bhavissati ajānanena vā guyhakaraṇena vā.

Yadi bhante nāgasena bhagavatā bhaṇitaṃ. 'Natthānanda tathāgatassa dhammesu

ācariyamuṭṭhi'ti, tena hi therassa māluṅkyaputtassa ajānantena na vyākataṃ. Yadi jānantena

na vyākataṃ, tena hi atthi tathāgatassa dhammesu ācariyamuṭṭhi. Ayampi ubhatokoṭiko

pañho tavānuppatto so tayā nibbāhitabbo" ti.

2. "Bhāsitampetaṃ mahārāja bhagavatā 'natthānanda tathāgatassa dhammesu

ācariyamuṭṭhi'ti avyākato ca therena māluṅkyaputtena pucchito pañho. Tañca pana na

ajānanena na guyhakaraṇena. Cattārimāni mahārāja pañhabyākaraṇāni. Katamāni cattāri?

Ekaṃsabyākaraṇīyo pañho, vibhajjabyākaraṇīyo pañho, paṭipucchābyākaraṇīyo pañho,

ṭhapanīyo pañho'ti. Katamo ca mahārāja ekaṃsabyākaraṇīyo pañho. Rūpaṃ aniccanti

[PTS Page 145] [\q 145/]

-------------

52. Pakkanto. (Sī. Mu. ) Pakkhando (ma. )

[SL Page 133] [\x 133/]

Ekaṃsabyākaraṇīyo pañho. Vedanā aniccā'ti, saññā aniccā'ti, saṅkhārā aniccā'ti viññāṇaṃ

aniccanti ekaṃsabyākaraṇīyo pañho. Ayaṃ ekaṃsabyākaraṇīyo pañho.

Katamo vibhajjabyākaraṇīyo pañho? Aniccaṃ pana rūpanti vibhajjabyākaraṇīyo pañho.

Aniccā pana vedanā'ti, aniccā pana saññā'ti, aniccā pana saṅkhārā'ti, aniccaṃ pana

viññāṇanti vibhajjabyākaraṇīyo pañho ayaṃ vibhajjabyākaraṇīyo pañho.

Katamo paṭipucchābyākaraṇīyo pañho? Kinnu kho cakkhunā sabbaṃ vijānāti?'Ti, ayaṃ

paṭipucchābyākaraṇīyo pañho.

Katamo ṭhapanīyo pañho? Sassato loko?Ti ṭhapanīyo pañho asassato loko?Ti, anattavā

loko?Ti, ananto loko?Ti, antavā ca ananto ca loko?Ti, nevantavā nānanto loko?Ti, taṃ jīvaṃ

taṃ sarīranti? Aññaṃ jīvaṃ aññaṃ sarīranti?, Hoti tathāgato parammaraṇā?Ti, na hoti

tathāgato parammaraṇā?Ti, hoti ca na hoti ca tathāgato parammaraṇā?Ti, neva hoti na na

hoti tathāgato parammaraṇā?Ti ṭhapanīyo pañho. Ayaṃ ṭhapanīyo pañho. Bhagavā

mahārāja therassa māluṅkyaputtassa taṃ ṭhapanīyaṃ pañhaṃ na byākāsi. So pana pañho

kiṃkāraṇā ṭhapanīyo? Na tassa dīpanāya hetu vā kāraṇaṃ vā atthi tasmā so pañho

ṭhapanīyo. Natthi buddhānaṃ bhagavantānaṃ akāraṇaṃ ahetukaṃ giramudiraṇanti.

"Sādhu bhante nāgasena. Evametaṃ tathā sampaṭicchāmī" ti.

hapanīyāvyākaraṇapañho dutiyo.

3. Maccubhāyanābhāyanapañho

1. "Bhante nāgasena bhāsitampetaṃ bhagavatā 'sabbe tasanti daṇḍassa sabbe bhāyanti

maccuno'ti. Puna ca bhaṇitaṃ 'arahā sabbabhayamatikkanto'ti. Kinnu kho bhante nāgasena

arahā sabbadaṇḍabhayā [PTS Page 146] [\q 146/] nattasati? Niraye vā nerayikā sattā

jalitā kuthitā tattā santattā tamhā jalitaggijālakā mahānirayā cavamānā maccuno bhāyantī?Ti.

Yadi bhante nāgasena bhagavatā bhaṇitaṃ 'sabbe tasanti daṇḍassa sabbe bhāyanti

maccuno'ti, tena hi arahā sabbabhayamatikkanto'ti yaṃ vacanaṃ, taṃ micchā. Yadi bhagavatā

bhaṇitaṃ 'arahā sabbabhayamatikkanto'ti, tena hi 'sabbe tasanti daṇḍassa sabbe bhāyanti

maccuno'ti tampi vacanaṃ micchā. Ayampi ubatokoṭiko pañho tavānuppatto. So tayā

nibbāhitabbo"ti.

[SL Page 134] [\x 134/]

"Netaṃ mahārāja vacanaṃ bhagavatā arahante upādāya bhaṇitaṃ 'sabbe tasanti daṇḍassa

sabbe bhāyanti maccuno'ti. hapitā arahanto tasmiṃ vatthusmiṃ. Samuhato bhayahetu

arahantehi. Ye te mahārāja sattā sakkilesā, yesañca adhimattā attānudiṭṭhi, ye ca

sukhadukkhesu unnatāvanatā, te upādāya bhagavatā bhaṇitaṃ 'sabbe tasanti daṇḍassa

sabbe bhāyanti maccuno'ti. Arahato mahārāja sabbagati upacchinnā, yoni viddhaṃsitā,

paṭisandhi upahatā, bhaggā ca phāsukā, samūhatā-53. Sabbabhavahetuyo, samucchinnā

sabbasaṅkhārā-54, hatā kusalā ca akusalā-55, vihatā avijjā, abījaṃ viññāṇaṃ kataṃ daḍḍhā

sabbakilesā, ativattā lokadhammā-56. Tasmā arahā na santasati sabbabhayehi idha mahārāja

rañño cattāro mahāmattā bhaveyyuṃ, anurattā-57. Laddhayasā vissāsikā ṭhapitā mahati

issariyaṭṭhāne. Atha rājā kismici karaṇīye samuppanne yāvatā sakavijite janā, sabbe te

āṇāpeyya-58 'sabbeva me baliṃ karontu, sodhetha tumhe cattāro mahāmattā taṃ

karaṇīyanni'. Api nū kho mahārāja tesaṃ catunnaṃ mahāmattānaṃ balibhayā santāso

uppajjeyyā?'Ti.

"Na hi bhante" ti.

"Kena kāraṇena mahārājā?" Ti.

" hapitā te bhante raññā uttame ṭhāne. Natthi tesaṃ bali. Samatikkantabalino te. Avasese

upādāya raññā [PTS Page 147] [\q 147/] āṇāpitaṃ 'sabbeva me baliṃ karontu'ti.

Evameva kho mahārāja netaṃ vacanaṃ bhagavatā arahante upādāya bhaṇitaṃ. hapito arahā

tasmiṃ vatthusmiṃ. Samūhato bhayahetu arahato ye te mahārāja sattā sakkilesā, yesañca

adhimattā attānudiṭṭhi, ye ca sukhadukkhesu unnatāvanatā, te upādāya bhagavatā bhaṇitaṃ

'sabbe tasanti daṇḍassa sabbe bāyanti maccuno'ti. Tasmā arahā nattasati sabbabhayehī'ti.

"Netaṃ bhante nāgasena vacanaṃ sāvasesaṃ. Niravasesavacanametaṃ 'sabbe'ti. Tattha me

uttariṃ kāraṇaṃ brūhi taṃ vacanaṃ patiṭṭhāpetunti. "

"Idha mahārāja gāme gāmasāmiko āṇāpakaṃ āṇāpeyya" ehi bho āṇāpaka yāvatā gāme

gāmikā te sabbe sīghaṃ mama santike sannipātehī'ti. So 'sādhu sāmī'ti sampaṭicchitvā

gāmamajjhe ṭhatvā tikkhattuṃ saddamanussāveyya, 'yāvatā gāme

-----------

53. Samūhato. 54. Appavattā saṃkhārā (sī. Mu. ) 55. Hataṃ kusalākusalaṃ(ma. ) 56.

Lokadhammesu (sī. Mu. ) 57. Anurakkhā (ma) 58. Sabbajanassa āṇāpeyya (sī. Mu. Ma)

[SL Page 135] [\x 135/]

Gāmikā te sabbe sīghasīghaṃ sāmino santike santipatantu'ti. Tato gāmikā āṇāpakassa

vacanena turitaturitā sannipatitvā gāmasāmikassa ārocenti 'sannipatitā sāmi sabbe gāmikā.

Yaṃ te karaṇīyaṃ, taṃ karohī'ti. Iti so mahārāja gāmisāmiko kuṭipurise-59. Sannipātento

sabbe gāmike āṇāpeti, te ca āṇattā na sabbesannipatanti, kuṭipurisā yeva sannipatanti,

'ettakā yeva me gāmikā'ti. Gāmisāmiko ca tathā sampaṭicchati. Aññe bahutarā anāgatā,

itthipurisā dāsidāsā bhatakā kammakarā gamikagilānā gomahisā ajelakā suvānā ye anāgatā

'sabbe te agaṇitā kuṭipuriseyeva upādāya āṇāpitattā sabbe santipatantu'ti. Evameva kho

mahārāja netaṃ vacanaṃ bhagavatā arahante upādāya bhaṇitaṃ. hapito arahā tasmiṃ

vatthusmiṃ, samūhato bhayahetu arahato. Ye te mahārāja sattā sakkilesā, yesañca adhimattā

attānudiṭṭhi, ye ca sukhadukkhesu unnatāvanatā, te upādāya bhagavatā bhaṇitaṃ 'sabbe

tasanti daṇḍassa sabbe bhāyanti [PTS Page 148] [\q 148/] maccuno'ti. Tasmā arahā

nattasati sabbabhayehi.

Atthi mahārāja sāvasesaṃ vacanaṃ sāvaseso attho. Atthi sāvasesaṃ vacanaṃ niravaseso attho.

Atthi niravasesaṃ vacanaṃ sāvaseso attho. Atthi niravasesaṃ vacanaṃ niravaseso attho. Tena

tena attho sampaṭicchitabbo.

Pañcavidhena mahārāja attho-60. Sampaṭicchitabbo: āhacca padena, rasena, ācariyavaṃsena,

adhippāyena, kāraṇuttariyatāya. Ettha hi āhaccapadanti suttaṃ adhippetaṃ. Raso'ti

suttānulomaṃ ācariyavaṃso'ti ācariyavādo. Adhippāyo'ti attano mati. Kāraṇuttariyatā ti

imehi catūhi sametaṃ kāraṇaṃ imehi kho mahārāja pañcahi kāraṇehi attho

sampaṭicchitabbo. Evameva so pañho suvinicchito hoti. "

2. "Hotu bhante nāgasena, tathā taṃ sampaṭicchāmi. hapito hotu arahā tasmiṃvatthusmiṃ.

Tasantu avasesā sattā. Niraye pana nerayikā sattā dukkhā tippā kaṭukā vedanā vediyamānā

jalitapajjalitasabbaṅgapaccaṅgā ruṇṇakāruññakanditaparidevitalālappitamukhā

asayhatibbadukkhābhibhūtā atāṇā asaraṇā asaraṇibhūtā anappasokāturā

antimapacchimagatikā ekantasokaparāyaṇā uṇhatikhiṇacaṇḍakharatapanatejavantā

bhīmabhayajanakaninnādamahāsaddā saṃsibbitachabbidhajālāmālāsamākulā samantā

satayojanānuppharaṇaccivegā kadariyā tapanā mahānirayā vacamānā maccuno bhāyantī" ti.

--------

59. Koṭike pūrise. (Kesuci potthakesu). 60. Pañcavidhehi mahārāja kāraṇahi (ma. )

[SL Page 136] [\x 136/]

"Nanu bhante nāgasena nirayo ekantadukkhavedaniyo?. Kissa pana te nerayikā sattā

ekantadukkhavedaniyā nirayā cavamānā maccuno bhāyanti? Kissa niraye ramantī?" Ti.

"Na te mahārāja nerayikā sattā niraye ramanti muccitu kāmā'va te nirayā. Maraṇasseso

mahārāja ānubhāvo yena tesaṃ santāso uppajjatī"ti.

"Etaṃ kho bhante nāgasena na saddahāmi yaṃ muccitukāmānaṃ [PTS Page 149] [\q 149/]

cutiyā santāso uppajjatī'ti. Hāsanīyaṃ bhante nāgasena taṃ ṭhānaṃ yaṃ te patthitaṃ

labhanti. Kāraṇena maṃ saññāpehī" ti.

3. Maraṇanti kho mahārāja etaṃ adiṭṭhasaccānaṃ tāsaniyaṭṭhānaṃ etthāyaṃ jano tasati ca

ubbijjati ca. Yo ca mahārāja kaṇhasappassa bhāyati, so maraṇassa bhāyanato

kaṇhasappassa bhāyati. Yo ca hatthissa bhāyati. So maraṇassa bhāyanto hatthissa bhāyati.

Yo ca sīhassa bhāyati. So maraṇassa bhāyanto sīhassa bhāyati. Yo ca vyagghassa bhāyati.

So maraṇassa bhāyanto vyagghassa bhāyati. Yo ca dīpissa bhāyati. So maraṇassa bhāyanto

dīpissa bhāyati. Yo ca acchassa bhāyati. So maraṇassa bhāyanto acchassa bhāyati. Yo ca

taracchassa bhāyati. So maraṇassa bhāyanto taracchassa bhāyati. Yo ca mahisassa bhāyati.

So maraṇassa bhāyanto mahisassa bhāyati. Yo ca gavayassa bhāyati. So maraṇassa

bhāyanto mahisassa bhāyati. Yo ca gavayassa bhāyati. So maraṇassa bhāyanto gavayassa

bhāyati. Yo ca aggissa bhāyati. So maraṇassa bhāyanto aggissa bhāyati. Yo ca udakassa

bhāyati. So maraṇassa bhāyanto udakassa bhāyati. Yo ca khāṇukassa bhāyati. So maraṇassa

bhāyanto khāṇukassa bhāyati. Yo ca kaṇṭakassa bhāyati. So maraṇassa bhāyanto

kaṇṭakassa bhāyati. Yo ca sattiyā bhāyati. So maraṇassa bhāyanto sattiyā bhāyati.

Maraṇasseso mahārāja sarasabhāvatejo yaṃ sakkilesā sattā maraṇassa tasanti bhāyanti

muccitukāmā'pi mahārāja nerayikā sattā maraṇassa tasanti. Idha mahārāja purisassa kāye

medo gaṇṭhi-61. Uppajjeyya, so tena rogena dukkhito upaddavā parimuccitukāmo

bhisakkaṃ sallakattaṃ āmantāpeyya, tassa so bhisakko sallakatto sampaṭicchitvā tassa

rogassa uddharaṇāya upakaraṇaṃ upaṭṭhapeyya, satthakaṃ tikhiṇaṃ kareyya, dahanasalākā

aggimhi pakkhipeyya, khāralavaṇaṃ nisadāya piṃsāpeyya, api nu kho mahārāja tassa

āturassa tikhiṇasatthakacchedanena yamakasalākādahanena khāraloṇappavesanena tāso

uppajjeyyā?"Ti.

"Āma bhante" ti.

4. "Iti mahārāja tassa āturassa rogā muccitukāmassāpi vedanābhayasantāso uppajjati.

Evameva kho mahārāja nirayā muccitukāmānampi nerayikānaṃ sattānaṃ maraṇabhayā tāso

uppajjati. Idha mahārāja puriso issarāparādhiko baddho saṅkhalikabandhanena gabbhe

pakkhitto parimuccitukāmo assa, tamenaṃ so issaro mocetukāmo pakkosāpeyya, api nu kho

mahārāja tassa issarāparādhikassa purisasasa 'katadoso [PTS Page 150] [\q 150/] aha'nti

jānantassa issaradassanena santāso uppajjeyyā?" Ti.

"Āma bhante"ti.

----------

61. Vedanāviddhāgaṇṭhikā (kesuci)

[SL Page 137] [\x 137/]

"Iti mahārāja tassa issarāparādhikassa purisassa muccitukāmassāpi issarabhayasantāso

uppajjati. Evameva kho mahārāja nirayā parimuccitukāmānampi nerayikānaṃ maraṇabhayā

santāso uppajjeyyā"ti.

"Aparampi bhante uttariṃ kāraṇaṃ brūhi yenāhaṃ kāraṇena okappeyyanti. "

5. "Idha mahārāja puriso daṭṭhavisena āsīvisena daṭṭho bhaveyya. So tena visavikārena

pateyya uppateyya vaṭṭeyya pavaṭṭeyya, athaññataro puriso balavantena mantapadena taṃ

daṭṭhavisaṃ āsīvisaṃ ānetvā taṃ daṭṭhavisaṃ paccāvamāpeyya-62, api nū kho mahārāja

tassa visagatassa purisassa tasmiṃ daṭṭhavise sappe sotthihetu upagacchantesantāso

uppajjeyyā?"Ti.

"Āma bhante" ti.

"Iti mahārāja tathārūpe abhimhi sotthihetu'pi upagacchante tassa santāso uppajjati, evameva

kho mahārāja nirayā parimuccitukāmānampi nerayikānaṃ sattānaṃ maraṇabhayā santāso

uppajjati. Aniṭṭhaṃ mahārāja sabbasattānaṃ maraṇaṃ. Tasmā nerayikā sattā nirayā

parimuccitukāmā'pi maccuno bhāyantī" ti.

"Sādhu bhante nāgasena evametaṃ tathā sampaṭicchāmī" ti.

Maccubhāyanābhāyanapañho tatiyo.

3. Maccupāsāmuttikapañho

1. "Bhante nāgasena bhāsitampetaṃ bhagavatā:

"Na antalikkhe na samuddamajjhe

Na pabbatānaṃ vivaraṃ pavissa, na vijjatī so jagatippadeso

Yatthaṭhitaṃ nappasaheyya maccuti" -63.

Puna bhagavatā parittā ca uddiṭṭhā, seyyathīdaṃ ratanasuttaṃ khandhaparittaṃ

moraparittaṃ dhajaggaparittaṃ [PTS Page 151] [\q 151/] āṭānāṭiyaparittaṃ

aṅgulimālaparittaṃ. Yadi bhante nāgasena ākāsagato'pi samuddamajjhagato'pi pāsāda - kuṭi

lena - guhā pababhāra - bila - girivivara -

---------

62. Paccāvapāpeyya (kesuci) 63. Yatthaṭṭhito muñceyya maca8cupāsā (kesuci) yatthaṭṭhito

muñceyya maca8cupāsā (kesuci)

[SL Page 138] [\x 138/]

Pabbatantaragato'pi na muccati maccupāsā, tena hi parittakammaṃ micchā. Yadi

parittakaraṇena maccupāsā parimutti bhavati, tena hi

"Na antalikkhe na samuddamajjhe

Na pabbatānaṃ vivaraṃ pavissa,

Na vijjatī so jagatippadeso

Yatthaṭhitaṃ nappasaheyya maccu'ti"

Yampivacanaṃ, taṃ micchā. Ayampi ubhatokoṭiko pañho gaṇṭhito'pi gaṇṭhitaro

tavānuppatto. So tayā nibbāhitabbo"ti.

2. "Bhāsitampetaṃ mahārāja bhagavatā:

"Na antalikkhe na samuddamajjhe

Na pabbatānaṃ vivaraṃ pavissa,

Na vijjatī so jagatippadeso

Yatthaṭhitaṃ nappasaheyya maccu'ti"

Parittā ca bhagavatā uddiṭṭhā. Tañca pana sāvasesāyukassa vayasampannassa

apetakammāvaraṇassa natthi mahārāja khīnāyukassa ṭhitiyā kiriyā vā upakkamo vā. Yathā

mahārāja matassa rukkhassa sukkhassa kolāpakassa nisnehassa uparuddhajīvitassa

gatāyusaṅkhārassa kumbhasahassenapi udakena ākirante allattaṃ vā pallavitaharitabhāvo vā

na bhaveyya, evameva kho mahārāja bhesajjaparittakammena natthi khīnāyukassa ṭhitiyā

kiriyā vā uppakkamo vā. Yāni tāni mahārāja mahiyā osadhāni bhesajjāni. Tāni'pi

khīnāyukassa akiccakarāni bhavanti. Sāvasesāyukaṃ mahārāja vayasampannaṃ

apetakammāvaraṇaṃ parittaṃ rakkhati gopeti. Tadatthāya bhagavatā parittā uddiṭṭhā. Yathā

mahārāja kassako paripakke dhaññe mate sassanāḷe udakappavesanaṃ vāreyya, yampana

sassaṃ taruṇaṃ meghasannibhaṃ vayasampannaṃ taṃ udakavaḍḍhiyā-64. Vaḍḍhati,

evameva kho mahārāja khīṇāyukassa bhesajjaparittakiriyā ṭhapitā [PTS Page 152] [\q 152/]

paṭikkhittā. Ye pana te manussā sāvasesāyukā vayasampannā, tesaṃ atthāya

parittabhesajjāni bhaṇitāni. Te parittabhesajjehi vaḍḍhantī" ti.

3. "Yadi bhante nāgasena khīnāyuko marati sāvasesāyuko jīvati. Tena hi parittabhesajjāni

niratthakāni hontī" ti.

"Diṭṭhapubbo pana tayā mahārāja koci rogo bhesajjehi paṭinivattito?" Ti.

"Āma bhante anekasatāni diṭṭhānī"" ti.

"Tena hi mahārāja 'parittabhesajjakiriyā niratthakā'ti yaṃ vacanaṃ, taṃ micchā bhavatī" ti.

----------

64. Udakavantiyā (sī. Mu)

[SL Page 139] [\x 139/]

"Dissanti bhante nāgasena vejjānaṃ upakkamā bhesajjapānānulepā tena tesaṃ upakakamena

rogo paṭinivattatī" ti.

"Parittāni'pi mahārājā parivattayamānānaṃ saddo sūyati, jivhā sūssati-65. Hadayaṃ

vyāvaṭṭati. Kaṇṭho āturati-66. Tena tesaṃ pavattena sabbe vyādhayo vūpasammanti, sabbā

ītiyo apagacchanti. Diṭṭhapubbo pana tayā mahārāja koci ahinā daṭṭho mantapadena visaṃ

pātiyamāno visaṃ cikkhassanto-67. Uṭṭhamadho āvamayamāno?" Ti.

4. "Āma bhante. Ajjetarahi'pi taṃ loke vattatī" ti.

"Tena hi mahārāja parittabhesajjakiriyā niratthakā'ti yaṃ vacanaṃ, taṃ micchā bhavati.

Kataparittaṃ hi mahārāja purisaṃ ḍasitukāmo ahi na ḍasati, vivaṭaṃ mukhaṃ pidahati.

Corānaṃ ukkhittalaguḷampi na sambhavati. Te laguḷaṃ muñcitvā pemaṃ karonti. Kupito'pi

hatthināgo samāgantvā uparamati. Pajjalitamahāaggikkandho'pi upagantvā nibbāyati. Visaṃ

halāhalampi khāyitaṃ agadaṃ sampajjati, āhāratthaṃ vā pharati. Vadhakā hantukāmā

upagantvā dāsabhūtā sampajjanti. Akkanto'pi pāso na sañcarati. Sutapubbaṃ pana tayā

mahārāja morassa kataparittassa sattavassasatāni-68. Luddako nāsakkhi pāsaṃ upanetuṃ.

Akataparittassa taṃ yeva divasaṃ pāsaṃ upanesīti. [PTS Page 153 [\q 153/] "]

"Āma bhante sūyati. Abbhuggato so saddo sadevake loke"ti.

5. "Tena hi mahārāja parittabhesajjakiriyā niratthikā'ti yaṃ vacanaṃ, taṃ micchā bhavati.

Sutapubbaṃ pana tayā mahārāja 'dānavo bhariyaṃ parirakkhanto samugge pakkhipitvā

gilitvā kucchinā pariharati. Atha kho vijjādharo tassa dānavassa mukhena pavisitvā tāya

saddhiṃ abhiramati. Yadā so dānavo aññāsi atha samuggaṃ vamitvā vivari. Samugge vivaṭe

vijjādharo yathākāmaṃ pakkamī" ti.

"Āma bhante sūyati, abbhuggato so'pi saddo sadevake loke" ti.

"Nanu so mahārāja vijjādhāro parittabalena gahaṇā mutto?" Ti.

"Āma bhante" ti.

"Tena hi mahārāja atthi parittabalanti?"

-------

65. Sukkhati. (Ma. Sī. Mu) 66. Ākurati. 67. Jikkhassanto (kesuci). 4. Satavassāni (kesuci).

[SL Page 140] [\x 140/]

6. "Sutapubbaṃ pana tayā mahārāja aparo'pi vijjādharo bārāṇasīrañño antepuremahesiyā

saddhiṃ sampaduṭṭho gahaṇaṃ patto samāno khaṇena adassanaṃ gatomantabalenā?" Ti.

"Āma bhante sūyatī" ti.

"Nanu so mahārāja vijjādharo parittabalena gahaṇā mutto?" Ti.

"Āma bhante" ti.

"Tena hi mahārāja atthi parittabalanti?"

"Bhante nāgasena kiṃ sabbe yeva parittaṃ rakkhatī? " Ti.

"Ekacce mahārāja rakkhati, ekacce na rakkhatī" ti.

"Tena hi bhante bhante nāgasena parittaṃ na sabbatthikanti?"

"Api nū kho mahārāja bhojanaṃ sabbesaṃ jīvitaṃ rakkhatī?" Ti.

"Ekacce bhante rakkhati, ekacce na rakkhatī?" Ti.

"Kiṃkāraṇā?" Ti.

"Yato bhante ekacce taṃ yeva bhojanaṃ atibhuñjitvā visūcikāya marantī" ti.

"Tena hi mahārāja bhojanaṃ na sabbesaṃ jīvitaṃ rakkhatī?" Ti.

"Dvīhī bhante nāgasena kāraṇehi bhojanaṃ jīvitaṃ harati. Atibhuttena vā usmādubbalatāya

vā. Āyudadaṃ-69. Bhante nāgasena bhojanaṃ durupacārena jīvitaṃ haratī" ti.

7. Evameva kho mahārāja parittaṃ ekacce rakkhati, ekacce na rakkhati. Tīhi mahārāja

kāraṇehi parittaṃ na [PTS Page 154] [\q 154/] rakkhati: kammāvaraṇena kilesāvaraṇena

asaddahanatāya. Sattānurakkhanaṃ mahārāja parittaṃ attanā katena ārakkhaṃ jahati. Yathā

mahārāja mātā puttaṃ kucchigataṃ poseti hitena upacārena janeti. Janayitvāna

asucimalasiṅghānikañca apanetvā uttamavarasugandhaṃ upalimpati. So aparena samayena

paresaṃ putte akkosante vā paharante vā pahāraṃ deti. Te tassa kujjhitvā parisāya

ākaḍḍhitvā taṃ gahetvā sāmino upanenti. Yadi pana tassā putto aparaddho hoti velātivatto,

atha naṃ sāmino manussā ākaḍḍhayamānā daṇḍamuggarājāṇumuṭṭhihi tāḷenti poṭhenti.

Api nu kho mahārāja tassa mātā labhati ākaḍḍhanaparikaḍḍhanagāhaṃ sāmino upanayataṃ

kātunti?"

-----------------

69. Āyudharaṃ (kesuci).

[SL Page 141] [\x 141/]

8. "Na hi bhante" ti.

"Kena kāraṇenā?" Ti.

"Attano bhante aparādhenā" ti.

"Evameva kho mahārāja sattānaṃ ārakkhaṃ attano aparādhena vañjhaṃ karotī" ti.

"Sādhu bhante nāgasena suvinicchito pañho. Gahanaṃ agahanaṃ kataṃ, andhakāro āloko

kato, viniveṭhitaṃ diṭṭhijālaṃ tvaṃ gaṇīvarapavaramāsajjā" ti.

Maccupāsāmuttikapañho catuttho.

5. Bhagavato lābhantarāyapañho.

1. " Bhante nāgasena, tumhe bhaṇatha 'lābhī tathāgato cīvara

piṇḍapātasenāsanagilānapaccayabhesajjaparikkhārāna'nti. Puna ca tathāgato pañcasālaṃ

brāhmaṇagāmaṃ piṇḍāya pavisitvā kiñcideva alabhitvā yathādhotena pattena nikkhanto'ti.

Yadi bhante nāgasena tathāgato lābhī

cīvarapiṇḍapātasenāsanagilānapaccayabhesajjaparikkhārānaṃ, tena hi pañcasālaṃ

brāhmaṇagāmaṃ piṇḍāya pavisitvā kiñcīdeva piṇḍapātaṃ alabhitvā yathādhotena pattena

nikkhanto'ti taṃ vacanaṃ micchā. Yadi pañcasālābrāhmaṇagāmaṃ piṇḍāya pavisitvā

kiñcideva piṇḍapātaṃ alabhitvā yathādhotena pattena nikkhanto, tena hi 'lābhī tathāgato

cīvarapiṇḍapātasenāsanagilānapaccayabhesajjaparikkhārānti' [PTS Page 155] [\q 155/]

tampi vacanaṃ micchā. Ayampi ubhatokoṭiko pañho sumahanto dunnibbeṭho tavānuppatto.

So tayā nibbāhitabbo" ti.

2. "Lābhī mahārāja tathāgato cīvarapiṇḍapātasenāsanagilānapaccayabhesajjaparikkhārānaṃ.

Pañcasālaṃ brāhmaṇagāmaṃ piṇḍāya pavisitvā kiṃcideva alahitvā yathādhotena pattena

nikkhanto. Tañca pana kammaṃ mārassa pāpimato kāraṇāti. "

"Tena hi bhante nāgasena bhagavato gaṇanapathavītivattakappe abhisaṅkhataṃ kusalaṃ

kinti niṭṭhitaṃ? Adhunuṭṭhitena mārena pāpimatā taṃ kusalabalavegavipphāraṃ kinti

pihitaṃ? Tena hi bhante nāgasena tasmiṃ vatthusmiṃ dvīsu ṭhānesu upavādo āgacchati,

kusalato pi akusalaṃ balavataraṃ hoti, buddhabalato'pi mārabalaṃ balavataraṃ hoti. Kena

kāraṇena rukkhassa mūlato'pi aggaṃ bhārataraṃ hoti. Guṇasamparikiṇṇato'pi pāpiyaṃ

balavataraṃ hotī?"Ti.

[SL Page 142] [\x 142/]

3. "Na hi mahārāja tāvakatena kusalato'pi akusalaṃ balavataraṃ nāma hoti, na

buddhabalato'pi mārabalaṃ balavataraṃ hoti. Api cettha kāraṇaṃ icchitabbaṃ. Yathā

mahārāja puriso rañño cakkavattissa madhuṃ vā madhupiṇḍikaṃ vā aññaṃ vā upāyanaṃ

abhihareyya, tamenaṃ rañño dvārapālo evaṃ vadeyya 'akālo hi bho ayaṃ rañño dassanāya,

tena hi bho tava upāyanaṃ gahetvā sīghasīghaṃ paṭinivatta. Mā te rājā daṇḍaṃ pāpeyyā'

ti. Tato so puriso daṇḍabhayā tasito ubbiggo taṃ upāyanaṃ ādāya sīghasīghaṃ

paṭinivatteyya. Api nū kho so mahārāja cakkavattī tāvatakena upāyanavikalamattakena

dvārapālato dubbalataro nāma hoti, aññaṃ vā pana kiṃci upāyanaṃ labheyyā?" Ti.

4. "Na hi bhante. Issāpakato so dvārapālo upāyanaṃ nivāreti. Aññena dvārena

satasahassaguṇampi rañño upāyanaṃ [PTS Page 156] [\q 156/] upetī"ti.

"Evameva kho mahārāja issāpakato māro pāpimā pañcasālake brāhmaṇagahapatike anvāvisi.

Aññāni pana anekāni devatāsatasahassāni amataṃ dibbojaṃ gahetvā upagatāni bhagavato

kāye ojaṃ odahissāmāti bhagavantaṃ namassamānā pañjalikāni ṭhitānī"ti.

"Hotu bhante nāgasena. Sulabhā bhagavato cattāro paccayā loke uttamapurisassa. Tāvatakaṃ

piṇḍiyaṃ yathicchitaṃ labbhati yācito bhagavā devamanussehi cattāro paccaye paribhuñjati.

Api ca kho pana mārassa yo adhippāyo so tāvatakena siddho. Yaṃ so bhagavato bhojanassa

antarāyamakāsi, ettha me bhante kaṅkhā nacchijjati. Vimatijāto'haṃ saṃsayaṃ pakkhanno. Na

me tattha mānasaṃ pakkhandati yaṃ tathāgatassa arahato sammāsambuddhassa sadevake

loke aggapuggalavarassa kusalavarapuññasambhavassa asamassa anupamassa

appaṭisamassa chavako lāmako paritto pāpo anariyo vipanno māro lābhantarāyamakāsī" ti.

5. "Cattāro kho mahārāja antarāyā: adiṭṭhantarāyo uddissakaṭantarāyo upakkhaṭantarāyo

paribhogantarāyo'ti. Tattha adiṭṭhantarāyo nāma anodissa adassanena ahisaṃkhaṭaṃ koci

antarāyaṃ karoti 'kiṃ parassa dinnenā'ti. Ayaṃ adiṭṭhantarāyo nāma. Katamo

uddissakaṭantarāyo? Idhekaccaṃ puggalaṃ upadisitvā uddissa bhojanaṃ paṭiyattaṃ hoti, taṃ

koci

[SL Page 143] [\x 143/]

Antarāyaṃ karoti. Ayaṃ uddissakaṭantarāyo nāma katamo upakkhaṭantarāyo? Idha yaṃ

kiñci upakkhaṭaṃ hoti apaṭiggahītaṃ. Tattha koci antarāyaṃ karoti. Ayaṃ upakkhaṭantarāyo

nāma. Katamo paribhogantarāyo? Idha yaṃ kiñci paribhogaṃ-70. Tattha koci antarāyaṃ

karoti. Ayaṃ paribhogantarāyo nāma. Ime kho mahārāja cattāro antarāyā. Yañca pana māro

pāpimā pañcasālake brāhmaṇagahapatike anvāvīsi, taṃ neva bhagavato paribhogaṃ na

upakkhaṭaṃ na uddissakaṭaṃ [PTS Page 157] [\q 157/] anāgataṃ asampattaṃ.

Adassanena tassa antarāyaṃ kataṃ. Taṃ pana nekassa bhagavato yeva. Atha kho ye te tena

samayena nikkhantā abbhāgatā, sabbe'pi te taṃ divasaṃ bhojanaṃ na labhiṃsu. Nāhantaṃ

mahārāja passāmi sadevake loke samārake sabrahmake sassamaṇabrāhmaṇiyā pajāya

sadevamanussāya yo tassa bhagavato uddissakaṭassa upakkhaṭassa paribhogantarāyaṃ

kareyya. Sace koci issāya uddissakaṭassa upakkhaṭassa paribhogantarāyaṃ kareyya-71.

Phaleyya tassa muddhā satadhā vā sahassadhā vā.

6. Cattāro'me mahārāja tathāgatassa kenaci anāvaraṇīyā guṇā. Katame cattāro? Lābho

mahārāja bhagavato uddissakaṭo upakkhaṭo. Na sakkā kenaci tassa antarāyaṃ kātuṃ.

Sarīrānugatā mahārāja bhagavato byāmappabhā. Na sakkā kenaci antarāyaṃ kātuṃ.

Sabbaññutaṃ mahārāja bhagavato ñāṇaratanaṃ. Na sakkā tassa kenaci antarāyaṃ kātuṃ.

Jīvitassa mahārāja bhagavato na sakkā kenaci antarāyaṃ kātuṃ. Ime kho mahārāja cattāro

tathāgatassa kenaci anāvaraṇīyā guṇā. Sabbe'pete mahārāja guṇā ekarasā arogā akuppā

aparupakkamā aphusāni kiriyāni adassanena mahārāja māro pāpimā nilīyitvā pañcasālake

brāhmaṇagahapatike anvāvisi, yathā mahārāja rañño paccante dese visame adassanena

nilīyitvā corā panthaṃ dusenti. Yadi pana rājā te core passeyya, api nū kho te corā sotthiṃ

labheyyunti?"

"Na hi bhante pharasunā phālāpeyya satadhā vā sahassadhā vā" ti.

7. "Evameva kho mahārāja adassanena māro pāpimā nilīyitvā pañcasālake

brāhmaṇagahapatike anvāvisi. Yathā vā pana mahārāja itthi sapatikā adassanena nilīyitvā

parapurisaṃ sevati, evameva kho mahārāja adassanena māro pāpimā nilīyitvā pañcasālake

brāhmaṇagahapatike anvāvisi. Yadi [PTS Page 158] [\q 158/] mahārāja itthi sāmikassa

sammukhā parapurisaṃ sevati, api nu kho sā itthi sotthiṃ labheyyā?"Ti.

-----------

70. Paribhoge kenaci aguṇena kukkuccaṃ uppādayitvā (sī. Mu. )

71. Uddissakaṭaṃ upakkhaṭaṃ paribhogaṃ antarāyaṃ kareyya. (Ma)

[SL Page 144] [\x 144/]

"Na hi bhante, haneyyāpi taṃ bhante sāmiko vadheyyāpi bandheyyāpi dāsittaṃ vā

upaneyyā"ti.

"Evameva kho mahārāja adassanena māro pāpimā nilīyitvā pañcasālake

brāhmaṇagahapatike anvāvisi. Yadi mahārāja māro pāpimā bhagavato uddissakaṭassa

upakkhaṭassa paribhogantarāyaṃ kareyya, phaleyya tassamuddhā satadhā vā sahassadhā

vā?" Ti.

"Evametaṃ bhante nāgasena corikāya kataṃ mārena pāpimatā nilīyitvā māro pāpimā

pañcasālake brāhmaṇagahapatike anvāvisi. Sace so bhante māro pāpimā bhagavato

uddissakaṭassa upakkhaṭassa paribhogantarāyaṃ kareyya, muddhā vāssa phaleyya satadhā

vā sahassadhā vā, kāyo vāssa bhusamuṭṭhi viya vikireyya".

"Sādhu bhante nāgasena! Evametaṃ tathā sampaṭicchāmī" ti.

Bhagavato lābhantarāyapañho pañcamo.

6. Ajānantassa pāpakaraṇe bahuapuññapañho.

1. "Bhante nāgasena tumhe bhaṇatha 'yo ajānanto pāṇātipātaṃ karoti so balavataraṃ

apuññaṃ pasavatī' ti puna ca bhagavatā vinayapaññattiyā evaṃ bhaṇitaṃ 'anāpatti

ajānantassā'ti. Yadi bhante nāgasena ajānitvā pāṇātipātaṃ karonto balavataraṃ apuññaṃ

pasavati, tena hi 'anāpatti ajānantassā'ti yaṃ vacanaṃ, taṃ micchā. Yadi anāpatti ajānantassa,

tena hi ajānitvā pāṇātipātaṃ karonto balavataraṃ apuññaṃ pasavatī'ti tampi vacanaṃ micchā.

Ayampi ubhatokoṭiko pañho duruttaro duratikkamo tavānuppatto. So tayā nibbāhitabbo" ti.

2. "Bhāsitampetaṃ mahārāja bhagavatā 'yo ajānanto pāṇātipātaṃ karoti, so balavataraṃ

apuññaṃ pasavatī'ti. Puna ca vinayapaññattiyā bhagavatā bhaṇitaṃ 'anāpatti ajānantassā'ti.

Tattha pana atthantaraṃ atthi. Katamettha [PTS Page 159] [\q 159/] atthantaraṃ? Atthi

mahārāja āpatti saññāvimokkhā, atthi āpatti nosaññāvimokkhā yā'yaṃ mahārāja āpatti

saññāvimokkhā, taṃ āpattiṃ ārabbha bhagavatā bhaṇitaṃ 'anāpatti ajānantassā" ti.

"Sādhu bhante nāgasena. Evametaṃ tathā sampaṭicchāmī" ti.

Ajānantassa pāpakaraṇe apuññapañho chaṭṭho.

[SL Page 145] [\x 145/]

7. Bhikkhusaṅghapariharaṇa pañho.

1. "Bhante nāgasena, bhāsitampetaṃ bhagavatā: tathāgatassa kho ānanda na evaṃ hoti. 'Ahaṃ

bhikkhusaṅghaṃ pariharissāmī'ti vā 'mamuddesiko bhikkhusaṅgho'ti vā'ti. Puna ca

metteyyassa bhagavato sabhāvaguṇaṃ paridīpayamānena evaṃ bhaṇitaṃ: so anekasahassaṃ

bhikkhusaṅghaṃ pariharissati seyyathāpi ahaṃ etarahi anekasataṃ bhikkhusaṅghaṃ

pariharāmī'ti. Yadi bhante nāgasena bhagavatā bhaṇitaṃ 'tathāgatassa kho ānanda na evaṃ

hoti ahaṃ bhikkhusaṅghaṃ pariharissāmī'ti vā 'mamuddesiko bhikkhusaṅgho'ti vā'ti, tena hi

metteyyassa bhagavato sabhāvaguṇaṃ paridīpayamāno bhaṇati 'so aneka sahassaṃ

bhikkhusaṅghaṃ pariharissati seyyathāpi ahaṃ etarahi anekasataṃ bhikkhusaṅghaṃ

pariharāmī'ti yaṃ vacanaṃ. Taṃ micchā. Yadi metteyyassa bhagavato sabhāvaguṇaṃ

paridīpayamānena evaṃ bhaṇitaṃ 'so anekasahassaṃ bhikkhusaṅghaṃ pariharissati

seyyathāpi ahaṃ etarahi anekasataṃ bhikkhusaṅghaṃ pariharāmī'ti. Tena hi 'tathāgatassa kho

ānanda na evaṃ hoti ahaṃ kho bhikkhusaṅghaṃ pariharissāmīti vā mamuddesiko

bhikkhusaṅghoti vā'ti, yaṃ vacanaṃ taṃ micchā. Ayampi ubhatokoṭiko pañho tavānuppatto.

So tayā nibbāhitabbo"ti.

2. "Bhāsitampetaṃ mahārāja bhagavatā 'tathāgatassa kho ānanda na evaṃ hoti ahaṃ

bhikkhusaṅghaṃ pariharissāmī'ti vā 'mamuddesiko bhikkhusaṅgho'ti vā'ti. Puna ca

metteyyassa bhagavato sabhāvaguṇaṃ paridīpayamānena evaṃ bhaṇitaṃ: so anekasahassaṃ

bhikkhusaṅghaṃ pariharissati seyyathāpi ahaṃ etarahi anekasataṃ bhikkhusaṅghaṃ

pariharāmī'ti. Etasmiñca mahārāja pañhe eko attho sāvaseso eko attho niravaseso. Na

mahārāja tathāgato parisāya anugāmiko. Parisā pana tathāgatassa [PTS Page 160] [\q 160/]

anugāmikā. Sammuti mahārāja esā aha'nti 'mamā' ti. Na paramatthoeso. Vigataṃ mahārāja

tathāgatassa pemaṃ. Vigato sineho. Mayhantipi tathāgatassa gahaṇaṃ natthi. Upādāya pana

avassayo hoti. Yathā mahārāja paṭhavi bhummaṭṭhānaṃ sattānaṃ patiṭṭhā hoti. Paṭhaviṭṭhā

cete sattā. Na ca mahāpaṭhaviyā 'mayhete'ti tesu apekkhā hoti. Evameva kho mahārāja

tathāgato sabbasattānaṃ patiṭṭhā hoti, upassayaṃ deti. Tathāgatapatiṭṭhā cete sattā. Na ca

tathāgatassa 'mayhete'ti tesu apekkhā hoti.

3. Yathā vā pana mahārāja mahatimahāmegho abhivassanto tiṇarukkhapasumanussānaṃ

vuddhiṃ deti, santatimanupāleti, vuṭṭhupajīvino-72. Cete sattā sabbe na ca mahāmeghassa

'mayhete'ti.

-----------

72. Vuṭṭhiyā upajīvino (sī. Mu. )

[SL Page 146] [\x 146/]

Tesu apekkhā hoti, evameva kho mahārāja tathāgato sabbasattānaṃ kusaladhamme janeti,

anupāleti. Vuṭṭhupajīvino cete sattā sabbe. Na ca tathāgatassa 'mayhete'ti tesu apekkhā hoti.

Taṃ kissa hetu? Attānudiṭṭhiyā pahīnattā" ti.

"Sādhu bhante nāgasena sunibbeṭhito pañho bahuvidhehi kāraṇehi. Gambhīro uttānīkato,

gaṇṭhi bhinnā, gahanaṃ agahanaṃ kataṃ, andhakāro āloko kato, bhaggā parappavādā,

jinaputtānaṃ cakkhu uppāditanti. "

Bhikkhusaṅghapariharaṇapañho sattamo.

8. Abhejjaparisatāpañho.

1. "Bhante nāgasena, tumhe bhaṇatha 'tathāgato abhejjapariso'ti. Puna ca bhaṇatha

'devadattena ekappahāraṃ pañca bhikkhusatāni bhinnānī'ti. Yadi bhante nāgasena tathāgato

abhejjapariso, tena hi devadattena 'ekappahāraṃ pañcabhikkhusatāni bhinnānī'ti yaṃ

vacanaṃ, taṃ micchā. Yadi devadattena ekappahāraṃ pañcabhikkhusatāni [PTS Page 161] [\q

161/] bhinnāni, tena hi 'tathāgato abhejjapariso'ti yaṃ vacanaṃ, taṃ micchā. Ayampi

ubhatokoṭiko pañho tavānuppatto gambhīro dunnibbeṭhiyo gaṇṭhito'pi gaṇṭhitaro.

Etthāyaṃ jano āvuto nivuto pihito pariyonaddho. Tava ñāṇabalaṃ dassehi paravādesū" ti.

2. "Abhejjapariso mahārāja tathāgato. Devadattena ca ekappahāraṃ pañcabhikkhusatāni

bhinnāni. Tañca pana bhedakassa balena. Bhedake vijjamāne natthi mahārāja abhejjaṃ nāma.

Bhedake sati mātā'pi puttena bhijjati. Putto'pi pitarā bhijjati. Bhātā'pi bhaginiyā bhijjati.

Bhaginī'pi bhātarā bhijjati. Sahāyo'pi sahāyena bhijjati. Nāva'pi nānādārusaṅghaṭitā

ūmivegappahārena bhijjati. Rukkho'pi madhukappasampannaphalo anilabalavegābhihato

bhijjati. Suvaṇṇampi jātimantaṃ-73. Lohena bhijjati.

3. Api ca mahārāja neso adhippāyo viññūnaṃ, nesā buddhānaṃ adhimutti, neso paṇḍitānaṃ

chando, "tathāgato bhejjapariso'ti. Api cettha kāraṇaṃ atthi, yena kāraṇena 'tathāgato vuccati

'abhejjapariso'ti. Katamettha kāraṇaṃ? Tathāgatassa mahārāja katena adānena vā

appiyavacanena vā

-----------

72. Sunibadhito. 73. Jātarūpampiṃ (sī. Mu. )

[SL Page 147] [\x 147/]

Anatthacariyāya vā asamānattatāya vā yato kutoci cariyaṃ carantassā'pi parisā paribhinnā'ti

na satapubbaṃ tena kāraṇena tathāgato vuccati 'abhejjapariso'ti. Tayāpetaṃ mahārāja

ñātabbaṃ atthi. Kiñci navaṅge buddhavacane suttagataṃ iminā nāma kāraṇena bodhisattassa

katena tathāgatassa parisā bhinnā?" Ti.

"Natthi bhante. No cetaṃ loke dissati. No'pi sūyati. Sādhu bhante nāgasena evametaṃ tathā

sampaṭicchāmi" ti.

Abhejjaparisatāpañho aṭṭhamo.

Abhejjavaggo dutiyo. [PTS Page 162] [\q 162/]

(Imasmiṃvagge aṭṭha pañhā)

3. Paṇāmitavaggo

1. Seṭṭhadhammapañho.

1. Bhante nāgasena, bhāsitampetaṃ bhagavatā 'dhammo hi vāseṭṭha seṭṭho janetasmiṃ

diṭṭheva dhamme abhisamparāye'ti. Puna ca 'upāsako gihī sotāpanno pihitāpāyo

diṭṭhipatto viññātasāsano bhikkhuṃ vā sāmaṇeraṃ vā puthujjanaṃ abhivādeti paccuṭṭhetī'ti

yadi bhante nāgasena bhagavatā bhaṇitaṃ 'dhammo hi vāseṭṭha seṭṭho janetasmiṃ diṭṭheva

dhamme abhisamparāye cā'ti. Tena hi upāsako gihī sotāpanno pihitāpāyo diṭṭhippatto

viññātasāsano bhikkhuṃ vā sāmaṇeraṃ vā puthujjanaṃ abhivādeti paccuṭṭhetī'ti yaṃ

vacanaṃ, taṃ micchā. Yadi upāsako gihī sotāpanno pihitāpāyo diṭṭhippatto viññātasāsano

bhikkhuṃ vā sāmaṇeraṃ vā puthujjanaṃ abhivādeti paccuṭṭheti tena hi 'dhammo hi

vāseṭṭha seṭṭho janetasmiṃ diṭṭheva dhamme abhisamparāye cā'ti tampi vacanaṃ micchā

ayampi ubhatokoṭiko pañho tavānuppatto. So tayā nibbāhitabbo" ti.

2. "Bhāsitampetaṃ mahārāja bhagavato 'dhammo hi vāseṭṭha seṭṭho janetasmiṃ. Diṭṭheva

dhamme abhisamparāye cā'ti. 'Upāsako ca gihī sotāpanno pihitāpāyo diṭṭhippatto

viññātasāsano bhikkhuṃ vā sāmaṇeraṃ vā puthujjanaṃ abhivā deti paccuṭṭhetī'ti.

Tattha pana kāraṇaṃ atthi. Katamaṃ taṃ kāraṇaṃ?

[SL Page 148] [\x 148/]

Vīsati kho panime mahārāja samaṇassa samaṇakaraṇā dhammā, dve ca liṅgāni yehi

samaṇo abhivādanapaccuṭṭhānasammānanapūjanāraho hoti.

Katame vīsati samaṇassa samaṇakaraṇā dhammā, dve ca liṅgāni? Seṭṭhabhumisayo, -74.

Aggo niyamo, vihāro, saṃyamo, saṃvaro, khanti, soraccaṃ, ekattacariyā, ekattābhirati,

paṭisallānaṃ, hiriottappaṃ, viriyaṃ, appamādo, sikkhāsamādānaṃ-75. Uddeso, paripucchā,

sīlādiabhirati, nirālayatā, sikkhāpadapāripūri, kāsāvadhāraṇaṃ, bhaṇḍubhāvo. [PTS Page

163] [\q 163/] ime kho mahārāja vīsati samaṇassa samaṇakaraṇā dhammā dve ca

liṅgāni.

Ete guṇe bhikkhu samādāya vattati, so tesaṃ dhammānaṃ anūnattā paripuṇṇattā

samannāgatattā asekhabhumiṃ arahattabhumiṃ okkamati. Seṭṭhaṃ bhummantaraṃ okkamati

arahattāsannagato'ti arahati upāsako sotāpanno bhikkhuṃ puthujjanaṃ abhivādetuṃ

paccuṭṭhātuṃ. -76

Khīṇāsavo hi so sāmaññaṃ upagato, natthi me so samayo'ti arahati upāsako sotāpānno

bhikkhuṃ puthujjanaṃ abhivādetuṃ paccuṭṭhātuṃ.

Aggaparisaṃ so upagato, nāhantaṃ ṭhānaṃ upagato'ti arahati upāsako sotāpanno bhikkhuṃ

puthujjanaṃ abhivādetu paccuṭṭhātuṃ.

Labhati so pātimokkhuddesaṃ sotuṃ, nāhantaṃ upalabhāmi sotunti arahati

upāsakosotāpanno bhikkuṃ puthujjanaṃ abhivādetuṃ paccuṭṭhātuṃ.

'So aññe pabbājeti upasampādeti jinasāsanaṃ vaḍḍheti, ahametaṃ na labhāmi kātunti'

arahati upāsako sotāpanno bhikkhuṃ puthujjanaṃ abhivādetuṃ paccuṭṭhātuṃ.

'Appamāṇesu sikkhāpadesu samattakārī, nāhaṃ tesu vattāmī'ti arahati upāsako sotāpanno

bhikkhuṃ puthujjanaṃ abhivādetuṃ paccuṭṭhātuṃ.

'Upagato so samaṇaliṅgaṃ buddhādhippāye ṭhito, tenāhaṃ liṅgena duramapagato'ti arahati

upāsako sotāpanno bhikkhuṃ puthujjanaṃ abhivādetuṃ paccuṭṭhātuṃ.

------------

74. Seṭṭho, dhammārāmo, (ma) 75. Sikkhāpadānaṃ (sī. Mu. Sukkāvadānaṃ (ma. ) 76.

Paccuṭṭhetuṃ (sī. Mu. )

[SL Page 149] [\x 149/]

'Parūḷhakacchalomo so anañjitāmaṇḍito anulittasīlagandho, ahaṃ pana

maṇḍanavibhusanābhirato'ti arahati upāsako sotāpanno bhikkhuṃ puthujjanaṃ abhivādetuṃ

paccuṭṭhetuṃ.

Api ca mahārāja, 'ye te vīsati samaṇakaraṇā dhammo dve ca liṅgāni, sabbepete dhammā

bhikkhussa saṃvijjanti, so yeva te dhamme dhāreti, aññe'pi tattha sikkhāpeti, so me āgamo

sikkhāpanañca natthi'ti arahati upāsako sotāpanno'pi bhikkhuṃ puthujjanaṃ abhivādetuṃ

[PTS Page 164] [\q 164/] paccuṭṭhetuṃ.

3. Yathā mahārāja rājakumāro purohitassa santike vijjaṃ adhīyati khattadhammaṃ sikkhati,

so aparena samayena ahisitto ācariyaṃ abhivādeti paccuṭṭheti 'sikkhāpako me ayanti',

evameva kho mahārāja 'bhikkhū sikkhāpako vaṃsadharo'ti arahati upāsako sotāpanno

bhikkhuṃ puthujjanaṃ abhivādetuṃ. Api ca mahārāja imināpetaṃ pariyāyena jānāhi

bhikkhubhumiyā mahantataṃ asamavipulabhāvaṃ. Yadi mahārāja upāsako sotāpanno

arahattaṃ sacchikaroti, dveva tassa gatiyo bhavanti anaññā. Tasmiṃ yeva divase

parinibbāyeyya vā bhikkhubhāvaṃ vā upagaccheyya. Acalā hi sā mahārāja pabbajjā mahatī

accuggatā yadidaṃ bhikkhubhūmī" ti.

"Ñāṇagato bhante nāgasena pañho sunibbeṭhito balavatā atibuddhinā tayā. Nayimaṃ

pañhaṃ samattho añño evaṃ vinibbeṭhetuṃ aññatra tvādisena buddhimatā"ti.

Seṭṭhadhammapañho paṭhamo.

2. Sabbasatta hitaeraṇapañho

1. "Bhante nāgasena tumhe bhaṇatha 'tathāgato sabbasattānaṃ ahitamapanetvā

hitamupadahatī'ti. Puna ca bhaṇatha 'aggikkhandhūpame dhammapariyāye bhaññamāne

saṭṭhimattānaṃ bhikkhūnaṃ uṇhalohitaṃ mukhato uggatanti. Aggikkhandhūpamaṃ bhante

dhammapariyāyaṃ desentena tathāgatena saṭṭhimattānaṃ bhikkhūnaṃ hitamapenetvā

ahitamupahitaṃ. Yadi bhante nāgasena tathāgato sabbasattānaṃ ahitamapanetvā

hitamupadahati, tena hi 'aggikkhandhūpame dhammapariyāye bhaññamāne saṭṭhimattānaṃ

bhikkhūnaṃ uṇhalohitaṃ mukhatouggatanti' yaṃ vacanaṃ, taṃ micchā. Yadi

aggikkhandhūpame dhammapariyāye bhaññamāne saṭṭhimattānaṃ bhikkhūnaṃ uṇhalohitaṃ

mukhato uggataṃ [PTS Page 165] [\q 165/] hoti, tena hi 'tathāgato sabbasattānaṃ

ahitamapanetvā hitamupadahatī'ti tampi vacanaṃ micchā. Ayampi ubhatokoṭiko pañho

tavānuppatto so tayā nibbāhitabbo"ti.

[SL Page 150] [\x 150/]

2. "Tathāgato mahārāja sabbasattānaṃ abhitamapanetvā hitamupadahati. Aggikkhandhūpame

dhammapariyāye bhaññamāne saṭṭhimattānaṃ bhikkhūnaṃ uṇhalohitaṃ mukhato uggataṃ.

Tañca pana na tathāgatassa katena. Tesaṃ yeva attano katenā" ti.

"Yadi bhante nāgasena tathāgato aggikkhandhūpamaṃ dhammapariyāyaṃ na bhāseyya, api

nū tesaṃ uṇhalohitaṃ mukhato uggaccheyyā?" Ti.

"Na hi mahārāja. Micchāpaṭipannānaṃ mahārāja tesaṃ bhagavato dhammapariyāyaṃ sutvā

pariḷāho uppajjī. Tena tesaṃ pariḷāhena uṇhalohitaṃ mukhato uggatanti. "

"Tena hi bhante nāgasena tathāgatasse'va katena tesaṃ uṇhalohitaṃ mukhato uggataṃ.

Tathāgato yeva tattha adhikāro tesaṃ nāsanāya. Yathā nāma bhante nāgasena abhivammikaṃ

paviseyya, athaññataro paṃsukāmo puriso vammikaṃ bhinditvā paṃsuṃ hareyya, tassa

paṃsuharaṇena vammikassa susiraṃ pithiyeyya. -76. Atha tattheva so assāsaṃ alabhamāno

mareyya, nanu so bhante ahi tassa purisassa katena maraṇaṃ patto?" Ti.

"Āma mahārāja" ti.

"Evameva kho bhante nāgasena tathāgato yeva tattha adhikāro tesaṃ nāsanāyā" ti.

3. "Tathāgato mahārāja dhammaṃ desayamāno anunayapaṭighaṃ na karoti.

Anunayapaṭighavippamutto dhammaṃ deseti evaṃ dhamme desīyamāne ye tattha sammā

paṭipannā te bujjhanti ye pana micchā paṭipannā te patanti. Yathā mahārāja purisassa

ambaṃ vā jambuṃ vā madhukaṃ vā cālayamānassa yāni tattha phalāni sārāni

daḷhabandhanāni tāni tattheva accutāni tiṭṭhanti, yāni pana tattha phalāni putivaṇṭamūlāni

[PTS Page 166] [\q 166/] tāni patanti, evameva kho mahārāja tathāgato dhammaṃ

desayamāno anunayapaṭighaṃ na karoti, anunayapaṭighavippamutto dhammaṃ deseti. Evaṃ

dhamme desīyamāne ye tattha sammā paṭipannā te bujjhanti, ye pana micchā paṭipannā te

patanti yathā vā pana mahārāja kassako dhaññaṃ ropetukāmo khettaṃ kasati, tassa

kasantassa anekasatasahassāni tiṇāni maranti, evameva kho mahārāja tathāgato

paripakkamānase satte bodhetuṃ anunayapaṭighavippamutto dhammaṃ deseti. Evaṃ

dhamme desīyamāne ye tattha

--------

76. Pidebheyya (sī. Mu. Ma. )

[SL Page 151] [\x 151/]

Sammā paṭipannā te bujjhanti, ye pana micchā paṭipannā te tiṇāni viya maranti. Yathā vā

pana mahārāja manussā rasahetu yantena ucchuṃ pīḷayanti, tesaṃ ucchuṃ pīḷayamānānaṃ

ye tattha yantamukhagatā kimayo te piḷīyanti. Evameva kho mahārāja tathāgato

paripakkamānase satte bodhetuṃ dhammayantamabhipīḷayati. Ye tattha micchā paṭipannā

te kimayo viya marantī" ti.

4. "Tanu bhante nāgasena te bhikkhū tāya dhammadesanāya patitā?" Ti.

"Api nu kho mahārāja tacchako rukkhaṃ rakkhanto-77. Ujukaṃ parisuddhaṃ karotī?" Ti.

"Na hi bhante. Vajjanīyaṃ apanetvā tacchako rukkhaṃ ujukaṃ parisuddhaṃ karoti. "

"Evameva kho mahārāja tathāgato parisaṃ rakkhanto na sakkoti bodhaneyya satte bodhetuṃ.

Micchā paṭipanne satte apanetvā evamete bodhaneyyo satte bodheti. Attakatena pana te

mahārāja micchā paṭipannā patanti. Yathā mahārāja kadalī veḷu assatarī attajena phalena

haññati, evameva kho mahārāja ye te micchā paṭipannā te attakatena haññanti patanti.

Yathā mahārāja corā attakatena cakkhuppāṭanaṃ sūlāropaṇaṃ sīsacchedanaṃ pāpuṇanti,

evameva kho mahārāja ye te micchā paṭipannā te attakatena haññanti, jinasāsanā patanti.

[PTS Page 167] [\q 167/] yesaṃ mahārāja saṭṭhimattānaṃ bhikkhūnaṃ uṇhalohitaṃ

mukhato uggataṃ, tesaṃ taṃ neva bhagavato katena na paresaṃ katena, atha kho attanoyeva

katena. Yathā mahārāja puriso sabbajanassa amataṃ dadeyya, te taṃ amataṃ asitvā arogā

dīghāyukā sabbītiyā parimucceyyuṃ, athaññataro puriso durupacārena taṃ asitvā maraṇaṃ

pāpuṇeyya api nu kho mahārāja amatadāyako puriso tato nidānaṃ kiñci apuññaṃ

āpajjeyyā?" Ti.

5. "Na hi bhante" ti.

"Evameva kho mahārāja tathāgato dasasahassiyā-78 lokadhātuyā devamanussānaṃ amataṃ

dhammadānaṃ deti. Ye te sattā bhabbā, te dhammāmatena bujjhanti ye pana te sattā

abhabbā te dhammāmatena haññanti patanti. Bhojanaṃ mahārāja sabbasattānaṃ

-------

77. Tacchanto (ma) 78. Dasasahassimhi (sī. Mu. ) Dasasahassiyā (ma)

[SL Page 152] [\x 152/]

Jīvitaṃ rakkhati. Tamekacce bhuñjitvā visūcikāya maranti. Api nu kho so mahārāja

bhojanadāyako puriso tato nidānaṃ kiñci apuññaṃ āpajjeyyā?" Ti.

"Na hi bhante" ti.

"Evameva kho mahārāja tathāgato dasasahassiyā lokadhātuyā devamanussānaṃ amataṃ

dhammadānaṃ deti. Ye te sattā bhabbā te dhammāmatena bujjhanti, ye pana te sattāabhabbā

te dhammāmatena haññanti patantī"ti.

"Sādhu bhante nāgasena! Evametaṃ tathā sampaṭicchāmī"ti.

Hitapharaṇapañho dutiyo.

3. Vatthaguyahatidassanapañho.

1. "Bhante nāgasena bhāsitampetaṃ tathāgatena

'Kāyena saṃvaro sādhu sādhu vācāya saṃvaro

Manasā saṃvaro sādhu sādhu sabbattha saṃvaro'ti.

Puna ca tathāgato catunnaṃ parisanāṃ majjhe nisīditvā purato devamanussānaṃ

selabrāhmaṇassa kosohitavatthaguyhaṃ dassesi. Yadi bhante nāgasena [PTS Page 168] [\q

168/] bhagavatā bhaṇitaṃ 'kāyena saṃvaro sādhū'ti, tena hi 'selabrāhmaṇassa

kosohitavatthaguyhaṃ dassesī'ti yaṃ vacanaṃ, taṃ micchā. Yadi selabrāhmaṇassa

kosohitavatthaguyhaṃ dassesi, tena hi 'kāyena saṃvaro sādhū'ti tampi vacanaṃ micchā.

Ayampi ubhatokoṭiko pañho tavānuppatto. So tayā nibbāhitabbo"ti.

2. "Bhāsitampetaṃ mahārāja bhagavatā 'kāyena saṃvaro sādhū'ti, selassa ca brāhmaṇassa

kosohitavatthaguyhaṃ dassitaṃ. Yassa kho mahārāja tathāgate kaṅkhā uppannā, tassa

bodhanatthāya bhagavā iddhiyā tappaṭibhāgaṃ kāyaṃ dassesi. So yeva taṃ pāṭihāriyaṃ

passatī"ti.

"Ko panetaṃ bhante nāgasena saddahissati, yaṃ parisaṃ gato eko yeva taṃ vatthaguyhaṃ

passati, avasesā tattheva vasantā na passissantīti? Iṅgha me taṃ tattha kāraṇaṃ upadisa

kāraṇena maṃ saññāpehī" ti.

[SL Page 153] [\x 153/]

"Diṭṭhapubbo pana tayā mahārāja koci vyadhito puriso parikiṇṇo ñātimittehī?" Ti.

"Āma bhante"ti.

"Api nu kho mahārāja parisā passati etaṃ vedanaṃ yāya vedanāya so puriso vediyatī?" Ti.

"Na hi bhante. Attanā yeva so puriso vediyatī" ti.

"Evameva kho mahārāja yasseva tathāgate kaṅkhā uppannā, tasseva tathāgato bodhanāya

iddhiyā tappaṭibhāgaṃ kāyaṃ dassesi so yeva taṃ tappaṭihāriyaṃ passati. Yathā vā pana

mahārāja kañcideva purisaṃ bhuto āviseyya, api nu kho sā mahārāja parisā passati taṃ

bhūtaṃ āgacchantanti?"

"Na hi bhante. So yeva āturo tassa bhūtassa āgamanaṃ passantī" tī.

"Evameva kho mahārāja yasseva tathāgate kaṅkhā uppannā, so yeva taṃ pāṭihāriyaṃ

passatī" ti.

Dukkaraṃ bhante nāgasena bhagavatā kataṃ yaṃ ekassapi adassanīyaṃ taṃ dassentenā"ti.

"Na mahārāja bhagavā guyhaṃ [PTS Page 169] [\q 169/] dasseti, iddhiyā pana chāyaṃ

dassesī"ti.

"Chāyāyapi bhante diṭṭhāya diṭṭhaṃ yeva hoti guyhaṃ, yaṃ disvā niṭṭhaṅgato"ti.

"Dukkarañcāpi mahārāja tathāgato karoti bodhaneyye satte bodhetuṃ. Yadi mahārāja

tathāgato kiriyaṃ hāpeyya, bodhaneyyā sattā na bujjheyyuṃ. Yasmā ca kho mahārāja

yogaññū tathāgato bodhaneyyo bodhetuṃ, tasmā tathāgato yenayena yogena bodhaneyyā

bujjhanti, tena tena yogena bodhaneyye bodheti.

3. Yathā mahārāja bhisakko sallakatto, yena yena bhesajjena āturo arogohoti, tena tena

bhesajjena āturaṃ upasaṅkhamati, vamanīyaṃ vameti, virecanīyaṃ vireceti, anulepanīyaṃ

anulimpati, anuvāsanīyaṃ anuvāseti, evameva kho mahārāja tathāgato yena yena yogena

bodhaneyyā sattā

[SL Page 154] [\x 154/]

Bujjhanti, tena tena yogena bodheti. Yathā vā pana mahārāja itthi muḷhagabbhā bhisakkassa

adassanīyaṃ guyhaṃ dasseti, evameva kho mahārāja tatāgato bodhaneyyobodhetuṃ

adassanīyaṃ guyhaṃ iddhiyā chāyaṃ dassesi. Natthi mahārāja adassanīyo nāma okāso

puggalaṃ upādāya. Yadi mahārāja koci bhagavato hadayaṃ disvā bujjheyya, tassapi bhagavā

yogena hadayaṃ dasseyya. Yogaññū mahārāja tathāgato desanākusalo. Nanu mahārāja

tathāgato therassa nandassa adhimuttiṃ jānitvā taṃ devabhavanaṃ netvā devakaññāyo

dassesi 'imināyaṃ kulaputto bujjhissatī'ti, tena ca so kulaputto bujjhi. Iti kho mahārāja

tathāgato anekapariyāyena subhanimittaṃ pīḷento garahanto jigucchanto tassa bodhanahetu

kakuṭapādiniyo accharāyo dassesi. Evampi tathāgato yogaññū desanākusalo.

4. Punacaparaṃ mahārāja tathāgato therassa cullapanthakassa bhātarā nikkaḍḍhitassa

dummanassa upaganatvā sukhumaṃ coḷakhaṇḍaṃ adāsi 'imināyaṃ kulaputto bujjhissatī'ti.

[PTS Page 170] [\q 170/] so pana tena kāraṇena jinasāsane vasībhāvaṃ pāpuṇi. Evampi

mahārāja tathāgato yogaññū desanākusalo. Punacaparaṃ mahārāja tathāgato brāhmaṇassa

mogharājassa yāvatatiyaṃ pañhaṃ puṭṭho na vyākāsi, 'evamassa kulaputtassa māno

upasamissati, mānūpasamā abhisamayo bhavissatī'ti. Tena ca tassa kulaputtassa māno

upasami mānūpasamā so brāhmaṇo chasu abhiññāsu vasībhāvaṃ pāpūṇi evampi tathāgato

yogaññū desanākusalo"ti.

"Sādhu bhante nāgasena sunibbeṭhito pañho bahuvidhehi kāraṇehi, gahanaṃ agahanaṃ

kataṃ, andhakāro āloko kato, gaṇṭhi bhinnā, bhaggā parappavādā, jinaputtānaṃ cakkhu tayā

uppāditaṃ, nippaṭibhānā titthiyā tvaṃ gaṇīvarapavaramāsajjāti.

Vatthaguyahanidassanapañho tatiyo.

4. Pharusavācābhāvapañho.

1. "Bhante nāgasena, bhāsitampetaṃ therena sāriputtena dhammasenāpatinā

'parisuddhavacīsamācāro āvuso tathāgato. Natthi tathāgatassa vacīduccaritaṃ yaṃ tathāgato

rakkheyya 'mā me idaṃ paro aññāsī'ti. Puna ca tathāgato therassa sudinnassa

kalandaputtassa aparādhe pārājikaṃ paññāpento pharusāhi vācāhi moghapurisavādena

samudācari. Tena ca so thero garuttāsena tasito vippaṭisārī nāsakkhī

[SL Page 155] [\x 155/]

Ariyamaggaṃ paṭivijjhituṃ. Yadi bhante nāgasena parisuddhavacīsamācāro tathāgato, natthi

tathāgatassa vacīduccaritaṃ. Tena hi 'bhagavatā therassa sudinnassa kalandaputtassa

aparādhe moghapurisavādena samudāciṇṇanti' yaṃ vacanaṃ, taṃ micchā. Yadi bhagavatā

therassa sudinnassa kalandaputtassa aparādhe moghapurisavādena [PTS Page 171] [\q 171/]

samudāciṇṇaṃ, tena hi 'parisuddhavacīsamācāro tathāgato natthi tathāgatassa

vacīduccaritanti' tampi vacanaṃ micchā. Ayampi ubhatokoṭiko pañho tavānuppatto so tayā

nibbāhitabbo" ti.

2. "Bhāsitampetaṃ mahārāja therena sāriputtena dhammasenāpatinā

'parisuddhavacīsamācāro āvuso tathāgato. Natthi tathāgatassa vacīduccaritaṃ, yaṃ tathāgato

rakkheyya 'mā me idaṃ paro aññāsī'ti āyasmato sudinnassa kalandaputtassa aparādhe

pārājikaṃ paññāpentena bhagavatā moghapurisavādena samudāciṇṇaṃ. Tañca pana

aduṭṭhacittena asārambhena yāthāvalakkhaṇena. Kiñca tattha yāthāvalakkhaṇaṃ? Yassa

mahārāja puggalassa imasmiṃ attabhāve catusaccābhisamayo na hoti, tassa purisattanaṃ

moghaṃ aññaṃ kayiramānaṃ aññena sambhavati. Tena vuccati 'moghapuriso'ti. Iti mahārāja

bhagavatā āyasmato sudinnassa kalandaputtassa sabhāvavacanena samudāciṇṇaṃ no

abhūtavādenā"ti.

3. "Sabhāvampi bhante nāgasena yo akkosanto bhaṇati, tassa mayaṃ kahāpaṇaṃ daṇḍaṃ

dhārema. Aparādho yeva so. Vatthuṃ nissāya visuṃ vohāraṃ ācaranto akkosatī" ti.

"Atthi pana mahārāja sutapubbaṃ tayā khalitassa abhivādanaṃ vā paccuṭṭhānaṃ vaṃ

sakkāraṃ vā upāyanānuppadānaṃ vā?"Ti.

"Na hi bhante. Yato kutoci yattha katthaci khalito so paribhāsanāraho hoti tajjanīyāraho

uttamaṅgampi'ssa chindanti hananti pi bandhanti'pi ghātenti'pi jāpenti-79. Pī" ti.

"Tena hi mahārāja bhagavatā kiriyā yeva katā no akiriyā"ti.

"Kiriyampi bhante nāgasena kurumānena patirūpena kātabbaṃ anucchavikena. Savaṇenapi

bhante nāgasena tathāgatassa sadevako loko ottappati hirīyatī, bhiyyo dassanena, tatuttariṃ

upasaṅkamane payirupāsanenā"ti. [PTS Page 172] [\q 172/]

4. "Api nu kho mahārāja tikicchako abhissanne kāye kupite dose sinehanīyāni bhesajjāni

detī?" Ti.

"Na hi bhante tiṇhāni lekanīyāni bhesajjāni āroga kāmo detī" ti.

--------

79. Jhāpenti. Pi. (Ma. )

[SL Page 156] [\x 156/]

"Evameva kho mahārāja tathāgato sabbakilesavyādhivūpasamanāya anusatthiṃ deti.

Pharusā'pi mahārāja tathāgatassa vācā satte sinehayati, mūduke karoti. Yathā mahārāja

uṇhampi udakaṃ yaṃ kiñci sinehanīyaṃ sinehayati mūduṃ karoti, evameva kho mahārāja

pharusāpi tathāgatassa vācā atthavatī hoti karuṇāsahagatā yathā mahārāja [SL Page] [\x /]

pituvacanaṃ puttānaṃ atthavantaṃ hoti karuṇāsahagataṃ, evameva kho mahārāja

pharusā'pi tathāgatassa vācā atthavatī hoti karuṇāsahagatā. Pharusā'pi mahārāja

tathāgatassa vācā sattānaṃ kilesappahānāya hoti. Yathā mahārāja duggandhampi gomuttaṃ

pītaṃ virasampi agadaṃ khāyitaṃ sattānaṃ vyādhiṃ hanati, evameva kho mahārāja

pharusā'pi tathāgatassa vācā atthavatī karuṇāsahagatā. Yathā mahārāja mahanto'pi

tulapuñjo-80 parassa kāye nipatitvā rujaṃ na karoti, evameva kho mahārāja pharusā'pi

tathāgatassa vācā na kassaci dukkhaṃ uppādetī"ti.

"Suvinicchito bhante nāgasena pañho bahūhi kāraṇehi. Sādhu bhante nāgasena! Evametaṃ

tathā sampaṭicchāmī"ti.

Tathāgatassa pharusāvācābhāvapañho catuttho.

5. Rukkhācetanabhāvapañho.

1. "Bhante nāgasena bhāsitampetaṃ tathāgatena:

'Acetanaṃ brāhmaṇa assuṇantaṃ

Jānaṃ ajānantamimaṃ palāsaṃ,

Āraddhaviriyo dhuvaṃ appamatto.

Sukhaseyyaṃ pucchasi kissa hetu'ti. [PTS Page 173] [\q 173/]

Puna ca bhaṇitaṃ 'iti phandanarukkho tāvadeva ajjhabhāsatha: 'mayhampi vacanaṃ atthi.

Bhāradvāja suṇohi me'ti. Yadi bhante nāgasena rukkho acetano, tena hi phandanena

rukkhena bhāradvājena saha sallapitanti yaṃ vacanaṃ taṃ micchā. Yadi phandanena

rukkhena bhāradvājena saddhiṃ sallapitaṃ, tena hi 'rukkho acetano'ti, tampi vacanaṃ micchā.

Ayampi ubhatokoṭiko pañho tavānuppatto. So tayā nibbāhitabbo"ti.

2. "Bhāsitampetaṃ mahārāja bhagavatā 'rukkho acetano'ti. Phandanena ca rukkhena

bhāradvājena saddhi sallapitaṃ. Tañca pana vacanaṃ lokasamaññāya bhaṇitaṃ. Natthi

mahārāja acetanassa rukkhassa sallāpo nāma. Api ca mahārāja tasmiṃ rukkhe

----------

80. Tulapicu (sī. Mu. )

[SL Page 157] [\x 157/]

Adhivatthā devatā. Tassā yeva taṃ adhivacanaṃ 'rukkho'ti. 'Rukkho sallapatī'ti cesā

lokapaññatti. Yathā mahārāja sakaṭaṃ dhaññaparipuritaṃ dhaññasakaṭanti jano voharati,

tañca pana sakaṭaṃ kaṭṭhamayaṃ. Tasmiṃ dhaññassa ākiritattā 'dhaññasakaṭanti' jano

voharati. Evameva khe mahārāja na rukkho sallapati. Rukkho acetano. Yā pana tasmiṃ

rukkhe adhivatthā devatā, tassā yeva taṃ adhivacanaṃ 'rukkho'ti. 'Rukkho sallapatī' ti cesā

lokapaññatti.

3. Yathā vā pana mahārāja dadhiṃ mathayamāno 'takkaṃ mathemī'ti voharati. Na taṃ

takkaṃ yaṃ so matheti. Dadhiṃ yeva so mathento 'takkaṃ mathemī'ti voharati. Evameva kho

mahārāja na rukkho sallapati. Rukkho acetano yā pana tasmiṃ rukkhe adhivatthā devatā,

tassā yeva taṃ adhivacanaṃ 'rukkho'ti. 'Rukkho sallapatī'ti cesā lokapaññatti. Yathā mahārāja

asantaṃ sādhento 'asantaṃ sādhemī'ti voharati. [PTS Page 174 [\q 174/] ']asiddhaṃ

siddhanti' voharati, evañcesā lokasamaññā. Evameva kho mahārāja na rukkho sallapati.

Rukkho acetano. Yā pana tasmiṃ rukkhe adhivatthā devatā, tassā yeva taṃ adhivacanaṃ

'rukkho'tī. 'Rukkho sallapatī' ti cesā lokapaññatti. Yāya mahārāja lokasamaññāya jano

voharati, tathāgato'pi tāyeva lokasamaññāya sattānaṃ dhammaṃ desetī" ti.

"Sādhu bhante nāgasena evametaṃ tathā sampaṭicchāmī" ti.

Rukkhācetanabhāvapañho pañcamo.

6. Piṇḍapātamahapphalapañho.

1. "Bhante nāgasena bhāsitampetaṃ dhammasaṅgītikārakehi therehi

'Cundassa bhattaṃ bhuñjitvā kammārassā'ti me sutaṃ,

Ābādhaṃ samphusī dhiro pabāḷhaṃ māraṇantika'nti.

Puna ca bhagavatā bhaṇitaṃ "dve 'me ānanda piṇḍapātā samā samaphalā-81. Samavipākā

ati viya aññehi piṇḍapātehi mahapphalatarā ca mahānisaṃsatarā ca. Katame dve? Yañca

piṇḍapātaṃ paribhuñjitvā tathāgato anuttaraṃ sammāsambodhiṃ abhisambujjhi, yañca

piṇḍapātaṃ paribhuñjitvā tathāgato

------

81. Sama samaphalā sama samavipākā (sī. Mu. )

[SL Page 158] [\x 158/]

Anupādisesāya nibbāṇadhātuyā parinibbāyī ime dve piṇḍapātā samā samaphalā

samavipākā ati viya aññehi piṇḍapātehi mahapphalatarā ca mahānisaṃsatarā cā'ti yadi

bhante nāgasena tathāgatassa cundassa bhattaṃ bhuttāvissa-82. Kharo ābādho uppanno,

pabāḷhā vedanā pavattā māraṇantikā, tena hi 'dve 'me ānanda piṇḍapātā samā samaphalā

samavipākā ativiya aññehi piṇḍapātehi mahapphalatarā ca mahānisaṃsatarā cā'ti yaṃ

vacanaṃ taṃ micchā. Yadi dve 'me piṇḍapātā samā samaphalā samavipākā ativiya aññehi

piṇḍātehi mahapphalatarā ca mahānisaṃsatarā ca, tena hi 'bhagavato cundassa bhattaṃ

bhuttāvissa kharo ābādho uppanno, pabāḷhā ca vedanā pavattā māraṇantikā'ti, tampi

vacanaṃ micchā kinnu kho bhante nāgasena so piṇḍapāto visagatatāya mahapphalo,

roguppādakatāya mahapphalo, [PTS Page 175] [\q 175/] āyuvināsakatāya mahapphalo,

bhagavato jīvitahāratāya mahapphalo? Tattha me kāraṇaṃ brūhi parappavādānaṃ

niggahāya. Etthāya jano sammūḷho 'lobhavasena atibahuṃ khāyitena lohitapakkhandikā

uppannā'ti. Ayampi ubhatokoṭiko pañho tavānuppatto so tayā nibbāhitabbo" ti.

"Bhāsitampetaṃ mahārāja dhammasaṅgītikārakehi mahātherehi

'Cundassa bhattaṃ bhuñjitvā kammārassāti me sutaṃ,

Ābādhaṃ samphusī dhīro pabāḷhaṃ māraṇantikanti. '

Bhagavatā ca bhaṇitaṃ 'dve 'me ānanda piṇḍapātā samā samaphalā samavipākā ativiya

aññehi piṇḍapātehi mahapphalatarā ca mahānisaṃsatarā ca. Katame dve? Yañca

piṇḍapātaṃ paribhuñjitvā tathāgato anuttaraṃ sammāsambodhiṃ abhisambujjhi, yañca

piṇḍapātaṃ paribhuñjitvā tathāgato anupādisesāya nibbāṇadhātuyā parinibbāyi, ime dve

piṇḍapātā samā samaphalā samavipākā, ativiya aññehi piṇḍapātehi mahapphalatarā ca

mahānisaṃsatarā cā'ti so pana piṇḍapāto bahuguṇo bahuvipāko anekānisaṃso. Devatā

mahārāja haṭṭhā pasannamānasā 'ayaṃ bhagavato pacchimo piṇḍapāto'ti dibbaṃ ojaṃ

sūkaramaddave ākiriṃsu. Taṃ pana sammāpākaṃ lahupākaṃ manuññaṃ bahurasaṃ

jaṭharaggitejassa hitaṃ. Na hi mahārāja tato nidānaṃ bhagavato koci anuppanno rogo

uppanno. Api ca mahārāja bhagavato pakatidubbale sarīre khīṇe āyusaṅkāre uppanno rogo

bhiyyo abhivaḍḍhi. Yathā mahārāja pakatiyā jalamāno

------------

82. Bhujitvā (sī. Mu. )

[SL Page 159] [\x 159/]

Aggi aññasmiṃ upādāne dinne bhiyyo pajjalati, evameva kho mahārāja bhagavato

pakatidubbale sarīre khīṇe āyusaṅkhāre uppanno rogo bhiyyo abhivaḍḍhi. Yathā vā pana

mahārāja [PTS Page 176] [\q 176/] soto pakatiyā sandamāno abhivaṭṭhe mahāmeghe

bhiyyo mahoghoudakavāhako hoti, evameva kho mahārāja bhagavato pakatidubbale sarīre

khīṇe āyusaṅkhāre uppanno rogo bhiyyo abhivaḍḍhi. Yathā vā pana mahārāja pakatiyā

abhissandamānadhātuko-83. Kucchi aññasmiṃ apakke ajjhoharite bhiyyo āmayeyya, -84.

Evameva kho mahārāja bhagavato pakatidubbale sarīre khīṇe āyusaṅkhāre uppanno rogo

bhiyyo abhivaḍḍhi. Natthi mahārāja tasmiṃ piṇaḍapāte doso. Na ca tassa sakkā doso

āropetunti".

3. "Bhante nāgasena kena kāraṇena te dve piṇḍapātā samā samaphalā samavipākā, ativiya

aññehi piṇḍapātehi mahapphalatarā ca mahānisaṃsatarā cā?" Ti.

"Dhammānumajjanasamāpattivasena mahārāja te dve piṇḍapātā samā samaphalā

samavipākā, ativiya aññehi piṇḍapātehi mahapphalatarā ca mahānisaṃsatarā cā"ti.

"Bhante nāgasena katamesaṃ dhammānaṃ anumajjanasamāpattivasena te dve piṇḍapātā

samā samaphalā samavipākā, ativiya aññehi piṇḍapātehi mahapphalatarā ca

mahānisaṃsatarā cā?"Ti.

"Navannaṃ mahārāja anupubbavihārasamāpattīnaṃ anulomapaṭilomaṃ samāpajjanavasena

te dve piṇḍapātā samā samaphalā samavipākā, ativiya aññehi piṇḍapātehi mahapphalatarā

ca mahānisaṃsatarā cā"ti.

"Bhante nāgasena dvisu yeva divasesu adhimattaṃ tathāgato navānupubbavihārasamāpattiyo

anulomapaṭilomaṃ samāpajjī?" Ti.

"Āma mahārājā" ti.

"Acchariyaṃ bhante nāgasena, abbhutaṃ bhante nāgasena, yaṃ imasmiṃ buddhakkhette

asadisaṃ paramadānaṃ, tampi imehi dvīhi piṇḍapātehi agaṇitaṃ! Acchariyaṃ bhante

nāgasena, abbhutaṃ bhante nāgasena, yāvamahantī navānupubbavihārasamāpattiyo, yatra

hi nāma navānupubbavihārasamāpattivasena [PTS Page 177] [\q 177/] dānaṃ

mahapphalataraṃ hoti mahānisaṃsataraṃ sādhu bhante nāgasena! Evametaṃ tathā

sampaṭicchāmī" ti.

Piṇḍapātamahapphalabhāvapañho chaṭṭho.

-------

83. Abhisandamāno cātakucchi (sī. Mu. ) Abhissannadhātu kucchi

84. Āmiyeyya (sī. Mu. ) Āyameyya (ma. )

[SL Page 160] [\x 160/]

7. Buddhapūjanapañho.

1. "Bhante nāgasena, bhāsitampetaṃ bhagavatā 'avyāvaṭā tumhe ānanda bhotha tathāgatassa

sarīrapūjāyā'ti. Puna ca bhaṇitaṃ.

'Pūjetha naṃ pūjanīyassa dhātuṃ

Evaṅkarā saggamito gamissathā'ti.

Yadi bhante nāgasena tathāgatena bhaṇitaṃ 'avyāvaṭā tumhe ānanda bhotha tathāgatassa

sarīrapūjāyā'ti, tena hi 'pūjetha naṃ pūjanīyassa dhātuṃ evaṅkarā saggamito gamissathā'ti

yaṃ vacanaṃ, taṃ micchā yadi tathāgatena bhaṇitaṃ 'pūjetha naṃ pūjanīyassa dhātuṃ

evaṅkarā saggamito gamissathā'ti, tena hi 'avyāvaṭā tumhe ānanda hotha tathāgatassa

sarīrapūjāyā'ti tampi vacanaṃ micchā. Ayampi ubhatokoṭiko pañho tavānuppatto. So tayā

nibbāhitabbo'ti.

2. Bhāsitampetaṃ mahārāja bhagavatā 'avyāvaṭā tumhe ānanda hotha tathāgatassa

sarīrapūjāyā'ti. Puna ca bhaṇitaṃ 'pūjetha naṃ pūjanīyassa dhātuṃ evaṅkarā saggamito

gamissathā'ti. Tañca pana na sabbesaṃ jinaputtānaṃ yeva ārabbha bhaṇitaṃ 'avyāvaṭā tumhe

ānanda hotha tathāgatassa sarīrapūjāyā'ti. Akammañcetaṃ mahārāja [PTS Page 178] [\q

178/] jinaputtānaṃ yadidaṃ pūjā. Sammasanaṃ saṅkhārānaṃ yoniso manasikāro

satipaṭṭhānānupassanā ārammaṇasāraggāho kilesayuddhaṃ sadatthamanuyuñjanā etaṃ

jinaputtānaṃ karaṇīyaṃ. Avasesānaṃ devamanussānaṃ pūjā karaṇīyā. Yathā mahārāja

mahiyā rājaputtānaṃ

hatthiassarathadhanutharulekhamuddāsikkhākhattamantasutisumutiyuddhayujjhāpanaki-

riyā karaṇīyā, avasesānaṃ puthuvessasuddānaṃ kasivaṇijjā gorakkhā karaṇīyā, evameva

kho mahārāja akammañcetaṃ jinaputtānaṃ yadidaṃ pūjā. Sammasanaṃ saṅkhārānaṃ yoniso

manasikārosatipaṭṭhānānupassanā ārammaṇasāraggāho kilesayuddhaṃ sadatthānuyuñjanaṃ

etaṃ jinaputtānaṃ karaṇīyaṃ, avasesānaṃ devamanussānaṃ pūjā karaṇīyā.

3. Yathā vā pana mahārāja brāhmaṇamāṇavakānaṃ irubbedaṃ yajubbedaṃ sāmavedaṃ

athabbaṇavedaṃ lakkhaṇaṃ itihāsaṃ purāṇaṃ nighaṇḍu keṭubhaṃ akkharappabhedaṃ

padaṃ veyyākaraṇaṃ bhāsamaggaṃ uppātaṃ supinaṃ nimittaṃ chaḷaṅgaṃ candaggāhaṃ

suriyaggāhaṃ sukkarāhucaritaṃ uḷuggahayuddhaṃ devadundubhissaraṃ okkanti ukkāpātaṃ

bhumikampaṃ-85. Disādāhaṃ bhummantalikkhaṃ jotisaṃ lokā yatikaṃ sācakkaṃ mīgacakkaṃ

antaracakkaṃ missakuppādaṃ

----------

85. Bhumikammaṃ (ma. )

[SL Page 161] [\x 161/]

Sakuṇarutaṃ-86 sikkhā karaṇīyā. Avasesānaṃ puthuvessasuddānaṃ kasivaṇijjā gorakkhā

karaṇīyā. Evameva kho mahārāja akammañcetaṃ jinaputtānaṃ yadidaṃ pūjā. Sammasanaṃ

saṅkhārānaṃ yonisomanasikāro satipaṭṭhānānupassanā ārammaṇasāraggāho kilesayuddhaṃ

sadatthamanuyuñjanaṃ etaṃ jinaputtānaṃ karaṇīyaṃ. Avasesānaṃ devamanussānaṃ pūjā

karaṇīyā. Tasmā mahārāja tathāgato 'mā ime akamme yujjantu-87. [PTS Page 179] [\q 179/]

sakakamme-88 ime yujjantu'ti āha 'āvyāvaṭā tumhe ānanda hotha tathāgatassa

sarīrapūjāyā'ti. Yadetaṃ mahārāja tathāgato na bhaṇeyya, pattacīvarampi attano

pariyādāpetvā bhikkhū buddhapūjaṃ yeva kareyyunti. "

"Sādhu bhante nāgasena evametaṃ tathā sampaṭicchāmī" ti.

Buddhapūjānuññātapañho sattamo.

8. Pādasakalikāhatapañho

1. "Bhante nāgasena tumhe bhaṇatha bhagavato gacchantassa ayaṃ acetanā mahāpaṭhavī

ninnā unnamati unnatā onamatī'ti. Puna ca bhaṇatha 'bhagavato pādo sakalikāya khato'ti.

Yā sā sakalikā bhagavato pāde patītā, kissa pana sā sakalikā pādā na nivattā. Yadi bhante

nāgasena bhagavato gacchantassa ayaṃ acenatā mahāpaṭhavī ninnā unnamati unnatā

onamati, tena hi 'bhagavato pāde sakalikāya khato'ti yaṃ vacanaṃ taṃ micchā. Yadi

bhagavato pādo sakalikāya khato tena hi 'bhagavato gacchantassa ayaṃ acetanā

mahāpaṭhavī ninnā unnamati unnatā onamatī'ti tampi vacanaṃ micchā. Ayampi

ubhatokoṭiko pañho tavānuppatto. So tayā nibbāhitabbo" ti.

2. "Saccaṃ mahārāja atthetaṃ bhagavato gacchantassa ayaṃ acetanā mahāpaṭhavī ninnā

unnamati unnatā onamati. Bhagavato ca pādo sakalikāya khato. Na ca pana sā sakalikā

attano dhammatāya patitā. Devadattassa upakkamena patitā. Devadatto mahārāja bahūni

jātisatasahassāni bhagavati āghātaṃ bandhi. So tena āghātena mahantaṃ kūṭāgārappamāṇaṃ

pāsāṇaṃ bhagavato uparipātessāmī'ti muñci. Atha dve selā paṭhavito uṭṭhahitvā taṃ

--------

86. Sakuṇarutaracitaṃ (ma. ) 87. Yuñjanatu sī. Mu, ma. ) 88. Kamme (ma)

[SL Page 162] [\x 162/]

Pāsāṇaṃ sampaṭicchiṃsu. Atha nesaṃ sampahārena pāsāṇato papaṭikā bhijjitvā yena vā tena

[PTS Page 180] [\q 180/] vā patanti bhagavato pāde patitā" ti.

"Yathā ca bhante nāgasena dve selā pāsāṇaṃ sampaṭicchiṃsu, tatheva papaṭikā'pi

sampaṭicchitabbā"ti.

"Sampaṭicchitampi mahārāja idhekaccaṃ paggharatī passavatī naṭṭhānamupagacchati.

Yathā mahārāja udakaṃ pāṇinā gahitaṃ aṅgulantarikāhi paggharati passavatī

naṭṭhānamūpagacchati, khīraṃ takkaṃ madhu-89. Sappi telaṃ maccharasaṃ maṃsarasaṃ

pāṇinā gahitaṃ aṅgulantarikāhi paggharati passavati naṭṭhānamupagacchati, evameva kho

mahārāja sampaṭicchanatthaṃ upagatānaṃ dvinnaṃ selānaṃ sampahārena pāsāṇato papaṭikā

bhijjitvā yena vā tena vā patanti bhagavato pāde patitā. Yathā vā pana mahārāja

saṇhasukhumaṃ aṇuṃ rajasamaṃ pulinaṃ muṭṭhinā gahitaṃ aṅgulantarikāhi paggharati

passavati naṭṭhānamupagacchati, evameva kho mahārāja sampaṭicchanatthaṃ

upagatānaṃ-90 dvinnaṃ selānaṃ sampahārena pāsāṇato papaṭikā bhijjitvā yena vā tena vā

patantī bhagavato pāde patitā yathā vā pana mahārāja kabalo mukhena gahito idhekaccassa

mukhā muccitvā-91. Paggharatī passavati naṭṭhānamūpagacchati, evameva kho mahārāja

sampaṭicchanatthaṃ upagatānaṃ dvinnaṃ selānaṃ sampahārena pāsāṇato papaṭikā bhijjitvā

yena vā tena vā patantī bhagavato pāde patitā"ti.

3. "Hotu bhante nāgasena. Selehi pāsāṇo sampaṭicchito hotu. Atha papaṭikāyapi apaciti

kātabbā yatheva mahāpaṭhaviyā" ti.

"Dvādasime mahārāja apacitiṃ na karonti. Katame dvādasa? Ratto rāgavasena apacitiṃ na

karoti, duṭṭho dosavasena, muḷho mohavasena, unnato-92. Mānavasena, nigguṇo

avisesatāya, atithaddho anisedhanātāya, hīno hīnasabhāvatāya, vacanakaro anissaratāya,

pāpo kadariyatāya, dukkhāpito paṭidukkhāpanatāya, luddho [PTS Page 181] [\q 181/]

lobhābhibhūtatāya, āyūhito atthasādhanatāya-92. Apacitiṃ na karoti. Ime kho mahārāja

dvādasa apacitiṃ na karonti sā ca pana papaṭikā pāsāṇasampahārena bhijjitvā

animittakatadisā yena vā tena vā patamānā bhagavato pāde patitā. Yathā vā pana mahārāja

saṇhasukhumo aṇu rajo anilabalasamāgato animittakatadiso yena vā tena vā abhikirati,

evameva kho mahārāja sā papaṭikā pāsāṇasampahārena bhijjitvā animittakatadisā yena vā

tena vā patamānā bhagavato pāde patitā yadi mahārāja sā papaṭikā pāsāṇato visuṃ na

bhaveyya,

--------

89. Madhuṃ (sī. Mu) 90. Muñcitvā sī. Mu. ) 91. Uddhato (sī. Mu. )

92. Atthaṃ sādhento (syā, i. Sī. Mu. )

[SL Page 163] [\x 163/]

Tampi te selā pāsāṇapapaṭikaṃ uppatitvā gaṇheyyuṃ. Esā pana mahārāja papaṭikā na

bhummaṭṭhā na ākāsaṭṭhā, pāsāṇasampahāravegena bhijjitvā animittakatadisā yena vā tena

vā patamānā bhagavato pāde patitā. Yathā vā pana mahārāja vātamaṇḍalikāya ukkhittaṃ

purāṇapaṇṇaṃ animittakatadisaṃ yena vā tena vā patati, evameva kho mahārāja esā

papaṭikā pāsāṇasampahāravegena animittakatadisā yena vā tena vā patamānā bhagavato

pāde patitā. Api ca mahārāja akataññūssa kadariyassa devadattassa dukkhānubhavanāya sā

papaṭikā bhagavato pāde patitā" ti.

"Sādhu bhante nāgasena! Evametaṃ tathā sampaṭicchāmī" ti.

Sakalikāhatapañho aṭṭhamo.

9. Aggaggasamaṇapañho

"Bhante nāgasena bhāsitampetaṃ bhagavatā āsavānaṃ khayā samaṇo hotī'ti. Puna ca

bhaṇitaṃ

'Catubhi dhammehi samaṅgibhūtaṃ

Taṃ ve naraṃ samaṇaṃ āhu loke'ti.

Tatīrame cattāro dhammā khanti appāhāratā rativippahānaṃ ākiñcaññaṃ. Sabbāni panetāni

aparikkhiṇāsavassa [PTS Page 182] [\q 182/] sakilesasseva honti. Yadi bhante nāgasena

āsavānaṃ khayā samaṇo hoti tena hi 'catubbhi dhamhi samaṅgibhūtaṃ taṃ ve naraṃ

samaṇaṃ āhu loke'tiyaṃ vacanaṃ taṃ micchā. Yadi catubhi dhammehi samaṅgibhuto samaṇo

hoti, tena hi 'āsavānaṃ khayā samaṇo hotī'ti tampi vacanaṃ micchā. Ayampi ubhatokoṭiko

pañho tavānuppatto. So tayā nibbāhitabbo"ti.

2. "Bhāsitampetaṃ mahārāja bhagavatā 'āsavāṇaṃ khayā samaṇo hotī'ti. Bhaṇitañca

bhagavatā 'catubbhi dhammehi samaṅgibhūtaṃ taṃ ve naraṃ samaṇaṃ āhu loke'ti. Tadidaṃ

mahārāja vacanaṃ tesaṃ tesaṃ puggalānaṃ guṇavasena bhaṇitaṃ. 'Catubbhi dhammehi

samaṅgibhūtaṃ taṃ ve naraṃ samaṇaṃ āhu loke'ti. Idaṃ pana niravasesavacanaṃ 'āsavānaṃ

khayā samaṇo hotī'ti. Api ca mahārāja ye keci kilesūpasamāya paṭipannā, te sabbe

upādāyupādāya samaṇo khīṇāsavo aggamakkhāyati. Yathā mahārāja yāni kānici

jalajathalajapupphāni, vassikaṃ tesaṃ aggamakkhāyati, avasesāni yānikānici vividhāni

pupphajātāni, sabbāni tāni pupphāni yeva

[SL Page 164] [\x 164/]

Upādāyupādāya pana vassikaṃ yeva pupphaṃ janassa patthitaṃ pihayitaṃ. Evameva kho

mahārāja ye keci kilesupasamāya paṭipannā, te sabbe upādāyupādāya samaṇo khīṇāsavo

aggamakkhāyati yathā vā pana mahārāja sabbadhaññānaṃ sāli aggamakkhāyati. Yā kāci

avasesā vividhā dhaññajātiyo tā sabbā upādāyupādāya [PTS Page 183] [\q 183/]

bhojanāni sarīrayāpanāya sāli yeva tesaṃ aggamakkhāyati. Evameva kho mahārāja ye keci

kilesupasamāya paṭipannā, te sabbe upādāyupādāya samaṇo khīṇāsavo

aggamakkhāyatī"ti.

3. "Sādhu bhante nāgasena! Evametaṃ tathā samappiṭicchāmī" ti.

Aggaggasamaṇapañho navamo.

10. Vaṇṇabhaṇanapañho.

1. "Bhante nāgasena, bhāsitampetaṃ bhagavatā mamaṃ vā bhikkhave pare vaṇṇaṃ

bhāseyyuṃ dhammassa vā saṅghassa vā vaṇṇaṃ bhāseyyuṃ, tatra tumhehi na ānando na

somanassaṃ na cetaso ubbillāvitattaṃ karaṇīya'nti. Puna ca tathāgato selassa brāhmaṇassa

yathābhucce vaṇṇe bhaññamāne ānandito sumano ubbillāvito bhiyyo uttariṃ sakaguṇaṃ

pakittesi:

'Rājā'hamasmi sela dhammarājā anuttaro,

Dhammena cakkaṃ vattemi cakkaṃ appativattiya'nti.

Yadi bhante nāgasena bhagavatā bhaṇitaṃ 'mamaṃ vā bhikkhave pare vaṇṇaṃ bhāseyyuṃ,

dhammassa vā saṅghassa vā vaṇṇaṃ bhāseyyuṃ, tatra tumhe hi na ānando na somanassaṃ

na cetaso ubbillāvitattaṃ karaṇīya'nati, tena hi 'selassa brāhmaṇassa yathābhucce vaṇṇe

bhaññamāne ānandito sumano ubbillāvito bhiyyo uttariṃ sakaguṇaṃ pakitteti, tena hi

'mamaṃ vā bhikkhave pare vaṇṇaṃ bhāseyyuṃ dhammassa vā saṅghassa vā vaṇṇaṃ

bhāseyyuṃ, tatra tumhehi na ānando na somanassaṃ na cetaso ubbillāvitattaṃ karaṇīya'nti

tampi vacanaṃ micchā. Ayampi ubhatokoṭiko pañho tavānuppatto so tayā nibbāhitabbo"

[PTS Page 184] [\q 184/] ti.

2. "Bhāsitampetaṃ mahārāja bhagavatā 'mamaṃ vā bhikkhave pare vaṇṇaṃ bhāseyyuṃ,

dhammasasa vā saṅghassa vā vaṇṇaṃ bhāseyyuṃ, tatra tumhehi na ānando na somanassaṃ

na cetaso ubbillāvitattaṃ

[SL Page 165] [\x 165/]

Karaṇīya'nti. Selassa brāhmaṇassa yathābhucce vaṇṇe bhaññamāne bhiyyo uttariṃ

sakaguṇaṃpakittitaṃ 'rājā' hamasmi sela dhammarājā anuttaro, dhammena cakkaṃ vattemi

cakkaṃ appativattiya'nti. Paṭhamaṃ mahārāja bhagavatā dhammassa

sabhāvasarasalakkhaṇaṃ sabhāvaṃavitathaṃ bhūtaṃ tacchaṃ tathattaṃ paridīpayamānena

bhaṇitaṃ 'mamaṃ vā bhikkhave pare vaṇṇaṃ bhāseyyuṃ dhammassa vā saṅghassa vā

vaṇṇaṃ bhāseyyuṃ, tatra tumhehi na ānando na somanassaṃ na cetaso ubbillāvitattaṃ

karaṇīya'nti. Yampana bhagavatā selassa brāhmaṇassa yathābhucce vaṇṇe bhaññamāne

bhiyyo uttariṃ sakaguṇaṃ pakittitaṃ 'rājā'hamasmi sela dhammarājā anuttaro'ti, taṃ na

lābhahetu, na yasahetu, na pakkhahetu, na antevāsikamyatāya. Atha kho anukampāya

kāruññena hitavasena. Evaṃ imassa dhammābhisamayo bhavissati tiṇṇannañca

māṇavakasatānanti. Evaṃ bhiyyo uttariṃ sakaguṇaṃ bhaṇitaṃ 'rājā hamasmi sela

dhammarājā anuttaro" ti.

"Sādhu bhante nāgasena! Evametaṃ tathā sampaṭicchāmī" ti.

Vaṇṇabhaṇanapañho dasamo.

11. Ahiṃsāniggahapañho

1. "Bhante nāgasena bhāsitampetaṃ bhagavatā 'ahiṃsayaṃ paraṃ loke piyo hehisi māmako'ti.

Puna ca bhaṇitaṃ 'niggaṇhe niggahārahaṃ paggaṇhe paggahāraha'nti. [PTS Page 185] [\q

185/] niggaho nāma bhante nāgasena hatthacchedo pādacchedo vadho bandhanaṃ

kāraṇā māraṇaṃ santativikopanaṃ. Na etaṃ vacanaṃ bhagavato yuttaṃ. Na ca bhagavā

arahati etaṃvacanaṃ vattuṃ. Yadi bhante nāgasena bhagavatā bhaṇitaṃ 'ahiṃsayaṃ paraṃ

loke piyo hehisi māmako'ti, tena hi 'niggaṇhe niggahārahaṃ paggaṇhe paggahārahanti' yaṃ

vacanaṃ, taṃ micchā. Yadi tathāgatena bhaṇitaṃ 'niggaṇhe niggahārahaṃ paggaṇhe

paggahārahanti' tena hi 'ahiṃsayaṃ paraṃ loke piyo hehisi māmako'ti tampi vacanaṃ micchā

ayampi ubhatokoṭiko pañho tavānuppatto so tayā nibbāhitabbo"ti.

2. "Bhāsitampetaṃ mahārāja bhagavatā 'ahiṃsayaṃ paraṃ loke piyo hehisi-94. Māmako'ti

bhaṇitañca-

'Niggaṇhe niggahārahaṃ paggaṇhe paggahārahanti,

--------

94. Hohisi (sī. Mu. Ma. )

[SL Page 166] [\x 166/]

'Ahiṃsayaṃ paraṃ loke piyo hehisi māmako'ti sabbesaṃ mahārāja tathāgatānaṃ anumataṃ

etaṃ esā anusatthi, esā dhammadesanā dhammo hi mahārāja ahiṃsālakkhaṇo.

Sabhāvavacanaṃ etaṃ yampana mahārāja tathāgato āha: 'niggaṇhe niggahārahaṃ paggaṇhe

paggahārahanti' bhāsā esā unnataṃ mahārāja cittaṃ niggahetabbaṃ, līnaṃ cittaṃ

paggahetabbaṃ akusalaṃ cittaṃ niggahetabbaṃ, kusalaṃ cittaṃ paggahetabbaṃ ayoniso

manasikāro niggahetabbo, yoniso manasikāro paggahetabbo. [PTS Page 186] [\q 186/]

micchā paṭipanno niggahetabbo, sammāpaṭipanno paggahetabbo. Anariyo niggahetabbo,

ariyo paggahetabbo. Coro niggahetabbo, acoro paggahetabbo" ti.

"Hotu bhante nāgasena. Idāni tvaṃ paccāgato'si mama visayaṃ yamahaṃ pucchāmi, some

attho upagato. Coro pana bhante nāgasena niggaṇhantena kathaṃ niggahetabbo?" Ti.

"Coro mahārāja niggaṇhantena evaṃ niggahetabbo: paribhāsanīyo paribhāsitabbo,

daṇḍanīyo daṇḍetabbo, pabbājanīyo pabbājetabbo, bandhanīyo bandhitabbo, ghātanīyo

ghātetabbo" ti.

"Yampana bhante nāgasena corānaṃ ghātanaṃ, taṃ tathāgatānaṃ anumata?Nti".

"Na hi mahārājā" ti.

"Kissa pana coro anusāsanīyo anumato tathāgatānanti?"

"Yo so mahārāja ghātīyati, na so tathāgatānaṃ anumatiyā ghātīyati. Sayaṃ katena so

ghātīyati. Api ca dhammānusiṭṭhiyā anusāsīyati. Sakkā pana mahārāja purisaṃ akārakaṃ

anaparādhaṃ vithiyaṃ carantaṃ gahetvā matimatā ghātayitunti?"

"Na hi bhante"ti.

"Kena kāraṇena mahārājā?"Ti.

"Akārakattā bhante"ti.

"Evameva kho mahārāja na coro tathāgatānaṃ anumatiyā bhaññati. Sayaṃ katena so haññati.

Kimpanatthe anusāsako kañci dosaṃ āpajjatī?" Ti.

[SL Page 167] [\x 167/]

"Na hi bhante" ti.

"Tena hi mahārāja tathāgatānaṃ anusatthi sammānusatthi hotī"ti.

"Sādhu bhante nāgasena! Evametaṃ tathā sampaṭicchāmī" ti.

Ahiṃsāniggahapañho ekādasamo.

12. Bhikkhupaṇāmitapañho

1. "Bhante nāgasena bhāsitampetaṃ bhagavatā 'akkodhano vigatakhīlo hasmī'ti, puna ca

tathāgato there sāriputtamoggallāne saparise paṇāmesi. Kinnu kho bhante nāgasena

tathāgato [PTS Page 187] [\q 187/] kupito parisaṃ paṇāmesi, udāhu tuṭṭho paṇāmesi?

Etaṃ tāva jānāhi 'imaṃ nāmā'ti. Yadi bhante kupito parisaṃ paṇāmesi, tena hi tathāgatassa

kodho appativattito. Yadi tuṭṭho paṇāmesi, tena hi avatthusmiṃ ajānantena paṇāmitā.

Ayampi ubhatokoṭiko pañho tavānuppatto. So tayā nibbāhitabbo" ti.

2. "Bhāsitampetaṃ mahārāja bhagavatā 'akkodhano vigatakhīlo hamasmī'ti paṇāmitā ca

therā sāriputtamoggallānā saparisā. Tañca pana na kopena. Idha mahārāja kocideva puriso

mahāpaṭhaviyā mūle vā khāṇuke vā pāsāṇe vā kaṭhale vā visame vā bhumibhāge khalitvā

patati, api nū kho mahārāja mahāpaṭhavī kupitā taṃ pātetī?" Ti.

"Na hi bhante. Natthi mahāpaṭhaviyā kopo vā pasādo vā anunayapaṭighavippamuttā

mahāpaṭhavī. Sayameva so alaso khalitvā patito"ti.

"Evameva kho mahārāja natthi tathāgatānaṃ kopo vā pasādo vā anunayapaṭighavippamuttā

tathāgatā arahanto sammāsambuddhā atha kho sayaṃ kateneva te attano aparādhena

paṇāmitā. Idha pana mahārāja samuddo na matena kuṇapena saṃvasati. Yaṃ hoti

mahāsamudde mataṃ kuṇapaṃ, taṃ khippameva nicchubhati, thalaṃ ussādeti. Api nu kho

mahārāja mahāsamuddo kupito taṃ kuṇapaṃ nicchūbhatī?" Ti.

3. "Na hi bhante natthi mahāsamuddassa kopo vā pasādo vā. Anunayapaṭighavippamutto

mahāsamuddo"ti.

"Evameva kho mahārāja natthi tathāgatānaṃ kopo vā pasādo vā.

Anunayapaṭighavippamuttā tathāgatā arahanto sammāsambuddhā. Atha

[SL Page 168] [\x 168/]

Kho sayaṃ kateneva te attano aparādhena paṇāmitā. Yathā mahārāja paṭhaviyā khalito

patati, -94. Evaṃ jinasāsanavare khalito paṇāmīyati yathā mahāsamudde mataṃ [PTS Page

188] [\q 188/] kuṇapaṃ nicchubhati, evaṃ jinasāsanavare khalito paṇāmīyati. Yaṃ pana

te mahārāja tathāgato paṇāmesi, tesaṃ atthakāmo hitakāmo sukhakāmo visuddhikāmo, 'evaṃ

ime jātijarāvyādhimaraṇā parimuccissantī'ti paṇāmesī" ti.

"Sādhu bhante nāgasena, evametaṃ tathā sampaṭicchāmī"ti.

Bhikkhupaṇāmanapañho bārasamo.

Paṇāmitavaggo tatiyo.

(Imasmiṃvagge bārasa pañhā)

4. Sabbaññutañāṇavaggo

1. Iddhiyā kammavipākabalavatara pañho.

1. Bhante nāgasena bhāsitampetaṃ bhagavatā 'etadaggaṃ bhikkhave mama sāvakānaṃ

bhikkhūnaṃ iddhimattānaṃ yadidaṃ mahāmoggallāno'ti. Puna ca kira so laguḷehi paripothito

bhinnasīso saṃcuṇṇitaṭṭhimaṃsadhamanimajjāparigatto-95. Parinibbuto'ti. Yadibhante

nāgasena thero mahāmoggallāno iddhiyā koṭiṃ gato, tena hi 'laguḷehi paripothito

parinibbuto'ti yaṃ vacanaṃ taṃ micchā. Yadi laguḷehi paripothito parinibbuto, tena hi

'iddhiyā koṭiṃ gato'ti tampi vacanaṃ micchā. Kiṃ na samattho iddhiyā attano upaghātaṃ

apanayituṃ, sadevakassapi lokassa paṭisaraṇaṃbhavituṃ?-96 Ayampi ubhatokoṭiko pañho

tavānuppatto. So tayā nibbāhitabbo"ti.

2. "Bhāsitampetaṃ mahārāja bhagavatā 'etadaggaṃ bhikkhave mama sākānaṃ bhikkhūnaṃ

iddhimantānaṃ yadidaṃ mahāmoggallāno'ti. Āyasmā ca mahāmoggallāno laguḷahato

parinibbuto. Tañca pana kammādhiggahītenā'ti. "

"Nanu bhante nāgasena iddhimato [PTS Page 189] [\q 189/] iddhivisayo'pi

kammavipāko'pi dve acintiyā? Acintiyena acintiyaṃ apanayitabbaṃ. Yathā nāma bhante keci

phalakāmā kapitthena kapitthaṃ pothenti, ambena ambaṃ pothenti, evameva kho bhante

nāgasena acintiyena acintiyaṃ pothayitvā apanetabbanti. Acintiyānampi mahārāja ekaṃ

adhimattaṃ balavataraṃ. Yathā mahārāja mahiyā

------

94. Patīyati (ma. ) 95. Dhamanīchinnaparigātte, dhamanimajjāpakanto (sī. Mu. ) 96.

Bhavituṃ arahoti (sī. Mu. , Ma. )

[SL Page 169] [\x 169/]

Rājāno honti samajaccā. Samajaccānampi tesaṃ. Eko sabbe ahibhavitvā āṇaṃ pavatteti.

Evameva kho mahārāja tesaṃ acintiyānaṃ kammavipāko yeva adhimatto balavataro.

Kammavipāko yeva sabbe abhibhaviya āṇaṃ pavatteti. Kammādhiggahitassa avasesā kiriyā

okāsaṃ na labhanti. Idha pana mahārāja koci puriso kismivideva pakaraṇe aparajjhati na

tassa mātā vā pitā vā bhaginibhātaro vā sakhīsahāyakā vā taṃ tāyanti, atha kho rājā eva

tattha abhibhaviya āṇaṃ pavatteti. Kiṃ tattha kāraṇaṃ? Aparādhikatā. Evameva kho

mahārāja tesaṃ acintiyānaṃ kammavipāke yeva adhimatto balavataro kammavipāko yeva

sabbe abhibhaviya āṇaṃ pavatteti. Kammādhiggahitassa avasesā kiriyā okāsaṃ na labhanti.

Yathā vā pana mahārāja mahiyā davaḍāhe samuṭṭhite ghaṭasahassampi udakaṃ na sakkoti

nibbāpetuṃ. Atha kho aggi yeva tattha abhibhaviya āṇaṃ pavatteti. Kiṃ tattha kāraṇaṃ?

Balavato tejassa. Evameva kho mahārāja tesaṃ acintiyānaṃ kammavipāṃ yeva adhimattaṃ

balavataraṃ. Kammavipākaṃ yeva sabbe abhibhaviya āṇaṃ pavatteti. Kammādhiggahitassa

avasesā kiriyā okāsaṃ na labhanti. Tasmā mahārāja āyasmato mahāmoggallānassa

kammādhiggahitassa laguḷehi pothiyamānassa iddhiyā samannāhāro nāhosī" ti.

"Sādhu bhante nāgasena! Evametaṃ tathā sampaṭicchāmī" [PTS Page 190] [\q 190/] ti.

Iddhikammavipākapañho paṭhamo.

2. Dhammavinayapaṭicchannāpaṭicchannapañho.

1. "Bhante nāgasena bhāsitampetaṃ bhagavatā tathāgatappavedito bhikkhave dhammavinayo

vivaṭo virocati no paṭicchanno'ti. Puna ca pātimokkuddeso kevalañca vinayapiṭakaṃ pihitaṃ

paṭicchannaṃ. Yadi bhante nāgasena jinasāsane yuttaṃ vā pattaṃ vā samayaṃ vā labhetha,

vinayapaññatti vivaṭā sobheyya. Kena kāraṇena? Kevalaṃ tattha sikkhāsaṃyamo niyamo

sīlaguṇa ācārapaññatti attharaso dhammaraso vimuttiraso. Yadi bhante nāgasena bhagavatā

bhaṇitaṃ 'tathāgatappavedito bhikkhave dhammavinayo vivaṭo virocati, no paṭicchanno'ti,

tena hi pātimokkhuddeso kevalañca vinayapiṭakaṃ pihitaṃ paṭicchannanti' yaṃ vacanaṃ, taṃ

micchā yadi pātimokkhuddeso kevalañca vinayapiṭakaṃ pihitaṃ paṭicchannaṃ,

[SL Page 170] [\x 170/]

Tena hi tathāgatappavedito bhikkhave dhammavinayo vivaṭo virocati no

paṭicchanno'titampi vacanaṃ micchā. Ayampi ubhatokoṭiko pañho tavānuppatto. So tayā

nibbāhitabbo"ti.

2. "Bhāsitampetaṃ mahārāja bhagavatā 'tathāgatappavedito bhikkhave dhammavinayo

vivaṭo virocati no paṭicachanno'ti. Puna ca pātimokkhuddeso kevalañca vinayapiṭakaṃ

pihitaṃ paṭicchannaṃ. Tañca pana na sabbesaṃ, sīmaṃ katvā pihitaṃ. Tividhena mahārāja

bhagavatā pātimokkhuddeso sīmaṃ katvā pihito: pubbakānaṃ tathāgatānaṃ

vaṃsavasenapihito, dhammassa garukattā pihito, bhikkubhumiyā garukattā pihito. Kathaṃ

pubbakānaṃ tathāgatānaṃ vaṃsavasena pātimokkhuddeso sīmaṃ katvā pihito? Vaṃso eso

mahārāja sabbesaṃ pubbakānaṃ tathāgatānaṃ yadidaṃ bhikkhumajjhe pātimokkuddeso.

Avasesānaṃ pihito. Yathā mahārāja khattiyānaṃ khattiyamāyā khattiyesu yeva carati,

evametaṃ khattiyānaṃ lokassa paveṇi avasesānaṃ pihitā. [PTS Page 191] [\q 191/]

evameva kho mahārāja vaṃso eso sabbesaṃ pubbakānaṃ tathāgatānaṃ yadidaṃ

bhikkhumajjhe pātimokkhuddeso, avasesānaṃ pihito. Yathā vā pana mahārāja mahiyā gaṇā

vattanti, mallā atonā pabbatā dhammagiriyā brahmagiriyā naṭakā naccakā laṅghakā pisāvā

maṇibhaddā puṇṇabhaddā candimasuriyā siridevatā kālidevatā sivā vāsudevā ghanikā

asīpāyā bhaddiputtā'ti. Tesaṃ tesaṃ rahassaṃ tesu tesu gaṇesu yeva carati, avasesānaṃ

pihitaṃ. Evameva kho mahārāja vaṃso eso sabbesaṃ pubbakānaṃ tathāgatānaṃ yadidaṃ

bhikkhumajjhe pātimokkhuddeso, avasesānaṃ pihito. Evaṃ pubbakānaṃ tathāgatānaṃ

vaṃsavasena pātimokkhuddeso sīmaṃ katvā pihito. Kathaṃ dhammassa garukattā

pātimokkuddeso sīmaṃ katvā pihito? Dhammo mahārāja garuko bhāriyo. Tattha

sammattakārī aññaṃ ārādheti. Taṃ tattha paramparāsammattakāritāya pāpuṇāti na taṃ

tattha paramparāsammattakāritāya pāpuṇāti, 'mā cāyaṃ sāradhammo varadhammo

asammattakārīnaṃ hatthagato oñāto avañāto hīlito khīlito garahito bhavatu, mā cāyaṃ

sāradhammo varadhammo dujjanagato oñāto avañāto hilito khīlito garahito bhavatu'ti. Evaṃ

dhammassa garukattā pātimokkhuddeso sīmaṃ katvā pihito. Yathā mahārāja

sāravarapavaraabhijātajātimantarattalohitavandanaṃ nāma savarapuramanugataṃ oñātaṃ

avañātaṃ hīlitaṃ khīlitaṃ garahitaṃ bhavati, evameva kho mahārāja 'māyaṃ sāradhammo

varadhammo paramparāasammattakārīnaṃ hatthagato oñāto avañāto hīlito khīlito garahito

bhavatu, mā cāyaṃ sāradhammo varadhammo dujjanagato oñāto avaññāto

[SL Page 171] [\x 171/]

Hīlito khīlito garahito bhavatu'ti, evaṃ dhammassa garukattā pātimokkhuddeso sīmaṃ

katvā [PTS Page 192] [\q 192/] pihito. Kathaṃ bhikkhubhumiyā garukattā

pātimokkuddeso sīmaṃ katvā pihito? Bhikkhubhāvo kho mahārāja loke atuliyo appamāṇo

anagghaniyo, na sakkā kenaci agghāpetuṃ tuletuṃ parimetuṃ. Māyaṃ evarūpe bhikkhubhāve

ṭhito lokena samasamo bhavatu'ti bhikkhunaṃ yeva antare pātimokkhuddeso carati. Yathā

mahārāja lokevarapavarabhaṇḍaṃ vatthaṃ vā attharaṇaṃ vā

gajaturagarathasuvaṇṇarajatamaṇimuttāitthiratanādīni vā nijjitakammasurā-96. Vā, sabbe

te rājānamupagacchanti, evameva kho mahārāja yāvatā loke sikkhā sugatāgamapariyatti

ācārasaṃyamasīlasaṃvaraguṇā sabbe te bhikkhusaṅghamupagatā bhavanti. Evaṃ

bhikkhubhumiyā garukattā pātimokkhuddeso sīmaṃ katvā pihito"ti.

"Sādhu bhante nāgasena! Evametaṃ tathā sampaṭicchāmī"ti.

Dhammavinayapaṭicchannapañho dutiyo.

3. Musāvādagaruluhubhāvapañho.

1. "Bhante nāgasena, bhāsitampetaṃ bhagavatā 'sampajāna musāvāde pārājiko hotī'ti. Puna

ca bhaṇitaṃ sampajānamusāvāde lahukaṃ āpattiṃ āpajjati. Ekassa santike desanāvatthukanti.

' Bhante nāgasena ko panettha viseso? Kiṃ kāraṇaṃ yaṃ cekena musāvādena ucchijjati, yaṃ

cekena musāvādena satekiccho hoti? Yadi bhante nāgasena bhagavatā bhaṇitaṃ

'sampajānamusāvāde pārājiko hotī'ti, tena hi sampajānamusāvāde lahukaṃ āpattiṃ āpajjati

ekassa santike desanāvatthukanti yaṃ vacanaṃ, taṃ micchā. Yadi tathāgatena bhaṇitaṃ

sampajānamusāvāde lahukaṃ āpattiṃ āpajjati ekassa santike desanāvatthukanti, tena hi

sampajānamusāvāde pārājiko hotīti, tampi vacanaṃ micchā. Ayampi ubhatokoṭiko pañho

tavānuppatto so tayā nibbāhitabbo"ti. [PTS Page 193] [\q 193/]

"Bhāsitampetaṃ mahārāja bhagavatā sampajānamusāvāde pārājiko hotī'ti. Bhaṇitañca

'sampajānamusāvāde lahukaṃ āpattiṃ āpajjati ekassa santike desanāvatthukanti. ' Tañca

-------

96. Vijitakammasurā (ma. )

[SL Page 172] [\x 172/]

Pana vatthuvasena garukalahukaṃ hoti. Taṃ kimmaññasi mahārāja idha koci puriso parassa

pāṇinā pahāraṃ dadeyya, tassa tumhe kiṃ daṇḍaṃ dhārethā?"Ti.

"Yadi so bhante āha 'nakkhamāmī'ti, tassa mayaṃ akkhamamānassa kahāpaṇaṃ

harāpemā"ti.

"Idha pana mahārāja so yeva puriso tava pāṇinā pahāraṃ dadeyya, tassa pana ko

daṇḍo?"Ti.

"Hatthampi'ssa bhante chedāpeyyāma, pādampi chedāpeyyāma, yāvasīsaṃ

kaḷīracchejjaṃchedāpeyyāma. Sabbampi'ssa gehaṃ-98 vilumpāpeyyāma, ubhatopakkhe yāva

sattamakulā samugghātāpeyyāmā" ti.

"Ko panettha mahārāja viseso, kiṃ kāraṇaṃ, yaṃ ekassa pāṇippahāre sukhumo kahāpaṇo

daṇḍo, yaṃ tava pāṇippahāre hatthacchejjaṃ pādacchejjaṃ yāvakaḷīracchejjaṃ

sabbagehādānaṃ, ubhatopakkhe yāva sattamakulā samugghāto?"Ti.

"Manussantarena bhante"ti.

"Evameva kho mahārāja sampajānamusāvādo vatthuvasena garukalahuko hotī"ti.

Sādhubhante nāgasena! Evametaṃ tathā sampaṭicchāmī" ti.

Musāvāda garulahubhāvapañho tatiyo.

4. Bodhisattadhammatāpañho.

1. "Bhante nāgasena bhāsitampetaṃ bhagavatā dhammatādhammapariyāye 'pubbeva

bodhisattāṃ mātāpitaro niyatā honti, bodhi niyatā hoti, aggasāvakā niyatā honti, putto niyato

hoti, upaṭṭhāko niyato hotī'ti. Puna ca tumhe bhaṇatha, 'tusitekāye ṭhito bodhisatto aṭṭha

mahāvilokanāni viloketi: kālaṃ viloketi, dīpaṃ viloketi, desaṃ viloketi, kulaṃ viloketi,

janettiṃ viloketi, āyuṃ viloketi, māsaṃ viloketi, nekkhammaṃ viloketī'ti. [PTS Page 194] [\q

194/] bhante nāgasena aparipakke ñāṇe bujjhanaṃ natthi. Paripakke ñāṇe na sakkā

nimesantarampi āgametuṃ

--------

98. Sabbampi taṃ gehaṃ (sī. Mu. )

[SL Page 173] [\x 173/]

Anatikkamanīyaṃ paripakkamānasaṃ. Kasmā bodhisatto kālaṃ viloketi 'kamhi kāle

uppajjāmī?'Ti aparipakke ñāṇe bujjhanaṃ natthi. Paripakke ñāṇe na sakkā nimesantarampi

āgametuṃ kasmā bodhisatto kulaṃ viloketi 'kamhi kule uppajjāmī?' Ti. Yadi bhante

nāgasena pubbeva bodhisattassa mātāpitaro niyatā, tena hi 'kulaṃ viloketī'ti yaṃ vacanaṃ

taṃ micchā yadi kulaṃ viloketi, tena hi 'pubbeva bodhisattassa mātāpitaro niyatā'ti tampi

vacanaṃ micchā. Ayampi ubhatokoṭiko pañhe tavānuppatto, so tayā nibbāhitabbo"ti.

2. "Niyatā mahārāja pubbeva bodhisattassa mātāpitaro kulañca bodhisatto viloketi. Kinti

pana kulaṃ viloketi 'ye me mātāpitaro te khattiyā udāhu brāhmaṇā'ti. Evaṃ kulaṃ viloketi.

Aṭṭhannaṃ mahārāja pubbeva anāgataṃ oloketabbaṃ hoti. Katamesaṃ aṭṭhannaṃ? Vāṇijassa

mahārāja pubbeva vikkayabhaṇḍaṃ oloketabbaṃ hoti, hatthināgassa pubbeva soṇḍāya

anāgato maggo oloketabbo hoti. Sākaṭikassa pubbeva anāgataṃ titthaṃ oloketabbaṃ hoti.

Niyāmakassa pubbeva anāgataṃ tīraṃ oloketvā nāvā pesetabbā hoti. Bhisakkassa pubbeva

āyuṃ oloketvā āturo upasaṅkamitabbo hoti. Uttarasetussa pubbeva thirāthirabhāvaṃ jānitvā

abhirūhitabbaṃ hoti. Bhikkhussa pubbeva anāgataṃ kālaṃ paccavekkhitvā bhojanaṃ

bhuñjitabbaṃ hoti. Bodhisattānaṃ pubbeva kulaṃ oloketabbaṃ hoti khattiyakulaṃ vā

brāhmaṇakulaṃ vā'ti. Imesaṃ kho mahārāja aṭṭhannaṃ pubbeva anāgataṃ oloketabbaṃ

hotī"ti.

"Sādhu bhante nāgasena! Evametaṃ. Tathā sampaṭicchāmī"ti. [PTS Page 195] [\q 195/]

Bodhisattadhammatāpañho catuttho.

5. Attanipātanapañho

1. "Bhante nāgasena, bhāsitampetaṃ bhagavatā 'na bhikkhave attānaṃ pātetabbaṃ, yo pāteyya

yathā dhammo kāretabbo'ti. Puna ca tumhe bhaṇatha 'yattha katthavi bhagavā sāvakānaṃ

dhammaṃ desayamāno anekapariyāyena jātiyā jarāya byādhino maraṇassa samucchedāya

dhammaṃ deseti. Yo hi koci jātijarāvyādhimaraṇaṃ samatikkamati, taṃ paramāya

[SL Page 174] [\x 174/]

Pasaṃsāya pasaṃsatī'ti. Yadi bhante nāgasena bhagavatā bhaṇitaṃ 'na bhikkhave attānaṃ

pātetabbaṃ, yo pāteyya yathā dhammo kāretabbo'ti, tena hi 'jātiyā jarāya byādhino

maraṇassa samucchedāya dhammaṃ desetī'ti yaṃ vacanaṃ, taṃ micchā. Yadī jātiyā jarāya

byādhino maraṇassa samucchedāya dhammaṃ deseti, tena hi 'na bhikkhave attānaṃ

pātetabbaṃ. Yo pāteyya yathā dhammo kāretabbo'ti tampi vacanaṃ micchā. Ayampi

ubhatokoṭiko pañho tavānuppatto. So tayā nibbāhitabbo"ti.

2. "Bhāsitampetaṃ mahārāja bhagavatā 'na bhikkhave attānaṃ pātetabbaṃ. Yo pāteyya yathā

dhammo kāretabbo'ti. Yattha katthaci bhagavatā sāvakānaṃ dhammaṃ desayamānena ca

anekapariyāyena jātiyā jarāya byādhino maraṇassa samucchedāya dhammo desito. Tattha

pana kāraṇaṃ atthi, yena bhagavā kāraṇena paṭikkhipi samādapesi cā"ti.

"Kiṃ panettha bhante nāgasena kāraṇaṃ, yena bhagavā kāraṇena paṭikkhipi, samādapesi

cā?"Ti.

"Sīlavā mahārāja sīlasampanno agadasamo sattānaṃ kilesavisavināsane, osadhasamo

sattānaṃ kilesabyādhivūpasamo udakasamo sattānaṃ kilesarajojallāpaharaṇe,

maniratanasamo sattānaṃ sabbasampattidāne, nāvāsamo sattānaṃ caturoghapāragamane,

satthavāhasamo sattānaṃ jātikantārataraṇe, vātasamo sattānaṃ tividhaggisantāpanibbāpane,

mahāmeghasamo sattānaṃ mānasaparipūraṇe, ācariyasamo sattānaṃ kusalasikkhāpane,

sudesakasamo sattānaṃ khemapathamācikkhane. Evarūpo mahārāja bahuguṇo anekaguṇo

appamāṇaguno guṇarāsi [PTS Page 196] [\q 196/] guṇapuñjo sattānaṃ vaḍḍhikaro

'silavā mā vinassī'ti sattānaṃ anukampāya mahārāja bhagavā sikkhāpadaṃ paññāpesi' 'na

bhikkhave attānaṃ pātetabbaṃ. Yo pāteyya yathā dhammo kāretabbo'ti. Idamettha mahārāja

kāraṇaṃ yena kāraṇena bhagavā paṭikkhipi bhāsitampetaṃ mahārāja therena

kumārakassapena citrakathikena pāyāsirājaññassa paralokaṃ dīpayamānena 'yathā yathā

kho rājañña samaṇabrāhmaṇā sīlavanto kalyāṇadhammā ciraṃ dīghamaddhānaṃ tiṭṭhanti,

tathātathā bahujanahitāya paṭipajjanti bahujanasukhāya lokānukampāya atthāya hitāya

sukhāya devamanussāna'nti. Kena pana kāraṇena bhagavā samādapesi 'jāti pi mahārāja

dukkhā, jarā pi dukkhā, vyādhi pi dukkho, maraṇampi dukkhaṃ, soko pi dukkho, paridevo

pi dukkho, dukkhampi dukkhaṃ, domanassampi dukkhaṃ

[SL Page 175] [\x 175/]

Upāyāso pi dukkho, appiyehi sampayogo pi dukkho, piyehi vippayogo pi dukkho,

mātumaraṇampi dukkhaṃ, pitumaraṇampi dukkhaṃ, bhātumaraṇampi dukkhaṃ

bhaginimaraṇampi dukkhaṃ, puttamaraṇampi dukkhaṃ, dāramaraṇampi dukkhaṃ,

ñātivyasanampi dukkhaṃ, rogabyasanampi dukkhaṃ, bhogabyasanampi dukkhaṃ,

sīlabyasanampi dukkhaṃ, diṭṭhibyasanampi dukkhaṃ, rājabhayampi dukkhaṃ,

corabhayampi dukkhaṃ, veribhayampi dukkhaṃ, dubbhikkhabhayampi dukkhaṃ,

aggibhayamhi dukkhaṃ, udakabhayampi dukkhaṃ, ūmiyabhayampi dukkhaṃ,

āvaṭṭabhayampi dukkhaṃ, kumbhīlabhayampi dukkhaṃ, susukābhayampi dukkhaṃ,

attānuvādabhayampi dukkhaṃ, parānuvādabhayampi dukkhaṃ, daṇḍabhayampi dukkhaṃ,

duggatibhayampi dukkhaṃ, parisasārajjabhayampi dukkhaṃ, ājīvikabhayampi dukkhaṃ,

maraṇabhayampi dukkhaṃ, vettehitāḷanampi [PTS Page 197] [\q 197/] dukkhaṃ, kāsāhi

tāḷanampi dukkhaṃ, addhadaṇḍakehi tāḷanampi dukkhaṃ, hatthacchedanampi dukkhaṃ,

pādacchedanampi dukkhaṃ, hatthapādacchedanampi dukkhaṃ, kaṇṇacchedanampi

dukkhaṃ, nāsacchedanampi dukkhaṃ, kaṇṇanāsacchedanampi dukkhaṃ, bilaṅgathālikampi

dukkhaṃ, saṅkhamuṇḍikampi dukkhaṃ, rāhumukhampi dukkhaṃ, jotimālikampi dukkhaṃ,

hatthapajjotikampi dukkhaṃ, erakavattikampi dukkhaṃ, cīrakavāsikampi dukkhaṃ,

eṇeyyakampi dukkhaṃ, balisamaṃsikampi dukkhaṃ, kahāpaṇakampi dukkhaṃ,

khārāpatacchikampi dukkhaṃ, palighaparivattikampi dukkhaṃ, palalāpīṭhakampi dukkhaṃ,

tattenapi telena osiñcanampi dukkhaṃ, sunakhehi khādāpanampi dukkhaṃ,

jīvasūlāropanampi dukkhaṃ asināsīsacchedanampi dukkhaṃ. Evarūpāni mahārāja

bahuvidhāni anekavidhāni dukkhāni saṃsāragato anubhavati. Yathā mahārāja himavante

pabbate abhivaḍḍhaṃ udakaṃ gaṅgāya nadiyā

pāsāṇasakkharakharamarumbaāvaṭṭagaggalakaūmikavaṃkacadikaāvaraṇanīvaraṇa mū la

ka sā khā su -99 pariyottharati. Evameva kho mahārāja evarūpāni bahuvidhāni aneka

vidhāni dukkhāni saṃsāragato anubhavati. Pavattaṃ mahārāja dukkhaṃ, appavattaṃ sukhaṃ.

Appavattassa guṇaṃ pavattassa ca bhayaṃ dīpayamāno mahārāja bhagavā appavattassa

sacchakiriyāya jātijarāvyādhimaraṇasamatikkamāya samādapesi. Idamettha mahārāja

kāraṇaṃ yena kāraṇena bhagavā samādapesī" ti.

"Sādhu bhante nāgasena! Sunibbeṭhito pañho. Sukathitaṃ kāraṇaṃ. Evametaṃ tathā

sampaṭicchāmī"ti. [PTS Page 198] [\q 198/]

Attanipātanapañho pañcamo.

--------99. Pāsāṇasakkharakharamarumbaāvaṭṭaggarasusarukkhakallolaūmiāvaraṇanīva-

raṇīmūlikasādhāsu. (Kesucipi potthakesu)

[SL Page 176] [\x 176/]

6. Mettānisaṃsa pañho.

1. "Bhante nāgasena bhāsitampetaṃ bhagavatā 'mettāya bhikkhave ceto vimuttiyā āsevitāya

bhāvitāya bahulikatāya yānīkatāya vatthukatāya anuṭṭhitāya paricitāya susamāraddhāya

ekādasānisaṃsā pāṭikaṅkhā. Katame ekādasa? Sukhaṃ supati, sukhaṃ paṭibujjhati, na

pāpakaṃ supinaṃ passati, manussānaṃ piyo hoti, amanussānaṃ piyo hoti, devatā rakkhanti,

nāssa aggi vā visaṃ vā satthaṃ vā kamati, tuvaṭaṃ cittaṃ samādhiyati, mukhavaṇṇo

vippasīdati, asammuḷho kālaṃ karoti, uttariṃ appaṭivijjhanto brahmalokupago hotī'ti. Puna

ca tumhe bhaṇatha. Sāmo kumāro mettāvihārī migasaṅghena parivuto pavane vicaranto

piliyakkhena raññā viddho visapītena sallena tattheva mucchito patito'ti. Yadi bhante

nāgasena bhagavatā bhaṇitaṃ 'mettāya bhikkhave ceto vimuttiyā āsevitāya bhāvitāya

bahulikatāya yānīkatāya vatthukatāya anuṭṭhitāya paricitāya susamāraddhāya

ekādasānisaṃsā pāṭikaṅkhā. Katame ekādasa? Sukhaṃ supati, sukhaṃ paṭibujjhati, na

pāpakaṃ supinaṃ passati, manussānaṃ piyo hoti, amanussānaṃ piyo hoti, devatā rakkhanti,

nāssa aggi vā visaṃ vā satthaṃ vā kamati, tuvaṭaṃ cittaṃ samādhiyati, mukhavaṇṇo

vippasīdati, asammuḷho kālaṃ karoti, uttariṃ appaṭivijjhanto brahmalokupago hotī'ti. Tena

hi sāmo kumāro mettāvihārī migasaṅghena parivuto pavane vicaranto piliyakkhena raññā

viddho visapītena sallena tattheva mucchito patito'ti yaṃ vacanaṃ taṃ micchā. Yadi sāmo

kumāro mettāvihārī migasaṅghena parivuto pavane vicaranto piliyakkhena raññā viddho

visapītena sallena tatheva mucchito patito, tena hi 'mettāya bhikkhave ceto vimuttiyā

āsevitāya bhāvitāya bahulikatāya yānīkatāya vatthukatāya anuṭṭhitāya paricitāya

susamāraddhāya ekādasānisaṃsā pāṭikaṅkhā. Katame ekādasa? Sukhaṃ supati, sukhaṃ

paṭibujjhati, na pāpakaṃ supinaṃ passati, manussānaṃ piyo hoti, amanussānaṃ piyo hoti,

devatā rakkhanti, nāssa aggi vā visaṃ vā satthaṃ vā kamatī' ti tampi vacanaṃ mīcchā.

Ayampi ubhatokoṭiko pañho sunipuṇo parisaṇho sukhumo gambhīro api sunipuṇānaṃ

manujānaṃ gatte sedaṃ moceyya so tavānuppatto. Vijaṭehi taṃ mahājaṭājaṭitaṃ anāgatānaṃ

jinaputtānaṃ cakkhuṃ dehi nibbāhanāyā"ti.

2. "Bhāsitampetaṃ mahārāja bhagavatā 'mettāya bhikkhave ceto vimuttiyā āsevitāya

bhāvitāya bahulikatāya yānīkatāya vatthukatāya anuṭhitāya paricitāya susamāraddhāya

ekādasānisaṃsā pāṭikaṅkhā. Katame ekādasa? Sukhaṃ supati, sukhaṃ paṭibujjhati, na

pāpakaṃ supinaṃ passati, manussānaṃ piyo hoti, amanussānaṃ piyo hoti,devatā rakkhanti,

nāssa aggi vā visaṃ vā satthaṃ vā kamatī'ti. Sāmo ca kumāro mettāvihārī migasaṅghena

parivuto pavane vicaranto piliyakkhena raññā viddho visapītena sallena tattheva mucchito

patito. Tattha [PTS Page 199] [\q 199/] pana mahārāja kāraṇaṃ atthi. Katamaṃ tattha

kāraṇaṃ? Nete mahārāja guṇā puggalassa. Mettābhāvanāyete guṇā. Sāmo mahārāja kumāro

ghaṭaṃ ukkhipanto tasmīṃ khaṇe mettā bhāvanāya pamatto ahosi. Yasmiṃ mahārāja khaṇe

puggalo mettaṃ samāpanno hoti, na tassa puggalassa tasmiṃ khaṇe aggi vā visaṃ vā satthaṃ

vā kamati tassa ye keci ahitakāmā upagantvā taṃ na passanti. Na tasmiṃ okāsaṃ labhanti.

Nete mahārāja guṇā puggalassa mettābhāvanāyete guṇā. Idha mahārāja puriso saṅgāmasūro

abhejjakavacajālikaṃ sannayhitvā saṅgāmaṃ otareyya, tassa sarā khittā upagantvā patanti

[SL Page 177] [\x 177/]

Vikiranti, na tasmiṃ okāsaṃ labhanti. Neso mahārāja guṇo saṅgāmasūrassa.

Abhejjakavacajālikāyeso guṇo. Yassa sarā khittā upagantvā patanti vīkiranti. Evameva kho

mahārāja nete guṇā puggalassa, mettābhāvanāyete guṇā. Yasmiṃ mahārāja khaṇe puggalo

mettaṃ samāpanno hoti, na tassa puggalassa tasmiṃ khaṇe aggi vā visaṃ vā satthaṃ vā

kamati. Tassa ye keci ahitakāmā upagantvā taṃ na passanti. Tasmiṃ okāsaṃ na labhanti.

Nete mahārāja guṇā puggalassa. Mettābhāvanāyete guṇā.

3. Idha pana mahārāja puriso dibbaṃ antaradhānaṃ mūlaṃ hatthe kareyya. Yāva taṃ mūlaṃ

tassa hatthagataṃ hoti, tāva na añño koci pakatimanusso taṃ purisaṃ passati. Neso mahārāja

guṇo purisassa. Mūlassaso guṇo antaradhānassa, yaṃ so pakatimanussānaṃ cakkhupathe na

dissati. Evameva kho mahārāja nete guṇā puggalassa. Mettābhāvanāyete guṇā. Yasmiṃ

mahārāja khaṇe puggalo mettaṃ samāpanno hoti, na tassa puggalassa tasmiṃ khaṇe aggi vā

visaṃ vā satthaṃ vā kamati, tassa ye keci ahitakāmā upagantvā taṃ na passanti, na tasmiṃ

okāsaṃ labhanti. Nete mahārāja gunā puggalassa, mettābhāvanāyete gunā. Yathā vā pana

mahārāja [PTS Page 200] [\q 200/] purisaṃ sukataṃ mahāleṇamanuppaviṭṭhaṃ

mahatimahāmegho abhivassanto na sakkoti temayituṃ. Neso mahārāja guṇo purisassa,

mahāleṇassa so guṇo, yaṃ mahatimahāmegho abhivassanto na taṃ temeti. Evameva kho

mahārāja nete guṇā puggalassa. Mettābhāvanāyete guṇā. Yasmiṃ mahārāja khaṇe puggalo

mettaṃ samāpanno hoti, na tassa puggalassa tasmiṃ khaṇe aggi vā visaṃ vā satthaṃ vā

kamati. Tassa ye keci ahitakāmā upaganatvā taṃ na passanti, na tassa sakkonti ahitaṃ kātuṃ.

Nete mahārāja guṇā puggalassa. Mettābhāvanāyete guṇā" ti.

"Acchariyaṃ bhante nāgasena! Abbhutaṃ bhante nāgasena! Sabbapāpanivāraṇā

mettābhāvanā!" Ti.

"Sabbakusalaguṇāvahā mahārāja mettābhāvanā hitānampi ahitānampi. Ye te sattā

viññānabaddhā sabbesaṃ mahānisaṃsā mettābhāvanā saṃvibhajitabbā"ti.

Mettānisaṃsapañho chaṭṭho.

[SL Page 178] [\x 178/]

7. Kusalākusalasamapañho.

1. "Bhante nāgasena kusalakārissa pi akusalakārissa pi vipāko samasamo? Udāhu koci viseso

atthi?" Ti.

"Atthi mahārāja kusalassa ca akusalassa ca viseso. Kusalaṃ mahārāja sukhavipākaṃ

saggasaṃvattanikaṃ. Akusalaṃ dukkhavipākaṃ nirayasaṃvattanikanti. "

2. "Bhante nāgasena tumhe bhaṇatha 'devadatto ekantakaṇho ekantakaṇhehi dhammehi

samannāgato. Bodhisatto ekantasukko ekantasukkehi dhammehi samannāgato'ti. Puna ca

devadatto bhave bhave yasena ca pakkhena ca bodhisattena samasamo hoti, kāci adhikataro

vā. Yadā devadatto nagare bārāṇasiyaṃ brahmadattassa rañño purohitaputto ahosi, tadā

bodhisatto chavakacaṇḍālo ahosi vijjādharo. Vijjaṃ parijapitvā akāle ambhaphalāni

nibbattesi. Ettāvatā bodhisatto devadatteto jātiyā nihīno [PTS Page 201] [\q 201/] yasasā

ca nihīno.

Puna ca paraṃ yadā devadatto rājā ahosi mahāmahīpati sabbakāmasamaṅgī, tadā bodhisatto

tassūpabhogo ahosi hatthināgo sabbalakkhaṇasampanno tassa cārugativilāsaṃ asahamāno

rājā vadhamicchanto hatthācariyaṃ evamavoca 'asikkhito te ācariya hatthināgo. Tassa

ākāsagamanaṃ nāma kāraṇaṃ karohī'ti. Tatthapi tāva bodhisatto devadattena jātiyā nihīno

lāmako tiracchānagato.

Puna ca paraṃ yadā devadatto manusso ahosi pavane naṭṭhāyiko, tadā bodhisatto

mahāpaṭhavī nāma makkaṭo ahosi. Etthapi pi tāva dissati viseso manussassa ca

tiracchānagatassa ca. Tatthapi tāva bodhisatto devadattato jātiyā nihīno.

3. Puna ca paraṃ yadā devadatto manusso ahosi soṇuttaro nāma nesādo balavā balavataro

nāgabalo, tadā bodhisatto jaddanto nāma nāgarājā ahosi. Tadā so luddako taṃ hatthināgaṃ

ghātesi. Tatthapi tāva devadatto'va adhikataro.

Puna ca paraṃ yadā devadatto manusso ahosi. Vanacarako-100 aniketavāsī, tadā bodhisatto

sakuṇo ahosi tittiro mantajjhāyī. Tadāpi so vanacarako taṃsakuṇaṃ ghātesi. Tatthapi tāva

devadatto'va jātiyā adhikataro.

---------

100. Vanacāraṇo. (Kesuci)

[SL Page 179] [\x 179/]

Puna ca paraṃ yadā devadatto kalābu nāma kāsirājā ahosi, tadā bodhisatto tāpaso ahosi

khantivādī. Tadā so rājā tassa tāpasassa kuddho hatthapāde vaṃsakaḷīre viya chedāpesi.

Tatthapi tāva devadatto yeva adhikataro jātiyā ca yasena ca.

Puna ca paraṃ yadā devadatto manusse ahosi vanacaro, tadā bodhisatto nandiyonāma

vānarindo ahosi. Tadāpi so vanacaro taṃ vānarindaṃ ghātesi saddhiṃ mātarā

kaniṭṭhabhātikena ca. Tatthapi tāva devadatto yeva adhikataro jātiyā.

Puna ca paraṃ yadā devadatto manusso ahosi acelako kārambhiyo nāma. Tadā bodhisatto

paṇḍarako nāma nāgarājā ahosi. Tatthapi tāva devadatto [PTS Page 202] [\q 202/] yeva

adhikataro jātiyā.

Puna ca paraṃ yadā devadatto manusso ahosi pavane jaṭilako, tadā bodhisatto tacchako

nāma mahāsūkaro ahosi. Tatthapi tāva devadatto yeva jātiyā adhikataro. Puna ca paraṃ yadā

devadatto cetīsu suraparicaro nāma rājā ahosi upari purisamatto gagane vehāsaṅgamo, tadā

bodhisatto kapilo nāma brāhmaṇo ahosi. Tatthapi tāva devadatto yeva adhikataro jātiyā ca

yasena ca.

Puna ca paraṃ yadā devadatto manusso ahosi sāmo nāma, tadā bodhisatto rūru nāma

migarājā ahosi. Tatthapi tāva devadatto yeva jātiyā adhikataro.

Puna ca paraṃ yadā devadatto manusso ahosi luddako pavanacaro. Tadā bodhisatto

hatthināgo ahosi. So luddako tassa hatthināgassa sattakkhattuṃ dante jinditvā hari. Tatthapi

tāva devadatto yeva yoniyā adhikataro. Puna ca paraṃ yadā devadatto sigālo ahosi

khattiyadhammo, so yāvatā jambudīpe padesarājāno, te sabbe anuyutte akāsi. Tadā

bodhisatto vidhuro nāma paṇḍito ahosi tatthapi tāva devadatto yeva yasena adhikataro.

5. Puna ca paraṃ yadā devadatto hatthināgo hutvā laṭukikāya sakuṇikāya puttake ghātesi,

tadā bodhisatto'pi hatthināgo ahosi yūthapati tattha tāva ubho'pi te samasamā ahesuṃ.

Puna ca paraṃ yadā devadatto yakkho ahosi adhammo nāma, tadā bodhisatto'pi yakko ahosi

dhammo nāma. Tatthapi tāva ubho'pi samasamā ahesuṃ.

[SL Page 180] [\x 180/]

Puna ca paraṃ yadā devadatto nāviko ahosi pañcannaṃ kulasatānaṃ issaro, tadā

bodhisatto'pi nāviko ahosi pañcannaṃ kulasatānaṃ issaro. Tatthapi tāva ubho'pi samasamā

ahesuṃ.

Puna ca paraṃ yadā devadatto satthavāho ahosi pañcannaṃ sakaṭasatānaṃ issaro, tadā

bodhisatto'pi satthavāho ahosi pañcannaṃ sakaṭasatānaṃ issaro. Tatthapi tāva ubho'pi

samasamā ahesuṃ.

Puna ca [PTS Page 203] [\q 203/] paraṃ yadā devadatto sākho nāma migarājā ahosi.

Tadā bodhisatto'pi nigrodho nāma migarājā ahosi. Tatthapi tāva ubho'pi samasamā ahesuṃ.

Puna ca paraṃ yadā devadatto sākho nāma senāpati ahosi, tadā bodhisatto nigrodho nāma

rājā ahosi. Tatthapi tāva ubhopi samasamā ahesuṃ.

6. Puna ca paraṃ yadā devadatto khaṇḍahālo nāma brāhmaṇo ahosi, tadā bodhisatto cando

nāma rājakumāro ahosi. Tadā ayaṃ khaṇḍahālo yeva adhikataro.

Puna ca paraṃ yadā devadatto brahmadatto nāma rājā ahosi, tadā bodhisatto tassa putto

mahāpadumo nāma kumāro ahosi. Tadā so rājā sakaputtaṃcorapapāte khipāpesi. Yato kutoci

pitā'va puttānaṃ adhikataro hoti visiṭṭho'ti, tatthapi tāva devadatto yeva adhikataro.

Puna ca paraṃ yadā devadatto mahāpatāpo nāma rājā ahosi, tadā bodhisatto tassa putto

dhammapālo nāma kumāro ahosi. Tadā so rājā sakaputtassa hatthapāde sīsañca chedāpesi.

Tatthapi tāva devadatto yeva uttaro adhikataro.

Ajjetarahi ubho'pi sakyakule jāyiṃsu. Bodhisatto buddho ahosi sabbaññū lokanāyako,

devadatto tassa devadevassa-101. Sāsane pabbajitvā iddhiṃ nibbattetvā buddhālayaṃ akāsi.

Kinnu kho bhante nāgasena, yaṃ mayā bhaṇitaṃ, taṃ sabbaṃ tathā udāhu aññathā?"

7. "Yaṃ tvaṃ mahārāja bahuvidhaṃ kāraṇaṃ-102. Osāresi, sabbaṃ taṃ tatheva no aññathā"ti.

"Yadi bhante nāgasena kaṇho'pi sukko'pi samasamagatikā honti, tena hi kusalampi

akusalampi samasamavipākaṃ hotī?" Ti.

-----------

101. Atidevassa (sī. Mu. ) 102. Bahuvidhāni kāraṇāni (sī. Mu. )

[SL Page 181] [\x 181/]

"Na hi mahārāja kusalampi akusalampi samasamavipākaṃ hoti, ta hi mahārāja devadatto

sabbajanehi paṭiviruddho, bodhisatteneva paṭiviruddho. Yo tassa bodhisatte paṭivirodho,

-103. So tasmiṃ tasmiṃ yeva bhave paccati, phalaṃ deti. Devadatto'pi mahārāja issariye [PTS

Page 204] [\q 204/] ṭhito janapadesu ārakkhaṃ deti, setuṃ sabhaṃ puññasālaṃ kāreti,

samaṇabrāhmaṇānaṃ kapaṇḍikavaṇibbakānaṃ nāthānāthānaṃ yathāpaṇihitaṃ dānaṃ deti,

tassa so vipākena bhave bhave sampattiyo paṭilabhati. Kassetaṃ mahārāja sakkā vattuṃ 'vinā

dānena damena saṃyamena uposathakammena sampattiṃ anubhavissatī'ti? Yampana tvaṃ

mahārāja evaṃ vadesi 'devadatto ca bodhisatto ca ekato anuparivattanti" ti, so na jātisatassa

accayena samāgamo ahosi. Na jātisahassassa accayena, na jātisatasahassassa accayena.

Kadāci karahaci bahunnaṃ ahorattānaṃ accayena samāgamo ahosi yampanetaṃ mahārāja

bhagavatā khāṇakacchapūpamā upadassitā manussattapaṭilābhāya, tathūpamaṃ mahārāja

imesaṃ samāgamaṃ dhārehi. Na mahārāja bodhisattassa devadatteneva saddhiṃ samāgamo

ahosi, thero'pi mahārāja sāriputto anekesu jātisatasahassesu bodhisattassa pitā ahosi,

mahāpitāahosi, cullapitā ahosi, bhātā ahosi, putto ahosi, bhāgineyyo ahosi, mitto ahosi.

Bodhisatto'pi mahārāja anekesu jātisatasahasse therassa sāriputtassa pitā ahosi, mahāpitā

ahosi, cullapitā ahosi, bhātā ahosi, putto ahosi, bhāgineyyo ahosi, mitto ahosi sabbe'pi

mahārāja sattanikāyapariyāpannā-104 saṃsārasotamanugatā saṃsārasotena vuyhantā

appiyehi'pi piyehi'pi samāgacchanti. Yathā mahārāja udakaṃ sotena vuyhamānaṃ

suciasucikalyāṇapāpakena samāgacchati, evameva kho mahārāja sabbe'pi

sattanikāyapariyāpannā saṃsārasotamanugatā saṃsārasotena vuyhantā appiyehi'pi piyehi'pi

samāgacchanti. Devadatto mahārāja yakkho samāno attanā adhammo pareadhamme

niyojetvā sattapaññāsavassakoṭiyo saṭṭhiñca vassasatasahassāni mahāniraye [PTS Page 205]

[\q 205/] pacci. Bodhisatto'pi mahārāja yakkho samāno attanā dhammo pare dhamme

niyojetvā sattapaññāsavassakoṭiyo saṭṭhiñca vassasatasahassāni sagge modi

sabbakāmasamaṅgī. Api ca mahārāja devadatto imasmiṃ bhave buddhaṃ

anāsādaniyamāsādayitvā samaggañca saṅghaṃ bhinditvā paṭhaviṃ pāvisi. Tathāgato

bujjhitvā sabbadhammeparinibbuto upadhisaṅkhaye"ti.

"Sādhu bhante nāgasena! Evametaṃ tathā sampaṭicchāmī" ti.

Kusalākusalasamavisamapañho sattamo.

---------

103. Paṭiviruddho (sīmu. Ma. ) 104. Sattakāyapariyāpannā (sī. Mu. )

[SL Page 182] [\x 182/]

1. Bhante nāgasena bhāsitampetaṃ bhagavatā

'Sace labhetha khaṇaṃ vā raho vā

Nimattakaṃ vāpi labhetha tādisaṃ

Sabbā'pi itthiyo kareyyuṃ pāpaṃ-105

Aññaṃ aladdhā pīṭhasappinā saddhinti. '

Puna ca kathiyati mahosadhassa bhariyā amarā nāma itthi gāmake ṭhapitā pavutthapatikā

raho nisinnā vivittā rājapaṭismaṃ sāmikaṃ karitvā sahassena nimantiyamānā pāpaṃ nākāsīti.

Yadi bhante nāgasena bhagavatā bhaṇitaṃ

'Sace labhetha khaṇaṃ vā raho vā

Nimattakaṃ vāpi labhetha tādisaṃ

Sabbā'pi itthiyo kareyyuṃ pāpaṃ

Aññaṃ aladdhā pīṭhasappinā saddhinti. '

Tena hi 'mahosadhassa bhariyā amarā nāma itthi gāmake ṭhapitā pavutthapatikā

rahonisinnā vivittā rājapaṭisamaṃ sāmikaṃ karitvā sahassena nimantīyamānā pāpaṃ nākāsī'

yaṃ vacanaṃ taṃ micchā yadi mahosadhassa bhariyā [PTS Page 206] [\q 206/] amarā

nāma itthi gāmake ṭhapitā pavutthapatikā raho nisinnā vivittā rājapaṭisamaṃ sāmikaṃ

karitvā sahassena nimantīyamānā pāpaṃ nākāsi, tena hi.

'Sace labhetha khaṇaṃ vā raho vā

Nimattakaṃ vāpi labhetha tādisaṃ

Sabbā'pi itthiyo kareyyuṃ pāpaṃ

Aññaṃ aladdhā pīṭhasappinā saddhinti. '

Tampi vacanaṃ micchā. Ayampi ubhatokoṭiko pañho tavānuppatto. So tayā nibbāhitabbo"

ti.

2. "Bhāsitampetaṃ mahārāja bhagavatā

'Sace labhetha khaṇaṃ vā raho vā

Nimattakaṃ vāpi labhetha tādisaṃ

Sabbā'pi itthiyo kareyyuṃ pāpaṃ

Aññaṃ aladdhā pīṭhasappinā saddhinti. '

---------

105. Sabbāva itthi kayiruṃ nu pāpaṃ. (Ma. )

[SL Page 183] [\x 183/]

Kathiyati ca mahosadhassa bhariyā amarā nāma itthi gāmake ṭhapitā pavutthapatikā raho

nisinnā vivittā rājapaṭisamaṃ sāmikaṃ karitvā sahassena nimantīyamānā pāpaṃ nākāsīti.

Kareyya sā mahārāja itthi sahassaṃ labhamānā tādisena purisena saddhiṃ pāpakammaṃ, na

sā kareyya, sace khaṇaṃ vā raho vā nimantakaṃ vāpi tādisaṃ labheyya. Vicinantī sā

mahārāja amarā itthi nāddasa khanaṃ vā raho vā nimantakaṃ vāpi tādisaṃ. Idha loke

garahabhayā khaṇaṃ na passi, paraloke nirayabhayā khaṇaṃ na passi, kaṭukavipākaṃ

pāpanti khaṇaṃ na passi, piyaṃ na muñcitukāmā khaṇaṃ na passi, sāmikassa garukatāya

khaṇaṃ na passi, dhammaṃ apacāyantī khaṇaṃ na passi, anariyaṃ garahantī khaṇaṃ na

passi, kiriyaṃ na bhinditukāmā khaṇaṃ na passi. Evarūpehi bahukehi kāraṇehi khaṇaṃ na

passi. Raho'pi sā loke vicinitvā apassantī pāpaṃ nākāsi. Sace sā [PTS Page 207] [\q 207/]

manussehi raho labheyya, atha amanusasehi raho na labheyya. Sace amanussehi raho

labheyaya. Atha paracittavidūhi pabbajitehi raho na labheyya. Sace paracittavidūhi

pabbajitehi raho labheyya, atha paracittavidūhi devatāhi raho na labheyya. Sace

paracittavidūhi devatāhi raho labheyya atha attanā'va pāpehi raho na labheyya sace

attanā'va pāpehi raho labheyya, atha adhammena raho na labheyya evarūpehi bahukehi

-106. Kāraṇehi raho alabhitvā pāpaṃ nākāsi. Nimantakampi sā loke vicinitvā tādisaṃ

alabhantī pāpaṃ nākāsi.

3. Mahosadho mahārāja paṇḍito aṭṭhavīsatiyā aṅgehi samannāgato katamehi aṭṭhavīsatiyā

aṅgehi samannāgato? Mahosadho mahārāja sūro, hirimā, ottāpī, sapakkho,

ottappasampanno, khamo, sīlavā, saccavādī, soceyyasampanno, akkodhano, anatimānī,

anusuyyako, viriyavā, āyūhako, saṅgāhako, saṃvibhāgī, sakhilo, nivātavutti, asaṭho,

amāyāvī, atibuddhisampanno, kittimā, vijjāsampanno, hitesī upanissitānaṃ, patthito

sabbajanassa, dhanavā, yasavā. Mahosadho mahārāja paṇḍito imehi aṭṭhavīsatiyā aṅgehi

samannāgato. Sā aññaṃtādisaṃ nimantakaṃ alahitvā pāpaṃ nākāsī" ti.

"Sādhu bhante nāgasena! Evametaṃ tathā sampaṭicchāmī" ti.

Amarādevīpañho aṭṭhamo.

---------

106. Bahuvidhehi (ma. )

[SL Page 184] [\x 184/]

9. Khīṇāsavābhāyanapañho

1. "Bhante nāgasena bhāsitampetaṃ bhagavatā 'vigatabhayasantāsā arahanto"ti. Puna ca

nagare rājagahe dhanapālakaṃ hatthiṃ bhagavati opatantaṃ disvā pañcakhīṇāsavasatāni

pariccajitvā jinavaraṃ pakkantāni disāvidisaṃ, ekaṃ ṭhapetvā theraṃ ānandaṃ.

Kinnukhobhante nāgasena te arahanto bhayā pakkantā? Udāhū tathāgatassa atulaṃ

vipulamasamaṃ pāṭibhāriyaṃ daṭṭhukāmā pakkantā? [PTS Page 208] [\q 208/] yadi

bhante nāgasena bhagavatā bhaṇitaṃ 'vigatabhayaṃsantāsā arahanto'ti, tena hi 'nagare

rājagahe dhanapālakaṃ hatthiṃ bhagavati opatantaṃ disvā pañcakhīṇāsavasatāni pariccajitvā

jinavaraṃ pakkantāni disāvidisaṃ, ekaṃ ṭhapetvā theraṃ ānandanti' yaṃ vacanaṃ, taṃ micchā.

Yadi nagare rājagahe dhanapālakaṃ hatthiṃ bhagavati opatantaṃ disvā

pañcakhīṇāsavasatāni pariccajitvā jinavaraṃ pakkantāni disāvidisaṃ ekaṃ ṭhapetvā theraṃ

ānandaṃ. Tena hi 'vigatabhayasantāsā arahanto'ti tampi vacanaṃ micchā ayampi

ubhatokoṭiko pañho tavānuppatto. So tayā nibbāhitabbo" ti.

2. "Bhāsitampetaṃ mahārāja bhagavatā 'vigatabhayasantāsā arahanto'ti. Nagare ca rājagahe

dhanapālakaṃ hatthiṃ bhagavati opatantaṃ disvā pañca khīṇāsavasatāni pariccajitvā

jinavaraṃ pakkantāni disāvidisaṃ ekaṃ ṭhapetvā theraṃ ānandaṃ. Tañca pana na bhayā, nāpi

bhagavantaṃ pātetukāmatāya. Yena pana mahārāja hetunā arahanto bhāyeyyuṃ vā taseyyuṃ

vā, so hetu arahantānaṃ samucchinno tasmā vigatabhayasantāsā arahanto. Bhāyati nu

mahārāja mahāpaṭhavī khaṇante'pi bhindante'pi dhārente'pi samuddapabbatagirisikhare: "

ti.

"Na hi bhante"ti.

"Kena kāraṇena mahārājā"ti.

"Natthi bhante mahāpaṭhaviyā so hetu yena hetunā mahāpaṭhavī bhāyeyya vā taseyya vā'ti.

Evameva kho mahārāja natthi arahantānaṃ so hetu yena hetunā arahanto bhāyeyyuṃ vā

taseyyuṃ vā bhāyati nu mahārāja girisikharaṃ jindante vā bhindante vā patante vā agginā

dahante vā" ti.

"Na hi bhante"ti.

"Kena kāraṇena mahārājā"ti.

[SL Page 185] [\x 185/]

3. "Natthi bhante girisikharassa [PTS Page 209] [\q 209/] so hetu yena hetunā

girisikharaṃ bhāyeyya vā taseyya vā"ti.

"Evameva kho mahārāja natthi arahantānaṃ so hetu yena hetunā arahanto bhāyeyyuṃ vā

taseyyuṃ vā. Sadipi mahārāja lokadhātusatasahassesu ye keci sattakāyapariyāpannā, sabbe'pi

te sattihatthā ekaṃ arahantaṃ upadhāvitvā tāseyyuṃ, na bhaveyya arahato cittassa kiñci

aññathattaṃ. Kiṃ kāraṇā? Aṭṭhānamanavakāsatāya. Api ca mahārāja tesaṃ khīṇāsavānaṃ

evaṃ cetoparivitakko ahosi 'ajja naravarapavare jinavaravasabhe nagaravaramanuppaviṭṭhe

vīthiyā dhanapālako hatthi āpatissati, asaṃsayamatidevadevaṃ upaṭṭhāko na pariccajissati.

Yadi mayaṃ sabbe'pi bhagavantaṃ na pariccajissāma, ānandassa guṇo pākaṭo na bhavissati,

na heva ca tathāgataṃ samupagamissati hatthināgo. Handa mayaṃ apagacchāma. Evamidaṃ

mahato janakāyassa kilesabandhanamokkho bhavissati, ānandassa ca guṇo pākaṭo

bhavissatī'ti. Evaṃ te arahanto ānisaṃsaṃ disvā disāvidisaṃ pakkantā"ti.

"Suvibhatto bhante nāgasena pañho. Evametaṃ natthi arahantānaṃ bhayaṃ vā santāsovā.

Ānisaṃsaṃ disvā te arahanto pakkantā disāvidisanti".

Khīṇāsavābhāyanapañho navamo.

10. Tathāgata sabbaññutāpañho.

1. "Bhante nāgasena tumhe bhaṇatha 'tathāgato sabbaññū'ti. Puna ca bhaṇatha tatāgatena

sāriputtamoggallānapamūkhe bhikkhusaṅghe panāmite cātumeyyakā ca sakyā brahmā ca

sahampati bījupamañca vacchataruṇupamañca upadaṃsetvā-107. Bhagavantaṃ pasādesuṃ

khamāpesuṃ nijjhattaṃ akaṃsu'ti. Kinnu kho bhante nāgasena aññātā tā upamā tathāgatassa,

yāhi tathāgato [PTS Page 210] [\q 210/] upamāhi orato khamito upasanto nijjhattiṃ gato?

Yadi bhante nāgasena tathāgatassa tā upamā aññātā, tena hi buddho asabbaññū, yadi ñātā

tena hi okassa pasayha vīmaṃsāpekho paṇāmesi, tena hi tassa akāruññatā sambhavati.

Ayampi ubhatokoṭiko pañho tavānuppatto. So tayā nibbāhitabbo"ti.

--------

107. Upadassetvā (sīmu - ma. )

[SL Page 186] [\x 186/]

2. "Sabbanaññū mahārāja tathāgato. Tāhi ca upamāhi bhagavā pasanno orato khamito

upasanto nijjhattiṃ gato. Dhammasāmi mahārāja tathāgato. Tathāgatappavediteheva

tehiopamme hi tathāgataṃ, ārādhesuṃ tosesuṃ pasādesuṃ. Tesaṃ ca tathāgato pasanno

'sādhu'ti abbhanumodi. Yathā vā pana mahārāja itthi sāmikassa santakeneva dhanena

sāmikaṃ ārādheti toseti pasādeti, tañca sāmiko 'sādhu'ti abbhanumodati. Evameva kho

mahārāja cātumeyyakā ca sakyā brahmā ca sahampati tathāgatappavediteheva oppammehi

tathāgataṃ ārādhesuṃ tosesuṃ pasādesuṃ tesañca tathāgato pasanno 'sādhu'ti abbhanumodi.

3. Yathā vā pana mahārāja kappako rañño santakeneva suvaṇṇaphaṇakena rañño

uttamaṅgaṃ pasādhayamāno rājānaṃ ārādheti toseti pasādeti, tassa ca rājā pasanno 'sādhu'

ti abbhanumodati yathicchitamanuppadeti, evameva kho mahārāja cātumeyyakā ca sakyā

brahmā ca sahampati tathāgatappavediteheva opammehi tatāgataṃ ārādhesuṃ tosesuṃ

pasādesuṃ tesañca tathāgato pasanno 'sādhu'ti abbhanumodi. Yathā vā pana mahārāja

saddhivihāriko upajjhāyābhataṃ piṇḍapātaṃ gahetvā upajjhāyassa upanāmento upajjhāyaṃ

ārādheti toseti pasādeti, tañca upajjhāyo pasanno 'sādhu' ti abbhanumodati, evameva kho

mahārāja cātumeyyakāca sakyā brahmā ca sahampati tathāgatappavediteheva opammehi

tathāgataṃ ārādhesuṃ tosesuṃ pasādesuṃ. [PTS Page 211] [\q 211/] tesañca tathāgato

pasanno 'sādhu'ti abbhanumoditvā sabbadukkhaparimuttiyā dhammaṃ desesī"ti.

"Sādhu bhante nāgasena! Evametaṃ tathā sampaṭicchāmī"ti.

Tathāgatasabbaññutāpañho dasamo.

Sabbaññutañāṇavaggo catuttho.

(Imasmiṃ vagge dasa pañhā. )

[SL Page 187] [\x 187/]

5. Santhavavaggo

1. Santhavapañho

1. "Bhante nāgasena, bhāsitampetaṃ bhagavatā-

'Santhavāto bhayaṃ jātaṃ, niketā jāyatī rajo

Aniketamasanthavaṃ, etaṃ ve munidassana'nti.

Puna ca bhaṇitaṃ

'Vihāre kāraye ramme vāsayettha bahussute'ti.

Yadi bhante nāgasena tathāgatena bhaṇitaṃ 'santhavāto bhayaṃ jātaṃ, niketā jāyatī rajo.

Aniketamasanthavaṃ, etaṃ ve munidassananti', tena hi 'vihāre kāraye ramme vāsayettha

bahussute'ti yaṃ vacanaṃ, taṃ micchā. Yadi tathāgatena bhaṇitaṃ 'vihāre kāraye ramme

vāsayettha bahussute'ti, tena hi 'santhavāto bhayaṃ jātaṃ, niketā jāyatī rajo,

aniketamasanthavaṃ, etaṃ ve munidassananti', tampi vacanaṃ micchā. Ayampi ubhatokoṭiko

pañho tavānuppatto. So tayā nibbāhitabbo"ti. [PTS Page 212] [\q 212/]

2. "Bhāsatampetaṃ mahārāja bhagavatā-

'Santhavāto bhayaṃ jātaṃ niketā jāyatī rajo

Aniketamasanthavaṃ etaṃ ve munidassana'nti.

Bhaṇitañca 'vihāre karaye ramme vāsayettha bahussute'ti. Yaṃ mahārāja bhagavatā bhaṇitaṃ

'santhavāto bhayaṃ jātaṃ niketā jāyatī rajo, aniketamasantavaṃ etaṃ ve munidassananti', taṃ

sabhāvavacanaṃ asesavacanaṃ nippariyāyavacanaṃ samaṇānucchavaṃ samaṇasāruppaṃ

samaṇapatirūpaṃ samaṇārahaṃ samaṇagocaraṃ samaṇapaṭipadā samaṇapaṭipatti.

Yathāmahārāja āraññako migo araññe pavane caramāno nirālayo aniketo yathicchakaṃ

sayati, evameva kho mahārāja bhikkhūnā 'santhavāto bhayaṃ jātaṃ niketā jāyatī rajo,

aniketamasanthavaṃ etaṃ ve munidassananti' cintetabbaṃ.

3. Yaṃ pana mahārāja bhagavatā bhaṇitaṃ 'vihāre kāraye ramme vāsayettha bahussute'ti, taṃ

dve atthavase sampassamānena bhagavatā bhaṇitaṃ. Katame dve? Vihāradānaṃ nāma

sabbābuddhehi vaṇṇitaṃ anumataṃ thomitaṃ pasatthaṃ. Taṃ te vihāradānaṃ datvā

jātijarāmaraṇā parimuccissantī'ti. Ayaṃ tāva paṭhamo ānisaṃso vihāradāne. Puna ca paraṃ

vihāre vijjamāne bhikkhuniyo byattasaṃketā bhavissanti, sulabhaṃ dassanaṃ

dassanakāmānaṃ, anikete dussanā bhavissantīti ayaṃ dutiyo ānisaṃso vihāradāne. Ime dve

[SL Page 188] [\x 188/]

Atthavase sampassamānena bhagavatā bhaṇitaṃ [PTS Page 213 [\q 213/] ']vihāre kāraye

ramme. Vāsayettha bahussute'ti. Na tattha buddhaputtena ālayo karaṇīyo nikete"ti.

"Sādhu bhante nāgasena! Evametaṃ tathā sampaṭicchāmī" ti.

Santhavapañho paṭhamo.

2. Udarasaññatapañho.

1. "Bhante nāgasena bhāsitampetaṃ bhagavatā-

'Uttiṭṭhe nappamajjeyya udare saṃyato siyā'ti.

Puna ca bhagavatā bhaṇitaṃ 'ahaṃ kho panudāyi appekadā iminā pattena samatittikampi

bhuñjāmi bhiyyo'pi bhuñjāmī'ti. Yadi bhante nāgasena bhagavatā bhaṇitaṃ 'uttiṭṭhe

nappamajjeyya udare saṃyato siyā'ti, tena hi 'ahaṃ kho panudāyi appekadā imināpattena

samatittikampi bhuñjāmi, bhiyyo'pi bhuñjāmī'ti yaṃ vacanaṃ taṃ micchā. Yadi tathāgatena

bhaṇitaṃ 'ahaṃ kho panudāyi appekadā iminā pattena samatittikampi bhuñjāmi bhiyyo'pi

bhuñjāmī'ti, tena hi 'uttiṭṭhe nappamajjeyya, udare saṃyato siyā'ti tampi vacanaṃ micchā.

Ayampi ubhatokoṭiko pañho tavānuppatto. So tayā nibbāhitabbo"ti.

2. "Bhāsitampetaṃ mahārāja bhagavatā 'uttiṭṭhe nappamajjeyya udare saṃyato siyā'ti.

Bhaṇitañca 'ahaṃ kho panudāyi appekadā iminā pattena samitittikampi bhuñjāmi, bhiyyo'pi

bhuñjāmī'ti. Yaṃ mahārāja bhagavatā bhaṇitaṃ 'uttiṭṭhe nappamajjeyya udare saṃyato

siyā'ti, [PTS Page 214] [\q 214/] taṃ sabhāvavacanaṃ asesavacanaṃ nissesavacanaṃ

nippariyāyavacanaṃ bhūtavacanaṃ tacchavacanaṃ yāthāvavacanaṃ aviparītavacanaṃ

isivacanaṃ munivacanaṃ bhagavantavacanaṃ arahantavacanaṃ paccekabuddhavacanaṃ

jinavacanaṃ sabbaññucavanaṃ tathāgatassa arahato sammāsambuddhassa vacanaṃ udare

asaṃyato mahārāja pāṇampi hanati, adinnampi ādiyati, paradārampi gacchati, musā'pi

bhaṇati, majjampi pivati, mātarampi jīvitā voropeti, pitarampi jīvitā voropeti, arahantampi

jīvitā voropeti, saṅghamapi bhindati, duṭṭhena cittena tathāgatassa lohitampi uppādeti.

Nanu mahārāja devadatto udare asaṃyato saṅghaṃ bhinditvā kappaṭṭhiyaṃ kammaṃ āyuhi?

Evarūpāni mahārāja aññāni'pi bahuvidhāni kāraṇāni disvā bhagavatā bhaṇitaṃ 'uttiṭṭhe

nappamajjeyya udare saṃyato siyā'ti.

[SL Page 189] [\x 189/]

3. Udare saṃyato mahārāja catusaccābhisamayaṃ abhisameti, cattāri sāmaññaphalāni

sacchikaroti, catusu paṭisambhidāsu aṭṭhasu samāpattisu chasu abhiññāsu vasībhāvaṃ

pāpuṇāti, kevalañca samaṇadhammaṃ pūreti. Nanu mahārāja sukapotako udare saṃyato

hutvā yāva tāvatiṃsabhavanaṃ kampetvā sakkaṃ devānamindaṃ upaṭṭhānamūpanesi.

Evarūpāni mahārāja aññāni'pi bahuvidhāni kāraṇāni disvā bhagavatā bhaṇitaṃ 'uttiṭṭhe

nappamajjeyya udare saṃyato siyā'ti. Yaṃ pana mahārāja bhagavatā bhaṇitaṃ 'ahaṃ kho

panudāyi appekadā iminā pattena samatittikampi bhuñjāmi, bhiyyo'pi bhuñjāmī'ti taṃ

katakiccena niṭṭhitakiriyena siddhatthena vusitavosānena nirāvaraṇena sabbaññutā

sayambhunā tathāgatena attānaṃ upādāya bhaṇitaṃ. Yathā mahārāja vantassa virittassa

anuvāsitassa [PTS Page 215] [\q 215/] āturassa sappāyakiriyā icchitabbā hoti, evameva

kho mahārāja sakilesassa adiṭṭhasaccassa udare saṃyamo karaṇīyo hoti yathā mahārāja

maṇiratanassa sappabhāsassa jātimantassa abhijātiparisuddhassa

majjananighaṃsanaparisodhanena karaṇīyo na hoti, evameva kho mahārāja tathāgatassa

buddhavisaye pāramiṃ gatassa kiriyākaraṇesu āvaraṇaṃ na hotī" ti.

"Sādhu bhante nāgasena! Evametaṃ tathā sampaṭicchāmī"ti.

Udarasaṃyatapañho dutiyo.

3. Bhagavato appābādhatāpañho.

1. "Bhante nāgasena bhāsitampetaṃ bhagavatā 'ahamasmi bhikkhave brāhmaṇo yācayogo

sadāpayatapāṇī antimadehadharo anuttaro bhisakko sallakatto'ti. Puna ca bhaṇitaṃ

bhagavatā 'etadaggaṃ bhikkhave mama sāvakānaṃ bhikkhūnaṃ appābādhānaṃ yadidaṃ

bakkulo'ti. Bhagavato ca sarīre bahukkhattuṃ ābādho uppanno dissati. Yadi bhante

nāgasena tathāgato anuttaro, tena hi 'etadaggaṃ bhikkhave mama sāvakānaṃ bhikkhūnaṃ

appābādhānaṃ yadidaṃ bakkulo'ti yaṃ vacanaṃ taṃ micchā yadi thero bakkulo

appābādhānaṃ aggo, tena hi 'ahamasmi bhikkhave brāhmaṇo yācayogo sadā payatapāṇi

antimadehadharo anuttaro bhisakko sallakakatto'ti, tampi vacanaṃ micchā ayampi

ubhatokoṭiko pañho tavānuppatto. So tayā nibbāhitabbo"ti.

2. "Bhāsitampetaṃ mahārāja bhagavatā 'ahamasmi bhikkhave brāhmaṇo yācayogo

sadāpayatapāṇi antimadehadharo anuttaro bhisakko sallakatto'ti. Bhaṇitañca 'etadaggaṃ

[SL Page 190] [\x 190/]

Bhikkhave mama sāvakānaṃ bhikkhūnaṃ appābādhānaṃ yadidaṃ bakkulo'ti. Tañca pana

bāhirānaṃ āgamānaṃ adhigamānaṃ pariyattīnaṃ attani [PTS Page 216] [\q 216/]

vijjamānataṃ sandhāya bhāsitaṃ. Santi kho panamahārāja bhagavato sāvakā ṭhānacaṅkamikā.

Te ṭhānena caṅkamena divārattiṃ vītināmenti. Bhagavā pana mahārāja ṭhānena caṅkamena

nissajjāya sayanena divārattiṃ vītināmeti. Ye te mahārāja bhikkhū ṭhānacaṅkamikā te tena

aṅgena atirekā. Santi kho pana mahārāja bhagavato sāvakā ekāsanikā. Te jīvitahetu'pi

dutiyaṃ bhojanaṃ na bhuñjanti. Bhagavā pana mahārāja dutiyampi yāva tatiyampi bhojanaṃ

bhuñjati. Ye te mahārāja bhikkhū ekāsanikā te tena aṅgena atirekā. Anekavidhāni mahārāja

tāni kāraṇāni tesaṃ tesaṃ taṃ taṃ sandhāya bhaṇitāni bhagavā pana mahārāja anuttaro

sīlena samādhinā paññāya vimuttiyā vimuttiñāṇadassanena, dasahi ca balehi catūhi

vesārajjehi aṭṭhārasehi buddhadhammehi chahi asādhāraṇehi ñāṇehi. Kevale ca

buddhavisaye taṃ sandhāya bhaṇitaṃ 'ahamasmi bhikkhave brāhmaṇo yācayogo

sadāpayatapāṇi antimadehadharo bhisakko sallakatto'ti.

3. Idha mahārāja manusse eko jātimā hoti, eko dhanavā, eko vijjavā, eko sippavā, eko sūro

eko vicakkhaṇo. Sabbe 'pete abhibhaviya rājā yeva tesaṃ uttamo hoti. Evameva kho

mahārāja bhagavā sabbasattānaṃ aggo jeṭṭho seṭṭho. Yaṃ panāyasmā bakkulo appābādho

ahosi, taṃ abhinībhāravasena. So hi mahārāja anomadassissa bhagavato udaravātābādhe

uppanne vipassissa ca bhagavato aṭṭhasaṭṭhiyā ca bhikkhusatasahassānaṃ

tiṇapupphakaroge uppanne sayaṃtāpaso samāno nānābhesajjehi taṃ byādhi apanetvā

appābādhataṃ patto. Bhaṇitañca 'etadaggaṃ bhikkhave mama sāvakānaṃ bhikkhūnaṃ

appābādhānaṃ yadidaṃ bakkulo'ti. Bhagavato mahārāja vyādhimhi uppajjante'nati

anuppajjante'pi dhūtaṅgaṃ ādiyante'pi anādiyante'pi [PTS Page 217] [\q 217/] natthi

bhagavatā sadiso koci satto. Bhāsitampetaṃ mahārāja bhagavatā devātidevena

saṃyuttanikāyavaralañjake 'yāvatā bhikkhave sattā apadā vā dīpadā vā catuppadā vā

bahuppadā vā rūpino vā arūpino vā saññino vā asaññino vā nevasaññināsaññino vā

tathāgato tesaṃ aggamakkhāyati arahaṃ sammāsambuddho'ti.

"Sādhu bhante nāgasena! Evametaṃ tathā sampaṭicchāmī" ti.

Bhagavato appabādhapañho tatiyo.

[SL Page 191] [\x 191/]

4. Anuppannamagguppādaka - pañho.

1. "Bhante nāgasena bhāsitampetaṃ bhagavatā 'tathāgato bhikkhave arahaṃ

sammāsambuddho anuppannassa maggassa uppādetā'ti. Puna ca bhaṇitaṃ 'addasā kho'haṃ

bhikkhave purāṇaṃ maggaṃ purāṇaṃ añjasaṃ pubbakehi sammāsambuddhehi anuyātanti.

Yadi bhante nāgasena tathāgato anuppannassa maggassa uppādetā, tena hi 'addasā kho'haṃ

bhikkhave purāṇaṃ maggaṃ purāṇaṃ añjasaṃ pubbakehi sammāsambuddhehi anuyātanti

yaṃ vacanaṃ, taṃ micchā. Yadi tatāgatena bhaṇitaṃ 'addasā kho' haṃ bhikkhave purāṇaṃ

maggaṃ purāṇaṃ añjasaṃ pubbakehi sammāsambuddhehi anuyāta'nti, tena'tathāgato

bhikkhave arahaṃ sammāsambuddho anuppannassa maggassa uppadetā'ti. Pi vacanaṃ

micchā ayampi ubhatokoṭiko pañho tavānuppato so tayā nibbāhitabbo"ti.

2. "Bhāsitampetaṃ mahārāja bhagavatā 'tathāgato bhikkhave arahaṃ sammāsambuddho

anuppannassa maggassa uppādetā'ti. Bhaṇitañca 'addasā kho'haṃ bhikkhave purāṇaṃ

maggaṃ purāṇaṃ añjasaṃ pubbakehi sammāsambuddhehi anuyātanti. ' Taṃ dvayampi

sabhāvavacanameva pubbakānaṃ mahārāja tathāgatānaṃ antaradhānena asati anusāsake

maggoantaradhāyi. So taṃ tathāgato maggaṃ luggaṃ paluggaṃ rūḷhaṃ pihitaṃ paṭicchannaṃ

asañcaraṇaṃ [PTS Page 218] [\q 218/] paññācakkhunā sammasamāno addasā pubbakehi

sammāsambuddhehi anuyātaṃ. Taṃkāraṇā āha 'addasākho'haṃ bhikkhave purāṇaṃ maggaṃ

purāṇaṃ añjasaṃ pubbakehi sammāsambuddhehi anuyātanti' pubbakānaṃ mahārāja

tathāgātānaṃ antaradhānena asati anusāsake luggaṃ paluggaṃ rūḷhaṃ pihitaṃ paṭicachannaṃ

asañcaraṇaṃ maggaṃ yaṃ 'dāni tathāgato sañcaranaṃ akāsi, taṃkāraṇā āha 'tathāgato

bhikkhave arahaṃ sammāsambuddho anuppannassa maggassa uppādetā'ti.

3. Idha mahārāja rañño cakkavattissa antaradhānena maṇiratanaṃ girisikharantare nilīyati.

Aparassa cakkavattissa sammā paṭipattiyā upagacchati. Api nū kho taṃ mahārāja

maṇiratanaṃ tassa pakatanti?"

"Na hi bhante. Pākatikaṃ yeva taṃ bhante maṇiratanaṃ. Tena pana nibbattanti. "

"Evameva kho mahārāja pākatiṃ pubbakehi tathāgatehi anuciṇṇaṃ aṭṭhaṅgikaṃ sivaṃ

maggaṃasati anusāsake luggaṃ paluggaṃ rūḷhaṃ pihitaṃ paṭicchannaṃ asañcaraṇaṃ bhagavā

paññā-

[SL Page 192] [\x 192/]

Cakkhunā sammasamāno uppādesi, sañcaraṇaṃ akāsi. Taṃkāraṇā āha: 'tathāgato bhikkhave

arahaṃ sammāsambuddho anuppannassa maggassa uppādetā'ti. Yathā vā pana mahārāja

santaṃ yeva puttaṃ yoniyā janayitvā mātā 'janikā'ti vuccati, evameva kho mahārāja tathāgato

santaṃ yeva maggaṃ luggaṃ paluggaṃ rūḷhaṃ pihitaṃ paṭicchannaṃ asañcaraṇaṃ

paññācakkhunā sammasamāno uppādesi sañcaranaṃ akāsi. Taṃkāraṇā āha: 'tathāgato

bhikkave arahaṃ sammāsambuddho anuppannassa maggassa uppādetā'ti.

4. Yathā vā pana mahārāja koci puriso yaṃ kiñci naṭṭhaṃ passati, tena taṃ bhaṇḍaṃ

nibbattitanti jano voharati, evameva kho mahārāja tatāgato santaṃ yeva maggaṃ luggaṃ

paluggaṃ rūḷhaṃ pihitaṃ paṭicchannaṃ asañcaraṇaṃ sammasamāno uppādesi [PTS Page 219]

[\q 219/] sañcaraṇaṃ akāsi. Taṃkāraṇā āha: tathāgato bhikkhave arahaṃ

sammāsambuddho anuppannassa maggassa uppādetā'ti. Yathā vā pana mahārāja koci puriso

vanaṃ sodhetvā bhumiṃ nīharati. 'Tassa sā bhumī'ti jano voharati. Na vesā bhumi tena

pavattitā. Taṃ bhumiṃ kāraṇaṃ katvā bhumisāmiko nāma hoti. Evameva kho mahārāja

tathāgato santaṃ yeva maggaṃ luggaṃ paluggaṃ rūlhaṃ pihitaṃ paṭicchannaṃ asañcaraṇaṃ

paññācakkhunā sammasamāno uppādesi, sañcaraṇaṃ akāsi. Taṃkāraṇā āha: 'tathāgato

bhikkhave arahaṃ sammāsambuddho anuppannassa maggassa uppādetā'ti.

"Sādhu bhante nāgasena! Evametaṃ tathā sampaṭacchāmī" ti.

Anuppannamagguppādakapañho catuttho.

5. Lomasakassapa pañho.

1. "Bhante nāgasena bhāsitampetaṃ bhagavatā 'pubbevāhaṃ manussabhuto samāno sattānaṃ

aviheṭhakajātiko ahosī'nti. Puna ca bhaṇitaṃ 'lomasakassapo nāma isi samāno anekasate

pāṇe ghātayitvā vājapeyyaṃ mahāyaññaṃ yajī'ti. Yadi bhante nāgasena bhagavatā bhaṇitaṃ

'pubbevāhaṃ manussabhuto samāno sattānaṃ aviheṭhakajātiko ahosinti, ' tena hi

'lomasakassapena isinā anekasate pāṇe ghātayitvā vājapeyyaṃ mahāyaññaṃ yajitanti' yaṃ

vacanaṃ, taṃ micchā. Yadi lomasakassapena isinā anekasate pāṇe ghātayitvā

[SL Page 193] [\x 193/]

Vājapeyyaṃ mahāyaññaṃ yajitaṃ, tena hi 'pubbevāhaṃ manussabhuto samāno sattānaṃ

aviheṭhakajātiko ahosinti' tampi vacanaṃ micchā ayampi ubhatokoṭiko pañho tavānuppatto.

So tayā nibbāhitabbo"ti.

2. "Bhāsitampetaṃ mahārāja bhagavatā 'pubbevāhaṃ manussabhuto samāno sattānaṃ

aviheṭhakajātiko ahosinti. ' Lomasakassapena ca isinā anekasate pāṇe [PTS Page 220] [\q

220/] ghātayitvā vājapeyyaṃ mahāyaññaṃ yajitaṃ. Tañca pana rāgavasena visaññinā no

sacetanenā" ti.

"Aṭṭhime bhante nāgasena puggalā pāṇaṃ hananti. Katame aṭṭha? Ratto rāgavasena pāṇaṃ

hanati, duṭṭho dosavasena pāṇaṃ hanti, muḷho mohavasena pāṇaṃ hanti, mānī

mānavasena pāṇaṃ hanti. Luddho lobhavasena pāṇaṃ hanti, akiñcano jīvikatthāya pāṇaṃ

hanti. Bālo hassavasena-108. Pāṇaṃ hanti, rājā vinayanavasena pāṇaṃ hanti. Ime kho bhante

nāgasena aṭṭha puggalā pāṇaṃ hanti. Pākatikaṃyeva bhante nāgasena bodhisattena katanti?"

"Na mahārāja pakatikaṃ bodhisattena kataṃ. Yadi mahārāja bodhisatto pakatibhāvena

onameyya mahāyaññaṃ yajituṃ, nayimaṃ gāthaṃ bhaṇeyya.

"Sasamuddapariyāyaṃ mahiṃ sāgarakuṇḍalaṃ

Na icche saha nindāya evaṃ sayha vijānahī'ti.

3. Evaṃvādī mahārāja bodhisatto sahadassanena candavatiyā rājakaññāya visaññī ahosi.

Khittacitto ratto visaññībhuto ākulākulo turitaturito. So tena vikkhittahantaluḷitacittena

mahatimahāpasughātagalaruhirasañcayaṃ vājapeyyaṃ mahāyaññaṃ yaji. Yathā mahārāja

ummattako khittacitto jalitampi jātavedaṃ akkamati, kupitampi āsīvisaṃ gaṇhāti, mattampi

hatthiṃ upeti, samuddampi atīradassiṃ pakkhandati, candanikampi oligallampi omaddati,

kaṇṭakādhānampi abhirūhati, papāte'pi patati. Asucimpi bhakkhati, naggo'pi vīthiyaṃ

carati, aññampi bahuvidhaṃ akiriyaṃ karoti, evameva kho mahārāja bodhisatto saha

dassanena candavatiyā rājakaññāya visaññi ahosi khittacitto. Visaññībhuto ākulākulo

turitaturito tena vikkhittabhantaluḷitacittena mahatimahāpasughātagalaruhirasañcayaṃ

vājapeyyaṃ [PTS Page 221] [\q 221/] mahā yaññaṃ yaji. Khittacittena mahārāja kataṃ

pāpaṃ diṭṭhadhammepi

--------

108. Aññāṇavasena (ka)

[SL Page 194] [\x 194/]

Na mahāsavajjaṃ hoti, samparāye vipākena'pi no tathā. Idha mahārāja koci ummattako

vajjhamāpajjeyya, tassa tumhe kiṃ daṇḍaṃ dhārethā?" Ti.

4. "Ko bhante ummattakassa daṇḍo bhavissati? Taṃ mayaṃ pothāpetvā nīharāpema 'eso' ca

tassa daṇḍo'ti. Iti kho mahārāja ummattakassa aparādhe daṇḍo'pi na bhavati. Tasmā

ummattakassa kate'pi na doso bhavati satekiccho. Evameva kho mahārāja lomasakassapo isi

sahadassanena candavatiyā rājakaññāya visaññī ahosi. Khittacitto ratto visaññībhuto

visaṭapayāto ākulākulo turitaturito. Tena vikkhittabhantaluḷitacittena

mahatimahāpasughātagalaruhirasañcayaṃ vājapeyyaṃ mahāyaññaṃ yaji. Yadā ca pana

pakaticitto ahosi paṭiladdhasati, tadā punadeva pabbajitvā pañcābhiññāyo nibbattetvā

brahmalokupago ahosī" ti.

"Sādhu bhante nāgasena! Evametaṃ tathā sampaṭicchāmī" ti.

Lomasakassapa pañho pañcamo.

6. Chaddantajotipāla pañho

Bhante nāgasena bhāsitampetaṃ bhagavatā:

'Chaddanto nāgarājā

'Vadhissametanti parāmasanto

Kāsāvamaddakkhi dhajaṃ isīnaṃ

Dukkhena phuṭṭhassudapādi saññā

Arahaddhajo sabbhi avajjharūpo'ti.

Puna ca bhaṇitaṃ 'jotipālamāṇavo samāno kassapaṃ bhagavantaṃ arahantaṃ

sammāsambuddhaṃ muṇḍakavādena samaṇakavādena asabbhāhi pharusāhi vācāhi akkosi

paribhāsī'ti. Yadi bhante nāgasena bodhisatto tiracchānagato samāno kāsāvaṃ abhipūjayi,

tena hi 'jotipālena [PTS Page 222] [\q 222/] māṇavena kassapo bhagavā arahaṃ

sammāsambuddho muṇḍakavādena samaṇakavādena asabbhāhi pharusāhi vācāhi

akkuṭṭho paribhāsito'ti yaṃ vacanaṃ, taṃ micchā. Yadi jotipālena māṇavena kassapo

bhagavā arahaṃ sammāsambuddho muṇḍakavādena samaṇakavādena asabbhāhi pharusāhi

vācāhi akkuṭṭho paribhāsito, tena hi 'chaddantena nāgarājena kāsāvaṃ pūjitanti'

tampivacanaṃ miccā. Yadi tiracchānagatena

[SL Page 195] [\x 195/]

Bodhisattena kakkhaḷakharakaṭukavedanaṃ vediyamānena luddakena nivatthaṃ kāsāvaṃ

pūjitaṃ, kiṃ manussabhuto samāno paripakkañāṇo paripakkāya bodhiyā kassapaṃ

bhagavantaṃ arahantaṃ sammāsambuddhaṃ dasabalaṃ lokanāyakaṃ uditoditaṃ

jalitabyāmobhāsaṃ pavaruttamaṃ pavararucirakāsikakāsāvamabhipārutaṃ disvā na pūjayi?

Ayampi ubhatokoṭiko pañho tavānuppatto. So tayā nibbāhitabbo" ti.

Bhāsitampetaṃ mahārāja bhagavatā 'chaddanto nāgarājā,

'Vadhissametanti parāmasanto

Kāsāvamaddakkhi dhajaṃ isīnaṃ

Dukkhena phuṭṭhassudapādi saññā

Arahaddhajo sabbhī avajjharūpo'ti.

Jotipālena ca māṇavena kassapo bhagavā arahaṃ sammāsambuddho muṇḍakavādena

samaṇakavādena asabbhāhi pharusāhi vācāhi akkuṭṭho paribhāsito. Tañca pana jātivasena

kulavasena. Jotipālo mahārāja māṇavo assaddhe appasanne kule paccājāto, tassa mātāpitaro

bhaginibhātaro dāsidāsaveṭakaparicārakamanussā brahmadevatā brahmagarukā. Te

'brāhmaṇā yeva uttamā pavarā'ti. Avasese pabbajite garahanti jigucchanti. Tesaṃ taṃ

vacanaṃ sutvā jotipālo māṇavo ghaṭikārena kumbhakārena satthāraṃ dassanāya pakkosito

evamāha 'kimpana te muṇḍakena samaṇakena diṭṭhenā?'Ti. Yathā [PTS Page 223] [\q

223/] mahārāja amataṃ visamāsajja-109. Tittakaṃ, yathā ca sītudakaṃ aggimāsajja uṇhaṃ

hoti, evameva kho mahārāja jotipālo māṇavo assaddhe appasanne kule paccājāto. So

kulavasena andho hutvā tathāgataṃ akkosi paribhāsi. Yathā mahārāja jalitapajjalito

mahāaggikkhandho sappabhāso udakamāsajja upahatappabhātejo sītalo kālako bhavati

paripakkanigguṇḍiphalasadiso, evameva kho mahārāja jotipālo māṇavo puññavā saddho

ñāṇavipulappabhāso-110. Assaddhe appasanne kule paccājāto, so kulavasena andho hutvā

tathāgataṃ akkosi paribhāsi, upagantvā ca buddhaguṇamaññāya ceṭakabhutoviya ahosi.

Jinasāsane pabbajitvā abhiññā ca samāpattiyo ca nibbattetvā brahmalokupago ahosī" ti.

"Sādhu bhante nāgasena! Evametaṃ tathā sampaṭicchāmī"ti.

Chaddantajotipālapañho chaṭṭho.

------------

109. Dvisamāpajja. (Ma. ) 110. Ñāṇavipulasappabhāso. (Ma)

[SL Page 196] [\x 196/]

7. "Bhante nāgasena bhāsitampetaṃ bhagavatā 'ghaṭikārassa kumbhakārassa āvesanaṃ

sabbaṃ temāsaṃ ākāsacchadanaṃ aṭṭhāsi na cābhivassī'ti. Punaca bhaṇitaṃ kassapassa

tathāgatassa kuṭi ovassatī'ti. Kissa pana bhante nāgasena tathāgatassa

evamussannakusalamūlassa kuṭi ovassati? Tathāgatassa nāma so ānubhāvo icchitabbo yadi

bhante nāgasena ghaṭikārassa kumbhakārassa āvesanaṃ anovassaṃ ākāsacchadanaṃ ahosi,

tena hi 'tathāgatassa kuṭi ovassatī'ti yaṃ vacanaṃ taṃ micchā. Yadi tathāgatassa kuṭi

ovassati. Tena hi 'ghaṭikārassa kumbakārassa āvesanaṃ anovassakaṃ ahosi ākāsacchadananti'

tampi vacanaṃ micchā ayampi ubhatokoṭiko pañho tavānuppatto. So tayā nibbāhitabbo'ti.

2. "Bhāsitampetaṃ mahārāja bhagavatā 'ghaṭīkārassa kumbhakārassa āvesanaṃ sabbaṃ

temāsaṃ ākāsacchadanaṃ [PTS Page 224] [\q 224/] aṭṭhāsi na cābhivassī'ti. Bhaṇitañca

'kassapassa tathāgatassa kuṭi ovassatī'ti. Ghaṭīkāro mahārāja kumbhakāro sīlavā

kalyānadhammo ussannakusalamūlo andhe jiṇṇe mātāpitaro poseti. Tassa asammukhā

anāpucchāyevassa ghare tiṇaṃ haritvā bhagavato kuṭiṃ chādesuṃ. So tena tiṇaharaṇena

akampitaṃ asañcalitaṃ susaṇṭhitaṃ vipulamasamaṃ pītiṃ paṭilabhi. Bhiyyo somanassañca

atulaṃ uppādesi 'aho vata me bhagavā lokuttamo suvissattho?'Ti. Tena tassa

diṭṭhadhammiko vipāko nibbatto. Na hi mahārāja tathāgato tāvatakena vikārena calati.

Yathā mahārāja sineru girirājā anekasatasahassavātasampahārenāpi na kampati na calati,

mahodadhivarapavarasāgaro anekasatanahutamahāgaṅgāsatasahassehipi na pūrati, na

vikāramāpajjati, evameva kho mahārāja tathāgato na tāvatakena vikārena calati. Yaṃ pana

mahārāja tathāgatassa kuṭi ovassati. Taṃ mahato janakāyassa anukampāya. Dve 'me

mahārāja atthavase sampassamānā tathāgatā sayaṃ nimmitaṃ paccayaṃ na paṭisevanti 'ayaṃ

aggadakkhiṇeyyo satthā'ti bhagavato paccayaṃ datvā devamanussā sabbaduggatito

parimuccissantīti. 'Pāṭihāriyaṃ dassetvā vuttiṃ pariyesantī'ti mā aññe upavadeyyunti, ime

dve atthavase sampassamānā tathāgatā sayaṃ nimmitaṃ paccayaṃ na paṭisevanti. Yadi

mahārāja sakko vā taṃ kuṭiṃ anovassaṃ kareyya brahmā vā sayaṃvā, sāvajjaṃ bhaveyya taṃ

yeva karaṇaṃ-111. Sadosaṃ saniggahaṃ. Ime vibhūtaṃ-112. Katvā lokaṃ sammohenti

---------

111. Kāraṇaṃ (sī. Mu. ) 112. Vibhuyaṃ (sī. Mu. )

[SL Page 197] [\x 197/]

Adhikataṃ karontī'ti. Tasmā taṃ kāraṇaṃ vijjanīyaṃ. Na mahārāja tathāgatā vatthuṃ yāvanti.

Tāya avattuyācanāya aparibhāsiyā bhavantī"ti.

"Sādhu bhante nāgasena! Evametaṃ tathā sampaṭicchāmī" [PTS Page 225] [\q 225/] ti.

Ghaṭīkārapañho sattamo.

8. Brāhmanarājavādapañho.

1. "Bhante nāgasena bhāsitampetaṃ tathāgatena 'abhamasmi bhikkhave brāhmaṇo

yācayogo'ti. Puna ca bhaṇitaṃ 'rājāhamasmi selā'ti. Yadi bhante nāgasena bhagavatā

bhaṇitaṃ 'ahamasmi bhikkhave brāhmano yācayogo'ti, tena hi 'rājā'hamasmi selā'nati yaṃ

vacanaṃ, taṃ micchā. Yadi tathāgatena bhaṇitaṃ 'rājāhamasmi selā'ti, tena hi 'ahamasmi

bhikkhave brāhmaṇo yācayogo'ti tampi vacanaṃ micchā. Khattiyo vā hi bhaveyya

brāhmaṇo vā, natthi ekāya jātiyā dvevaṇṇā nāma. Ayampi ubhatokoṭiko pañho

tavānuppatto. So tayā nibbāhitabbo"ti.

2. "Bhāsitampetaṃ mahārāja bhagavatā 'ahamasmi bhikkhave brāhmaṇo yācayogo'ti. Puna

ca bhaṇitaṃ 'rājāhamasmi selā'ti. Tattha kāraṇaṃ atthi yena kāraṇena tathāgato brahmaṇo

ca rājā ca hotī" ti.

"Kiṃ pana taṃ bhante nāgasena kāraṇaṃ yena kāraṇena tathāgato brāhmaṇo ca rājā ca

hotī?" Ti.

"Sabbe mahārāja pāpakā akusalā dhammā tathāgatassa bāhitā pahīnā apagatā byapagatā

ucchinnā khīṇā khayaṃ pattā nibbutā upasantā, tasmā tathāgato brāhmaṇoti vuccati.

Brāhmaṇo nāma saṃsayamanekaṃsaṃ vimatipathaṃ dvītivatto. Bhagavā'pi mahārāja

saṃsayamanekaṃsaṃ vimatipathaṃ dvītivatto. Tena kāraṇena tathāgato 'brahmaṇo'ti vuccati.

Brāhmaṇo nāma sabbabhavagatiyoninissaṭo malarajagatavippamutto asahāyo bhagavā'pi

mahārāja sabbabhavagatiyoninissaṭo malarajagatavippamutto asahāyo tena kāraṇena

tathāgato 'brahmaṇo'ti vuccati.

3. Brāhmaṇo nāma aggaseṭṭhavarapavaradibbavihārabahulo, bhagavā'pi mahārāja

aggaseṭṭhavarapavaradibbavihārabahulo. Tenāpi kāraṇena tathāgato 'brāhmaṇo'ti vuccati.

[SL Page 198] [\x 198/]

Brāhmaṇo nāma ajjhayana - ajjhāpana - dāna - paṭiggahana - damasaṃyama - niyama -

pubbānusatthi paveṇi vaṃsa - dhāraṇo. Bhagavā'pi mahārāja ajjhayana -

ajjhāpanadānapaṭiggahanadamasaṃyamaniyamapubbajināciṇṇānusatthipaveṇivaṃsa- - [PTS

Page 226] [\q 226/] dhāraṇo. Tenāpi kāraṇena tathāgato brāhmaṇo'ti vuccati.

Brāhmaṇo nāma brahāsukhavihārajjhānajhāyī. Bhagavā'pi mahārāja

brahāsukhavihārajjhānajhāyī. Tenāpi kāraṇena tathāgato 'brahmaṇo'ti vuccati.

'Brāhmaṇo nāma sabbabhavābhavagatisu abhijātivattitamanucaritaṃ jānāti. Bhagavā'pi

mahārājasabbabhavagatisu abhijātivattitamanucaritaṃ jānāti. Tenāpi kāraṇena tathāgato

'brāhmaṇo'ti vuccati.

Brāhmaṇo'ti mahārāja bhagavato netaṃ nāmaṃ mātarā kataṃ, na pitarā kataṃ, na bhātarā

kataṃ, na bhaginiyā kataṃ, na mittāmaccehi kataṃ, na ñātisālohitehi kataṃ, na

samaṇabrāhmaṇehi kataṃ, na devatāhi kataṃ. Vimokkhantikametaṃ buddhānaṃ

bhagavantānaṃ nāmaṃ bodhiyāyeva mūle mārasenaṃ vidhimitvā atītānāgatapaccuppanne

pāpake akusale dhamme bāhetvā saha sabbaññutañāṇassa paṭilābhā

paṭiladdhapātubhūtasamuppannamatte sacchikā paññatti yadidaṃ 'brāhmano'ti. Tena

kāranena tathāgato vuccati 'brāhmaṇo'ti. "

4. "Kena pana bhante nāgasena kāraṇena tathāgato vuccati 'rājā" ti.

"Rājā nāma mahārāja yo koci rajjaṃ kāreti lokamanusāsati bhagavā'pi mahārāja

dasasahassiyaṃ-113. Lokadhātuyā dhammena rajjaṃ kāreti, sadevakaṃ lokaṃ samārakaṃ

sabrahmakaṃ sassamaṇabrāhmaṇiṃ pajaṃ anusāsati. Tenāpi kāraṇena tathāgato vuccati

'rājā'ti.

Rājā nāma mahārāja sabbajanamanusse abhibhavitvā nandayanto ñātisaṅghaṃ. Socayanto

amittasaṅghaṃ, mahatimahāsasiriharaṃ thirasāradaṇḍaṃ anūnasatasalākālaṅkataṃ ussāpeti

paṇḍaravimalasetacchattaṃ. Bhagavā'pi mahārāja socayanto mārasenaṃ micchāpaṭipannaṃ,

nandayanto devamanusse sammāpaṭipanne dasasahassiyaṃ [PTS Page 227] [\q 227/]

lokadhātuyā mahatimahāyasasiriharaṃ khantithirasāradaṇaḍaṃ ñāṇavarasatisalākālaṅkataṃ

ussāpeti aggavaravimuttipaṇḍaravimalasetacchattaṃ. Tenāpi kāranena tathāgato vuccati

'rājā'ti.

-------

113. Dasasahassimhi. (Sī. Mu. )

[SL Page 199] [\x 199/]

Rājā nāma upagatasampattajanānaṃ bahunnamabhivandanīyo bhavati. Bhagavā'pi mahārāja

upagatasampattadevamanussānaṃ bahunnamahivandanīyo. Tenāpi kāraṇena tathāgato

vuccati 'rājā'ti.

Rājā nāma yassa kassaci ārādhakassa pasīditvā caritaṃ varaṃ datvā kāmena tappayati.

Bhagavāpi mahārāja yassa kassaci kāyena vācāya manasā ārādhakassa pasīditvā caritaṃ

varamanuttaraṃ sabbadukkhaparimuttiṃ datvā asesakāmavarana ca tappayati. Tenāpi

kāraṇena tathāgato vuccati 'rājā'ti.

Rājā nāma āṇaṃ vītikkamantaṃ vigarahati jāpeti dhaṃseti. Bhagavato'pi mahārāja sāsanavare

āṇaṃ atikkamanto alajji maṅkubhāvena oñāto hīlito garahito bhavitvāvajjati

jinasāsanavaramhā. Tenāpi kāraṇena tathāgato vuccati 'rājā'ti.

Rājā nāma pubbakānaṃ dhammikānaṃ rājū naṃ paveṇimanusatthiyā

dhammādhammamanudīpayitvā dhammena rajjaṃ kārayamāno pihayito piyo pattito

bhavati. Janamanussānaṃ. Ciraṃ rājakulavaṃsaṃ ṭhapayati dhammaguṇabalena. Bhagavā'pi

mahārāja pubbakānaṃ sayambhunaṃ paveṇimanusatthiyā dhammādhammamanudīpayitvā

dhammena lokamanusāsamāno pihayito piyo pathito devamanussānaṃ ciraṃ sāsanaṃ

pavatteti dhammaguṇabalena. Tenāpi kāraṇena tathāgato vuccati 'rājā'ti.

Evamanekavidhaṃ mahārāja kāraṇaṃ yena kāranena tathāgato brāhmaṇo'pi bhaveyya rājā'pi

bhaveyya. Sunipuṇo bhikkhu kappampi no naṃ sampādeyya, kiṃ atibahuṃ bhaṇitena.

Saṅkhittaṃ sampaṭicchitabbanti. "

"Sādhu bhante nāgasena! Evametaṃ tathā sampaṭicchāmī" [PTS Page 228] [\q 228/] ti.

Bhagavato rājapañho aṭṭhamo.

9. Gāthābhigītabhojanakathā - pañho:

1. "Bhante nāgasena bhāsitampetaṃ bhagavatā

'Gāthābhigītamme abhojanīyaṃ

Sampassataṃ brāhmaṇa nesa dhammo

Gāthābhigītaṃ panudanti buddhā

Dhamme sati brāhmaṇa vuttiresā'ti.

[SL Page 200] [\x 200/]

Puna ca bhagavā pariyāyadhammaṃ desento, kathento ānupubbikathaṃ, paṭhamaṃ tāva

dānakathaṃ katheti, pacchā sīlakathaṃ. Tassa bhagavato sabbalokissarassa bhāsitaṃ sutvā

devamanussā abhisaṅkharitvā dānaṃ denti. Tassa taṃ uyyojitaṃ dānaṃ sāvakā paribhuñjanti.

Yadi bhante nāgasena bhagavatā bhaṇitaṃ 'gāthāhigītamme abhojanīya'nti, tenahi 'bhagavā

dānakathaṃ paṭhamaṃ kathetī'ti yaṃ vacanaṃ, taṃ micchā. Yadi dānakathaṃ

paṭhamaṃkatheti, tena hi gāthāhigītamme abhojanīyanti tampi vacanaṃ micchā. Kiṃkāraṇā?

Yo so bhante dakkhiṇeyyo gihīnaṃ piṇḍapātadānassa vipākaṃ katheti, tassa te

dhammakathaṃ sutvā pasannacittā aparāparaṃ dānaṃ denti. Ye taṃ dānaṃ paribhuñjanti.

Sabbe te gāthāhigītaṃ paribhuñjanti. Ayampi ubhatokoṭiko pañho nipuno gambhīro

tavānuppatto so tayā nibbāhitabbo" ti.

2. "Bhāsitampetaṃ mahārāja bhagavatā:

'Gāthāhigītamme abhojanīyaṃ

Sampassataṃ brāhmaṇa nesa dhammo.

Gāthābhigītaṃ panudanti buddhā

Dhamme satī brāhmaṇa vuttīresā'ti.

Katheti ca bhagavā paṭhamaṃ dānakathaṃ. Tañca pana kiriyaṃ sabbesaṃ tathāgatānaṃ

paṭhamaṃ dānakathāya tattha cittaṃ abhiramāpetvā pacchā sīle niyojenti. Yathā mahārāja

manussā taruṇadārakānaṃ paṭhamaṃ [PTS Page 229] [\q 229/] tāva kīlābhaṇḍanāni

denti, seyyathidaṃ vaṅkakaṃ ghaṭikaṃ ciṅgulakaṃ pattāḷhakaṃ rathakaṃ dhanukaṃ, pacchā

te sake sake kamme niyojenti, evamevakho mahārāja tathāgato paṭhamaṃ tāva dānakathāya

cittaṃ abhiramāpetvā pacchā sīle niyojeti yathā vā pana mahārāja bhisakko nāma āturānaṃ

paṭhamaṃ tāva catuhapañcāhaṃ telaṃ pāyeti balakaraṇāya sinehanāya, pacchā vireceti,

evameva kho mahārāja tathāgato paṭhamaṃ dānakathāya cittaṃ abhiramāpetvā pacchā sīle

niyojeti. Dāyakānaṃ mahārāja dānapatīnaṃ cittaṃ mudukaṃ hoti maddavaṃ siniddhaṃ. Tena

te dānasetusaṅkamena dānanāvāya saṃsārasāgarapāramanugacchanti. Tasmā tesaṃ

paṭhamaṃ kammabhumimanusāsati, na ca tena- 114. Viññattimāpajjatī"ti.

3. "Bhante nāgasena viññattinti yaṃ vadesi, kati pana tā viññattiyo?"Ti.

-------

114. Kenaci (ma)

[SL Page 201] [\x 201/]

4. "Dve 'mā mahārāja viññattiyo kāyaviññatti vacīviññatti cāti. Tattha atthi kāyaviññatti

sāvajjā, atthi anavajjā. Atthi vacīviññatti sāvajjā, atthi anavajjā. Katamā kāyaviññatti sāvajjā?

Idhekacco bhikkhu kulāni upagantvā anokāse ṭhito ṭhānaṃ bhajati, ayaṃ kāyaviññatti sāvajjā

tāya ca viññāpitaṃ ariyā na paribhuñjanti. So ca puggalo ariyānaṃ samaye oñāto hoti hīḷito

khīlito garahito paribhuto acittīkato bhinnājīvo'tveva saṅkhaṃ gacchati.

Puna ca paraṃ mahārāja idhekacco bhikkhu kulāni upagantvā anokāse ṭhito galaṃ

panāmetvā morapekkhitaṃ pekkhati 'evamime passantī'ti. Tena ca te passanti. Ayampi

kāyaviññatti sāvajjā. Tāya ca viññāpitaṃ ariyā na paribhuñjanti. So ca puggalo ariyānaṃ

samaye oñāto hoti hīḷito khīḷito garahito paribhuto acittīkato bhinnājīvo'tveva saṅkhaṃ

gacchati.

Puna ca paraṃ mahārāja idhekacco bhikku hanukāya [PTS Page 230] [\q 230/] vā

bhamukāya vā aṅguṭṭhena vā viññāpeti. Ayampi kāyaviññatti sāvajjā. Tāya ca viññāpitaṃ

ariyā na paribhuñjanti. So ca puggalo ariyānaṃ samaye oñāto hoti hīḷito khīḷito garahito

paribhuto acittīkato bhinnājīvo'tveva saṅkhaṃ gacchati.

Katamā kāyaviññatti anavajjā? Idha bhikkhu kulāni upagantvā sato samāhito sampajāno

ṭhāne'pi aṭṭhāne'pi yathānusiṭṭhiṃ gantvā ṭhāne tiṭṭhati, dātukāmesu tiṭṭhati, adātukāmesu

pakkamati. Ayaṃ kāyaviññatti anavajjā. Tāya ca viññāpitaṃ ariyā paribhuñjanti, so ca

puggalo ariyānaṃ samaye vaṇṇito hoti thuto pasattho sallekhitācāro parisuddhājīvo'tveva

saṅkhaṃ gacchati. Bhāsitampetaṃ mahārāja bhagavatā devātidevena:

'Na ce yācanti sappaññā ariyā garahanti yācanaṃ, -115

Uddissa ariyā tiṭṭhanti esā ariyāna yācanā'ti.

5. Katamā vacīviññatti sāvajjā? Idha mahārāja bhikkhu vācāya bahuvidhaṃ viññāpeti

cīvarapiṇḍapātasenāsanagilānapaccayabhesajjaparikkhāraṃ. Ayaṃ vacīviññatti sāvajjā. Tāya

ca viññāpitaṃ ariyā na paribhuñjanti, so ca puggalo ariyānaṃ samaye oñāto hoti thuto hīḷito

khīḷito garahito paribhuto acittīkato bhinnājīvo'tveva saṅkhaṃ gacchati.

-------

115. Dhīro ca veditumarahati (ma. )

[SL Page 202] [\x 202/]

Puna ca paraṃ mahārāja idhekacco bhikku paresaṃ sāvento evaṃ bhaṇati 'iminā me attho'ti,

tāya ca vācāya paresaṃ sāvitāya tassa lābho uppajjati. Ayampi vacīviññatti sāvajjā tāya ca

viññāpitaṃ ariyā na paribhuñjanti. So ca puggalo ariyānaṃ samaye oñāto hoti hīḷito khīlito

garahito paribhuto acittīkato bhinnājīvo'tveva saṅkhaṃ gacchati.

Puna ca paraṃ mahārāja idhekacco bhikkhu vacīvipphārena parisāya sāveti 'evañca evañca

bhikkhūnaṃ dātabbanti. ' Tena ca te vacanaṃ sutvā parikittitaṃ abhiharanti. Ayampi

vacīviññatti sāvajjā, tāya ca viññāpitaṃ ariyā na paribhuñjanti so ca puggalo ariyānaṃ

samaye oñāto hotī hīḷito [PTS Page 231] [\q 231/] khīḷito garahito paribhuto acittīkato

bhinnājīvo'tveva saṅkhaṃ gacchati. Nanu mahārāja thero'pi sāriputto atthaṅgate suriye

rattibhāge gilāno samāno therena mahāmoggallānena bhesajjaṃ pucchiyamāno vācaṃ bhindi.

Tassa tena vacībhedena bhesajjaṃ uppajji atha thero sāriputto 'vacībhedena me imaṃ

bhesajjaṃ uppannaṃ. Mā me ājīvo bhijjī'ti ājīvabhedabhayā naṃ bhesajjaṃ pajahi, na upajīvi.

Evamipa vacīviññatti sāvajjā tāya ca viññāpitaṃ ariyā na paribhuñjanti. So ca puggalo

ariyānaṃ samaye oñāto hoti hīḷito khīlito garahito paribhuto acittīkato bhinnājīvo'tveva

saṅkhaṃ gacchati.

6. Katamā vacīvīññatti anavajjā? Idha mahārāja bhikkhu sati paccaye bhesajjaṃ viññāpeti

ñātipavāritesu kulesu ayaṃ vacīviññatti anavajjā. Tāya ca viññāpitaṃ ariyā paribhuñjanti. So

ca puggalo ariyānaṃ samaye vaṇṇito hoti thuto-116 pasattho parisuddhājīvo'tveva saṅkhaṃ

gacchati, anumato tathāgatehi arahantehi sammāsambuddhehi.

Yampana mahārāja tathāgato kasībhāradvājassa brāhmaṇassa bhojanaṃ pajahi, taṃ

āveṭhana- viniveṭhana - kaḍḍhana - niggaha - paṭikammena nibbattaṃ. Tasmā tathāgato

taṃ piṇḍapātaṃ paṭikkhipi na upajīvi"ti.

"Sabbakālaṃ bhante nāgasena tathāgate bhuñjamāne devatā dibbaṃ ojaṃ patte ākiranti?

Udāhu sūkaramaddave ca madhupāyāse cāti dvīsu yeva piṇḍapātesu ākiriṃsū?" Ti.

"Sabbakālaṃ mahārāja tathāgate bhuñjamāne devatā dibbaṃ ojaṃ gahetvā upatiṭṭhitvā

uddhaṭuddhaṭe ālope ākiranti. Yathā mahārāja rañño sūdo rañño bhuñjantassa sūpaṃ

gahetvā

-------

"116. Thomito (ma. Sī. Mu) 117. Sukkhayavamūlake (ka. )

[SL Page 203] [\x 203/]

Upatiṭhitvā kabale kabale sūpaṃ ākirati, evameva kho mahārāja sabbakālaṃ tathāgate

bhuñjamāne devatā dibbaṃ ojaṃ gahetvā upatiṭhitvā uddhaṭūddhaṭe ālope dibbaṃ ojaṃ

ākiranti. Verañjāyampi [PTS Page 232] [\q 232/] mahārāja tathāgatassa

sukkhayavapulake-118 bhuñjamānassa devatā dibbena ojena temayitvā temayitvā

upasaṃhariṃsu. Tena tathāgatassa kāyo upacito ahosī" ti.

"Lābhā vata bhante nāgasena tāsaṃ devātānaṃ yā tathāgatassa sarīrapaṭijaggane satataṃ

samitaṃ ussukkamāpannā. Sādhu bhante nāgasena! Evametaṃ tathā sampaṭicchāmī" ti.

Gāthābhigītabhojanakathā-pañho navamo.

10. Dhammadesanāya appossukabhāva-pañho.

1. "Bhante nāgasena, tumhe bhaṇatha: tathāgatena catūhi ca asaṅkheyyehi kappānaṃ

kappasatasahassena ca etthantare sabbaññutañāṇaṃ paripācitaṃ mahato janakāyassa

samuddharaṇāyā'ti. Puna ca sabbaññūtaṃ pattassa appossukkatāya cittaṃ nami no

dhammadesanāyā'ti. Yathā nāma bhante nāgasena issāso vā issāsantevāsī vā bahuke divase

saṅgāmatthāya upāsanaṃ sikkhitvā sampatte mahāyuddhe osakkeyya. Evameva kho bhante

nāgasena tathāgatena catūhi ca asaṅkheyyehi kappānaṃ kappasatasahassena ca etthantare

sabbaññutañāṇaṃ paripācetvā mahato janakāyassa samuddharaṇāya sabbaññutaṃ pattena

dhammadesanāya osakkitaṃ.

Yathā vā pana bhante nāgasena mallo vā mallantevāsī vā bahuke divase nibbuddhaṃ

sikkhitvā sampatte mallayuddhe osakkeyya, evameva kho bhante nāgasena tathāgatena

catūhi ca asaṅkheyyehi kappānaṃ kappasatasahassena ca etthantare sabbaññutañāṇaṃ

paripācetvā mahato janakāyassa samuddharaṇāya sabbaññutaṃ pattena dhammadesanāya

osakkitaṃ.

2. Kinnu kho bhante nāgasena tathāgatena bhayā osakkitaṃ? Udāhu apākaṭatāya osakkitaṃ?

Udāhu dubbalatāya osakkitaṃ? Udāhu asabbaññutāya [PTS Page 233] [\q 233/]

osakkitaṃ? Kiṃ tattha kāraṇaṃ. Iṅgha me tvaṃ kāraṇaṃ brūhi kaṅkāvitaraṇāya. Yadi bhante

nāgasena tathāgatena catūhi ca asaṅkheyyehi kappānaṃ kappasatasahassena ca etthantare

sabbaññūtañāṇaṃ paripācitaṃ mahato janakāyassa

-------

118. Sukkhayavamūlake (ka)

[SL Page 204] [\x 204/]

Samuddharanāya. Tena hi 'sabbaññutaṃ pattassa appossukkatāya cittaṃ nami no

dhammadesanāyā'ti yaṃ vacanaṃ taṃ micchā. Yadi sabbaññutaṃ pattassa appossukkatāya

cittaṃ nami no dhammadesanāya, tena hi 'tathāgatena catūhi ca asaṅkheyyehi kappānaṃ

kappasatasahassena ca etthantare sabbaññutañāṇaṃ paripācitaṃ mahato janakāyassa

samuddharaṇāyā'ti tampi vacanaṃ micchā. Ayampi ubhatokoṭiko pañho gambhīro

dunnibbeṭho tavānuppatto. So tayā nibbāhitabbo"ti.

3. Paripācitañca mahārāja tathāgatena catūhi ca asaṅkheyyehi kappānaṃ

kappasatasahassenaca etthantare sabbaññutañāṇaṃ mahato janakāyassa samuddharaṇāya.

Pattasabbaññutañāṇassa ca appossukkatāya cittaṃ nami, no dhammadesanāya. Tañca pana

dhammassa gambhīranipuṇaduddasaduranubodhasukhumaduppaṭivedhataṃ sattānañca

ālayārāmataṃ sakkāyadiṭṭhiyā daḷhasuggahitatañca disvā'kinnu kho?' Kathannu kho?'Ti

appossukkatāyacittaṃ nami, no dhammadesanāya. Sattānaṃ paṭivedhacintanamānasaṃ

yevetaṃ. Yathā mahārāja bhisakko sallakatto anekabyādhiparipīlitaṃ naraṃ upasaṅkamitvā

evaṃ cintayati 'kena nu kho upakkamena katamena vā bhesajjena imassa byādhi

vūpasammeyyā?'Ti. Evameva kho mahārāja tathāgatassa sabbakilesabyādhiparipīlitaṃ janaṃ

dhammassa ca gambhīranipuṇaduddasaduranubodhisukhumaduppaṭivedhataṃ disvā

'kinnu kho? Kathannukho?'Ti appossukkatāya cittaṃ nami, no dhammadesanāya. Sattānaṃ

[PTS Page 234] [\q 234/] paṭivedhacintanamānasaṃyevetaṃ.

4. Yathā mahārāja rañño khattiyassa muddhāvasittassa dovārikaanīkaṭṭha - pārisajja -ne

gama - bhaṭa - balattha - amacca - rājaññarājū pajivino jane disvā evaṃ cittamuppajjeyya

'kinnukho kathannu kho ime saṃgaṇhissāmī?'Ti, evameva kho mahārāja tathāgatassa

dhammassa gambhīranipuṇaduddasaduranubodhasukhumaduppaṭivedhanataṃ sattānañca

ālayārāmataṃ sakkāyadiṭṭhiyā daḷhasuggahitatañca disvā 'kinnu kho? Kathannu kho?'Ti

appossukkatāya cittaṃ nami, no dhammadesanāya. Sattānaṃ paṭivedhacintanamānasaṃ

yevetaṃ.

5. Api ca mahārāja sabbesaṃ tathāgatānaṃ dhammatā esā yaṃ brahmunā āyācitā dhammaṃ

desenti. Tattha pana kiṃ kāraṇaṃ? Ye tena samayena manussā tāpasaparibbājakā

samaṇabrāhmanā sabbe te brahmadevatā hontī brahmagarukā brahmaparāyaṇā. Tasmā

'tassabalavato yasavato ñātassa paññātassa uttarassa accuggatassa onamanena sadevako loko

onamissati okappessati adhimuccissatī'ti iminā ca mahārāja kāraṇena

[SL Page 205] [\x 205/]

Tathāgatā brahmunā āyācitā dhammaṃ desenti. Yathā mahārāja koci rājā vā rājamahāmatto

vā yassa onamati, apacitiṃ karoti, balavatarassa tassa onamanena avasesā janatā onamati,

apacitiṃ karoti, evameva kho mahārāja brahme onamite tathāgatānaṃ sadevako loko

onamissati. Pūjitapūjako mahārāja loko. Tasmā so brahmā sabbesaṃ tathāgatānaṃ āyācati

dhammadesanāya. Tena ca kāraṇena tathāgatā brahmunā āyācitā dhammaṃ desentī"ti.

"Sādhu bhante nāgasena! Sunibbeṭhito pañho. Atibhadrakaṃ veyyākaraṇaṃ. Evametaṃ tathā

sampaṭicchāmī" [PTS Page 235] [\q 235/] ti.

Bhagavato dhammadesanāya appossukabhāvapañho dasamo.

11. Ācariyānācariyakatā - pañho.

1. "Bhante nāgasena bhāsitampetaṃ bhagavatā:

'Na me ācariyo atthi sadiso me na vijjati.

Sadevakasmiṃ lokasmiṃ natthi me paṭipuggalo'ti.

Puna ca bhaṇitaṃ 'iti kho bhikkhave āḷāro kālāmo ācariyo me samāno antevāsiṃ maṃ

samānaṃ attanā samasamaṃ ṭhapesi, uḷārāya ca maṃ pūjāya pūjesī'ti. Yadi bhante nāgasena

tatāgatena bhaṇitaṃ 'na me ācariyo atthi sadiso me na vijjatī ti, tena hi 'iti kho bhikkhave

āḷāro kālāmo ācariyo me samāno antevāsiṃ maṃ samānaṃ attanā samasamaṃ ṭhapesī'ti yaṃ

vacanaṃ, taṃ micchā yadi tathāgatena bhaṇitaṃ 'iti kho bhikkhave āḷāro kālāmo ācariyo me

samāno antevāsiṃ maṃ samānaṃ attanā samasamaṃ ṭhapesī'ti, tena hi 'na me ācariyo atthi

sadiso me na vijjatī'ti tampi vacanaṃ micchā. Ayampi ubhatokoṭiko pañho tavānuppatto. So

tayā nibbāhitabbo'ti.

2. "Bhāsitampeṃ mahārāja bhagavatā:

'Na me ācariyo atthi sadiso me na vijjati.

Sadevakasmiṃ lokasmiṃ natthi me paṭipuggalo'ti.

Bhaṇitañca 'iti kho bhikkhave āḷāro kālāmo ācariyo me samāno antevāsiṃmaṃ samānaṃ

attanā samasamaṃ ṭhapesī, uḷārāya ca maṃ pūjāya pūjesī'ti. Tañca pana vacanaṃ pubbeva

sambodhā anabhisambuddhassa bodhisattasseva sato ācariyabhāvaṃ sandhāya bhāsitaṃ.

[SL Page 206] [\x 206/]

"Pañcime mahārāja pubbeva sambodhā anabhisambuddhassa bodhisattassa sato ācariyā, yehi

anusiṭṭho bodhisatto tattha tattha vītināmesi. Katame pañca? Ye te mahārāja aṭṭha

brāhmaṇā jātamatte bodhisatte [PTS Page 236] [\q 236/] lakkhaṇāni parigaṇhiṃsu,

seyyathidaṃ: rāmo dhajo, lakkhaṇo, mantī, yañño, suyāmo, subhojo,sudatto. Te tassa sotthiṃ

pavedayitvā rakkhākammaṃ akaṃsu, te ca paṭhamā ācariyā.

Puna ca paraṃ mahārāja bodhisattassa pitā suddhodano rājā yaṃ tena samayena abhijātaṃ

udiccaṃ jātimantaṃ padakaṃ veyyākaraṇaṃ jaḷaṅgavantaṃ sabbamittaṃ nāma brāhmaṇaṃ

upanetvā sovaṇṇena bhiṅkārena udakaṃ onojetvā 'imaṃ kumāraṃ sikkhāpehī'ti adāsi, ayaṃ

dukiyo ācariyo.

Puna ca paraṃ mahārāja yā sā devatā bodhisattaṃ saṃvejesi, yassā vacanaṃ sutvā bodhisatto

saṃviggo ubbiggo tasmiṃ yeva khaṇe nekkhammaṃ nikkhamitvā pabbaji, ayaṃ tatiyo

ācariyo.

Puna ca paraṃ mahārāja yo āḷāro kālāmo, ayaṃ catuttho ācariyā.

Punai ca paraṃ mahārāja yo uddako rāmaputto, ayaṃ pañcamo ācariyo.

Ime kho mahārāja pubbeva sambodhā anabhisambuddhassa bodhisattassa sato pañca

ācariyā. Te ca pana ācariyā lokiye dhamme. Imasmiñca pana mahārāja lokuttare dhamme

sabbaññutañāṇapaṭivedhāya natthi tathāgatassa anuttaro anusāsako. Sayambhu mahārāja

tathāgato anācariyako. Tasmā kāraṇā tathāgatena bhaṇitaṃ:

'Na me ācariyo atthi sadiso me na vijjati,

Sadevakasmiṃ lokasmiṃ natthi me paṭipuggalo'ti.

"Sādhu bhante nāgasena! Evametaṃ tathā sampaṭicchāmī" ti.

Buddhassa ācariyānācariyakatā - pañho.

Santhavaggo pañcamo ekādasamo

(Imasmiṃ vagge pañhā ekādasa)

Meṇḍakapañhā samattā.

[SL Page 207] [\x 207/]

Anumānapañhā.

1. Buddhavaggo

1. Ekabuddhadhāraṇī - pañho

1. "Bhante nāgasena bhāsitampetaṃ bhagavatā 'aṭṭhānametaṃ bhikkhave anavakāso yaṃ

ekissā lokadhātuyā dve arahanto sammāsambuddhā apubbaṃ acarimaṃ [PTS Page 237] [\q

237/] uppajjeyyuṃ, netaṃ ṭhānaṃ vijjatī'ti. Desentā'pi bhante nāgasena sabbe'pi tathāgatā

sattatiṃsabodhipakkhiye dhamme desenti, kathayamānā ca cattāri ariyasaccāni kathenti,

sikkhāpentā ca tīsu sikkhāsu sikkhāpenti, anusāsamānā ca appamādapaṭipattiyā anusāsenti.

Yadi bhante nāgasena sabbesampi tathāgatānaṃ ekā desanā ekā kathā ekā sikkā ekānusatthi,

kena kāraṇena dve tathāgatā ekakkhaṇe na uppajjanti? Ekenapi tāva buddhuppādena ayaṃ

loko obhāsajāto, yadi dutiyo buddho bhaveyya. Dvinnaṃ pabhāya ayaṃ loko

bhiyyosomattāya obhāsajāto bhaveyya. Ovadamānā ca dve tathāgatā sukhaṃ ovadeyyuṃ.

Tattha me kāraṇaṃ brūhi, yathāhaṃ nissaṃsayo bhaveyyanti. "

2. "Ayaṃ mahārāja dasasahassī lokadhātu ekabuddhadhāraṇī, ekasseva tathāgatassa guṇaṃ

dhāreti. Yadi dutiyo buddho uppajjeyya nāyaṃ dasasahassī lokadhātu dhāreyya, caleyya

kampeyya nameyya onameyya vinameyya vikireyya vidhameyya viddhaṃseyya na

ṭhānamupagaccheyya. Yathā mahārāja nāvā ekapurisasandhāraṇī bhaveyya, ekasmiṃ purise

abhirūḷhe samūpādikā bhaveyya. Atha dutiyo puriso āgaccheyya tādiso āyunā vaṇṇena

vayena pamāṇena kisathūlena sabbaṅgapaccaṅgena, so taṃ nāvaṃ abhirūheyya, api nu sā

mahārāja nāvā dvinnampi dhāreyyā?" Ti.

"Na hi bhante caleyya kampeyya nameyya onameyya vinameyya vikireyya vidhameyya

viddhaṃseyya naṭṭhānamūpagaccheyya osīdeyya udake"ti.

3. Evameva kho mahārāja ayaṃ dasasahassī lokadhātu ekabuddhadhāraṇī. Ekasseva

tathāgatassa guṇaṃ dhāreti. Yadi dutiyo buddho uppajjeyya, nāyaṃ dasasahassī lokadhātu

dhāreyya, caleyya kampeyya nameyya onameyya vinameyya vikireyya vidhameyya

viddhaṃseyya naṭṭhānamupagaccheyya.

[SL Page 208] [\x 208/]

Yathā vā pana mahārāja [PTS Page 238] [\q 238/] puriso yāvadatthaṃ bhojanaṃ

bhuñjeyya chādentaṃ yāvakaṇṭhamahīpūrayitvā, so dhāto piṇito paripuṇṇo nirantaro

tandhikato anonami-119 daṇḍajāto punadeva tattakaṃ bhojanaṃ bhuñjeyya, api nu kho so

mahārāja puriso sukhito bhaveyyā?"Ti.

"Na hi bhante, sakiṃ bhutto'va mareyyā"ti.

"Evameva kho mahārāja ayaṃ dassahassī lokadhātu ekabuddhadhāraṇī, ekasseva

tathāgatassaguṇaṃ dhāreti. Yadi dutiyo buddho uppajjeyya, nāyaṃ dassahassīlokadhātu

dhāreyya, caleyya kampeyya nameyya onameyya vinameyya vikireyya vidhameyya

viddhaṃseyya, naṭṭhānamupagaccheyyā"ti.

"Kinnu kho bhante nāgasena atidhammabhārena paṭhavī calati?" Ti.

"Idha mahārāja dve sakaṭā ratanaparipuritā bhaveyyuṃ yāvamūkhasamā, ekasmā sakaṭato

ratanaṃ gahetvā ekasmiṃ sakaṭe ākireyyuṃ, api nu taṃ mahārāja sakaṭaṃ dvīnnampi

sakaṭānaṃ ratanaṃ dhāreyyā?"Ti.

"Na hi bhante, nāhi'pi tassa phaleyya, arāpi tassa bhijjeyyuṃ nemī'pi tassa opateyya,

akkho'pi tassa bhijjeyyā"ti.

"Kinnu kho mahārāja atiratanabhārena sakaṭaṃ bhijjatī?" Ti.

"Āma bhante"ti.

"Evameva kho mahārāja atidhammabhārena paṭhavī calati. Api ca mahārāja imaṃ kāraṇaṃ

buddhabalaparidīpanāya osāritaṃ. Aññampi tattha abhirūpaṃ kāraṇaṃ suṇohi, yena

kāraṇena dve sammāsambuddhā ekakkhaṇe na uppajjeyyuṃ. Tesaṃ parisāya vivādo

uppajjeyya. 'Tumhākaṃ buddho amhākaṃ buddho'ti ubhatopakkhajātā bhaveyyuṃ. Mahārāja

dvinnaṃ balavāmaccānaṃ parisāya vivādo uppajjeyya, 'tumhākaṃ amacco, amhākaṃ

amacco'ti ubhatopakkhajātā honti. Evameva kho mahārāja yadi dve sammāsambuddho

ekakkhaṇe uppajjeyyuṃ, tesaṃ parisāya vivādo uppajjeyya, 'tumhākaṃ buddho, amhākaṃ

buddho'ti ubhatopakkhajātā [PTS Page 239] [\q 239/] bhaveyyuṃ. Idaṃ tāva mahārāja

ekaṃ kāraṇaṃ yena kāranena dve sammāsambuddho ekakkaṇe na uppajjantī.

5. Aparampi mahārāja uttariṃ kāraṇaṃ suṇohi, yena kāraṇena dve sammāsambuddhā

ekakkhane na uppajjanti. Yadi mahārāja dve sammāsambuddhā ekakkhaṇe uppajjeyyuṃ,

'aggo buddho'ti

--------

119. Anonamitadaṇḍajāto (ma).

Yaṃ vacanaṃ, taṃ micchā bhaveyya, 'jeṭṭho buddho'ti yaṃ vacanaṃ, taṃ micchā bhaveyya,

'seṭṭho buddho'ti yaṃ vacanaṃ, taṃ micchā bhaveyya, 'visiṭṭho buddho'ti yaṃ vacanaṃ, taṃ

micchā bhaveyya, 'uttamo buddho'ti yaṃ vacanaṃ, taṃ micchā bhaveyya, 'pavaro buddho'ti

yaṃ vacanaṃ, taṃ micchā bhaveyya, 'asamo buddho'ti yaṃ vacanaṃ, taṃ micchā bhaveyya,

'asamasamo buddho'ti yaṃ vacanaṃ, taṃ micchā bhaveyya, 'appaṭimo buddho'ti yaṃ

vacanaṃ, taṃ micchā bhaveyya, 'appaṭibhāgo buddho'ti yaṃ vacanaṃ, taṃ micchā bhaveyya,

'appaṭipuggalo buddho'ti yaṃ vacanaṃ, taṃ micchā bhaveyya, idampi kho tvaṃ mahārāja

kāraṇaṃ atthato sampaṭiccha, yena kāraṇena dve sammāsambuddhā ekakkhaṇe na

uppajjanti. Api ca kho mahārāja buddhānaṃ bhagavantānaṃ sabhāvapakati esāyaṃ ekoyeva

buddho loke uppajjati. Kasmā kāraṇā? Mahantatāya sabbaññubuddhaguṇānaṃ.

Aññampi mahārāja. Yaṃ loke mahantaṃ, taṃ ekaṃ yeva hoti. Paṭhavī mahārāja mahantī. Sā

ekāyeva sāgaro mahanto. So ekoyeva. Sineru girirāja mahanto. So ekoyeva. Ākāso mahanto.

So ekoyeva. Sakko mahanto so ekoyeva. Māro mahanto. So ekoyeva. Mahābrahmā mahanto

so ekoyeva lokasmiṃ. Yattha te uppajjanti, tattha aññassa okāso na hoti. Tasmā mahārāja

tathāgato arahaṃ sammāsambuddho ekoyeva lokasmiṃ uppajjatī" ti.

"Sukathito bhante nāgasena pañho opammehi kāraṇehi. Anipuṇo 'petaṃ sutvā attamano

bhaveyya, kiṃ pana mādiso mahāpañño. Sādhu bhante nāgasena! Evametaṃtathā

sampaṭicchāmī" [PTS Page 240] [\q 240/] ti.

Dvībuddhuppādapañho paṭhamo.

3. Gotamiyā vatthadānapañho.

1. Bhante nāgasena bhāsitampetaṃ bhagavatā mātucchāya mahāpajāpatiyā gotamiyā

vassikasāṭikāya dīyamānāya, 'saṅghe gotami dehi. Saṅghe te dinte ahañce va pūjito

bhavissāmi saṅgho cā'ti. Kinnu kho bhante nāgasena tathāgato saṅgharatanato na bhāriko, na

garuko, na dakkhiṇeyyo, yaṃ tathāgato sakāya mātucchāya sayampiñjitaṃ sayaṃluñcitaṃ

sayampoṭhitaṃ sayaṃkantitaṃ sayaṃvāyitaṃ vassīkasāṭikaṃ attano dīyamānaṃ saṅghassa

dāpesi? Yadi bhante nāgasena tathāgato saṅgharatanato uttaro bhaveyya adhiko vā visiṭṭho

vā, 'mayi dinne mahapphalaṃ bhavissatī'ti na tathāgato mātucchāya sayampiñjitaṃ

sayaṃluñcitaṃ sayampoṭhitaṃ taṃ vassikasāṭikaṃ saṅghe dāpeyya.

[SL Page 210] [\x 210/]

Yasmā ca kho bhante nāgasena tathāgato attānaṃ na pattiyati-120 na upanissayati, tasmā

tathāgato mātucchāya taṃ vassīkasāṭikaṃ saṅghassa dāpesī" ti.

2. "Bhāsitampetaṃ mahārāja bhagavatā mātucchāya mahāpajāpatiyā gotamiyā

vassikasāṭikāya dīyamānāya 'saṅge gotami dehi. Saṅghe te dinne ahañceva pūjito bhavissāmi

saṅgho cā'ti. Taṃ pana na attano patimānanassa avipākatāya na adakkhiṇeyyatāya api ca

kho hitatthāya anukampāya 'anāgatamaddhānaṃ saṅgho mamaccayena cittīkato

bhavissatī'ti. Vijjamāneyeva guṇe parikittayanto evamāha 'saṅghe gotami dehi saṅghe te

dinne ahañceva pūjito bhavissāmi saṅgho cā'ti. Yathā mahārāja pitā dharamānoyeva

amaccabhaṭabalatthadovārikaanīkaṭṭhapārisajjajanamajjhe rañño santike puttassa

vijjamānaṃ yeva guṇaṃ pakitteti 'idha ṭhapito anāgatamaddhānaṃ janamajjhe pūjito

bhavissatī'ti, evameva kho mahārāja tathāgato hitatthāya anukampāya 'anāgatamaddhānaṃ

saṅgho mamaccayena cittīkato bhavissatī'ti vijjamāne yeva guṇe pakittiyanto evamāha [PTS

Page 241 [\q 241/] ']saṅghe gotami dehi. Saṅghe tedinne ahañceva pūjito bhavissāmi

saṅgho cā'ti. Na kho mahārāja tāvatakena vassikasāṭikānuppadānamattakena saṅgho

tathāgatato adhiko nāma hoti visiṭṭho vā. Yathā mahārāja mātāpitaro puttānaṃ ucchādenti

parimaddanti nahāpenti sambāhenti, api nu kho mahārāja tāvatakena

ucchādanaparimaddananahāpanasambāhanamattakena putto mātāpituhi adhiko nāma hoti

visiṭṭho vā?"Ti.

3. "Na hi bhante, akāmakaraṇīyā bhante puttā mātāpitunnaṃ. Tasmā mātāpitaro puttānaṃ

ucchādanaparimaddananahāpanasambāhanaṃ karontī" ti.

"Evameva kho mahārāja na tāvatakena vassikasāṭikānuppadānamattakena saṅgho

tathāgatato adhiko nāma hoti visiṭṭho vā. Api ca tathāgato akāmakaraṇīyaṃ karonto

mātucchāya taṃ vassikāsāṭikaṃ saṅghassa dāpesi. Yathā vā pana mahārāja kocideva puriso

rañño upāyanaṃ āhareyya. Taṃ rājā upāyanaṃ aññatarassa bhaṭassa vā balatthassa vā

senāpatissa vā purohitassa vā dadeyya, api nu kho so mahārāja puriso tāvatakena

upāyanapaṭilābhamattakena raññā adhiko nāma hoti visiṭṭho vā?"Ti.

"Na hi bhante rājabhattiko bhante so puriso rājūpajīvi. Taṃ ṭhāne ṭhapento rājā upāyanaṃ

detī" ti.

------

120. Na patthayati (ma)

[SL Page 211] [\x 211/]

4. "Evameva kho mahārāja na tāvatakena vassikasāṭikānuppadānamattakena saṅgho

tathāgatato adhiko nāma hoti visiṭṭho vā atha kho tatāgatabhattiko tathāgatupajīvī. Taṃ

ṭhāne ṭhapento tathāgato saṅghassa vassikasāṭikaṃ dāpesi. Api ca mahārāja tathāgatassa

evaṃ ahosi: 'sabhāvapatipūjanīyo saṅgho, mama santakena saṅghaṃ patipūjessāmī'ti. Iti

saṅghassa vassikasāṭikaṃ dāpesi. Na mahārāja tathāgato attanoyeva paṭipūjanaṃ vaṇṇeti,

atha kho ye loke patipūjanārahā tesampi tathāgato patipūjanaṃ vaṇṇeti. Bhāsitampetaṃ

mahārāja bhagavatā devātidevena majjhimanikāyavaralajjhe [PTS Page 242] [\q 242/]

dhammadāyādadhammapariyāye appicchapaṭittiṃ pakittayamānena. 'Asuyeva me purimo

bhikkhu pujjataro ca pāsaṃsataro cā'ti. Natthi mahārāja bhavesu koci satto tathāgateto

dakkhiṇeyyo vā adhiko vā visiṭṭho vā. Tathāgato'va uttaro adhiko visiṭṭho.

5. Bhāsitampetaṃ mahārāja saṃyuttanikāyavare māṇavagāmikena devaputtena bhagavato

purato ṭhatvā devamanussānaṃ majjhe-

'Vipulo rājagahiyānaṃ giriseṭṭho pavuccati

Seto himavataṃ seṭṭho ādicco aghagāminaṃ

Samuddo'dadhinaṃ seṭṭho nakkhattānañca candimā

Sadevakassa lokassa buddho aggo pavuccatī'ti.

Tā kho panetā mahārāja māṇavagāmikena devaputtena gāthā suhītā na duggītā, subhāsitā

na dubbhāsitā, anumatā ca bhagavatā. Nanu mahārāja therenapi sāriputtena

dhammasenāpatinā bhaṇitaṃ-

'Eko manopasādo

Saraṇagamanamañjalippaṇāmo vā

Ussahate tārayituṃ

Mārabalanisūdane buddhe'ti.

Bhagavatā ca bhaṇitaṃ devātidevena- 'ekapuggalo bhikkhave loke uppajjamāno uppajjati

bahujanahitāya bahujanasukhāya lokānukampāya atthāya hitāya sukhāya devamanussānaṃ.

Katamo ekapuggalo? Tathāgato arahaṃ sammāsambuddho vijjācaraṇa sampanno sugato

lokavidū anuttaro purisadammasārathī satthā devamanussānanti. "

"Sādhu bhante nāgasena! Evametaṃ tathā sampaṭicachāmī" ti.

Gotamīvatthadānapañho dutiyo.

[SL Page 212] [\x 212/]

3. Gihipabbajitasammāpaṭipattipañho.

1. "Bhante nāgasena bhāsitampetaṃ bhagavatā 'gihino vāhaṃ bhikkhave pabbajitassa vā

sammāpaṭipattiṃ [PTS Page 243] [\q 243/] vaṇṇemi. Gihī vā bhikkhave pabbajito vā

sammāpaṭipanno sammāpaṭipattādhikaraṇaṃ ārādhako hoti ñāyaṃ dhammaṃ kusala'nti.

Yadi bhante nāgasena gihī odātavasano kāmabhogī puttadārasambādhasayanaṃ

ajjhāvasanto kāsikacandanaṃ paccanubhonto mālāgandhavilepanaṃ dhārento jātarūparajataṃ

sādiyanto maṇikanakavicittamoḷibaddho-121. Sammāpaṭipanno ārādhako hoti ñāyaṃ

dhammaṃ kusalaṃ, pabbajito'pi bhaṇḍu kāsāvavatthavasano parapiṇḍamajjhūpagato catusu

sīlakkhandhesu sammā paripūrakārī diyaḍḍhesu sikkhāpadasatesu samādāya vattanto,

terasasu dhūtaguṇesu anavasesaṃ vattanto, sammā paṭipanno ārādhako hoti ñāyaṃ

dhammaṃ kusalaṃ, tattha bhante ko viseso gihino vā pabbajitassa vā? Aphalaṃ hoti

tapokammaṃ, niratthikā pabbajjā. Vañjhā sikkhāpadagopanā, moghaṃ

dhūtaguṇasamādānaṃ? Kiṃ tattha dukkhamanuviṇṇena? Nanu nāma sukheneva sukhaṃ

adhigantabbanti?"

2. "Bhāsitampetaṃ mahārāja bhagavatā 'gihino vā' haṃ bhikkhave pabbajitassa vā

sammāpaṭipattiṃ vaṇṇemi. Gihī vā bhikkhave pabbajito vā sammāpaṭipanno

sammāpaṭipattādhikaraṇaṃ ārādhako hoti ñāyaṃ dhammaṃ kusala'nti. Evametaṃ mahārāja

sammā paṭipanno'va seṭṭho. Pabbajito'pi mahārāja pabbajito'mahīti na sammā paṭipajjeyya.

Atha kho so ārakā'va sāmaññā, ārakā'va brahmaññā. Pageva gihī odātavasano. Gihī'pi

mahārāja sammā paṭipanno ārādhako hoti ñāyaṃ dhammaṃ kusalaṃ. Pabbajito'pi mahārāja

sammā paṭipanno ārādhako hoti ñāyaṃ dhammaṃ kusalaṃ. Api ca mahārāja pabbajito'va

sāmaññassa issaro adhipati. Pabbajjā mahārāja bahuguṇā anekaguṇā appamāṇaguṇā. Na

sakkā pabbajjāya guṇaṃ parimāṇaṃ kātuṃ. Yathā mahārāja kāmadadassa maṇiratanassa na

sakkā dhanena [PTS Page 244] [\q 244/] aggho parimāṇaṃ kātuṃ 'ettakaṃ

maṇiratanassamūla'nti. Evameva kho mahārāja pabbajjā bahuguṇā anekaguṇā

appamāṇaguṇā, na sakkā pabbajjāya guṇo parimānaṃ kātuṃ. Yathā vā pana mahārāja

mahāsamudde ūmiyo na sakkā parimāṇaṃ kātuṃ 'ettakā mahāsamudde ūmiyo'ti, evameva

kho mahārāja pabbajjā bahuguṇā anekaguṇā appamāṇaguṇā, na sakkā pabbajjāya guṇo

parimāṇaṃ kātuṃ. Pabbajitassa mahārāja yaṃ kiñci karaṇīyaṃ, sabbantaṃ khippameva

samijjhati no cirarattāya. Kiṃkāraṇā? Pabbajito mahārāja

----------

121. Maṇikuṇḍalavicittamoḷibaddho.

[SL Page 213] [\x 213/]

Appiccho hoti santuṭṭho pavivitto asaṃsaṭṭho āraddhaviriyo nirālayo aniketo

paripuṇṇasīlo sallekhitācāro dhūtapaṭipattikusalo hoti. Taṃ kāraṇā pabbajitassa yaṃ kiñci

karaṇīyaṃ sabbantaṃ khippameva samijjhati no cirarattāya. Yathā mahārāja niggaṇṭhi

samasudhotaujuvimalanārāco susajjito sammā vahati, evameva kho mahārāja pabbajitassa

yaṃ kiñci karaṇīyaṃ sabbantaṃ khippameva samijjhati no cirarattāyā"ti.

"Sādhu bhante nāgasena! Evametaṃ tathā sampaṭicchāmī" ti.

Gihīpabbajitasammāpaṭipattipañho tatiyo.

4. Paṭipadādosapañho.

1. "Bhante nāgasena yadā bodhisatto dukkarakārikaṃ akāsi, netādiso aññatra ārambho ahosi

nikkamo-122. Kilesayuddhaṃ maccusenāvidhamanaṃ āhārapariggaho dukkarakārikā evarūpe

parakkame kiñci assādaṃ alabhitvā tameva cittaṃ paribhāpetvā evamavoca 'na kho panāhaṃ

imāya kaṭukāya dukkarakārikāya adhigacchāmi uttarimanussadhammā

alamariyañāṇadassanavisesaṃ, 'siyā nu kho añño maggo bodhāyā'ti. Tato nibbinditvā

aññena maggena sabbaññūtaṃ patto, puna tāya paṭipadāya sāvake anusāsati samādapeti-

[PTS Page 245] [\q 245/]

'Arahatha nikkhamatha yujjatha buddhasāsane,

Dhunātha maccuno senaṃ naḷāgāraṃ'va kuñjaro'ti.

Kena nu kho bhante nāgasena kāraṇena tathāgato yāya paṭipadāya attanā nibbiṇṇo

virattarūpo tattha sāvake anusāsati samādapetī?" Ti.

2. "Tadāpi mahārāja etarahi'pi sā yeva paṭipadā. Taṃ yeva paṭipadaṃ paṭipajjitvā bodhisatto

sabbaññūtaṃ patto. Api ca mahārāja bodhisatto ativiriyaṃ karonto niravasesato āhāraṃ

uparundhi tassa āhārūparodhena cittadubbalyaṃ uppajji. So tena dubbalyena nāsakkhi

sabbaññūtaṃ pāpuṇituṃ. So mattamattaṃ kabalīkārāhāraṃsevanto tāyeva paṭipadāya na

cirasseva sabbaññūtaṃ pāpuṇi. Sā yeva mahārāja paṭipadā sabbesaṃ tathāgatānaṃ

sabbaññūtañāṇapaṭilābhāya. Yathā mahārāja sabbasattānaṃ āhāro upatthambho,

āhārūpanissitā sabbe sattā sukhaṃ anubhavanti, evameva kho mahārāja sā yeva paṭipadā

sabbesaṃ

-------

122. Nikkhamo. (Sī. Mu. )

[SL Page 214] [\x 214/]

Tathāgatānaṃ sabbaññūtañāṇapaṭilābhāya. Neso mahārāja doso ārambhassa, na nikkamassa,

na kilesayuddhassa, yena tathāgato tasmiṃ samaye na pāpūṇi sabbaññutañāṇaṃ. Atha kho

āhārūparodhasseveso doso. Sadā paṭiyattāyeva sā paṭipadā. Yathā mahārāja puriso

addhānaṃ ativegena gaccheyya, tena so pakkhahato vā bhaveyya pīṭhasappī vā asañcaro

paṭhavitale, api nū kho mahārāja mahāpaṭhaviyā doso atthi, yena so puriso pakkhahato

ahosī?" Ti.

"Na hi bhante. Sadā paṭiyattā bhante mahāpaṭhavī. Kuto tassā doso vāyāmasseveso doso,

yena so puriso pakkhahato ahosī" ti.

"Evameva kho mahārāja neso doso ārambhassa, na nikkamassa, na kilesayuddhassa, yena

tathāgato tasmiṃ samaye na pāpuṇi sabbaññutañāṇaṃ. Atha kho āhārūparodhasseveso doso.

Sadā paṭiyattā [PTS Page 246] [\q 246/] yeva sā paṭipadā. Yathā vā pana mahārāja

puriso kiliṭṭhaṃ sāṭakaṃ nivāseyya. Na so taṃ dhovāpeyya, neso doso udakassa

sadāpaṭiyattaṃ udakaṃ. Purisasseveso doso. Evameva kho mahārāja neso doso ārambhassa,

na nikkamassa, na kilesayuddhassa, yena tathāgato tasmiṃ samaye na pāpūṇi

sabbaññutañāṇaṃ. Atha kho āhārūparodhasseveso doso sadā paṭiyattāyeva sā paṭipadā.

Tasmā tathāgato tāyeva paṭipadāya sāvake anusāsati samādapeti. Evaṃ kho mahārāja sadā

paṭiyattā anavajjā sā paṭipadā" ti.

"Sādhu bhante nāgasena! Evametaṃ tathā sampaṭicchāmī" ti.

Paṭipadādosapañho catuttho.

5. Hīnāyavattanapañho

1. "Bhante nāgasena mahantaṃ idaṃ tathāgatasāsanaṃ sāraṃ varaṃ seṭṭhaṃ pavaraṃ

anupamaṃ parisuddhaṃ vimalaṃ paṇḍaraṃ anavajjaṃ. Na yuttaṃ gihiṃ tāvatakaṃ

pabbājetuṃ. Gihīyeva ekasmiṃ phale vinetvā yadā apunarāvattī hoti tadā so pabbājetabbo.

Kiṃkāraṇā? Ime dujjanā tāva tattha sāsane visuddhe pabbajitvā paṭinivattitvā

hīnāyavattanti. Tesaṃ paccāgamanena ayaṃ mahājano evaṃ vicinteti 'tucchakaṃ vata bho

etaṃ samaṇassa gotamassa sāsanaṃ bhavissati yaṃ ime paṭinivattantī'ti idamettha

kāraṇanti. "

[SL Page 215] [\x 215/]

2. "Yathā mahārāja taḷākaṃ bhaveyya samapuṇṇasucivimalasītalasalīlaṃ, atha yo koci

kiliṭṭho malakaddamagato taṃ taḷākaṃ gantvā anahāyitvā kiliṭṭho'va paṭinivatteyya, tattha

mahārāja katamaṃ jano garaheyya kiliṭṭhaṃ vā taḷākaṃ vā?"Ti.

"Kiliṭṭhaṃ bhante jano garaheyya 'ayaṃ taḷākaṃ gantvā anahāyitvā kiliṭṭho'va paṭinivatto,

kiṃ imaṃ anahāyitukāmaṃ taḷāko sayaṃ nahāpessati, ko doso taḷākassā"ti.

"Evameva kho [PTS Page 247] [\q 247/] mahārāja tathāgato

vimuttivarasalilasampuṇṇaṃ saddhammavarataḷākaṃ māpesi. Ye keci kilesamalakiliṭṭhā

sacetanā buddhā. Te idha nahāyitvā sabbakilese pavāhayissantīti. Yadi koci taṃ

saddhammavarataḷākaṃ gantvā anahāyitvā sakileso'va paṭinivattitvā hīnāyāvattati, taṃyeva

jano garahissati 'ayaṃ jinasāsane pabbajitvā tattha patiṭṭhaṃ alabhitvā hīnāyāvatto. Kiṃ imaṃ

appaṭipajjantaṃ jinasāsanaṃ sayaṃ sodhessati? Ko doso jinasāsanassā?'Ti.

3. Yathā vā pana mahārāja puriso paramabyādhito roguppattikusalaṃ

amoghadhuvasiddhakammaṃ bhisakkaṃ sallakattaṃ disvā atikicchāpetvā savyādhiko'va

paṭinivatteyya, tattha katamaṃ jano garaheyya. Āturaṃ vā bhisakkaṃ vā?" Ti.

"Āturaṃ bhante jano garaheyya 'ayaṃ roguppattikusalaṃ amoghadhuvasiddhakammaṃ

bhisakkaṃ sallakattaṃ disvā atikicchāpetvā savyādhiko'va paṭinivatto. Kiṃ imaṃ

atikicchāpentaṃ bhisakko sayaṃ tikicchissati, ko doso bhisakkassā?"Ti. Evameva kho

mahārāja tathāgato antosāsanasamugge kevalaṃ sakalakilesa

byādhivūpasamanasamatthaṃamatosadhaṃ pakkhipi. Ye keci kilesabyādhipīḷitā sacetanā

buddhā, te imaṃamatosadhaṃ pivitvā sabbakilesabyādhiṃ vūpasamessantī'ti. Yadi koci taṃ

amatosadhaṃ apivitvā sakileso'va paṭinivattitvā hīnāyāvattati, taṃ yeva jano garahissati

'ayaṃjinasāsane pabbajitvā tattha patiṭṭhaṃ alabhitvā hīnāyāvatto. Kiṃ imaṃ appaṭipajjantaṃ

jinasāsanaṃ sayaṃ sodhessati? Ko doso jinasāsanassā?'Ti.

4. Yathā vā pana mahārāja chāto puriso mahāpuññabhattaparivesanaṃ gantvā taṃ bhattaṃ

abhuñjitvā chāto'va paṭinivatteyya. Tattha katamaṃ jano garaheyya chātaṃ vā puññabhattaṃ

vā?" Ti.

[SL Page 216] [\x 216/]

"Chātaṃ bhante jano [PTS Page 248] [\q 248/] garaheyya 'ayaṃ khudāpīḷito

puññabhattaṃ paṭilabhitvā abhuñjitvā chāto'va paṭinivatto. Kiṃ imassa abhuñjantassa

bhojanaṃ sayaṃ mukhaṃ pavisissati? Ko doso bhojanassā?" Ti.

"Evameva kho mahārāja tathāgato antosāsanasamugge paramapavaraṃ santaṃ sivaṃ

paṇitaṃamataṃ paramamadhuraṃ kāyagatāsatibhojanaṃ ṭhapesi'ye keci

kilesacchātajjhattā-123. Taṇhāparetamānasā sacetanā buddhā te imaṃ bhojanaṃ bhuñjitvā

kāmarūpārūpabhavesu sabbaṃ taṇhamapanessantī'ti. Yadi koci taṃ bhojanaṃ abhuñjitvā

taṇhāsito'va paṭinivattitvā hīnāyāvattati, taṃ yeva jano garahissati 'ayaṃ jinasāsane

pabbajitvā tattha patiṭṭhaṃ alabhitvā hīnāyāvatto kiṃ imaṃ appaṭipajjantaṃ jinasāsanaṃ

sayaṃ sodhessati? Ko doso jinasāsanassā?"Ti.

5. Yadi mahārāja tathāgato gihiṃ yeva ekasmiṃ phale vinītaṃ pabbājeyya, nanu nāmāyaṃ

pabbajjā kilesappahānāya visuddhiyā vā? Natthi pabbajjāya karaṇīyaṃ? Yathā mahārāja

puriso anekasatena kammena talākaṃ khaṇāpetvā parisāya evamanusāveyya 'mā me bhonto

keci saṃkiliṭṭhā imaṃ talākaṃ otaratha, pavāhitarajojallā parisuddhā vimalamaṭṭhā imaṃ

taḷākaṃ otarathā'ti, api nu kho mahārāja tesaṃ pavāhitarajojallānaṃ parisuddhānaṃ

vimalaṭṭhānaṃ tena talākena karaṇīyaṃ bhaveyyā?" Ti.

6. "Na hi bhante. Yassatthāya te taṃ taḷākaṃ upagaccheyyuṃ, taṃ aññatreva tesaṃkataṃ

karaṇīyaṃ. Kiṃ tesaṃ tena taḷākenā" ti.

"Evameva kho mahārāja yadi tathāgato gihiṃ yeva ekasmiṃ phale vinītaṃ pabbājeyya,

tattheva tesaṃ kataṃ karaṇīyaṃ. Kiṃ tesaṃ pabbajjāya? Yathā vā pana mahārāja

sabhāvaisibhattiko sutamantapadadharo atakkiko roguppattikusalo

amoghadhuvasiddhakammo bhisakko sallakatto sabbarogupasamabhesajjaṃ sannipātetvā

parisāya evamanusāveyya 'mā kho [PTS Page 249] [\q 249/] bhonto keci sabyādhikā

mama santike upagacchatha. Abyādhikā arogā mama santike upagacchathā'ti api nu kho

mahārāja tesaṃ abyādhikānaṃ arogānaṃ paripuṇṇānaṃ udaggānaṃ tena bhisakkena

karaṇīyaṃ bhaveyyā?" Ti.

"Na hi bhante. Yassatthāya te taṃ bhisakkaṃ sallakattaṃ upagaccheyyuṃ, taṃ aññatreva tesaṃ

kataṃ karaṇīyaṃ. Kiṃ tesaṃ tena bhisakkanā?" Ti.

[SL Page 217] [\x 217/]

8. "Evameva kho mahārāja yadi tathāgato gihiṃ yeva ekasmiṃ phale vinītaṃ pabbājeyya,

tattheva tesaṃ kataṃ karaṇīyaṃ. Kiṃ tesaṃ pabbajjāya?.

Yathā vā pana mahārāja koci puriso anekathālipākasataṃ bhojanaṃ paṭiyādāpetvā parisāya

evamanussāveyya 'mā me bhonto keci chātā imaṃ parivesanaṃ upagacchatha. Subhuttā tittā

dhātā piṇitā paripuṇṇā imaṃ parivesanaṃ upagacchathā'ti, api nu kho mahārāja tesaṃ

bhuttāvinaṃ tittānaṃ suhitānaṃ dhātānaṃ piṇitānaṃ paripuṇṇānaṃ bhojanena karaṇīyaṃ

bhaveyyā?" Ti.

"Na hi bhante. Yassatthāya te taṃ parivesanaṃ upagaccheyyuṃ, taṃ aññatreva tesaṃ kataṃ

karaṇīyaṃ. Kiṃ tesaṃ tāya parivesanāyā?" Ti.

"Evameva kho mahārāja yadi tathāgato gihiṃyeva ekasmiṃ phale vinītaṃ pabbājeyya,

tattheva tesaṃ kataṃ karaṇīyaṃ. Kiṃ tesaṃ pabbajjāya. ? Api ca mahārāja ye hīnāyāvattanti

te jinasāsanassa pañca atuliye guṇe dassenti. Katame pañca? Bhumimahantabhāvaṃ

dassenti, parisuddhavimalabhāvaṃ dassenti, pāpehi asaṃvāsiyabhāvaṃ dassenti,

duppaṭivedhabhāvaṃ dassenti, bahusaṃvararakkhiyabhāvaṃ dassenti.

9. Kathaṃ bhumimahantabhāvaṃ dassenti? Yathā mahārāja puriso adhano hīnajacco

nibbiseso buddhiparihīno mahārajjaṃ paṭilabitvā na virasseva paripaṭati paridhaṃsati

paribhāyati yasato, na sakkoti issariyaṃ sandhāretuṃ. [PTS Page 250] [\q 250/]

kiṃkāraṇā? Mahantattā issariyassa. Evameva kho mahārāja ye keci nibbisesā akatapuññā

buddhiparihīnā jinasāsane pabbajanti, te taṃ pabbajjaṃ pavaruttamaṃ sandhāretuṃ

avisahantā na cirasseva jinasāsanā paripaṭitvā paridhaṃsitvā parihāyitvā hīnāyāvattanti, na

sakkonti jinasāsanaṃ sandhāretuṃ. Kiṃkāraṇā? Mahantattā jinasāsanabhumiyā. Evaṃ

bhumimahantabhāvaṃ dassenti.

10. Kathaṃ parisuddhavimalabhāvaṃ dassenti? Yathā mahārāja vāripokkharapatte vikirati

vidhamati viddhaṃsati naṭṭhānamupagacchati nūpalippati. Kiṃkāraṇā? Parisuddhavimalattā

padumassa. Evameva kho mahārāja ye keci saṭhā kūṭā vaṅkā kuṭilā visamadiṭṭhino

jinasāsane pabbajanti, te parisuddha - vimala - nikkaṇṭaka - paṇḍara - varapavara -

sāsanato na cirasseva vikiritvā viddhaṃsitvā asaṇṭhahitvā anupalippitvā hīnāyāvattanti.

Kiṃkāraṇā? Parisuddhavimalattā jinasāsanassa. Evaṃ parisuddhavimalabhāvaṃ dassenti.

[SL Page 218] [\x 218/]

11. Kathaṃ pāpehi asaṃvāsiyabhāvaṃ dassenti? Yathā mahārāja mahāsamuddo na matena

kuṇapena saṃvasati, yaṃ hoti mahā samudde mataṃ kuṇapaṃ, taṃ khippameva tīraṃ

upaneti thalaṃ vā ussādeti, -124 kiṃkāraṇā? Mahābhūtānaṃ bhavanattā mahāsamuddassa.

Evameva kho mahārāja ye keci pākaṭā. Asaṃvutā ahirikā akiriyā osannaviriyā kusītā

kiliṭṭhā dujjanā manussā jinasāsane pabbajanti, te na cirasseva jinasāsanato

arahantavimalakhīṇāsavamahābhūtabhavanato nikkhamitvā asaṃvasitvā hīnāyāvattanti.

Kiṃkāraṇā? Pāpehi asaṃvāsiyattā jinasāsanassa. Evaṃ pāpehi asaṃvāsiyabhāvaṃ dasesanti.

12. Kathaṃ duppaṭivedhabhāvaṃ dassenti? Yathā mahārāja ye keci acchekā asikkhitā

asippino mativippahīnā issatthā-125. Vālaggavedhaṃ avisahantā vigaḷanti pakkamanti.

Kiṃkāraṇā? Saṇhasukhumaduppaṭivedhattā vālaggassa. [PTS Page 251] [\q 251/]

evameva kho mahārāja ye keci duppaññā jaḷā eḷamugā mūḷhā dandhagatikā janā jinasāsane

pabbajanti, te taṃ paramasaṇhasukhumacatusaccapaṭivedhaṃ paṭivijjhituṃ avisahantā

jinasāsanā vigaḷitvā pakkamitvā na cirasseva hīnāyāvattanti. Kiṃkāraṇā?

Paramasaṇhasukhumaduppaṭivedhatāya saccānaṃ. Evaṃ duppaṭivedhabhāvaṃ dassenti.

13. Kathaṃ bahusaṃvararakkhiyabhāvaṃ dassenti? Yathā mahārāja kocideva puriso

mahatimahāyuddhabhumimūpagato parasenāya disāvidisāhi samantā parivārito sattihatthaṃ

janamupentaṃ disvā bhīto osakkati paṭinivattati palāyati, -kiṃkāraṇā?

Bahuvidhayuddhamukharakkhanabhayā evameva kho mahārāja ye keci pākaṭā-126.

Asaṃvutā ahirikā akiriyā akkhantī capalā calitā ittarā bālajanā jinasāsane pabbajanti, te

bahuvidhaṃ sikkhāpadaṃ parirakkhituṃ avisahantā osakkitvā paṭinivattitvā palāyitvā na

cirasseva hīnāyāvattanti. Kiṃkāraṇā? Bahuvidhasaṃvararakkhiyabhāvattā jinasāsanassa.

Evaṃ bahuvidhasaṃvararakkhiyabhāvaṃ dassenti.

14. Thalajuttame'pi mahārāja vassikāgumbe kimividdhāni pupphāni honti, tāni aṅkurāni

saṃkuṭitāni antarāyeva paripaṭanti, na ca tesu paripaṭitesu vassikāgumbo hīḷito nāma hoti.

Yāni tattha ṭhitāni pupphānī tāni sammā gandhena disāvidisaṃ abhibyāpenti. Evameva kho

mahārāja ye te jinasāsane pabbajitvā hīnāyāvattanti, te jinasāsane kimividdhāni

vassikāpupphāni viya vaṇṇagandharahitāni nibbaṇṇākārasīlā abhabbā vepullāya. Na ca

tesaṃ hīnāyāvattanena jinasāsanaṃ hīḷitaṃ nāma hoti ye tattha ṭhitābhikkhū, te

------

124. Ussāreti. (Ma) 125. Issāsā (ma. ) 126. Pāpakā (ma)

[SL Page 219] [\x 219/]

Sadevakaṃ lokaṃ sīlavaragandhena abhibyāpenti. Sālīnampi mahārāja nirātaṅkānaṃ [PTS

Page 252] [\q 252/] lohitakānaṃ antare karumbhakaṃ nāma sālijāti uppajjitvā antarā

yeva vinassati, naca tassā vinaṭṭhattā lohitakasālī hīḷitā nāma honti. Ye tattha ṭhitā sālī, te

rājupabhogā honti. Evameva kho mahārāja ye te jinasāsane pabbajitvā hīnāyāvattanti, te

lohitakasālīnamantare karumbhakā viya jinasāsane vaḍḍhitvā vepullataṃ pāpuṇitvā

antarāyeva hīnāyāvattanti. Na ca tesaṃ hīnāyāvattanena jinasāsanaṃ hīḷitaṃ nāma hoti. Ye

tattha ṭhitā bhikkhū te arahattassa anucchavikā honti.

15. Kāmadadassāpi mahārāja maṇiratanassa ekadesaṃ kakkasaṃ uppajjati, na ca tattha

kakkasuppannattā maṇiratanaṃ hīḷitaṃ nāma hoti. Yaṃ tattha parisuddhaṃ maṇiratanassa,

taṃ janassa bhāsakaraṃ hoti. Evameva kho mahārāja ye te jinasāsane pabbajitvā

hīnāyāvattanti kakkasā, te jinasāsane papaṭikā. Na ca tesaṃ hīnāyāvattanena jinasāsanaṃ

hīḷitaṃ nāma hoti ye tattha ṭhitā bhikkhū te devamanussānaṃ hāsajanakā honti.

Jātisampannassā'pi mahārāja lohitacandassa ekadesaṃ putikaṃ hoti yaṃ tattha aputikaṃ

sugandhaṃ, taṃ samantā vidhūpeti abhivyāpeti, evameva kho mahārāja ye te jinasāsane

pabbajitvā hīnāyāvattanti, te lohitacandanāsārantare putikadesamiva chaḍḍanīyā

jinasāsane. Na ca tesaṃ hīnāyāvattanena jinasāsanaṃ hīḷitaṃ nāma hoti. Ye tattha ṭhitā

bhikkhū, te sadevakaṃ lokaṃ sīlavaracandanagandhena anulimpentī" ti.

16. "Sādhu bhante nāgasena! Tena tena anucchavikena tena tena sadisena kāraṇena

niravajjamanupāpitaṃ jinasāsanaṃ seṭṭhabhāvena paridīpitaṃ. Hīnāyāvattamānāpi te

jinasāsanassa seṭṭhabhāvaṃyeva paridīpentī" [PTS Page 253] [\q 253/] ti.

Hināyāvattanapañho pañcamo.

6. Arahato vedanāvediyanapañho.

1. "Bhante nāgasena tumhe bhaṇatha 'arahā ekaṃ vedanaṃ vediyati kāyikaṃ na cetasikanti.

' Kinnu kho bhante nāgasena arahato cittaṃ yaṃ kāyaṃ nissāya pavattati, tattha arahā

anissaro assāmi avasavattī?" Ti.

"Āma mahārājā" ti.

[SL Page 220] [\x 220/]

"Na kho bhante nāgasena yuttametaṃ yaṃ so sakacittassa pavattamāne kāye anissaro hoti

assāmi avasavattī. Sakuṇo'pi tāva bhante yasmiṃ kulāvake paṭivasati, tattha so issaro hoti

sāmi vasavattī" ti.

2. "Dasime mahārāja kāyānugatā dhammā bhave bhave kāyaṃ anudhāvanti anuparivattanti.

Katame dasa? Sītaṃ uṇhaṃ jighacchā pipāsā uccāro passāvo thinamiddhaṃ jarā byādhi

maraṇaṃ. Ime kho mahārāja dasa kāyānugatā dhammā bhave bhave kāyaṃ anudhāvanti

anuparivattanti. Tattha arahā anissaro assāmi avasavattī" ti.

"Bhante nāgasena kena kāraṇena arahato kāye āṇaṃ nappavattati issariyaṃ vā. Tattha me

kāraṇaṃ brūhi" ti.

"Yathā mahārāja ye keci paṭhavinissitā sattā sabbe te paṭhaviṃ nissāya caranti

viharantivuttiṃ kappenti, api nū kho mahārāja tesaṃ paṭhaviyā āṇā pavattati issariyaṃvā?"

Ti.

"Na hi bhante" ti.

"Evameva kho mahārāja arahato cittaṃ kāyaṃ nissāya pavattati. Na ca pana arahato kāye

āṇā pavattati issariyaṃ vā" ti.

3. "Bhante nāgasena kena kāraṇena puthujjano kāyikampi cetasikampi vedanaṃ vediyatī?"

Ti.

"Abhāvitattā mahārāja cittassa puthujjano kāyikampi cetasikampi vedanaṃ vediyati.

Yathāmahārāja gono chāto paritasito abala-dubbala-parittaka-tiṇesu vā latāya vā

upanibaddho assa, yadā so gono parikupito hoti, tadā sahaupanibandhanena pakkamati,

evameva kho mahārāja abhāvitacittassa vedanā uppajitvā cittaṃ parikopeti, cittaṃ

parikupitaṃ kāyaṃ ābhujati nibbhujati, samparivattakaṃ [PTS Page 254] [\q 254/] karoti.

Atha so 'abhāvitacitto tasati ravati, bheravarāvamabhiravati. Idamettha mahārāja kāraṇaṃ

yena kāraṇena puthujjano kāyikampi cetasikampi vedanaṃ vediyatī" ti.

"Kiṃ pana taṃ bhante kāraṇaṃ yena kāraṇena arahā ekaṃ vedanaṃ vediyati kāyikaṃ na

cetasikanti".

"Arahato mahārāja cittaṃ bhāvitaṃ hoti subhāvitaṃ dantaṃ sudantaṃ assavaṃ vacanakaraṃ.

So dukkhāya vedanāya phuṭṭho samāno aniccanti daḷhaṃ gaṇhāti, samādhitthamhe cittaṃ

upanibandhati,

[SL Page 221] [\x 221/]

Tassa taṃ cittaṃ samādhitthambhe upanibaddhaṃ na vedhati na calati, ṭhitaṃ hoti

avikkhittaṃ. Tassa vedanāvikāravipphārena kāyo pana ābhujati nibbhujati samparivattati.

Idamettha mahārāja kāraṇaṃ yena kāraṇena arahā ekaṃ vedanaṃ vediyati kāyikaṃ, na

cetasikanti.

4. "Bhante nāgasena taṃ nāma loke acchariyaṃ yaṃ kāye calamāne cittaṃ na calati. Tattha me

kāraṇaṃ brūhī" ti.

"Yathā mahārāja mahatimahārukkhe khandhasākhāpalāsasampanne anilabalasamāhate sākhā

calati, api nu kho tassa khandho'pi calatī?" Ti.

"Na hi bhante" ti.

"Evameva kho mahārāja arahā dukkhāya vedanāya phuṭṭho samāno aniccanti dalhaṃ

gaṇhāti, samādhitthamhe cittaṃ upanibandhati. Tassa taṃ cittaṃ samādhitthamhe

upanibaddhaṃ navedhati na calati, ṭhitaṃ hoti avikkhittaṃ. Tassa vedanāvikāravipphārena

kāyo ābhujati nibbhujati samparivattati. Cittaṃ pana tassa na vedhati na calati, khandho viya

mahā rukkhassā" ti.

"Acchariyaṃ bhante nāgasena! Abbhutaṃ bhante nāgasena! Na me evarūpo sabbakāliko

dhammappadīpo diṭṭhapubbo"ti.

[PTS Page 255] [\q 255/]

Arahato vedanāvediyanapañho chaṭṭho.

7. Abhisamayantarāyapañho.

1. "Bhante nāgasena, idha yo koci gihī pārājikaṃ ajjhāpanno bhaveyya, soaparena samayena

pabbajeyya, attanā'pi so na jāneyya 'gihipārājikaṃ ajjhapanno'smī'ti na pi tassa añño koci

ācikkheyya 'gihī pārājikaṃ ajjhāpannosī'ti, so ca tathattāya paṭipajjeyya, api nu tassa

dhammābhisamayo bhaveyyā?" Ti.

"Na hi mahārājā" ti.

"Kena bhante kāraṇenā?" Ti.

"Yo tassa hetu dhammābhisamayāya so tassa samucchinno tasmā dhammābhisamayo na

bhavatī" ti.

[SL Page 222] [\x 222/]

"Bhante nāgasena tumhe bhaṇatha 'jānantassa kukkuccaṃ hoti, kukkucce sati āvaraṇaṃ hoti,

āvaṭe citte dhammābhisamayo na hotī'ti. Imassa pana ajānantassa akukkuccajātassa

santacittassa viharato kena kāraṇena dhammābhisamayo na hoti? Visamena visameneso

pañho gacchati. Cintetvā vissajjethā?" Ti.

"Rūhati mahārāja sukaṭṭhe sukalale maṇḍakhette sāradaṃ sukhasayitaṃ bījanti?"

"Āma bhante" ti.

"Api nu mahārāja taṃ yeva bījaṃ ghanaselasilātale rūheyyā?" Ti.

"Na hi bhante" ti.

"Kissa pana mahārāja taṃ yeva bījaṃ kalale rūhati, kissa ghanasele na rūhatī?" Ti.

2. "Natthi bhante tassa bījassa rūhanāya ghanasele hetuahetunā bījaṃ na rūhatī" ti.

"Evameva kho mahārāja yena hetunā tassa dhammābhisamayo bhaveyya, so tassa hetu

samucchinno. Ahetunā dhammabhisamayo na hoti. Yathā vā pana mahārāja

daṇḍa-leḍḍu-laguḷa-127. Muggarā paṭhaviyaṃ ṭhānamupagacchanti. Api nu mahārāja

teyeva daṇḍamuggarā paṭhaviyaṃ ṭhānamupagacchanti, api nu mahārāja teyeva

daṇḍaleḍḍulaguḷamuggarā gagane ṭhānapupagacchantī?" Ti.

"Na hi bhante" ti.

"Kiṃ panettha mahārāja kāraṇaṃ, yena kāraṇena te yeva daṇḍaleḍḍulaguḷamuggarā

paṭhaviyaṃ ṭhānamupagacchanti? Kena kāraṇena gagane na tiṭṭhantī?" Ti.

"Natthi bhante tesaṃ daṇḍaleḍḍulaguḷamuggarānaṃ patiṭṭhānāya ākāse hetu. Ahetunā na

[PTS Page 256] [\q 256/] tiṭṭhantī" ti.

"Evameva kho mahārāja, tassa tena dosena abhisamayehetu samucchinno. Hetusamugghāte

ahetunā abhisamayo na hoti. Yathā vā pana mahārāja thale aggi jalati, api nu kho mahārāja

so yeva aggi udake jalatī?" Ti.

"Na hi bhante" ti.

-----

127. Lakuṭa. (Sī. Mu. )

[SL Page 223] [\x 223/]

"Kiṃ panettha mahārāja kāraṇaṃ, yena kāraṇena so yeva aggi thale jalati? Kena kāraṇena

udake na jalatī?" Ti.

"Natthi bhante aggissa jalanāya udake hetu. Ahetunā na jalatī" ti.

"Evameva kho mahārāja tassa tena dosena abhisamayehetu samucchinno. Hetusamugghāte

ahetunā dhammābhisamayo na hoti" ti.

3. "Bhante nāgasena, punapetaṃ atthaṃ cintehi. Na me tattha cittasaññatti bhavati.

'Ajānantassa asati kukkucce āvaraṇaṃ hotī'ti. Kāraṇena maṃ saññāpehī" ti.

"Api nu kho mahārāja visaṃ halāhalaṃ ajānantenapi khāyitaṃ jīvitaṃ haratī?" Ti.

"Āma bhante" ti.

"Evameva kho mahārāja ajānantenapi kataṃ pāpaṃ abhisamayantarāyakaraṃ hoti. Api nu

mahārāja aggi ajānitvā akkamantaṃ ḍahatī?" Ti.

"Āma bhante" ti.

"Evameva kho mahārāja ajānantenapi kataṃ pāpaṃ abhisamayantarāyakaraṃ hoti. Api nu

mahārāja ajānantaṃ āsīviso ḍasitvā jīvitaṃ haratī?" Ti.

"Āma bhante" ti.

"Evameva kho mahārāja ajānantenapi kataṃ pāpaṃ abhisamayantarāyakaraṃ hoti. Na nu

mahārāja kāliṅgarājāsamaṇakolañño sattaratanaparikiṇṇo hatthiratanamabhiruyha

kuladassanāya gacchanto ajānanto'pi nāsakkhi bodhimaṇaḍassa uparito gantuṃ. Idamettha

mahārāja kāraṇaṃ yena kāraṇena ajānantenapi kataṃ pāpaṃ abhisamayantarāyakaraṃ hotī"

ti.

"Jinabhāsitaṃ bhante nāgasena kāraṇaṃ na sakkā paṭikkosituṃ. Eso'cetassa attho tathā

sampaṭicchāmī" [PTS Page 257] [\q 257/] ti.

Abhisamayantarāyapañho sattamo.

[SL Page 224] [\x 224/]

8. Dussilapañho 1. Bhante nāgasena gihidussīlassa ca samaṇadussīlassa ca ko viseso? Kiṃ

nānākaraṇaṃ? Ubhopete samasamagatikā? Ubhinnampi samasamo vipāko hoti? Udāhu kiñci

nānākaraṇaṃ atthi?" Ti.

"Dasa ime mahārāja guṇā samaṇadussīlassa gihidussīlato visesena atirekā. Dasahi ca

kāraṇehi uttariṃ dakkhiṇaṃ visodheti. Katame dasa guṇā samaṇadussīlassa gihidussīlato

visesena atirekā? Idha mahārāja samaṇadussīlo buddhe sagāravo hoti, dhamme sagāravo

hoti, saṅghe sagāravo hoti, sabrahmacārīsu sagāravo hoti, uddesaparipucchāya vāyamati,

savaṇabahulo hoti, hinnasīlo'pi mahārāja dussīlo parisagato ākappaṃ upaṭṭhapeti,

garahabhayā kāyikaṃ vācasikaṃ rakkhati, padhānābhimukhamassa hoti cittaṃ,

bhikkhūsāmaññaṃ upagato hoti. Karonto'pi mahārāja samaṇadussīlo pāpaṃ paṭicchannaṃ

āvarati. Yathā mahārāja itthi sapatikā nilīyitvā rahasseneva pāpamāvarati, evameva kho

mahārāja karonto'pi samaṇadussīlo pāpaṃ paṭicchannaṃ āvarati. Ime kho mahārāja dasa

guṇā samaṇadussīlassa gihīdussīlato visesena atirekā.

2. Katamehi dasahi kāraṇehi uttariṃ dakkhiṇaṃ visodheti? Avajja - kavaca - dhāraṇatāyapi

dakkhiṇaṃ visodheti, isi - sāmañña - bhaṇḍu - liṅga - dhāraṇato'pi dakkhiṇaṃ visodheti,

saṅghasamayamanupaviṭṭhatāyapi dakkhiṇaṃ visodheti jinasāsanadhanapariyesanato'pi

dakkhiṇaṃ visodheti, pavaradhammadesanato'pi dakkhiṇaṃ visodheti,

dhammadīpagatiparāyaṇatāyapi dakkhinaṃ visodheti. 'Aggo buddho'ti

ekantaujudiṭṭhitāyapi dakkhinaṃ visodheti. Uposathasamādānato'pi dakkhiṇaṃ visodheti.

Imehi kho mahārāja dasa hi kāraṇehi uttariṃ dakkhiṇaṃ visodheti. [PTS Page 258] [\q 258/]

suvipanno'pi mahāraja samaṇadussīlo dāyakānaṃ dakkhinaṃ visodheti. Yathā mahārāja

udakaṃ subahalampi kalalakaddamarajojallaṃ apaneti, evameva kho mahārāja suvipanno'pi

samaṇadussīlo dāyakānaṃ dakkhiṇaṃ visodheti. Yathā vā pana mahārāja uṇhodakaṃ

sukaṭhitampi pajjalantaṃ mahantaṃ aggikkhandhaṃ nibbāpeti, evameva kho mahārāja

suvipanno'pi samaṇadussīlo dāyakānaṃ dakkhiṇaṃ visodheti. Yathā vā pana mahārāja

bhojanaṃ virasampi buddhādubbalyaṃ apaneti, evameva kho mahārāja suvipanno'pi

samaṇadussīlo dāyakānaṃ dakkhiṇaṃ visodheti. Bhāsitampetaṃ mahārāja bhagavatā

devātidevena majjhimanikāyavaralañchake dakkhiṇāvibhaṅge veyyākaraṇe-

[SL Page 225] [\x 225/]

'Yo sīlavā dussīlesu dadāni dānaṃ

Dhammena laddhaṃ supasannacitto

Abhisaddahaṃ kammaphalaṃ uḷāraṃ

Sā dakkhiṇā dāyakato visujjhatī' ti.

3. 'Acchariyaṃ bhante nāgasena! Abbhutaṃ bhante nāgasena! Yāvatakaṃ mayaṃ pañhaṃ

apucchimha. Taṃ tvaṃ opamhi kāraṇehi vibhāvento amatamadhuraṃ samaṇūpagaṃ akāsi.

Yathānāma bhante sūdo vā sūdantevāsī vā tāvatakaṃ maṃsaṃ labhitvā nānāvidhehi

sambhārehi sampādetvā rājupabhogaṃ karoti, evameva kho bhante nāgasena yāvatakaṃ

mayaṃ pañhaṃ apucchimha, taṃ tvaṃ opammehi kāraṇehi vibhāvetvā amatamadhūraṃ

samaṇupagaṃ akāsī' ti.

Dussīlapañho aṭṭhamo

9. Udakasattajīvatā - pañho

1. "Bhante nāgasena, imaṃ udakaṃ aggimhi tappamānaṃ cicciṭāyati ciṭiciṭāyati saddāyati

bahuvidhaṃ. Kinnu kho bhante nāgasena udakaṃ jīvati? Kiṃ kīḷamānaṃ saddāyati? [PTS

Page 259] [\q 259/] udāhu aññena patīpīḷitaṃ saddāyatī?" Ti.

"Na hi mahārāja udakaṃ jīvati. Natthi udake jīvo vā satto vā. Api ca mahārāja

aggisantāpavegassa mahantatāya udakaṃ cicciṭāyati ciṭiciṭāyati saddāyati bahuvidhanti. "

"Bhante nāgasena idhekacce titthiyā udakaṃ jīvatī'ti situdakaṃ paṭikkhipitvā udakaṃ

tāpetvā vekaṭikavekaṭikaṃ-128. Paribhuñjanti te tumhe garahanti paribhavanti 'ekindriyaṃ

samaṇā sakyaputtiyā jīvaṃ viheṭhentī'ti. Taṃ tesaṃ garahaṃ paribhavaṃ vinodehi apanehi

nicchārehī'ti.

"Na hi mahārāja udakaṃ jīvati. Natthi mahārāja udake jīvo vā satto vā. Api ca mahārāja

aggisantāpavegassa mahantatāya udakaṃ cicciṭāyati ciṭiciṭāyati saddāyati bahuvidhaṃ.

Yathā mahārāja udakaṃ

sobbhasarasaritadahataḷākakandarapadaraudapānaninnapokkharaṇī ga taṃ vātātapavegassa

mahantatāya pariyādiyati parikkhayaṃ gacchati, api nū tattha udakaṃ cicciṭāyatisaddāyati

bahuvidhanti?".

------

128. Cekatikacekatikaṃ (ma. )

[SL Page 226] [\x 226/]

2. "Yadi mahārāja udakaṃ jīveyya, tatthāpi udakaṃ saddāyeyya. Imināpi mahārāja kāraṇena

jānāhi natthi udake jīvo vā satto vā, aggīsantāpavegassa mahantāya udakaṃ cicciṭāyati

saddāyati bahuvidhanti.

Aparampi mahārāja uttariṃ kāraṇaṃ suṇohi 'natthi udake jīvo vā satto vā,

aggisantāpavegassa mahantatāya udakaṃ saddāyatī'ti. Yadā pana mahārāja udakaṃ

taṇaḍulehi sammissitaṃ bhājanagataṃ hoti pihitaṃ uddhane aṭṭhapitaṃ, api nu tattha

udakaṃ saddāyatī?" Ti.

"Na hi bhante, acalaṃ hoti santa - santanti. Taṃ yeva pana mahārāja udakaṃ bhājanagataṃ

aggiṃ ujjāletvā uddhane ṭhapitaṃ hoti, api nu tattha udakaṃ acalaṃ hoti santa - santanti?"

"Na hi bhante, calati bubbhati luḷati āvilati, ūmijātaṃ hoti. Uddhamadho disāvidisaṃ

gacchati, [PTS Page 260] [\q 260/] uttarati patarati pheṇamāli hotī" ti.

"Kissa pana taṃ mahārāja pākatikaṃ udakaṃ na calati santa - santaṃ hoti? Kissa pana

aggigataṃ calati bubbhati lūlati āvilati, ūmijātaṃ hoti, uddhamadho disāvidisaṃ gacchati?

Pheṇamālī hotī?' Ti.

"Pākatikaṃ bhante udakaṃ na calati. Aggigataṃ pana udakaṃ aggisantāpavegassa

mahantatāya cicciṭāyati ciṭiciṭāyati saddāyati bahuvidhanti".

"Imināpi mahārāja kāraṇena jānāhi 'natthi udake jīvo vā satto vā. Aggisantāpavegassa

mahantatāya udakaṃ saddāyatī" ti.

3. Aparampi mahārāja uttariṃ kāraṇaṃ suṇohi 'natthi udake jīvo vā satto vā,

aggisantāpavegassa mahantatāya udakaṃ saddāyatī'ti. Hoti taṃ mahārāja udakaṃ ghare

ghare udakavārakagataṃ pihitanti".

"Āma bhante"ti.

"Api nū taṃ mahārāja udakaṃ calati bubbhati luḷati āvilati, ūmijātaṃ hoti,

uddhamadhodisāvidisaṃ gacchati, uttarati patarati pheṇamālī hotī?" Ti.

"Na hi bhante. Acalaṃ taṃ hoti pākatikaṃ udakavārakagataṃ udakanti. "

[SL Page 227] [\x 227/]

"Sutapubbaṃ pana tayā mahārāja mahāsamudde udakaṃ calati bubbhati luḷati, āvilati

ūmijātaṃ hoti, uddhamidho disāvidisaṃ gacchati, uttarati patarati, pheṇamālī hoti,

ussakkitvā velāya paharati, saddāyati bahuvidhanti?"

"Āma bhante. Sutapubbaṃ etaṃ mayā diṭṭhapubbañca, mahāsamudde udakaṃ hatthasatampi

dve'pi hatthasatāni gagane ussakkatī" ti.

"Kissa mahārāja udakavārakagataṃ udakaṃ na calati na saddāyati? Kissa pana

mahāsamudde udakaṃ calati saddāyatī?" Ti.

"Vātavegassa mahantatāya bhante mahāsamudde udakaṃ calati saddāyati.

Udakavārakagataṃ udakaṃ aghaṭṭitaṃ kehici'pi na calati na saddāyatī" ti.

"Yathā mahārāja vātavegassa mahantatāya mahāsamudde udakaṃ calati [PTS Page 261] [\q

261/] saddāyati, evameva aggisantāpavegassa mahantatāya udakaṃ saddāyati. Nanu

mahārāja bheripokkharaṃ sukkhaṃ sukkhena govammena onaddhaṃ saddāyatī?" Ti.

"Āma bhante" ti.

"Api nu mahārāja bheriyā jīvo vā satto vā atthi?" Ti.

"Na hi bhante" ti.

"Kissa pana mahārāja bheri saddāyatī?" Ti.

"Itthiyā vā bhante purisassa vā tajjena vāyāmenā" ti.

"Yathā mahārāja itthiyā vā purisissa vā tajjena vāyāmena bheri saddāyati, evameva

aggisantāpavegassa mahantatāya udakaṃ saddāyati. Iminā'pi mahārāja kāraṇenajānāhi natthi

udake jīvo vā satto vā, aggisantāpavegassa mahantatāya udakaṃ saddāyatīti. Mayhampi

tāva mahārāja tava pucchitabbaṃ atthi. Evameso pañho suvinicchito hoti. Kinnukho

mahārāja sabbesu pi bhājanesu udakaṃ tappamānaṃ saddāyati? Udāhu ekaccesu 'yeva

bhājanesu tappamānaṃ saddāyatī?" Ti.

"Na hi bhante sabbesu'pi bhājanesu udakaṃ tappamānaṃ saddāyati. Ekaccesuyeva

bhājanesuudakaṃ tappamānaṃ saddāyatī" ti.

"Tena hi mahārāja jahito'si sakasamayaṃ. Paccāgato'si mama visayaṃ, natthi udake jīvo vā

satto vā" ti.

[SL Page 228] [\x 228/]

5. "Yadi mahārāja sabbesu'pi bhājanesu udakaṃ tappamānaṃ saddāyeyya, yuttamidaṃ

'udakaṃ jīvatī'ti vattuṃ. Na hi mahārāja udaka dvayaṃ hoti 'yaṃ saddāyati taṃ jīvati, yaṃ na

saddāyati taṃ na jīvatī'ti. Yadi mahārāja udakaṃ jīveyya, mahantānaṃ hatthināgānaṃ

ussannakāyānaṃ pahinnānaṃ soṇḍāya ussiñcitvā mukhe pakkhipitvā kucchiṃ

pavesayantānaṃ tampi udakaṃ tesaṃ dantantare khipīyamānaṃ saddāyeyya, hatthasatikā'pi

mahānāvā garukā bhārikā anekasatasahassabhāraparipūrā mahāsamudde vicaranti, tāhi'pi

khipīyamānaṃ udakaṃ saddāyeyya. Mahatimantā'pi [PTS Page 262] [\q 262/] macchā

anekasatayojanikakāyā timī timiṅgalā timirapiṅgalā abbhantare nimuggā mahāsamudde

nivāsaṭṭhānatāya paṭivasantā mahāudakadhārā āvamanti dhamanti ca. Tesampi taṃ

dantantare'pi udarantare'pi khipīyamānaṃ udakaṃ saddāyeyya. Yasmā ca kho mahārāja

evarūpehi evarūpehi mahantehi patipīḷanehi patipīḷitaṃ udakaṃ na saddāyeyya, tasmā'pi

natthi udake jīvo vā satto vā'ti evametaṃ mahārāja dhārehī" ti.

6. "Sādhubhante nāgasena! Desāgato-129. Pañho anuvacchavikāya vibhattiyā vibhatto. Yathā

nāma bhante nāgasena mahatimahagghaṃ maṇiratanaṃ rechakaṃ ācariyaṃ kusalaṃ sikkhitaṃ

manikāraṃ pāpuṇitvā kittiṃ labheyya thomanaṃ pasaṃsaṃ, muttāratanaṃ vā muttikaṃ,

dussaratanaṃ vā dussikaṃ, lohitacandanaṃ vā gandhikaṃ pāpuṇitvā kittiṃ labheyya

thomanaṃ pasaṃsaṃ, evameva kho bhante nāgasena desāgato pañho anucchavikāya

vibhattiyā vibhatto. Evametaṃ tathā sampaṭicchāmī"ti.

Udakassa sattajīvatāpañho navamo.

Buddhavaggo paṭhamo samatto.

(Imasmiṃ vagge nava pañhā)

2. Nippapañcavaggo

1. Nippapañcapañho

1. "Bhante nāgasena, bhāsitampetaṃ bhagavatā nippapañcārāmā bhikkhave viharatha

nippapañcaratino"ti. Katamantaṃ nippapañcanti?

"Sotāpattipalaṃ mahārāja nippapañcaṃ, sakadāgāmiphalaṃ nippapañcaṃ, anāgāmiphalaṃ

nippapañcaṃ, arahattaphalaṃ nippapañcanti. "

------

129. Dosāgato (ma. ) Sihalavyābyānusārena 'desatāgato'ti khāyati.

[SL Page 229] [\x 229/]

"Yadi bhante nāgasena sotāpattiphalaṃ nippapañcaṃ, sakadāgāmiphalaṃ, anāgāmiphalaṃ,

arahattaphalaṃ nippapañcaṃ, [PTS Page 263] [\q 263/] kissa pana ime bhikkhu uddisanti

paripucchanti suttaṃ geyyaṃ veyyakaraṇaṃ gāthaṃ udānaṃ itivuttakaṃ jātakaṃ

abbhutadhammaṃ vedallaṃ, navakammena paḷibujjhanti dānena ca pūjāya ca? Nanu te

jinapaṭikkhittaṃ kammaṃ karontī?" Ti.

2. "Ye te mahārāja bhikkhū uddisanti paripucchinti suttaṃ geyyaṃ veyyākaraṇaṃ

gāthaṃudānaṃ itivuttakaṃ jātakaṃ abbhutadhammaṃ vedallaṃ, navakammena paḷibujjhanti

dānena ca pūjāya ca, sabbe te nippapañcassa pattiyā karonti ye te mahārāja

sabhāvaparisuddhā pubbe vāsitavāsanā te ekacittakkhaṇena nippapañcā honti. Ye pana te

bhikkhū mahārajakkhā te imehi payogehi nippapañcā honti. Yathā mahārāja eko puriso

khette bījaṃ ropetvā attano yathābalaviriyena vinā pākāravatiyā dhaññaṃ uddhareyya, eko

puriso khette bījaṃ ropetvā vanaṃ pavisitvā kaṭṭhañca sākhañca chinditvā vatipākāraṃ

katvā dhaññaṃ uddhareyya. Yā tattha tassa vatipākārapariyesanā, sā dhaññatthāya.

Evameva kho mahārāja ye te sabhāvaparisuddhā pubbe vāsitavāsanā te ekacittakkhaṇena

nippapañcā honti, vinā vatipākāraṃ puriso viya dhaññuddhāro. Ye pana te bhikkhū

mahārajakkhā te imehi payogehi nippapañcā honti, vatipākāraṃ katvā puriso viya

dhaññuddhāro yathā vā pana mahārāja mahatimahante ambarukkhamatthake phalapiṇḍi

bhaveyya, atha tattha yo koci iddhimā āgantvā tassa phalaṃ hareyya, yo pana tattha

aniddhimā so kaṭṭhañca valliñca jinditvā nisseṇiṃ bandhitvā tāya taṃ rukkhaṃ abhirūhitvā

phalaṃ hareyya, yā tattha tassa nisseṇipariyesanā sā phalatthāya. Evameva kho mahārāja ye

te sabhāvaparisuddhā pubbe vāsitavāsanā te ekacittakkhaṇena nippapañcā honti, iddhimā

viya rukkhaphalaṃ haranto. Ye pana te bhikkhu mahārajakkhā te iminā payogena saccāni

abhisamenti, nisseṇiyā viya puriso rukkhaphalaṃ [PTS Page 264] [\q 264/] haranto.

3. Yathā vā pana mahārāja eko puriso atthakaraṇiko ekako yeva sāmikaṃ upagantvā attaṃ

sādheti, eko dhanavā dhanavasena parisaṃ vaḍḍhetvā parisāya attaṃ sādheti, yā tattha tassa

parisapariyesanā sā atthatthāya. Evameva kho mahārāja ye te sabhāvaparisuddhā pubbe

vāsitavāsanā, te ekacittakkhaṇena chasu abhiññāyu vasībhāvaṃ pāpuṇanti puriso viya

[SL Page 230] [\x 230/]

Ekako atthasiddhiṃ karonto. Ye pana te bhikkhū mahārajakkhā te imehi payogehi

sāmaññatthamabhisādhenti, parisāya viya puriso atthasiddhiṃ karonto.

4. Uddeso'pi mahārāja bahukāro, paripucchā'pi bahukārā, navakammampi bahukāraṃ,

dānampi bahukāraṃ, pūjā'pi bahukārā tesu tesu karaṇīyesu. Yathā mahārāja puriso

rājupasevī katāvī amaccabhaṭabalatthadovārikaanīkaṭṭhapārisajjajanehi, te tassa karaṇīye

anuppatte sabbe'pi upakārā honti. Evameva kho mahārāja uddeso'pi bahukāro, paripucchā'pi

bahukārā, navakammampi bahukāraṃ, dānampi bahukāraṃ, pūjāpi bahukārā tesu tesu

karaṇīyesu. Yadi mahārāja sabbe'pi abhijātiparisuddhā bhaveyyuṃ, anusāsanena-130.

Karaṇīyaṃ na bhaveyya. Yasmā ca kho mahārāja savaṇena karaṇīyaṃ hoti, thero mahārāja

sāriputto aparimitamasanaṅkheyyakappaṃ upādāya upacitakusalamūlo paññāya koṭiṃ gato,

so'pi vinā savaṇena nāsakkhi āsavakkhayaṃ pāpuṇituṃ. Tasmā mahārāja bahukāraṃ

savanaṃ. Tathā uddeso'pi paripacchā'pi tasmā uddesaparipucchā'pi nippapañcā asaṅkhatā"

ti.

"Sunijjhāpito bhante nāgasena pañho. Evametaṃ tathā sampaṭicchāmī" ti.

Nippapañcapañho paṭhamo.

2. Gihīarahantapañho

1. "Bhante nāgasena tumhe bhaṇatha 'yo gihī arahattaṃ patto, dvevā'ssa gatiyobhavanti

anaññā, tasmiṃ yeva divase pabbajati vā parinibbāyati vā, na so [PTS Page 265] [\q 265/]

divaso sakkā atikkametunti. Sace so bhante nāgasena tasmiṃ divase ācariyaṃ vā

upajjhāyaṃ vā pattacīvaraṃ vā na labhetha, api nu so arahā sayaṃ vā pabbajeyya, divasaṃ vā

atikkāmeyya? Añño vā koci arahā iddhimā āgantvā taṃ pabbājeyya? Parinibbāyeyya vā?" Ti.

"Na so mahārāja arahā sayaṃ pabbajeyya, sayaṃ pabbajanto theyyaṃ āpajjati. Na ca divasaṃ

atikkameyya. Aññassa arahantassa āgamanaṃ bhaveyya vā na vā bhaveyya, tasmiṃ yeva

divase parinibbāyeyyā" ti.

130. Anusāsakena. (Sī. Mu. )

[SL Page 231] [\x 231/]

2. "Tena hi bhante nāgasena arahattassa santabhāvo vijahito hoti, yena adhigatassa jīvitahāro

bhavatī?" Ti.

"Visamaṃ mahārāja gihi liṅgaṃ. Visame liṅge liṅgadubbalatāya arahattaṃ patto gihī tasmiṃ

yeva divase pabbajati vā parinibbāyati vā, neso mahārāja doso arahattassa. Gihiliṅgasseso

doso, yadidaṃ liṅgadubbalatā. Yathā mahārāja bhojanaṃ sabbasattānaṃ āyupālakaṃ

jīvitarakkhakaṃ. Visamakoṭṭhassa mandadubbalagahaṇikassa avipākena jīvitaṃ harati, neso

mahārāja doso bhojanassa. Koṭṭhasseso doso, yadidaṃ aggidubbalatā. Evameva kho

mahārāja visame liṅge liṅgadubbalatāya arahattaṃ patto gihī tasmiṃ yeva divase pabbajati

vā. Parinibbāyati vā. Neso mahārāja doso arahattassa. Gihī liṅghasseso doso. Yadidaṃ

liṅgadubbalatā.

3. Yathā vā pana mahārāja parittaṃ tiṇasalākaṃ upari garuke pāsāṇe ṭhapite dubbalatāya

bhijjitvā patati, evameva kho mahārāja arahattaṃ patto gihī tena liṅgena arahattaṃ dhāretuṃ

asakkonto tasmiṃ yeva divase pabbajati vā parinibbāyati vā. Yathā vā pana mahārāja puriso

abalo dubbalo nihīnachacco parittapuñño mahatimahārajjaṃ labhitvā khaṇena paripaṭati

paridhaṃsati osakkati, na sakkoti issariyaṃ dhāretuṃ, evameva kho mahārāja arahattaṃ patto

gihī tena liṅgena arahattaṃ [PTS Page 266] [\q 266/] dhāretuṃ na sakkoti. Tena

kāraṇena tasmiṃ yeva divase pabbajati vā parinibbāyati vā" ti.

"Sādhu bhante nāgasena! Evametaṃ tathā sampaṭicchāmī" ti.

Gihīarahantapañho dutiyo.

3. Arahato satisammosapañho.

2. "Bhante nāgasena atthi arahato satisammoso?" Ti.

"Vigatasatisammosā kho mahārāja arahanto, natthi arahantānaṃ satisammoso" ti.

"Āpajjeyya pana bhante arahā āpattinti?"

"Āma mahārājā" ti.

"Kismiṃ vatthusminti"?

"Kuṭikāre mahārāja sañcaritte vikāle kālasaññāya pavārite appācāritasaññāya anatiritte

atirittasaññāyā" ti.

[SL Page 232] [\x 232/]

"Bhante nāgasena tumhe bhaṇatha "ye āpattiṃ āpajjanti, te dvīhi kāraṇehi āpajjantī,

anādariyena vā ajānantenavā'ti. Api nū kho bhante arahato anādariyaṃ hoti, yaṃ arahā

āpattiṃ āpajjatī?" Ti.

"Na hi mahārājā" ti.

"Yadi bhante nāgasena arahā āpattiṃ apajjati, natthi ca arahato anādariyaṃ, tena hi atthi

arahato satisammoso?" Ti.

"Natthi mahārāja arahato satisammoso, āpattiṃ ca arahā āpajjatī" ti.

"Tena hi bhante kāraṇena maṃ saññāpehi. Kiṃ tattha kāraṇanti. "

2. "Dve'me mahārāja kilesā lokavajjaṃ paṇṇattivajjañcāti. Katamaṃ mahārāja lokavajjaṃ?

Dasa akusalakammapathā. Idaṃ vuccati lokavajjaṃ. Katamaṃ paṇṇattivijjaṃ? Yaṃ loke atthi

samaṇānaṃ ananucchavikaṃ anulomikaṃ, gihīnaṃ anavajjaṃ, tattha bhagavā sāvakānaṃ

sikkhāpadaṃ paññāpeti yāvajīvaṃ anatikkamanīyaṃ. Vikālabhojanaṃ mahārāja lokassa

anavajjaṃ. Taṃ jinasāsane vajjaṃ bhūtagāmavikopanaṃ mahārāja lokassa anavajjaṃ. Taṃ

jinasāsane vajjaṃ. Udake hassadhammaṃ mahārāja lokassa anavajjaṃ. Taṃ jinasāsane vajjaṃ.

Iti evarūpāni evarūpāni mahārāja jinasāsane vajjāni. Idaṃ vuccati paṇṇattivajjaṃ. Yaṃ kilesaṃ

lokavajjaṃ, abhabbo khīṇāsavo taṃ ajjhācarituṃ. Yaṃ kilesaṃ paṇṇattivajjaṃ, [PTS Page 267]

[\q 267/] taṃ ajānanto āpajjeyya. Avisayo mahārāja ekaccassaarahato sabbaṃ jānituṃ na

hi tassa balaṃ atthi sabbaṃ jānituṃ. Anaññataṃ mahārāja arahato itthipurisānaṃ nāmampi

gottampi, maggo'pi tassa mahiyā anaññāto. Vimuttiṃ yeva mahārāja ekacco arahā jāneyya.

Chaḷabhiñño arahā sakavisayaṃ jāneyya. Sabbaññū mahārāja tathāgato'ca sabbaṃ jānātī" ti.

"Sādhu bhante nāgasena! Evametaṃ tathā sampaṭicchāmī" ti.

Arahato satisammosapañho tatiyo.

[SL Page 233] [\x 233/]

4. Loke natthibhāvapañho

1. "Bhante nāgasena, dissanti loke buddhā, dissanti paccekabuddhā, dissanti tathāgatasāvakā,

dissanti cakkavattirājāno, dissanti padesarājāno, dissanti devamanussā, dissanti sadhanā,

dissanti adhanā dissanti sugatā, dissanti duggatā, dissati purisassa itthiliṅgaṃ pātubhūtaṃ,

dissati itthiyā purisaliṅgaṃ pātubhūtaṃ, dissati sukataṃ dukkataṃ kammaṃ, dissanti

kalyāṇapāpakānaṃ kammānaṃ vipākupabhogino sattā. Atthi loke sattā aṇḍajā jalābujā

saṃsedajā opapatikā, atthi sattā apadā dipadā catuppadā bahuppadā, atthi loke yakkhā

rakkhasā kumbhaṇḍā asurā dānavā gandhabbā petā pisācā, atthi kinnarā mahoragā nāgā

supaṇṇā siddhā vijjādharā, atthi hatthi assā gāvo mahisā oṭṭhā gadrabhā ajā eḷakā migā

sūkarā sīhā byagghā dīpi acchā kokā taracchā soṇā sigālā, atthi bahuvidhā sakuṇā, atthi

suvaṇṇaṃ rajataṃ muttā mani saṅkho silā pavāḷaṃ lohitaṅko masāragallaṃ veḷuriyo vajiraṃ

elikaṃ kālalohaṃ tambalohaṃ vaṭṭalohaṃ kaṃsalohaṃ, atthi khomaṃ koseyyaṃ kappāsikaṃ

sānaṃ bhaṅgaṃ kambalaṃ. Atthi sālī dvīhi yavo kaṅgu kudrūso varako godhumo muggo

māso tilaṃ kulatthaṃ, atthi mūlagandho sāragandho pheggugandho tacagandho [PTS Page

268] [\q 268/] pattagandho pupphagandho phalagandho sabbagandho atthi

tiṇalatāgaccha - rukkha - osadhivana - sapatinadīpabbata -samuddamaccha - kacchapā.

Sabbaṃ loke atthi. Yaṃ bhante loke natthi taṃ me kathehī" ti.

2. "Tiṇimāni mahārāja loke natthi. Katamāni tīṇi? Sacetanā vā acetanā vā ajarāmarā loke

natthi, saṅkhārānaṃ niccatā natthi. Paramatthena sattupaladdhi natthi. Imāni kho mahārāja

tīṇi loke natthi" ti.

"Sādhu bhante nāgasena! Evametaṃ tathā sampaṭicchāmī" ti.

Loke natthibhāvapañho catuttho.

5. Akammajādipañho

1. "Bhante nāgasena dissanti loke kammanibbattā, dissanti hetunibbattā, dissanti utunibbattā.

Yaṃ loke akammajaṃ ahetujaṃ, anutujaṃ taṃ me kathehī" ti.

"Dve'me mahārāja lokasmiṃ akammajā ahetujā anutujā katame dve? Ākāso mahārāja

akammajo ahetujo anutujo. Nibbāṇaṃ mahārāja akammajaṃ ahetujaṃ anutujaṃ. Ime kho

mahārāja dve akammajā ahetujā anutujā" ti.

[SL Page 234] [\x 234/]

"Mā bhante nāgasena jinavacanaṃ makkhehi, mā ajānitvā pañhaṃ byākarohī" ti.

"Kiṃ kho mahārāja ahaṃ vadāmi, yaṃ maṃ tvaṃ evaṃ vadesi 'mā bhante nāgasena

jinavacanaṃ makkhehi, mā ajānitvā pañhaṃ byākarohī"ti.

"Bhante nāgasena yuttamidaṃ tāva vattuṃ 'ākāso akammajo ahetujo anutujo?Ti. Anekasatehi

pana bhante nāgasena kāraṇehi bhagavatā sāvakānaṃ nibbānassa sacchikiriyāyamaggo

akkhāto. Atha ca pana tvaṃ evaṃ vadesi 'ahetujaṃ nibbānanti. "

"Saccaṃ mahārāja. Bhagavatā anekasatehi kāraṇehi sāvakānaṃ nibbānassa sacchikiriyāya

maggo akkhāto. Na ca pana nibbānassa uppādāya hetu akkhāto" ti.

2. "Ettha mayaṃ bhante nāgasena andhakārato andhakārataraṃ [PTS Page 269] [\q 269/]

pavisāma, vanato vanataraṃ pavisāma, gahanato gahanataraṃ pavisāma, yatra hi nāma

nibbānassa sacchikiriyāya hetu atthi, tassa pana dhammassa uppādāya hetu natthi. Yadi

bhante nāgasena nibbānassa sacchikiriyāya hetu atthi, tena hi nibbānassa uppādāyapi hetu

icchitabbo. Yathā pana bhante nāgasena puttassa pitā atthi, tena kāraṇena pituno'pi pitā

icchitabbo yathāantevāsikassa ācariyo atthi, tena kāraṇena ācariyassapi ācariyo icchitabbo.

Yathā aṅkurassa bījaṃ atthi, tena kāraṇena bījassapi bījaṃ icchitabbaṃ. Evameva kho bhante

nāgasena yadi nibbānassa sacchikiriyāya hetu atthi, tena kāraṇena nibbānassa uppādāyapi

hetu icchitabbo. Yathā rukkhassa vā latāya vā agge sati tena kāraṇena majjhampi atthi

mūlampi atthi, evameva kho bhante nāgasena yadi nibbānassa sacchikiriyāya hetu atthi, tena

kāraṇena nibbānassa uppādāya pi hetu icchitabbo" ti.

"Anuppādaniyaṃ mahārāja nibbānaṃ. Tasmā na nibbānassa uppādāya hetu akkhāto"ti.

"Iṅgha bhante nāgasena kāraṇaṃ dassetvā kāraṇena maṃ saññāpehi, yathāhaṃ jāneyyaṃ

'nibbānassa sacchikiriyāya hetu atthi, nibbānassa uppādāya hetu natthi" ti.

[SL Page 235] [\x 235/]

3. "Tena hi mahārāja sakkaccaṃ sotaṃ odaha. Sādhukaṃ suṇohi. Vakkhāmi tattha kāraṇaṃ.

Sakkuṇeyya mahārāja puriso pākatikena balena ito himavantaṃ pabbatarājaṃ upagantunti?"

"Āma bhante" ti.

"Sakkuṇeyya pana so mahārāja puriso pākatikena balena himavantaṃ pabbatarājaṃ

idhāharitunti?"

"Na hi bhante" ti.

"Evameva kho mahārāja sakkā nibbānāssa sacchikiriyāya maggo akkhātuṃ. Na sakkā

nibbānassa uppādāya hetu dassetuṃ. Sakkuṇeyya mahārāja puriso pākatikena balena

mahāsamuddaṃ nāvāya taritvā-131. Pārimatīraṃ gantunti?"

"Āma bhante" ti.

"Sakkuṇeyya pana so [PTS Page 270] [\q 270/] mahārāja puriso pākatikena balena

mahāsamuddassa pārimatīraṃ idhāharitunti?"

"Na hi bhante" ti.

"Evameva kho mahārāja sakkā nibbānassa sacchikiriyāya maggo akkhātuṃ, na sakkā

nibbānassa uppādāya hetu dassetuṃ. Kiṃkāraṇā? Asaṅkhatattā dhammassā" ti.

"Asaṅkhataṃ bhante nāgasena nibbānanti?"

"Āma mahārāja. Asaṅkhataṃ nibbāṇaṃ. Na kehici kataṃ. Nibbāṇaṃ mahārāja na vattabbaṃ

uppannanti vā anuppannanti vā uppādanīyanti vā atītanti vā anāgatanti vā paccuppannanti

vā cakkhuviññeyyanti vā sotaviññeyyanti vā ghānaviññayyanti vā jivhāviññeyyanti vā

kāyaviññeyyanti vā" ti.

4. "Yadi bhante nāgasena nibbānaṃ na uppannaṃ, na anuppannaṃ, na uppādanīyaṃ, na

atītaṃ, na anāgataṃ, na paccuppannaṃ, na cakkhuviññeyyaṃ, na sotaviññeyyaṃ, na

ghānaviññeyyaṃ, na jivhāviññeyyaṃ, na kāyaviññeyyaṃ, tena hi bhante nāgasena tumhe

natthidhammaṃ nibbānaṃ apadisatha, 'natthi nibbāna'nti?"

"Atthi mahārāja nibbānaṃ. Manoviññeyyaṃ nibbānaṃ. Visuddhena mānasena paṇītena

ujukena anāvaraṇena nirāmisena sammāpaṭipanno ariyasāvako nibbānaṃ passatī" ti.

------

131. Uttaritvā (sī. Mu. Ma. ), Otaritvā (kesuci).

[SL Page 236] [\x 236/]

"Kīdisaṃ pana taṃ bhante nibbānaṃ yaṃ taṃ opammehi ādīpanīyaṃ? Kāraṇehi maṃ

saññāpehi, yathā atthidhammaṃ opammehi ādīpanīyanti. "

5. "Atthi mahārāja vāto nāmā?"Ti

"Āma bhante" ti.

"Iṅgha mahārāja vātaṃ dassehi vaṇṇato vā saṇṭhānato vā aṇuṃ vā thūlaṃ vā dīghaṃvā

rassaṃ vā" ti.

"Na sakkā bhante nāgasena vāto upadassayituṃ. Na so vāto hatthagahaṇaṃ vā

nimmaddanaṃ vā upeti. Api ca atthi so vāto" ti.

"Yadi mahārāja na sakkā vāto upadassayituṃ, tena hi natthi vāto?" Ti.

"Jānamyahaṃ bhante nāgasena, 'vāto atthi'ti. Me hadaye anupaviṭṭhaṃ. [PTS Page 271] [\q

271/] na vāhaṃ sakkomi vātaṃ upadassayitunti".

"Evameva kho mahārāja atthi nibbānaṃ. Na ca sakkā nibbānaṃ upadassayituṃ vaṇṇena vā

saṇṭhānena vā" ti.

Sādhu bhante nāgasena! Sūpadassitaṃ opammaṃ. Suniddiṭṭhaṃ kāraṇaṃ. Evametaṃ tathā

sampaṭicchāmi 'atthi nibbānanti. "

Akammajādipañho pañcamo.

6. Kammajākammajapañho

"Bhante nāgasena, katame ettha kammajā? Katame hetujā? Katame utujā? Katame na

kammajā na hetujā na utujā?" Ti.

2. "Ye keci mahārāja sattā sacetanā, sabbe te kammajā. Aggi ca sabbāni ca bījajātāni hetujāni.

Paṭhavī ca pabbatā ca udakañca vāto ca sabbe te utujā. Ākāso ca nibbānañca ime dve

akammajā ahetujā anutujā. Nibbānaṃ pana mahārāja na vattabbaṃ kammajanti vā hetujanti

vā utujanti vā uppannanti vā anuppannanti vā uppādanīyanti vā atītanti vā anāgatanti vā

paccuppannanti vā cakkhuviññeyyanti vā sotaviññeyyanti vā ghānaviññeyyanti vā

jivhāviññeyyanti vā kāyaviññeyyanti vā. Api ca mahārāja manoviññeyyaṃ nibbānaṃ, yaṃ so

sammāpaṭipanno. Ariyasāvako visuddhena ñāṇena passatī" ti.

3. "Ramaṇīyo bhante nāgasena pañho suvinicchito nissaṃsayo ekantagato. Vimaticchinnā,

tvaṃ gaṇīvarapavaramāsajjā"ti.

Kammajākammajapañehā jaṭṭho.

7. Yakkhamatasarīrapañho

"Bhante nāgasena atthi loke yakkhā nāmā?" Ti.

"Āma mahārāja, atthi loke yakkhā nāmā" ti.

"Cavanti pana te bhante. Yakkhā tamhā yoniyā?" Ti.

"Āma mahārāja cavanti te yakkhā tamhā yoniyā" ti.

2. "Kissa pana bhante nāgasena tesaṃ matānaṃ yakkhānaṃ sarīraṃ na dissati, [PTS Page 272]

[\q 272/] kuṇapagandho'pi na vāyatī?" Ti.

"Dissati mahārāja matānaṃ yakkhānaṃ sarīraṃ. Kuṇapagandho'pi tesaṃ vāyati. Matānaṃ

mahārāja yakkhānaṃ sarīraṃ kīṭavaṇṇena vā dissati, kimivaṇṇena vā dissati,

kipillikavaṇṇevā dissati, paṭaṅgavaṇṇena vā dissati, ahivaṇṇena vā dissati,

vicchikavaṇṇena vā dissati, satapadivaṇṇena vā dissati, dijavaṇṇena vā dissati

migavaṇṇena vā dissatī" ti.

3. "Ko hi bhante nāgasena añño imaṃ pañhaṃ puṭṭho vissajjeyya aññatra tvādisena

buddhimatā!"Ti.

Yakkhamatasarīrapañho sattamo.

8. Sikkhāpadapañho.

1. Bhante nāgasena, ye te ahesuṃ tikicchakānaṃ pubbakā ācariyā seyyathīdaṃ nārado,

dhammantarī, aṅgiraso, kapilo, kaṇḍaraggi, sāmo, atulo, pubbakaccāyano. Sabbe 'pete

ācariyā sakiṃ yeva roguppattiñca nidānañca sabhāvañca samuṭṭhānañca tikicchañca

kiriyañca siddhāsiddhañca sabbantaṃ niravasesaṃ jānitvā imasmiṃ kāye ettakā rogā

[SL Page 238] [\x 238/]

Uppajjissantiti ekappahārena kalāpaggāhaṃ karitvā suttaṃ bandhiṃsu. Asabbaññuno ete

sabbe. Kissa pana tathāgato sabbaññu samāno anāgataṃ kiriyaṃ buddhañāṇena jānitvā

ettake nāma vatthusmiṃ ettakaṃ nāma sikkhāpadaṃ paññāpetabbaṃ bhavissatīti

paricchinditvāanavasesato sikkhāpadaṃ na paññāpesi? Uppananuppanne vattusmiṃ, ayase

pākaṭe, dose vitthārike puthugate, ujjhāyantesu manusse, tasmiṃ tasmiṃ kāle sāvakānaṃ

sikkhāpadaṃ paññāpesī?" Ti.

2. "Ñātametaṃ mahārāja tathāgatassa 'imasmiṃ samaye imesu manussesu

ujjhāyantesusādhikaṃ diyavaḍḍhasikkhāpadasataṃ paññāpetabbaṃ bhavissatī'ti. Api ca

tathāgatassa evaṃ ahosi 'sace kho ahaṃ sādhikaṃ diyaḍḍhasikkhāpadasataṃ ekappahāraṃ

paññāpessāmi, mahājano santāpamāpajjīssati [PTS Page 273] [\q 273/] bahukaṃ idha

rakkhitabbaṃ 'dukkaraṃ vata bho samaṇassa gotamassa sāsane pabbajitu'nti.

Pabbajitukāmā'pi na pabbajissanti. Vacanañca me na saddahissanti. Asaddahantā te manussā

apāyagāmino bhavissanti. Uppannuppanne vatthusmiṃ dhammadesanāya viññāpetvā

pākaṭe dose sikkhāpadaṃ paññāpessāmī" ti.

3. "Acchariyaṃ bhante nāgasena buddhānaṃ, abbhutaṃ bhante nāgasena buddhānaṃ!

Yāvamahantaṃ tathāgatassa sabbaññutañāṇaṃ! Evametaṃ bhante nāgasena suniddiṭṭho eso

attho tathāgatena. Bahukaṃ idha rakkhi tabbanti sutvā sattānaṃ santāso upajjeyya, eko'pi

jinasāsane na pabbajeyya, evametaṃ tathā sampaṭicchāmīti.

Sikkhāpadapaññāpanapañho aṭṭhamo.

9. Suriyatāpapañho

1. Bhante nāgasena, ayaṃ suriyo sabbakālaṃ kaṭhinaṃ tapati, udāhu kañcikālaṃ mandaṃ

tapatī?" Ti. "Sabbakālaṃ mahārāja suriyo kaṭhinaṃ tapati, na kañcikālaṃ mandaṃ tapatī" ti.

"Yadi bhante nāgasena suriyo sabbakālaṃ kaṭhinaṃ tapati, kissa pana appekadā suriyo

kaṭhinaṃ tapati appekadā mandaṃ tapatī?" Ti.

2. "Cattāro'me mahārāja suriyassa rogā yesaṃ aññatarena rogena patipīḷitosuriyo madaṃ

tapati. Katame cattāro? Abbhaṃ mahārāja suriyassa rogo. Tena rogena

[SL Page 239] [\x 239/]

Patipīḷito suriyo mandaṃ tapati. Mahikā mahārāja suriyassa rogo. Tena rogena patipīḷito

suriyo mandaṃ tapati. Megho mahārāja suriyassa rogo. Tena rogena patipīḷito suriyo

mandaṃ tapati. Rāhu mahārācha suriyassa rogo tena rogena patipīḷito suriyo madaṃ tapati.

Ime kho mahārāja cattāro suriyassa rogā tesaṃ aññatarena patipīḷito suriyo mandaṃ tapatī"

ti.

"Acchariyaṃ bhante nāgasena! Abbhutaṃ [PTS Page 274] [\q 274/] bhante nāgasena!

Suriyassapi tāva tejosampannassa rogo uppajjissati. Kimaṅga pana aññesaṃ sattānaṃ. Natthi

bhante esā vibhatti aññassa aññatra tvādisena buddhimatā"ti.

Suriyatāpapañho navamo.

10. Suriyatapana pañho dutiyo

1. "Bhante nāgasena kissa hemante suriyo kaṭhinaṃ tapati, no tathā gimhe?" Ti.

2. "Gimhe mahārāja anupahataṃ hoti rajojallaṃ. Vātakkhubhitā reṇu gaganānugatā honti,

ākāse'pi abbhā subahalā honti, mahāvāto ca adhimattaṃ vāyati. Te sabbe nānākulā samāyutā

suriyaraṃsiyo pidahanti. Tena gimhe suriyo mandaṃ tapati. Hemanta pana mahārāja heṭṭhā

paṭhavi nibbutā hoti. Upari mahāmegho upaṭṭhitohoti, upasantaṃ hoti rajomallaṃ. Reṇu ca

santasantaṃ gagane carati, vigatavalāhako ca hoti ākāso, vāto ca mandamandaṃ vāyatī.

Etesaṃ uparatiyāvisadā-132. Honti suriyaraṃsiyo upaghātavimuttassa suriyassa tāpo ativiya

tapati. Idamettha mahārāja kāraṇaṃ yena kāraṇena suriyo hemante kaṭhinaṃ tapati, no

tathā gimhe"ti.

3. "Sabbītimutto bhante suriyo kaṭhinaṃ tapati, meghādisahagato kaṭhinaṃ na tapatī" ti.

Suriyatapanapañho dasamo.

Nippapañcavaggo dutiyo.

(Imasmiṃ vagge dasapañhā)

-----

132. Visuddhā (ma)

[SL Page 240] [\x 240/]

3. Vessantaravaggo

1. Vessantaraputtadānapañho

1. "Bhante nāgasena sabbeva bodhisattā puttadāraṃ denti, udāhu vessantareneva raññā

puttadāraṃ dinnanti?"

"Sabbe'pi mahārāja bodhisattā puttadāraṃ denti, na vessantareneva raññā puttadāraṃ

dinnanti. [PTS Page 275] [\q 275/] "

"Api nu kho bhante te tesaṃ anumatena dentī? " Ti.

"Bhariyā mahārāja anumatā. Dārakā pana bālatāya lālappiṃsu. -133.

Yadi te atthato jāneyyuṃ, te'pi anumodeyyuṃ, na te vilapeyyunti. "

2. "Dukkaraṃ bhante nāgasena bodhisattena kataṃ, yaṃ so attano orase piye putte

brāhmaṇassa dāsatthāya adāsi".

Idampi dutiyaṃ dukkarato dukkarataraṃ, yaṃ so attano orase piye pute bālake taruṇake

latāya bandhitvā tena brāhmaṇena latāya anumajjiyante disvā ajjhupekkhi.

Idampi tatiyaṃ dukkarato dukkarataraṃ, yaṃ so sakena balena bandhanā muccitvā āgate

dārake sārajjamupagate punadeva latāya bandhitvā adāsi.

Idampi catutthaṃ dukkarato dukkarataraṃ, yaṃ so dārake 'ayaṃ kho tāta yakkho khādituṃ

neti amhe'ti vilapante 'mā bhāyitthā'ti na assāsesi.

Idampi pañcamaṃ dukkarato dukkarataraṃ, yaṃ so jālissa kumārassa rudamānassa pādesu

nipatitvā 'alaṃ tāta, kaṇhājinaṃ nivattehi, ahameva gacchāmi yakkhena saha. Khādatu maṃ

yakkho'ti yācamānassa evaṃ na sampaṭicchi.

Idampi chaṭṭhaṃ dukkarato dukkarataraṃ, yaṃ so jālikumārassa 'pāsaṇasamaṃ nūna te tāta

hadayaṃ, yaṃ tvaṃ amhe dukkhite pekkhamāno nimmanussake brahāraññe yakkhena

nīyamāne na nivāresī'ti vilapamānassa kāruññaṃ nākāsi.

Idaṃ pana sattamaṃ dukkarato dukkarataraṃ, yaṃ tassa rūḷarūḷassa-134. Bhīmabhīmassa

nīte dārake adassanaṃ gamite na phali hadayaṃ satadhā vā sahassadhā vā puññakāmena

manujena kiṃ paradukkhāpanena? Nanu nāma sakadānaṃ dātabbaṃ hotī?" Ti.

------

133. Vilapiṃsu (ma. ) 134. Rūḷarūḷassa (ma. )

[SL Page 241] [\x 241/]

2. "Dukkarassa mahārāja katattā bodhisattassa kittisaddo dasasahassiyā lokadhātuyā

sadevamanusse abbhuggato. Devā devabhavane [PTS Page 276] [\q 276/] pakittenti,

asurā asurabhavane pakittenti, garuḷā garuḷabhavane pakittenti, nāgā nāgabhavane

pakittenti, yakkhā yakkhabhavane pakittenti, anupubbena tassa kittisaddo paramparāya

ajjetarahi idha amhākaṃ samayaṃ anuppatto. Taṃ mayaṃ dānaṃ pakittente vikopentā nisinnā

'sudinnaṃ udāhu duddinna'nti. So kho panāyaṃ mahārāja kittisaddo nipuṇānaṃ viññūnaṃ

vidunaṃ vibhācīnaṃ bodhisattānaṃ dasaguṇe anudasseti. Katame dasa? Agedhatā,

nirālayatā, cāgo, pahānaṃ, apunarāvattitā, sukhumatā, mahantatā, duranubodhatā,

dullabhatā, asadisatā buddhadhammassa. So kho panāyaṃ mahārāja kittisaddo nipuṇānaṃ

viññūnaṃ vidūnaṃ vibhācīnaṃ bodhisattānaṃ ime dasaguṇe anudassetī" ti.

3. "Bhante nāgasena yo paraṃ dukkhāpetvā dānaṃ deti, api nu taṃ dānaṃ sukhavipākaṃ hoti

saggasaṃvattanikanti?"

"Āma mahārāja. Kiṃ vattabbanti?"

"Iṅgha bhante nāgasena kāraṇaṃ upadassehī" ti.

"Idha mahārāja koci samaṇo vā brāhmaṇo vā sīlavā hoti kalyāṇadammo, so bhaveyya

pakkhahato vā pīṭhasappi vā aññataraṃ vā byādhiṃ āpanno. Tamenaṃ yo koci puññakāmo

yānaṃ āropetvā patthitaṃ desamanupāpeyya. Api nu kho mahārāja tassa purisassa tato

nidānaṃ kiñci sukhaṃ nibbatteyya saggasaṃvattanikaṃ taṃ kammanti?"

"Āma bhante. Kiṃ vattabbaṃ? Hatthiyānaṃ vā so bhante puriso labheyya, assayānaṃ vā,

rathayānaṃ vā, thale thalayānaṃ, jalejalayānaṃ, devesu devayānaṃ, manussesu

manussayānaṃ, tadanucchavikaṃ tadanulomikaṃ bhave bhave nibbatteyya, tadanucchavikāni

cassa sukhāni nibbatteyyuṃ, sugatito sugatiṃ gaccheyya, teneca kammābhisandena.

Iddhiyānamabhiruyha patthitaṃ nibbānanagaraṃ pāpūṇeyyā"ti.

"Tena hi mahārāja paradukkhāpanena dinnadānaṃ sukhavipākaṃ hoti saggasaṃvattanikaṃ,

[PTS Page 277] [\q 277/] yaṃ so puriso balivadde dukkhāpetvā evarūpaṃ sukhaṃ

anubhavati. Aparampi mahārāja uttari kāraṇaṃ suṇohi. Yathā paradukkhāpanena

dinnadānaṃ sukhavipākaṃ hoti

[SL Page 242] [\x 242/]

Saggasaṃvattanikaṃ. Idha mahārāja yo koci rājā janapadato dhammikaṃ baliṃ uddharāpetvā

āṇāpavattanena dānaṃ dadeyya, api nu kho so mahārāja rājā tato nidānaṃ kiñci sukhaṃ

anubhaveyya? Saggasaṃvattanikaṃ taṃ dānanti?"

"Āma bhante. Kiṃ vattabbaṃ? Tato nidānaṃ so bhante rājā uttariṃ anekasatasahassaṃ guṇaṃ

labheyya: rājūnaṃ atirājā bhaveyya, devānaṃ atidevo bhaveyya, brahmānaṃ atibrahmā

bhaveyya, samaṇānaṃ atisamaṇo bhaveyya, brāhmaṇānaṃ atibrāhmaṇo bhaveyya,

arahantānaṃ atiarahā bhaveyyā?" Ti.

"Tena hi masahārāja paradukkhāpanena dinnadānaṃ sukhavipākaṃ hoti saggasaṃvattanikaṃ,

yaṃso rājā balinā janaṃ pīḷetvā dinnadānena evarūpaṃ uttariṃ yasasukhaṃ anubhavatī?"Ti.

5. "Atidānaṃ bhante nāgasena vessantarena raññā dinnaṃ, yaṃ so sakaṃ bhariyaṃ parassa

bhariyatthāya adāsi, sake orase putte brāhmaṇassa dāsatthāya adāsi. Atidānaṃnāma bhante

nāgasena loke vidūhi ninditaṃ garahitaṃ. Yathā nāma bhante nāgasena atibhārena sakaṭassa

akkho bhijjati, atibhārena nāvā osīdati, atibhuttena bhojanaṃ visamaṃ pariṇamati, ativassena

dhaññaṃ vinassati, atidānena bhogakkhayaṃ upeti, atitāpena upaḍayhati, atirāgena

ummatatako hoti, atidosena vajjho hoti, atimohena anayaṃ āpajjati, atilobhena

coragahaṇamūpagacchati, atibhayena-135. Nirujjhati, atipūrena nadī uttarati, ativātena asani

patati, atiagginā odanaṃ uttarati, atisañcaraṇena na ciraṃ jīvati. Evameva kho bhante

nāgasena atidānaṃ nāma loke vidūhi ninditaṃ garahitaṃ. Atidānaṃ bhante nāgasena

vessantarena [PTS Page 278] [\q 278/] raññā dinnaṃ, na tattha kiñci phalaṃ

icchitabbanti. "

6. Atidānaṃ mahārāja loke vidūhi vaṇṇitaṃ thutaṃ pasatthaṃ. Ye keci yādisaṃ kīdisaṃ

dānaṃ denti, atidānadāyī loke kittiṃ pāpuṇāti. Yathā mahārāja atipavaratāya dibbaṃ

vanamūlaṃ gahitaṃ api hatthapāse ṭhitānaṃ parajanānaṃ na dassayati, agado

atijaccatāya-136. Pīḷāya samugghātako rogānaṃ antakaro, aggi atijotitāya ḍahati, udakaṃ

atisītatāya nibbāpeti, padumaṃ atiparisuddhatāya na upalippati vārikaddamena, maṇi

atiguṇatāya kāmadado, vajiraṃ atitikhiṇatāya vijjhati maṇimuttāphaḷikaṃ, paṭhavi

atimahantatāya naroragamigapakkhijalaselapabbatadume dhāreti, samuddo atimahantatāya

------

135. Atibhāsena (kesuci) 136. Atiusabhatāya (ma) atijaññatāya (kesuci)

[SL Page 243] [\x 243/]

Aparipuraṇo, sineru atibhāratāya-137. Acalo, ākāso ativitthāratāya ananto, suriyo

atippabhatāya timiraṃ ghāteti, sīho atijātitāya vigatabhayo, mallo atibalavatāya paṭimallaṃ

khippaṃ ukkhipati, rājā atipuññatāya adhipati, bhikkhu atisīlavantatāya

nāgayakkhanaramarūhi namassanīyo, buddho atiaggatāya anupamo. Evameva kho

mahārājaatidānaṃ nāma loke vidūhi vaṇṇitaṃ thutaṃ pasatthaṃ, ye keci yādisaṃ kīdisaṃ

dānaṃ denti, atidānadāyī loke kittiṃ pāpuṇāti. Atidānena vessantaro rājā dasasahassimhi

lokadhātuyā vaṇṇito thuto pasattho mahito kittito. Teneva atidānena vessantaro rājā

ajjetarahi buddho jāto aggo sadevake loke. Atthi pana mahārāja loke ṭhapanīyaṃ dānaṃ yaṃ

dakkhiṇeyye anuppatte na dātabbanti?"

6. "Dasa kho panimāni bhante nāgasena dānāni loke adānasammatāni. Yo tāni dānāni deti

so apāyagāmi hoti. Katamāni dasa? Majjadānaṃ bhante nāgasena loke adānasammataṃ. Yo

taṃ dānaṃ deti so apāyagāmī hoti. Samajjadānaṃ bhante nāgasena loke adānasammataṃ. Yo

taṃ dānaṃ deti so apāyagāmī hoti. Itthidānaṃ bhante nāgasena loke adānasammataṃ. Yo taṃ

dānaṃ deti so apāyagāmī hoti. Usabhadānaṃ bhante nāgasena loke adānasammataṃ. Yo taṃ

dānaṃ deti so apāyagāmī hoti. Cittakammadānaṃ bhante nāgasena loke adānasammataṃ. Yo

taṃ dānaṃ deti so apāyagāmī [PTS Page 279] [\q 279/]

Hoti. Satthadānaṃ bhante nāgasena loke adānasammataṃ. Yo taṃ dānaṃ deti so apāyagāmī

hoti. Visadānaṃ bhante nāgasena loke adānasammataṃ. Yo taṃ dānaṃ deti so apāyagāmī

hoti. Saṅkhalikadānaṃ bhante nāgasena loke adānasammataṃ. Yo taṃ dānaṃ deti so

apāyagāmī hoti. Kukkuṭasūkaradānaṃ bhante nāgasena loke adānasammataṃ. Yo taṃ dānaṃ

deti so apāyagāmī hoti. Tulākūṭamānakūṭadānaṃ bhante nāgasena loke adānasammataṃ. Yo

taṃ dānaṃ deti so apāyagāmī hoti.

7. "Nāhantaṃ mahārāja adānasammataṃ pucchāmi. Imaṃ kho'haṃ mahārāja taṃ pucchāmi.

Atthi pana mahārāja loke ṭhapanīyaṃ dānaṃ yaṃ dakkhiṇeyyo anuppatte na dātabbanti?"

"Natthi bhante nāgasena loke ṭhapanīyaṃ dānaṃ, yaṃ dakkhiṇeyyo anuppatte na dātabbaṃ.

Cittappasāde uppanne keci dakkhiṇeyyānaṃ bhojana denti, keci acchādanaṃ, keci sayanaṃ,

keci āvasathaṃ, keci attharaṇapāpuraṇaṃ, keci dāsidāsaṃ keci khettavatthuṃ, keci

dipadavatuppadaṃ, keci sataṃ sahassaṃ satasahassaṃ, keci mahārajjaṃ, keci jīvitampi dentī"

ti.

"Yadi pana mahārāja keci jīvitimpi denti, kiṃkāraṇaṃ vessantaraṃ dānapatiṃ atibāḷhaṃ

paripātesi sudinne puttadāre ca. Api nu kho mahārāja atthi lokapakati lokāciṇṇā labhati

pitā puttaṃ iṇaṭṭo vā ājīvikāpakato vā āvapituṃ vā vikkiṇituṃ vā?" Ti.

------

137. Atibhārikatāya (sī. Mu. )

[SL Page 244] [\x 244/]

"Āma bhante, labhati pitā puttaṃ iṇaṭṭo vā ājīvikāpakato vā āvapituṃ vā vikkiṇituṃ vā?" Ti.

"Yadi maharāja labhati pitā puttaṃ iṇaṭṭo vā ājīvikāpakato vā āvapituṃ vā vikkiṇituṃ vā,

vessantaro'pi mahārāja rājā alabhamāno sabbaññūtañāṇaṃ upadduto dukkhito tassa

dhammadhanassa paṭilābhāya puttadāraṃ āvapesī ca vikkiṇi ca. Iti mahārājavessantarena

raññā aññesaṃ dinnaṃ yeva dinnaṃ, kataṃ yeva kataṃ. Kissa pana tvaṃ mahārāja tena

dānena vessantaraṃ dānapatiṃ atibāḷhaṃ apasādesī?" Ti.

8. "Nāhaṃ bhante nāgasena vessantarassa dānapatino dānaṃ garahāmi. Api ca puttadāraṃ

yācante-138. Niminitvā [PTS Page 280] [\q 280/] attānaṃ dātabbanti. "

"Etaṃ kho mahārāja asababhikaraṇaṃ, yaṃ puttadāraṃ yācante attānaṃ dadeyya yaṃ yaṃhi

yācante taṃ tadeva dātabbaṃ. Etaṃ sappurisānaṃ kammaṃ. Yathā mahārāja kocipuriso

pānīyaṃ āhārapeyya, tassa yo bhojanaṃ dadeyya. Api nu so mahārāja puriso tassa kiccakārī

assā?" Ti.

"Na hi bhante. Yaṃ so āharāpeti, tameva tassa dento kiccakārī assā" ti.

"Evameva kho mahārāja vessantaro rājā brāhmaṇe puttadāraṃ yācante puttadāraṃyeva

adāsi. Sace mahārāja brāhmaṇo vessantarassa sarīraṃ yāceyya, na so mahārāja attānaṃ

rakkheyya, na kampeyya, na rajjeyya, tassa dinnaṃ pariccattaṃyeva sarīraṃ bhaveyya. Sace

mahārāja koci vessantaraṃ dānapatiṃ upaganatvāyāceyya 'dāsattaṃ me upehi'ti, dinnaṃ

pariccattaṃyevassa sarīraṃ bhaveyya. Na so datvā tappeyya. -139. Rañño mahārāja

vessantarassa kāyo bahusādhāraṇo. Yathā mahārāja pakkā maṃsapesi bahusādhāraṇā,

evameva kho mahārāja rañño vessantarassa kāyo bahusādhāraṇo. Yathā vā pana mahārāja

phalito rukkho nānādijagaṇasādhāraṇo, evameva kho mahārāja rañño vessantarassa kāyo

bahusādhāraṇo. Kiṃkāraṇā? 'Evāhaṃ paṭipajjanto sammāsambodhiṃ pāpuṇissāmī'ti. Yathā

mahārāja puriso adhano dhanatthiko dhanapariyesanaṃ caramāno ajapathaṃ saṃkupathaṃ

vettapathaṃ gacchati, jalathalavaṇijjaṃ karoti, kāyena vācāya manasā dhanaṃ ārādheti,

dhanapaṭilābhāya vāyamati, evameva kho mahārāja vessantaro dānapati adhano

buddhadhanena

-----

138. Yācanena (sī. Mu. ) 139. Tapeyya (ma. ) hapeyya (sī. Mu. )

[SL Page 245] [\x 245/]

Sabbaññutañāṇaratanapaṭilābhāya yācakānaṃ dhanadhaññaṃ dāsidāsaṃ yānavāhanaṃ

sakalaṃ sāpateyyaṃ sakaṃ puttadāraṃ attānañca cajitvā sammāsambodhiṃ yeva pariyesati.

Yathā vā pana mahārāja amacco muddākāmo muddādhikaraṇaṃ [PTS Page 281] [\q 281/]

yaṃ kiñci gehe dhanadhaññaṃ hiraññasuvaṇṇaṃ taṃ sabbaṃ datvāpi, muddāpaṭilābhāya

vāyamati, evameva kho mahārāja vessantaro dānapati sabbantaṃ bāhirabbhantaraṃ dhanaṃ

datvā jīvitampi paresaṃ datvā sammāsambodhiṃ yeva pariyesati.

9. Api ca mahārāja vessantarassa dānapatino evaṃ ahosi. 'Yaṃ so brāhmaṇo yācati,

tamevāhaṃ tassa dento kiccakārī nāma homī'ti. Evaṃ so tassa puttadāramadāsi. Na kho

mahārāja vessantaro dānapati dessatāya brāhmanassa puttadāramadāsi, na 'atibahukā me

puttadārā. Na sakkomi te posetu'nti puttadāramadāsi, na ukkaṇṭhito 'appiyā me'ti

nīharitukāmatāya puttadāramadāsi. Atha kho sabbaññutañāṇaratanasseva piyattā

sabbaññutañāṇassa kāraṇā vessantaro rājā evarūpaṃ atulaṃ vipulamanuttaraṃ piyaṃ

manāpaṃ dayitaṃ pāṇasamaṃ puttadāradānavaraṃ brāhmaṇassa adāsi. Bhāsitampetaṃ

mahārāja bhagavatā devātidevena cariyāpiṭake:

'Na me dessā ubho puttā. Maddī devī na dessiyā

Sabbaññūtaṃ piyaṃ mayhaṃ tasmā piye adāsaha'nti.

Tatra mahārāja vessantaro rājā puttadānaṃ datvā paṇṇasālaṃ pavisitvā nipajji.

Tassaatipemena dukkhitassa balavasoko uppajjī. Hadayavatthu uṇhamahosi nāsikāya

appahontiyā mukhena uṇhe assāsapassāse vissajjesi. Assūni parivattitvā lohitabinduni hutvā

nettehi nikkhamiṃsu. Evaṃ kho mahārāja dukkheṇa vessantaro rājā brāhmaṇassa

puttadānamadāsi 'mā me dānapatho parihāyī'ti. Api ca mahārāja vessantaro rājā dve

atthavase paṭicca brāhmaṇassa dve dārake adāsi. Katame dve? 'Dānapatho ca me aparihīno

bhavissati, dukkhite ca me puttake vanamūlaphalehi ito nidānaṃ ayyako mocessatī'ti. [PTS

Page 282] [\q 282/] jānāti hi mahārāja vessantaro rājā'na me dārakā sakkā kenaci

dāsabhogena bhuñjituṃ. Ime ca dārake ayyako nikkiṇissati. Evaṃ amhākampi gamanaṃ

bhavissatī'ti. Ime kho mahārāja dve atthavase paṭicca brāhmaṇassa dve dārake adāsi.

Api ca mahārāja vessantaro rājā jānāti 'ayaṃ kho brāhmaṇo jiṇṇo vuddho mahallako

dubbalo bhaggo daṇḍaparāyaṇo khīṇāyuko parittapuñño neso samattho ime

[SL Page 246] [\x 246/]

Dārake dāsabhogena bhuñjituniti. ' Sakkuṇeyya pana mahārāja puriso pākatikena balena

ime candimasuriye evaṃmahiddhike evaṃmahānubhāve gahetvā peḷāya vā samugge vā

pakkhipitvā nippage katvā thālakaparibhogena paribhuñjitunti?"

10. "Vemeva kho mahārāja imasmiṃ loke candimasuriyapaṭibhāgassa vessantarassa dārakā

na sakkā kenaci dāsabhogena bhuñjituṃ.

Aparampi mahārāja uttariṃ kāraṇaṃ suṇohi, yena kāraṇena vessantarassa dārakā na sakkā

kenaci dāsabhogena bhuñjituṃ. Yathā mahārāja rañño cakkavattissa maṇiratanaṃ subhaṃ

jātimantaṃ aṭṭhasaṃ suparikammakataṃ catuhatthāyāmaṃ sakaṭanābhipariṇāhaṃ na sakkā

kenaci pilotikāya veṭhetvā peḷāya pakkhipitvā satthakanisānaparibhogena paribhuñjituṃ,

evameva kho mahārāja loke cakkavattirañño maṇiratanapaṭibhāgassa vessantarassa dārakā

na sakkā kenaci dāsabhogena bhuñjituṃ.

Aparampi mahārāja uttariṃ kāraṇaṃ suṇohi, yena kāraṇena vessantarassa dārakā na sakkā

kenaci dāsabhogena bhuñjituṃ. Yathā mahārāja tidhāppabhinno sabbaseto sattappatiṭṭhito

aṭṭharatanubbedho navaratanāyāmapariṇāho pāsādiko dassanīyo uposatho nāgarājā na

sakkā kenaci suppena vā sarāvena vā pidahituṃ, govacchako viya vacchakasālāya

pakkhapitvā [PTS Page 283] [\q 283/] pariharituṃ vā, evameva kho mahārāja loke

upelāsathanāgarāja paṭibhāgassa vessantarassa dārakā na sakkā kenaci dāsabhogena

bhuñjituṃ.

Aparampi mahārāja uttariṃ kāraṇaṃ suṇohi, yena kāraṇena vessantarassa dārakā na sakkā

kenaci dāsabhogena bhuñjituṃ. Yathā mahārāja mahāsamuddo dīghaputhulavitthiṇṇo

gambhīro appameyyo duruttaro apariyogāḷho anāvaṭo na sakkā kenaci sabbattha pidahitvā

ekatitthena paribhogaṃ kātuṃ, evameva kho mahārāja loke mahāsamuddapaṭibhāgassa

vessantarassa dārakā na sakkā kenaci dāsabhogena bhuñjituṃ.

Aparampi mahārāja uttariṃ kāraṇaṃ suṇohi, yena kāraṇena vessantarassa dārakā na sakkā

kenaci dāsabhogena bhuñjituṃ. Yathā mahārāja himavanto pabbatarājā pañcayojanasataṃ

accuggato nabhe tisahassayojanāyamavitthāro caturāsītikūṭasahassapatimaṇḍito pañcannaṃ

mahānadīsatānaṃ pahavo mahabhūtagaṇālayo nānāvidhagandhadharo

dibbosadhasatasamalaṅkato nabhe

[SL Page 247] [\x 247/]

Valāhako viya accuggato dissati, evameva kho mahārāja loke

himavantapabbatarājapaṭibhāgassa vessantarassa dārakā na sakkā kenaci dāsabhogena

bhuñjituṃ.

Aparampi mahārāja uttariṃ kāraṇaṃ suṇohi, yena kāraṇena vessantarassa dārakā na sakkā

kenaci dāsabhogena bhuñjituṃ. Yathā mahārāja rattandhakāratimisāyaṃ upari pabbatagge

jalamāno mahāaggikkhandho suvidure'pi paññāyati, evameva kho mahārāja vessantaro rājā

pabbatagge jalamāno mahāaggikkhandho viya suvidūre'pi pākaṭo paññāyati. Tassa dārakā

na sakkā kenaci dāsabhogena bhuñjituṃ.

Aparampi mahārāja uttariṃ kāraṇaṃ suṇohi, yena kāraṇena vessantarassa dārakā na sakkā

kenaci dāsabhogena bhuñjituṃ. Yathā mahārāja himavante pabbate nāgāpupphasamaye

ujuvāte vāyante dasadvādasayojanāni pupphagandho vāyati, evameva [PTS Page 284] [\q

284/] kho mahārāja vessantarassa rañño api yojanasahassehi'pi yāvaakaṇiṭṭhabhavanaṃ

etthantare surāsuragaruḷagandhabbayakkharakkhasamahoragakinnaraindabhavanesu

kittisaddo abbhuggato sīlavaragandho cassa sampavāyati, tena tassa dārakā na sakkā kenaci

dāsabhogena bhuñjituṃ.

Anusiṭṭho mahārāja jālī kumāro pitarā vessantarena raññā 'ayyako te tāta tumhe

brāhmanassa dhanaṃ datvā nikkiṇanto taṃ nikkhasahassaṃ datvā nikkiṇātu. Kaṇhājinaṃ

nikkiṇanto dāsasataṃ dāsisataṃ hatthisataṃ assasataṃ dhenusataṃ usabhasataṃ nikkhasatanti

sabbasataṃ datvā nikkiṇātu. Yadi te tāta ayyako tumhe brāhmanassa hatthako āṇāyabalasā

mūdhā gaṇhāti, mā tumhe ayyakassa vacanaṃ karittha, brāhmanasseva anuyāyino hothā'ti

evamanusāsitvā pesesi. Tato jālī kumāro gantvā ayyakena puṭṭho kathesi.

'Sahassagghaṃ hi maṃ tāta brāhmaṇassa pitā adā

Atho kanhājinaṃ kaññaṃ hatthi hatthinañca sakena cā'ti.

"Sunibbeṭhito bhante nāgasena pañho. Subhinnaṃ diṭṭhijālaṃ. Sumadditā parappavādā.

Sakasamayo sudīpito. Byaṃñjanaṃ suparisodhitaṃ. Suvibhatto atthā. Evametaṃ tathā

sampaṭicchāmī" ti.

Vessantaraputtadānapañho paṭhamo.

[SL Page 248] [\x 248/]

2. Dukkarakārikāpañho

1. "Bhante nāgasena sabbeva bodhisattā dukkarakārikaṃ karontī? Udāhu gotameneva

bodhisattena dukkarakārikā katā?" Ti.

"Natthi mahārāja sabbesaṃ bodhisattānaṃ dukkarakārikā. Gotameneva bodhisattena

dukkarakārikā katā" ti.

"Bhante nāgasena yadi evaṃ ayuttaṃ yaṃ bodhisattānaṃ bodhisattehi vemattatā hotī" [PTS

Page 285] [\q 285/] ti.

"Catūhi mahārāja ṭhānehi bodhisattānaṃ bodhisattehi vemattatā hoti. Katamehi catūhi?

Kulavemattatā, addhānavemattatā, āyuvemattatā, pamāṇavemattatā. Imehi kho mahārāja

catūhi ṭhānehi bodhisattānaṃ bodhisattehi vemattatā hoti. Sabbesampi mahārāja buddhānaṃ

rūpe sīle samādhimhi paññāya vimuttiyā vimuttiñāṇadassane catuvesārajje

dasatathāgatabale chaḷasādharaṇañāṇe cuddasabuddhañāṇe aṭṭhārasabuddhadhamme

kevale ca buddhaguṇe-140 natthi vemattatā. Sabbe'pi buddhā buddhadhammehi samasamā"

ti.

2. "Yadi bhante nāgasena, sabbe'pi buddhā buddhadhammehi samasamā, kena karaṇena

gotameneva bodhisattena dukkarakārikā katā?" Ti.

"Aparipakke mahārāja ñāṇe aparipakkāya bodhiyā gotamo bodhisatto

nekkhammamabhinikkhinto. Aparipakkaṃ ñāṇaṃ paripācayamānena dukkarakārikā katā"ti.

"Bhante nāgasena, kena kāraṇena bodhisatto aparipakke ñāṇe aparipakkāya bodhiyā

mahābhinikkhamanaṃ nikkhanto? Nanu nāma ñāṇaṃ paripācetvā paripakke ñāne

nikkhamitabbanti?"

"Bodhisatto mahārāja viparītaṃ itthāgāraṃ disvā vippaṭisāri ahosi tassa vippaṭisārissa arati

uppajji. Araticittaṃ uppannaṃ disvā aññataro mārakāyiko devaputto 'ayaṃ kho kālo

araticittassa vinodanāyā'ti vehāse ṭhatvā idaṃ vacanamabrūvi 'mārisa, mārisa, mā kho tvaṃ

ukkaṇṭhito ahosi. Ito te sattamedivase dibbaṃ cakkaratanaṃ pātubhavissati sahassāraṃ

sanemikaṃ sanāhikaṃ sabbākāraparipūraṃ. Paṭhavigatāni ca te ratanāni ākāsaṭṭhāni ca

sayameva upagacchissanti, dvisahassaparittadīpavāresu

-------

140 Buddhadhamme (sī. Mu. )

[SL Page 249] [\x 249/]

Catusu mahādīpesu ekamukhena āṇā pavattissati-141. Parosahassañca te puttā bhavissanti

sūrā vīraṅgarūpā parasenappamaddanā. Tehi putthi parikiṇṇo sattaratanasamannāgato

catudīpamanusāyissasī'ti. Yathānāma divassantattaṃ ayosūlaṃ [PTS Page 286] [\q 286/]

sabbattha upaḍahantaṃ kaṇṇasotaṃ paviseyya. Evameva kho mahārāja bodhisattassa taṃ

vacanaṃ kaṇṇasotaṃ pavisittha. Iti so pakatiyā'va ukkaṇṭhito tassā devatāya vacanena

bhiyyosomattāya ubbijji saṃvijji saṃvegamāpajji. Yathā vā pana mahārāja

mahimahāaggikkhandho jalamāno aññena kaṭṭhena upadahito bhiyyosomattāya jaleyya,

evameva kho mahārāja bodhisatto pakatiyā'va ukkaṇṭhito tassā devatāya vacanena

bhiyyosomattāya ubbijji saṃvijji saṃvegamāpajji. Yathā vā pana mahārāja mahāpaṭhavī

pakatitintā nibbattaharitasaddalā āsittodakā cikkhallajātā punadeva mahāmeghe abhivaṭṭhe

bhiyyosomattāya cikkhallatarā assa, evameva kho mahārāja bodhisatto pakatiyā'va

ukkaṇṭhito tassā devatāya vacanena bhiyyosomattāya ubbijji saṃvegamāpajji" ti.

3. "Api nu kho bhante nāgasena bodhisattassa yadi sattame divase dibbaṃ

cakkaratanaṃnibbatteyya, paṭinivatteyya bodhisatto, dibbe cakkaratane nibbatte?" Ti.

"Na hi mahārāja sattame divase bodhisattassa dibbaṃ cakkaratanaṃ nibbatteyya, api ca

palobhanatthāya tāya devatāya musā bhaṇitaṃ. Yadi'pi mahārāja sattame divase dibbaṃ

cakkaratanaṃ nibbatteyya, bodhisatto na nivatteyya. Kiṃkāraṇā? 'Anicca'nti mahārāja

bodhisatto daḷhaṃ aggahesi. 'Dukkhaṃ anattā'ti daḷhaṃ aggahesi. Upādānakkhayaṃ patto.

Yathā mahārāja anotattadahato udakaṃ gaṅgaṃ nadiṃ pavisati, gaṅgāya nadiyā

mahāsamuddaṃ pavisati, mahāsamuddato pātālamukhaṃ pavisati, api nu taṃ udakaṃ

pātālamukhato paṭinivattitvā mahāsamuddaṃ paviseyya. Mahāsamuddato gaṅgā

nadiṃpaviseyya. Gaṅgāya nadiyā puna anotattaṃ [PTS Page 287] [\q 287/] paviseyyā?"

Ti.

"Na hi bhante" ti.

"Evameva kho mahārāja bodhisattena kappānaṃ satasahassaṃ caturo ca asaṅkheyyo kusalaṃ

paripācitaṃ imassa bhavassa kāraṇā. So'yaṃ antimabhavo anuppatto. Paripakkaṃ

bodhiñāṇaṃ. Chahi

------

141. Āṇāpanaṃ cintissati (sī. Mu. )

[SL Page 250] [\x 250/]

Vassehi buddho bhavissati sabbaññu loke aggapuggalo. Api nu kho mahārāja bodhisatto

cakkaratanassa kāraṇā paṭinivatteyyā?" Ti.

"Na hi bhante" ti,

"Api ca mahārāja mahāpaṭhavī parivatteyya sakānasapabbatā, na tveva bodhisatto

paṭinivatteyya appatvā sammāsambodhiṃ. Āroheyayapi ce mahārāja gaṅgāya udakaṃ

paṭisotaṃ, natveva bodhisatto paṭinivatteyya appatvā sammāsambādhiṃ. Visusseyyapi ce

mahārāja mahāsamuddo aparimitajaladharo gopade udakaṃ viya, natveva bodhisatto

paṭinivatteyya appatvā sammāsambodhiṃ phaleyyāpi ce mahārāja sinerupabbatarājā satadhā

vā, nateve bodhisatto paṭinivatteyya appatvā sammāsambodhiṃ. Pateyyumpi ce mahārāja

candimasuriyā satārakā leḍḍu viya chamāyaṃ. Natveva bodhisatto paṭinivatteyya appatvā

sammāsambodhiṃ. Saṃvaṭṭeyyapi ce mahāja ākāso kilañjamiva, natveva bodhisatto

paṭinivatteyya appatvā sammāsambodhiṃ. Kiṃkāraṇā? Padālitattā sabbabandhanānanti".

4. "Bhante nāgasena kati leke bandhanātī?" Ti.

"Dasa kho panimāni mahārāja loke bandhanāni, yehi bandhanehi baddhā sattā na

nikkhamanti, nikkhamitvāpi paṭinivattanti.

Katamāni dasa?

Mātā mahārāja loke bandhanaṃ,

Pitā mahārāja loke bandhanaṃ,

Bhariyā mahārāja loke bandhanaṃ,

Puttā mahārāja loke bandhanaṃ,

Ñāti mahārāja loke bandhanaṃ,

Mittā mahārāja loke bandhanaṃ,

Dhanaṃ mahārāja loke bandhanaṃ,

Lābhasakkāro [PTS Page 288] [\q 288/] mahārāja loke bandhanaṃ,

Issariyaṃ mahārāja loke bandhanaṃ,

Pañcakāmaguṇā mahārāja loke bandhanaṃ,

Imāni kho mahārāja dasa lokebandhanāni, yehi bandhanehi baddhā sattā na nikkhamanti,

nikkhamitvā'pi paṭinivattanti.

[SL Page 251] [\x 251/]

Tāni dasapi bandhanāni bodhisattassa chinnāni dālitāni padālitāni. Tasmā mahārāja

bodhisatto na paṭinivattatī" ti.

5. "Bhante nāgasena yadi bodhisatto uppanne araticitte devatāya vacanena aparipakke ñāṇe

aparikkāya bodhiyā nekkhammamabhinikkhanto. Kiṃ tassa dukkarakārikāyakatāya? Nanu

nāma sabbabhakkhena bhavitabbaṃ ñāṇaparipākaṃ āgamayamānenā?"Ti.

"Dasa kho panime mahārāja puggalā lokasmiṃ oñātā avaññātā hīḷitā khīlitā garahitā

paribhūtā acittīkatā.

Katame dasa? Itthi mahārāja vidhavā lokasmiṃ oñātā avaññātā hīḷitā khīlitā garahitā

paribhūtā acittīkatā,

Dubbalo mahārāja puggalo,

Amittañāti mahārāja puggalo,

Mahagghaso mahārāja puggalo,

Agarukulavāsiko mahārāja puggalo,

Pāpamitto mahārāja puggalo,

Dhanahīno mahārāja puggalo,

Ācārahīno mahārāja puggalo,

Kammahīno mahārāja puggalo.

Payogahīno mahārāja puggalo lokasmiṃ oñāto avaññāto hīḷito khīlito garahito paribhuto

acittīkato.

Ime kho mahārāja dasa puggalā losmiṃ oñātā avaññātā hīḷitā khīlitā garahitā paribhūtā

acittīkatā.

Imāni kho mahārāja dasa ṭhānāni anussaramānassa bodhisattassa evaṃ saññā uppajjī

'māhaṃ kammahīno assaṃ payogahīno garahito devamanussānaṃ. Yannūnāhaṃ kammasāmi

assaṃ kammagaru kammādhipateyyo kammasīlo kammadhorayho-142. Kammaniketavā

appamatto vihareyyanti'. Evaṃ kho mahārāja bodhisatto ñāṇaṃ paripācento dukkarakārikaṃ

akāsī" ti.

6. "Bhante nāgasena bodhisatto dukkarakārikaṃ karonto [PTS Page 289] [\q 289/]

evamāha'na kho panāhaṃ imāya kaṭukāya dukkarakārikāya adhigacchāmī

uttarimanussadhammā alamariyañāṇadassanavisesaṃ. Siyā nu kho añño maggo bodhāyā?"

Ti. Api nu tasmiṃ samaye bodhisattassa maggaṃ ārabbha satisammoso ahosī" tī.

-----

142. Dhoreyyā (sī. Mu)

[SL Page 252] [\x 252/]

"Pañcavīsati kho panime mahārāja cittassadubbalīkaraṇā dhammā yehi dubbalīkataṃ na

sammā samādhiyati āsavānaṃ khayāya.

Katame pañcavīsati? Kodho mahārāja cittassa dubbalīkaraṇo dhammo yena dubbalīkataṃ

cittaṃ na sammā samādhiyati āsavānaṃ khayāya, upanāho, makkho, phalāso, issā,

macchariyaṃ, māyā, sāṭheyyaṃ, thambho, sārambho, māno, atimāno, mado, pamādo,

thīnamiddhaṃ, tandi, ālasyaṃ, pāpamittatā, rūpā, saddā, gandhā, rasā, phoṭṭhabbā, khudā,

pipāsā, arati mahārāja cittassadubbalīkaraṇo dhammo yena dubbalīkataṃ cittaṃ na sammā

samādhiyati āsavānaṃ khayāya. Ime kho maharāja pañcavīsati cittassadubbalīkaraṇā

dhammā yehi dubbalīkataṃ cittaṃ na sammā samādhiyati āsavānaṃ khayāya. Bodhisattassa

kho mahārāja khuppipipāsā kāyaṃ pariyādiyiṃsu, kāye pariyādinne cittaṃ na sammā

samādhiyati āsavānaṃ khayāya. Satasahassaṃ mahārāja kappānaṃ caturo ca asaṅkheyyo

kappe bodhisatto catunnaṃ yeva ariyasaccānaṃ abhisamayaṃ anvesi tāsutāsu jātisu. Kiṃ

panassa pacchime bhave abhisamayajātiyaṃ maggaṃ ārabbha satisammoso hessati? Api ca

mahārāja bodhisattassa saññāmattaṃ uppajji 'siyā nu kho añño maggo bodhāyā?"Ti. Pubbe

kho mahārāja bodhisatto ekamāsiko samāno pitusakkassa kammante sītāya jambucchāyāya

sirisayane pallaṅkaṃ abhujitvā nisinno vivicceva kāmehi vivicca akusalehi dhammehi

savittakaṃ savicāraṃ vivekajaṃ pītisukhaṃ paṭhamajjhānaṃ upasampajja [PTS Page 290] [\q

290/] vihāsī"ti. -143.

"Sādhu bhante nāgasena! Evametaṃ tathā sampaṭicchāmi. Ñāṇaṃ paripācento bodhisatto

dukkarakārikaṃ akāsī" ti.

Dukkarakārikapañho dutiyo.

3. Kusalākusalabalavatarapañho

1. "Bhante nāgasena katamaṃ adhimattaṃ balavataraṃ kusalaṃ vā akusalaṃ vā?" Ti.

"Kusalaṃ mahārāja adhimattaṃ balavataraṃ no tathā akusalanti. "

"Nāhaṃ bhante nāgasena taṃ vacanaṃ sampaṭicchāmi 'kusalaṃ adhimattaṃ balavataraṃ no

tathāakusalanti. Dissanti bhante nāgasena idha pāṇātipātino adinnādāyino

kāmesumicchācārino musāvādino gāmaghātakā panthadūsakā nekatikā vañcanikā

-------

142. -Pe- catutthajjhānaṃ upasampajja vābhāsīti (sī. Mu. Ma. )

[SL Page 253] [\x 253/]

Sabbe te tāvatakena pāpena labhanti hatthacchedaṃ hatthapādacchedaṃ kaṇṇacchedaṃ

nāsacchedaṃ kaṇṇanāsacchedaṃ bilaṅgathālikaṃ saṅkhamuṇḍikaṃ rāhumukhaṃ jotimālakaṃ

hatthapajjotikaṃ erakavattikaṃ cīrakavāsikaṃ eṇeyyakaṃ balisamaṃsikaṃ kahāpaṇakaṃ

khārāpatacchikaṃ palighaparivattikaṃ palālapīṭhakaṃ, tattenapi telena osiñcanaṃ,

sunakhehi'pi khādāpanaṃ, sūlāropaṇaṃ, asināpisīsacchedaṃ, keci rattiṃ pāpaṃ katvā rattiṃ

yeva vipākaṃ anubhavanti, keci rattiṃ katvā divā yeva anubhavanti, keci divā katvā rattiṃ

yeva anubhavanti, keci dve tayo divase dvītivattā-144. Anubhavanti, sabbe'pi te diṭṭheva

dhamme vipākaṃ anubhavanti. Atthi pana bhante nāgasena koci ekassa vā dvinnaṃ vā

tiṇṇaṃ vā catunnaṃ vā pañcannaṃ vā dasannaṃ vā satassa vā sahassassa vā satasahassassa

vā saparivāraṃ dānaṃ datvā diṭṭhadhammikaṃ bhogaṃ vā yasaṃ vā sukhaṃ vā anubhavitā,

sīlena vā uposathakammena vā? Ti.

"Atthi [PTS Page 291] [\q 291/] mahārāja cattāro purisā dānaṃ datvā sīlaṃ samādiyitvā

uposathakammaṃ katvā diṭṭheva dhamme teneva sarīradehena tidasapure

yasamanuppattā"ti.

2. "Ko ca ko ca bhante?" Ti.

"Mandhātā mahārāja rājā, nimi rājā, sādhino rājā, guttilo ca gandhabbo" ti.

"Bhante nāgasena anekehi taṃ bhavasahassehi antaritaṃ dīpitaṃ. Dvinnampetaṃ amhākaṃ

parokkhaṃ. Yadi samattho'si vattamānake bhave bhagavato dharamānakāle kathehī" ti.

"Vattamānake'pi mahārāja bhave puṇṇako dāso therassa sāriputtassa bhojanaṃ davā

tadaheva seṭṭhiṭṭhānaṃ ajjhūpagato, so etarahi puṇṇako seṭṭhiti paññāyi. Gopālamātā devī

attano kese vikkiṇitvā laddhehi aṭṭhahi kahāpaṇehi therassa mahākaccāyanassa

attaṭṭhamakassa piṇḍapātaṃ datvā tadaheva rañño udenassa aggamahesittaṃ pattā. Suppiyā

upāsikā aññatarassa gilānabhikkhuno attano ūrumaṃsena paṭicchādaniyaṃ datvā

dutiyadivase yeva rūḷhavanā sacchavi arogā jātā. Mallikā devī bhagavato ābhidosikaṃ

kummāsapiṇḍaṃ datvā tadaheva rañño kosalassa aggamahesī jāti. Sumano mālākāro

aṭṭhahi sumanapupphamuṭṭhīhi bhagavantaṃ pūjetvā taṃ divasaṃyeva mahāsampatti

144. Vītivatte (sī. Mu. )

254

Patto ekasāṭako brāhmaṇo uttarasāṭakena bhagavantaṃ pūjetvā taṃ divasaṃ yeva

sabbaṭṭhakaṃ labhi. Sabbe'pete mahārāja diṭṭhadhammikaṃ bhogañca yasañca

anubhaviṃsū"ti.

3. "Bhante nāgasena vicinitvā pariyesitvā cha janeyeva addasāsī?" Ti.

"Āma mahārājā" ti.

"Tena hi bhante nāgasena akusalaṃ yeva adhimattaṃ balavataraṃ no tathā kusalaṃ. Ahaṃ hi

bhante nāgasena ekadivasaṃ yeva dasapi purise passāmi pāpassa kammassa vipākena sulesu

āropīyamāne vīsatimpi tiṃsampi cattārīsampi paññāsampi [PTS Page 292] [\q 292/]

purise. Purisasatampi purisasahassampi passāmi pāpassa kammassa vipākena sūlesu

āropīyamānaṃ-145. Nandakulassa-146. Bhante nāgasena bhaddasālo nāma senāpatiputto

ahosi. Tena ca raññā candaguttena saṅgāmo samūpabbūḷho ahosi. Tasmiṃ kho pana bhante

nāgasena saṅgāme ubhato balakāye asītikavandharūpāni ahesuṃ. Ekasmiṃ kira

sasakalaṅke-147. Paripuṇṇe ekaṃ kavandharūpaṃ uṭṭhahati. Sabbe'pete pāpasseva

kammassa vipākena anayavyasanaṃ āpannā. Iminā'pi bhante nāgasena kāraṇena bhaṇāmī

akusalaṃyeva adhimattaṃ balavataraṃ no tathā kusalanti. Suyyati bhante nāgasena 'imasmiṃ

buddhasāsane kosalena raññā asadisadānaṃ dinnanti?.

"Āma mahārāja suyyatī" ti.

"Api nu kho bhante nāgasena kosalarājā taṃ asadisadānaṃ datvā tato nidānaṃ kiñci

diṭṭhadhammikaṃ bhogaṃ vā yasaṃ vā sukhaṃ vā paṭilabhī?" Ti.

"Na hi mahārājā? Ti.

"Yadi bhante nāgasena kosalarājā evarūpaṃ anuttaraṃ dānaṃ datvā'pi na labhi tato nidānaṃ

diṭṭhadhammikaṃ bhogaṃ vā yasaṃ vā sukhaṃ vā, tena hi bhante nāgasena akusalaṃyeva

adhimattaṃ balavataraṃ, no tathā kusalanti".

4. "Parittattā mahārāja akusalaṃ khippaṃ pariṇamati. Vipalattā kusalaṃ dīghena kālena

pariṇamati. Upamāyapi mahārāja etaṃ upaparikkhitabbaṃ. Yathā mahārāja aparante

janapade

------

145. Āropente (sī. Mu. Ma. ) 146. Nandaguttassa (kesuci)

147. Sīsakakhandhe paripāte sī. Mu: kabandhe (ma. )

255.

Kumudabhaṇḍikā nāma dhaññajāti māsena lūnā-148. Antogehagatā hoti. Sāliyo

chappañcamāsehi pariṇamanti. Kiṃ panettha mahārāja antaraṃ? Ko viseso

kumudabhaṇḍikāyaca sālīnañcā?" Ti.

"Parittatā bhante kumudabhaṇḍikāya, vipulatā ca sālīnaṃ. Sāliyo bhante nāgasena rājārahaṃ

rājabhojanaṃ, kumudabhaṇḍikā dāsakammakarānaṃ bhojananti. [PTS Page 293] [\q 293/]

"

"Evameva kho mahārāja parittattā akusalaṃ khippaṃ pariṇamati. Vipulattā kusalaṃ dīghena

kālena pariṇamatī" ti.

"Yaṃ tattha bhante nāgasena khippaṃ pariṇamati, taṃ nāma loke adhimattaṃ balavataraṃ.

Tasmā akusalaṃ adhimattaṃ balavataraṃ. No tathā kusalaṃ. Yathā nāma bhante nāgasena yo

koci yodho mahatimahāyuddhaṃ pavisitvā paṭisattuṃ upakacchake gahetvā ākaḍḍhitvā

khippataraṃ sāmino upaneyya, so yodho loke samattho sūro nāma. Yo ca bhisakko khippaṃ

sallaṃ uddharati, rogamapaneti, so bhisakko cheko nāma. Yogaṇako sīghasīghaṃ

gaṇetvā-149 khippaṃ dassayati, so gaṇako cheko nāma. Yomallo khippaṃ paṭimallaṃ

ukkhipitvā uttānakaṃ pāteti, so mallo samattho sūro nāma. Evameva kho bhante nāgasena

yaṃ khippaṃ pariṇamati kusalaṃ vā akusalaṃ vā, taṃ loke adhimattaṃ balavataranti. "

5. "Ubhayampi taṃ mahārāja kammaṃ samparāyavedaniyaṃyeva. Api ca akusalaṃ sāvajjatāya

khaṇena diṭṭhadhammavedanīyaṃ hoti. Pubbakehi mahārāja khattiyehi ṭhapito eso niyamo

'yo pāṇaṃ hantī so daṇḍāraho, yo adinnaṃ ādiyati, yo paradāraṃ gacchati, yo musā

bhaṇati, yo gāmaṃ ghāteti, yo panthaṃ dūseti, yo nikativañcanaṃ karoti, so daṇḍāraho

vadhitabbo chettabbo bhettabbo hantabbo'ti. Taṃ te upādāya vicinitvā vicinitvā daṇḍenti

vadhenti chindanti bhindanti hananti ca. Api nu mahārāja atthi kehici ṭhito niyamo 'yo

dānaṃ vā deti, sīlaṃ vā rakkhati, uposathakammaṃ vā karoti, tassa dhanaṃ vā yasaṃ vā

dātabbanti'! Api nu taṃ vicinitvā vicinitvā dhanaṃ vā yasaṃ vā denti corassa katakammassa

vadhabandhanaṃ viyā?"Ti.

"Na hi bhante" ti.

"Yadi mahārāja dāyakānaṃ vicinitvā vicininvā dhanaṃ vā yasaṃ dadeyyuṃ, kusalampi

diṭṭhadhammavedaniyaṃ [PTS Page 294] [\q 294/] bhaveyya. Yasmā ca kho mahārāja

dāyake na vicinanti 'dhanaṃ vā yasaṃ vā dassamā'ti, tasmā

------

148. Māsalūnā (ma) māsārā (ka. ) Māseneva (sī. Mu. ) 149. Gantvā (sī. Mu).

[SL Page 256] [\x 256/]

Kusalaṃ na diṭṭhadhammavedanīyaṃ. Iminā mahārāja kāraṇena akusalaṃ

diṭṭhadhammavedanīyaṃ. Samparāyeva so adhimattaṃ balavataraṃ vedanaṃ vediyatī" ti.

"Sādhu bhante nāgasena! Tvādisena buddhimantena vinā neso pañho sunibbedhiyo.

Lokiyaṃ-149. Bhante nāgasena lokuttarena viññāpitanti. "

Kusalākusalabalavatarapañho tatiyo.

4. Pubbapetādisapañho.

1. "Bhante nāgasena ime dāyakā dānaṃ datvā pubbapetānaṃ ādisanti 'imaṃ tesaṃ

pāpuṇātu'ti. Api nu te kiñci tato nidānaṃ vipākaṃ paṭilabhanti?" Ti.

"Keci mahārāja paṭilabhanti, keci na paṭilabhantī" ti.

"Ke bhante paṭilabhanti? Ke na paṭilabhantī?" Ti.

"Nirayūpapannā mahārāja na paṭilabhanti, saggagatā na paṭilabhanti, tiracchānayonigatā na

paṭilabhanti, catunnaṃ petānaṃ tayo petā na paṭilabhanti vantāsikā khuppipāsino

nijjhāmataṇhikā. Labhanti petā paradattupajīvino, te'pi saramānā yeva labhantī" ti.

"Tena hi bhante nāgasena dāyakānaṃ dānaṃ vissotaṃ-150. Hoti aphalaṃ, yesaṃ uddissa kataṃ

yadi te na paṭilabhantī?"Ti.

"Na hi taṃ mahārāja dānaṃ aphalaṃ hoti avipākaṃ. Dāyakāyeva tassa phalaṃ anubhavantī"ti.

"Tena hi bhante kāraṇena maṃ saññāpehī" ti.

"Idha mahārāja keci manussā macchamaṃsasurābhattakhajjakāni paṭiyādetvā ñātikulaṃ

gacchanti, yadi te ñātakā taṃ upāyanaṃ na sampaṭiccheyyuṃ, api nu taṃ upāyanaṃ vissotaṃ

gaccheyya vinasseyya vā?" Ti.

"Na hi bhante. Sāmikānaṃyeva taṃ hoti" ti.

"Evameva kho mahārāja dāyakā yeva tassa phalaṃ anubhavanti. Yathā [PTS Page 295] [\q

295/] vā pana mahārāja puriso gabbhaṃ paviṭṭho asati purato nikkhamanamukhe kena

nikkhameyyā?" Ti.

"Paviṭṭheneva bhante"ti.

------

149. Lokikaṃ (ma. Sī. Mu. ) 150. Visositaṃ (ma. )

[SL Page 257.] [\x 57/]

"Evameva kho mahārāja dāyakā yeva tassa phalaṃ anubhavantī" ti.

"Hotu bhante nāgasena. Evametaṃ tathā sampaṭicchāma. Dāyakā yeva tassa phalaṃ

anubhavanti. Na mayaṃ taṃ kāraṇaṃ vilomemā" ti.

2. "Bhante nāgasena yadi imesaṃ dāyakānaṃ dinnaṃ dānaṃ pubbapetānaṃ pāpuṇāti, te ca

tassa vipākaṃ anubhavanti, tena hi yo pāṇātipāti luddo lohitapāṇi paduṭṭhamanasaṃkappo

manusse ghātetvā dāruṇaṃ kammaṃ katvā pubbapetānaṃ ādiseyya 'imassa me kammassa

vipāko pubbapetānaṃ pāpuṇātu'ti, api nu tassa vipāko pubbapetānaṃ pāpuṇāti?" Ti.

"Na hi mahārājā" ti.

"Bhante nāgasena, ko tattha hetu, kiṃ kāraṇaṃ, yena kusalaṃ pāpuṇāti akusalaṃ na

pāpuṇātī?"Ti.

"Neso mahārāja pañho pucchitabbo. Mā ca tvaṃ mahārāja 'vissajjako atthi'tiapucchitabbaṃ

pucchi. Kissa ākāso nirālambo? Kissa gaṅgā uddhamukhā na sandahati? Kissa ime manussā

cā dijā ca dipadā? Migā catuppadā?'Ti. Tampi maṃ tvaṃ pucchissasī?" Ti.

"Nāhantaṃ bhante nāgasena vihesāpekkho pucchāmi. Api ca nibbāhanatthāya sandehassa

pucchāmi. Bahū manussā loke vāmagāhino-151. Vicakkhukā. 'Kinti te otāraṃ na labheyyu'nti

evāhaṃ taṃ pucchāmī"ti.

"Na sakkā mahārāja saha akatena ananumatena saha pāpaṃ kammaṃ saṃvibhajituṃ. Yathā

mahārāja manussā udakanibbāhanena udakaṃ suvidūrampi haranti, api nu mahārāja sakkā

ghanamahāselapabbato nibbāhanena yaticchitaṃ haritunti?".

"Na hi bhante" ti.

"Evameva kho mahārāja sakkā kusalaṃ saṃvibhajituṃ, na sakkā akusalaṃ saṃvibhajituṃ.

Yathāvā pana mahārāja sakkā telena padīpo jāletuṃ, api nu mahārāja sakkā udakena [PTS

Page 296] [\q 296/] padīpo jāletunti?".

"Na hi bhante"ti.

-----

151. Vāmagāmino (ma. )

258

"Evameva kho mahārāja sakkā kusalaṃ saṃvibhajituṃ, na sakkā akusalaṃ saṃvibhajituṃ.

Yathāvā pana mahārāja kassakā taḷākato udakaṃ nīharitvā dhaññaṃ paripācenti, api nu kho

mahārāja sakkā mahasamuddato udakaṃ nīharitvā dhaññaṃ paripācetunti?"

"Na hi bhante" ti.

"Evameva kho mahārāja sakkā kusalaṃ saṃvibhajituṃ. Na sakkā akusalaṃ saṃvibhajitunti. "

3. "Bhante nāgasena, kena kāraṇena sakkā kusalaṃ saṃvibhajituṃ. Na sakkā akusalaṃ

saṃvibhajituṃ? Kāraṇena maṃ saññāpehi. Nāhaṃ andho anāloko. Sutvā vedissāmī" ti.

"Akusalaṃ mahārāja thokaṃ, kusalaṃ bahukaṃ. Thokattā akusalaṃ kattāraṃ yeva pariyādiyati.

Bahukattā kusalaṃ sadevakaṃ lokaṃ ajjhottharatī" ti.

"Opammaṃ karohī"ti.

"Yathā mahārāja parittaṃ ekaṃ udabindu paṭhaviyaṃ nipateyya, api nu kho taṃ mahārāja

udabinudu dasapi dvādasapi yojanāni ajjhotthareyyā?"Ti.

"Na hi bhante. Yattha taṃ udabindu nipatitaṃ, tattheva pariyādiyatī"ti.

"Kena kāraṇena mahārājā?" Ti.

"Parittattā bhante udabindussā"ti.

"Evameva kho mahārāja parittaṃ akusalaṃ. Parittattā kattāraṃ yeva pariyādiyati, na sakkā

saṃvibhajituṃ. Yathā vā pana mahārāja mahatimahāmegho abhivasseyya tappayanto

dharaṇitalaṃ, api nu kho so mahārāja mahāmeghā smaiantagho samantato otthareyyā?"Ti.

"Āma bhante. Pūrayitvā somahāmeghosobbha - sara - sarita - sākhā - khandara - padara -

daha - taḷāka - udapāna - pokkharaṇīyo, dasapi dvādasapi yojanāni ajjhotthareyyā"ti.

"Kena kāraṇena mahārājā?" Ti.

"Mahantattā bhante meghassā" ti.

"Evameva kho mahārāja kusalaṃ bahukaṃ. Bahukattā sakkā devamanussehi'pi

saṃvibhajitunti. "

[SL Page 259] [\x 259/]

4. "Bhante nāgasena kena kāraṇena akusalaṃ thokaṃ [PTS Page 297] [\q 297/] kusalaṃ

bahutaranti?"

"Idha mahārāja yo koci dānaṃ deti, silaṃ samādiyati, uposathakammaṃ karoti, so haṭṭho

pahaṭṭho haṃsito pahaṃsito pamudito pasannamānaso vedajāto hoti, tassa aparāparaṃ pīti

uppajjati pītimanassa bhiyyo bhiyyo kusalaṃ pavaḍḍhati. Yathā mahārāja udapāne

bahusalilasampuṇṇe ekena desena udakaṃ paviseyya, ekena nikkhameyya. Nikkhamante'pi

aparāparaṃ uppajjati, na sakkā hoti khayaṃ pāpetuṃ, evameva kho mahārāja kusalaṃ bhiyyo

bhiyyo pavaḍḍhati. Vassasate'pi ce mahārāja puriso kataṃ kusalaṃ āvajjeyya. Āvajjite āvajjite

bhiyyo bhiyyo kusalaṃ pavaḍḍhati. Tassa taṃ kusalaṃ sakkā hoti yathicchakehi saddhiṃ

saṃvibhajituṃ. Idamettha mahārāja kāraṇaṃ yenakāraṇena kusalaṃ bahutaraṃ. Akusalaṃ

pana mahārāja karonto pacchā vippaṭisārī hoti. Vippaṭisārino cittaṃ patilīyati, patikuṭati,

pativaṭṭati, na sampasārīyati, socati tappati hāyati khīyati, na parivaḍḍhati, tattheva

pariyādiyati. Yathā mahārāja sukkāya nadiyā mahāpuḷināya unnatāvanatāya

kuṭilasaṃkuṭilāya uparito parittaṃ udakaṃ āgacchantaṃ hāyati khīyati na parivaḍḍhati,

tattheva pariyādiyati, evameva kho mahārāja akusalaṃ karontassa cittaṃ patilīyati patikuṭati

pativaṭṭati na sampasārīyati. Socati tappati hāyati khīyati na parivaḍḍhati, tattheva

pariyādiyati. Idamettha mahārāja kāraṇaṃ yena kāraṇena akusalaṃ thokanti".

"Sādhu bhante nāgasena! Evametaṃ tathā sampaṭicchāmī" ti.

Pubbapetādisapañho catuttho.

5. Supinapañho

1. "Bhante nāgasena, imasmiṃ loke naranāriyo supinaṃ passanti kalyāṇampi pāpakampi

diṭṭhapubbampi adiṭṭhapubbampi katapubbampi akatapubbampi [PTS Page 298] [\q 298/]

khemampi sabhayampi dūre'pi santike'pi. Bahuvidhāni'pi anekavaṇṇasahassāni passanti.

Kiñcetaṃ supinaṃ nāma? Ko cetaṃ passatī?" Ti.

"Nimittametaṃ mahārāja supinaṃ nāma yaṃ cittassa āpātamūpagacchati. Chayime mahārāja

supinaṃ passanti: vātiko supinaṃ passati, pittiko supinaṃ passati, semhiko supinaṃ passati,

-----

[SL Page 260] [\x 260/]

Devatupasaṃhārato supinaṃ passati, samudāciṇṇato supinaṃ passati, pubbanimittato

supinaṃpassati. Tatra mahārāja yaṃ pubbanimittato supinaṃ passati taṃ yeva saccaṃ,

avasesaṃ micchā"ti.

2. "Bhante nāgasena yo pubbanimittato supinaṃ passati, kiṃ tassa cittaṃ sayaṃ gantvā taṃ

nimittaṃ vicināti, taṃ vā nimittaṃ cittassa āpātamūpagacchati, añño vā āgantvā tassa

ārocetī?" Ti.

"Na mahārāja tassa cittaṃ sayaṃ gantvā taṃ nimittaṃ vicināti, nāpi añño koci āgantvā tassa

āroceti. Atha kho taṃ yeva nimittaṃ cittassa āpātamūpagacchati. Yathā mahārāja ādāso na

sayaṃ kuhiñci gantvā chāyaṃ vicināti. Nāpi añño koci chāyaṃ ānetvā ādāsaṃ āropeti. Atha

kho yato kutoci chāyaṃ āgantvā ādāsassa āpātamūpagacchati, evameva kho mahārāja na

tassa cittaṃ sayaṃ gantvā taṃ nimittaṃ vicināti, nāpi añño koci āgantvā āroceti. Atha kho

yato kutoci nimittaṃ āgantvā cittassa āpātamūpagacchatī"ti.

3. "Bhante nāgasena, yantaṃ cittaṃ supinaṃ passati, api nu taṃ cittaṃ jānāti 'evaṃnāma

vipāko bhavissati khemaṃ vā bhayaṃvā?"Ti.

"Na hi mahārāja taṃ cittaṃ jānāti 'evaṃ vipāko bhavissati khemaṃ vā bhayaṃ vā'ti. Nimitte

pana uppanne aññesaṃ katheti. Tato te atthaṃ kathentī"ti.

"Iṅgha bhante nāgasena kāraṇaṃ dasseśi "ti.

"Yathā mahārāja sarīre tilakā pīḷakā daddūni uṭṭhahanti lābhāya vā alābhāya vā yasāyavā

ayasāya [PTS Page 299] [\q 299/] vā nindāya vā pasaṃsāya vā sukhāya vā dukkhāya vā,

api nu tā mahārāja tilakā piḷakā jānitvā uppajjanti "imaṃ nāma mayaṃ atthaṃ

nipphādessāmā?"Ti.

"Na hi bhante. Yādise tā okāse piḷakā sambhavanti, tattha tā piḷakā disvā nemittakā

byākaronti 'evaṃ nāma vipāko bhavissatī'tī. Evameva kho mahārāja yantaṃ cittaṃ supinaṃ

passati, na taṃ cittaṃ jānāti 'evaṃ nāma vipāko bhavissati khemaṃ vā bhayaṃ vā'ti. Nimitte

pana uppanne aññesaṃ katheti, tato te atthaṃ kathentī"ti.

4. "Bhante nāgasena, yo supinaṃ passati, so niddāyanto passati udāhu jagganto-152.

Passatī?"Ti.

------

152. Jāgaranto (ma. )

[SL Page 261] [\x 261/]

"Yo so mahārāja supinaṃ passati, na so niddāyanto passati, nāpi jagganto passati, api ca

okkante middhe asampatte bhavaṅge etthantare supinaṃ passati. Middhasamārūḷhassa

mahārāja cittaṃ bhavaṅgagataṃ hoti, bhavaṅgagataṃ cittaṃ nappavattati. Appavattaṃ cittaṃ

sukhadukkhaṃ nappajānāti. Appaṭivijānantassa supino na hoti. Pavattamāne citte supinaṃ

passati. Yathā mahārāja timire andakāre appabhāse saparisuddhe'pi ādāse chāyā na dissati,

evameva kho mahārāja middhasamārūḷhe citte bhavaṅgagate tiṭṭhamāne'pi sarīre cittaṃ

appavattaṃ hoti. Appavatte citte supinaṃ na passati. Yathā mahārāja ādāso evaṃ sarīraṃ

daṭṭhabbaṃ. Yathā andhakāro evaṃ middhaṃ daṭṭhabbaṃ. Yathā āloko evaṃ cittaṃ

daṭṭhabbaṃ. Yathā vā pana mahārāja mahikotthaṭassa sūriyassa pabhā na dissati, santī yeva

suriyarasmi appavattā hoti. Appavattāya suriyarasmiyā āloko na hoti. Evameva kho

mahārāja middhasamārūḷhassa cittaṃ bhavaṅgagataṃ hoti. Bhavaṅgagataṃ cittaṃ

nappavattati. Appavatte citte supinaṃ na passati. Yathā mahārāja suriyo evaṃ sarīraṃ

daṭṭhabbaṃ. Yathā mahikottharaṇaṃ evaṃ [PTS Page 300] [\q 300/] middhaṃ

daṭṭhabbaṃ yathā suriyarasmi evaṃ cittaṃ daṭṭhabbaṃ.

5. Dvinnaṃ mahārāja sante'pi sarīre cittaṃ appavattaṃ hoti: middhasamārūḷhassa

bhavaṅgagatassa sante'pi sarīre cittaṃ appavattaṃ hoti. Nirodhasamāpannassa sante'pi sarīre

cittaṃ appavattaṃ hoti. Jāgarantassa mahārāja cittaṃ lolaṃ hoti vivaṭaṃ pākaṭaṃ anibaddhaṃ.

Evarūpassa citte nimittaṃ āpātaṃ na upeti. Yathā mahārāja purisaṃ vivaṭaṃ pākaṭaṃ

akiriyaṃ-153. Arahassaṃ rahassakāmā parivajjenti, evameva kho mahārāja jāgarantassa dibbo

attho āpātaṃ na upeti. Tasmā jāgaranto supinaṃ na passati. Yathā vā pana mahārāja bhikkuṃ

bhinnājīvaṃ anācāraṃ pāpamittaṃ dussīlaṃ kusītaṃ hīnaviriyaṃ kusalā bodhipakkhiyā

dhammā āpātaṃ na upenti, evameva kho mahārāja jāgarantassa dibbo attho āpātaṃ na upeti,

tasmā jāgaranto supinaṃ na passatī"ti.

6. "Bhante nāgasena, atthi middhassa ādimajjhapariyosānanti?"

"Āma mahārāja. Atthi middhassa ādi, atthi majjhaṃ, atthi pariyosānanti. "

"Katamaṃ ādi, katamaṃ majjhaṃ, katamaṃ pariyosānanti?"

-----

153. Ākiṇṇaṃ (kesuci)

[SL Page 262] [\x 262/]

"Yo mahārāja kāyassa onāho pariyonāho dubbalyaṃ, mandatā akammaññatā kāyassa, ayaṃ

middhassa ādi. Yo mahārāja kapiniddāpareto vokiṇṇakaṃ jaggati, idaṃ middhassa majjhaṃ

bhavaṅgagatipariyosānamajjhupagato mahārāja kapiniddāpareto supinaṃ passati. Yathā

mahārāja koci yatacārī samāhitacitto ṭhitadhammo acalabuddhi pahīnakotuhalasaddaṃ

vanamajjhogāhitvā sukhumaṃ atthaṃ cintayati, na ca so tattha middhaṃ okkamati. So tattha

samāhito ekaggacitto sukhumaṃ atthaṃ paṭivijjhati, evameva kho mahārāja jāgaro na

middhasamāpanno ajjhupagato kapiniddaṃ kapiniddāpareto supinaṃ passati. [PTS Page 301]

[\q 301/] yathā mahārāja kotuhalasaddo evaṃ jāgaraṇaṃ daṭṭhabbaṃ. Yathā vicittaṃ

vanaṃ evaṃ kapiniddā pareto daṭṭhabbo. Yathā so kotuhalasaddaṃ ohāya middhaṃ

vivajjetvā majjhatthabhuto sukhumaṃ atthaṃ paṭivijjhati, evaṃ jāgaro na middhasamāpanno

kapiniddāpareto supinaṃ passatī"ti.

"Sādhu bhante nāgasena! Evametaṃ tathā sampaṭicchāmī" ti.

Supinapañho pañcamo.

6. Akālamaraṇapañho.

1. "Bhante nāgasena, ye te sattā maranti sabbe te kāle yeva maranti? Udāhu akāle'pi

marantī" ti.

"Atthi mahārāja kāle'pi maraṇaṃ, atthi akāle'pi maraṇanti. "

"Ke te bhante nāgasena kāle maranti? Ke akāle marantī?"Ti.

"Diṭṭhapubbā pana mahārāja tayā ambarukkhā vā jamburukkhā vā aññasmā vā pana

phalarukkhā phalāni patantāni āmāni ca pakkāni cā?"Ti.

"Āma bhante"ti.

"Yāni tāni mahārāja phalāni rukkhato patanti, sabbāni tāni kāle yeva patanti udāhu

akālepī?"Ti.

"Yāni tāni bhante nāgasena phalāni paripakkāni vilīnāni patanti sabbāni tāni kāle patanti.

Yāni pana tāni avasesāni phalāni tesu kānici kimividdhāni patanti, kānici lakuṭahatāni

patanti, kānici vātapahaṭāni patanti, kānici antoputikāni hutvā patanti, sabbāni tāni akāle

patantī"ti.

[SL Page 263] [\x 263/]

"Evameva kho mahārāja, ye te jarāvegahatā maranti, teyeva kāle maranti. Avasesā keci

kammapatibāḷhā maranti, keci gatipatibāḷhā, keci kiriyapatibāḷhā marantī"ti.

"Bhante nāgasena, ye te kammapatibāḷhā maranti, ye'pi te gatipatibāḷhā maranti, ye'pi te

kiriyapatibāḷhā maranti, ye'pi te jarāvegapatibāḷhā maranti, sabbe te kāleyeva maranti yo'pi

mātukucchigato marati, so tassa kālo kāle yeva so marati. Yo'pi vijātaghare marati, so tassa

[PTS Page 302] [\q 302/] kālo. So'pi kāle yeva marati. Yo'pi māsiko marati

-------------pe--------------- yo'pi vassatiko marati. So tassa kālo. Kāle yeva so marati. "

"Tena hi bhante nāgasena akāle maraṇaṃ nāma na hoti, ke keci maranti sabbe te kāle yeva

marantī"ti.

2. "Sattime mahārāja vijjamāne'pi uttariṃ āyusmiṃ akāle maranti. Katame satta?

Jighacchito mahārāja bhojanaṃ alabhamāno upahatabbhantaro vijjamāne'pi uttariṃ āyusmiṃ

akāle marati,

Pipāsito mahārāja pānīyaṃ alabhamāno parisukkhahadayo vijjamāne'pi uttariṃ āyusmiṃ

akāle marati,

, Abhinā daṭṭho mahārāja visavegābhihato tikicchakaṃ alabhamānova vijjamāne'pi uttariṃ

āyusmiṃ akāle marati,

Visamāsito mahārāja ḍayhantesu aṅgapaccaṅgesu agadaṃ alabhamāno vijjamāne'pi uttariṃ

āyusmi akāle marati,

Aggigato mahārāja jhāyamāno nibbāpanaṃ alabhamāno vijjamāne'pi uttariṃ āyusmiṃ akāle

marati,

Udakagato mahārāja patiṭṭhaṃ alabhamāno vijjamāne'pi uttariṃ āyusmiṃ akāle marati,

Sattihato mahārāja ābādhiko bhisakkaṃ alabhamāno vijjamāne'pi uttariṃ āyusmiṃ akāle

marati.

Ime kho mahārāja satta vijjamāne'pi uttariṃ āyusmiṃ akāle maranti.

Tatrāpāhaṃ mahārāja ekaṃsena vadāmi. Aṭṭhavidhena mahārāja sattānaṃ kālakiriyā hoti.

Vātasamuṭṭhānena pittasamuṭṭhānena semhasamuṭṭhānena sannipātikena utupariṇāmena

visamaparihāreta

[SL Page 264] [\x 264/]

Opakkamikena kammavipākena mahārāja sattānaṃ kālakiriyā hoti. Tatra mahārāja yadidaṃ

kammavipākena kālakiriyā, sāyeva tattha sāmayikā kālakiriyā, avasesā asāmayikā kālakiriyā

bhavati ca:

"Jighacchāya pipāsāya ahinā daṭṭho visena ca

Aggiudakasattihi akāle tattha mīyati. [PTS Page 303] [\q 303/]

Vātapitte semhena santipātenutuhi ca

Visamopakkamakammehi akāle tattha mīyatī'ti.

3. Keci mahārāja sattā pubbe katena tena tena akusalakammavipākena maranti. Idha

mahārāja yo pubbe pare jighacchāya māreti, so bahuni vassasatasahassāni jighacchāya

paripīḷito chāto parikilanto sukkhamilātahadayo bubhukkhito susukkhito-154. Jhāyanto

abbhantaraṃ pariḍayhanto jighacchāyeva marati, daharo'pi majjhimo'pi mahallako'pi. Idampi

tassa sāmayikaṃ maraṇaṃ.

Yo pubbe pare pipāsāya māreti, so bahūni vassasatasahassāni peto hutvā nijjhāmataṇhiko

samāno lūkho kiso parisussitahadayo pipāsāyeva marati daharo'pi majjhimo'pi mahallako'pi.

Idampi tassa sāmayikaṃ maraṇaṃ.

Yo pubbe pare ahinā dasāpetvā māreti, so bahūni vassasatasahassāni ajagaramukheneva

ajagaramukhaṃ kaṇhasappamukheneva kaṇhasappamukhaṃ parivattitvā tehi

khāyitakhāyito ahīhi daṭṭho yeva marati, daharo'pi majjhimo'pi mahallako'pi. Idampi tassa

sāmayikaṃ maraṇaṃ.

Yo pubbe pare visaṃ datvā māreti, so bahūni vassasatasahassāni ḍayhantehi aṅgapaccaṅgehi

bhijjamānena sarīrena kuṇapagandhaṃ vāyanto visaneva marati daharo'pi majjhimo'pi

mahallako'pi. Idampi tassa sāmayikaṃ maraṇaṃ.

Yo pubbe pare agginā māreti, so bahūni vassasatasahassāni aṅgārapabbateneva

aṅgārapabbataṃ yamavisayeneva yamavisayaṃ parivattitvā daḍḍhavidaḍḍhagatto agginā

yeva marati daharo'pi majjhimo'pi mahallako'pi. Idampi tassa sāmayikaṃ maraṇaṃ.

------

154. Sukkhapamilātahadayo sukkhino visukkhito. (Sī. Mu. ) Sukkhamilānahadayo

bubhukkhito visukkhito. (Ma)

[SL Page - 265 [\x 265/] ]

Yo pubbe pare udakena māreti, so bahūni vassasatasahassāni hataviluttabhaggadubbalagatto

khubhitacitto udake yeva marati daharo'pi majjhimo'pi mahallako'pi. Idampi tassa

sāmayikaṃ maraṇaṃ.

Yo pubbe pare sattiyā māreti, [PTS Page 304] [\q 304/] so bahūni vassasatasahassāni

chinnabhinnakoṭṭitavikoṭṭito sattimukhasamāhato sattiyāyeva marati daharo'pi majjhimo'pi

mahallako'pi. Idampi tassa samāyikaṃ maraṇanti. "

4. "Bhante nāgasena, 'akāle maraṇaṃ atthi'ti yaṃ vadesi, iṅgha me tvaṃ tattha kāraṇaṃ

atidisā"ti.

"Yathā mahārāja mahatimahāaggikkhandho ādinnatiṇakaṭṭhasākhāpalāso

pariyādinnabhakkho upādānasaṅkhayā nibbāyati, so aggi vuccati 'anītiko anupaddavo

samaye nibbutonāmā'ti. Evameva kho mahārāja yo koci bahūni divasasahassāni jīvitvā

jarājiṇṇo āyukkhayā anītiko anupaddavo marati, so vuccati samaye maraṇamupagato'ti.

Yathā vā pana mahārāja mahatimahāaggikkhandho ādinnatiṇakaṭṭhasākhāpalāso assa, taṃ

apariyādinne yeva tiṇakaṭṭhasākhāpalāse mahatimahāmegho abhippavassitvā nibbāpeyya.

Api nu kho so mahārāja mahāaggikkhandho samaye nibbuto nāma hotī?" Ti.

"Na hi bhante" ti.

"Kissa pana so mahārāja pacchimo aggikkhandho purimakena aggikkhandhena

samasamagatikonāhosī?" Ti.

"Āgantukena bhante meghena patipīḷito so aggikkhandho asamayanibbuto"ti.

"Evameva kho mahārāja yo koci akāle marati, so āgantukena rogena patipīḷito

vātasamuṭṭhānena vā pittasamuṭṭhānena vā semhasamuṭṭhānena vā sannipātikena vā

utupariṇāmajena vā visamaparihārajena vā opakkamikena vā jīghacchāya vā pipāsāya vā

sappadaṭṭhena vā visamāsitena vā agginā vā udakena vā sattiyā vā patipīḷito akāle marati.

Idamettha mahārāja kāraṇaṃ yena kāraṇena akāle maraṇaṃ atthi.

5. Yathā vā pana mahārāja gagane mahatimahāvalāhako uṭṭhahitvā ninnañca thalañca

paripūrayanto ahivassati, so vuccati megho anītiko anupaddavo vassatīti,

[SL Page 266] [\x 266/]

Evameva kho mahārā yo koci ciraṃ jīvitvā jarājiṇṇo [PTS Page 305] [\q 305/]

āyukkhayā anītiko anupaddavo marati, so vuccati 'samaye maraṇamūpagato'ti.

Yathā vā pana mahārāja gagane mahatimahāvalāhako uṭṭhahitvā antarāyeva mahatā vātena

abbhatthaṃ gaccheyya, api nu kho so mahārāja valāhako samaye vigato nāma hotī?" Ti.

"Na hi bhante" ti.

"Kissa pana so mahārāja pacchimo valāhako purimakena valāhakena samasamagatiko

nāhosī?" Ti.

"Āgantukena bhante vātena patipīḷito so valāhako asamayappattoyeva vigato"ti.

6. "Evameva kho mahārāja yo koci akāle marati, so āgantukena rogena patipīḷito

vātasamuṭṭhānena vā pittasamuṭṭhānena vā semhasamuṭṭhānena vā sannipātikena vā

utupariṇāmajena vā visamaparihārajena vā opakkamikena vā jīghacchāya vā pipāsāya vā

sappadaṭṭhena vā visamāsitena vā agginā vā udakena vā sattivegapatipīḷito vā akāle

marati. Idamettha mahārāja kāraṇaṃ yena kāraṇena akāle maraṇaṃ atthi.

Yathā vā pana mahārāja balavā āsīviso kupito kañcideva purisaṃ ḍaseyya, tassa taṃ

anītikamanupaddavaṃ maraṇaṃ pāpeyyaṃ, taṃ visaṃ vuccati anītikamanupaddavaṃ

koṭigatanti. Evameva kho mahārāja yo koci ciraṃ jīvitvā jarājiṇṇo āyukkhayā anītiko

anupaddavo marati, so vuccati anītiko anupaddavo jīvitakoṭigato sāmayikaṃ

Maraṇamupagato"ti.

Yathā vā pana mahārāja balavatā āsīvisena daṭṭhassa antarā yeva ahiguṇṭhiko agadaṃ

datvā avisaṃ kareyya, api nu kho taṃ mahārāja visaṃ samaye vigataṃ nāma hotī?" Ti.

"Na hi bhante"ti.

"Kissa pana taṃ mahārāja pacchimaṃ visaṃ purimakena visena samasamagatikaṃ nāhosī?"

Ti.

"Āgantukena bhante agadena patipīḷitaṃ visaṃ akoṭigataṃ yeva vigatanti. "

"Evameva kho mahārāja yo koci akāle marati, so āgantukena rogena patipīḷito

vātasamuṭṭhānena vā pittasamuṭṭhānena vā semhasamuṭṭhānena vā sannipātikena vā

utupariṇāmajena vā visamaparihārajena vā opakkamikena vā jīghacchāya vā pipāsāya vā

sappadaṭṭhena vā visamāsitena vā agginā vā udakena vā sattivegapatipīḷito vā akāle

marati. Idamettha mahārāja kāraṇaṃ yena kāraṇena akāle maraṇaṃ atthi.

[SL Page 267] [\x 267/]

7. Yathā vā pana mahārāja issattho saraṃ pāteyya, [PTS Page 306] [\q 306/] sace so saro

yathāgati gamanapathamatthakaṃ gacchati, so saro vuccati anītiko anupaddavo yathāgati

gamanapathamatthakaṃ gato nāmāti, evameva kho mahārāja yo koci ciraṃ jīvitvā jarājiṇṇo

āyukkhayā anītiko anupaddavo marati, so vuccati anītiko anupaddavo samaye

maraṇamupagato'ti.

Yathā vā pana mahārāja issattho saraṃ pāteyya, tassa taṃ saraṃ tasmiṃ yeva khaṇe koci

gaṇheyya, api nu kho so mahārāja saro yathāgati gamanapathamatthakaṃ gato nāma hotī?"

Ti.

"Na hi bhante" ti.

"Kissa pana so mahārāja pacchimo saro purimakena sarena samasamagatiko nāhosī? Ti"

"Āgantukena bhante gahaṇena tassa sarassa gamanaṃ upacchinnanti. "

"Evameva kho mahārāja yo koci akāle marati, so āgantukena rogena patipīḷito

vātasamuṭṭhānena vā pittasamuṭṭhānena vā semhasamuṭṭhānena vā sannipātikena vā

utupariṇāmajena vā visamaparihārajena vā opakkamikena vā jīghacchāya vā pipāsāya vā

sappadaṭṭhena vā visamāsitena vā agginā vā udakena vā sattiyavegapatipīḷito vā akāle

marati. Idamettha mahārāja kāraṇaṃ yena kāraṇena akāle maraṇaṃ atthi.

8. Yathā vā pana mahārāja yo koci lohamayaṃ bhājanaṃ ākoṭeyya, tassa ākoṭanena saddo

nibbattitvā yathāgati gamanapathamatthakaṃ gacchati, so saddo vuccati anītiko anupaddavo

yathāgati gamanapathamatthakaṃ gato nāmāti. Evameva kho mahārāja yo koci bahūni

divasasahassāni jīvitvā jarājiṇṇo āyukkhayā anītiko anupaddavo marati, so vuccati anītiko

anupaddavo samaye maraṇamupagato'ti.

Yathā vā pana mahārāja yo koci lohamayaṃ bhājanaṃ ākoṭeyya, tassa ākoṭanena saddo

nibbatteyya, nibbatte sadde dūragate koci āmaseyya sahāmasanena saddo nirujjheyya, api nu

kho so mahārāja saddo yathāgati gamanapathamatthakaṃ gato nāma hotī?" Ti.

"Na hi bhante" ti.

"Kissa pana mahārāja pacchimo saddo purimakena saddena samasamagatiko nāhosī?" Ti.

"Āgantukena bhante āmasanena so saddo [PTS Page 307] [\q 307/] uparato"ti.

[SL Page 268] [\x 268/]

"Evameva kho mahārāja yo koci akāle marati, so āgantukena rogena patipīḷito

vātasamuṭṭhānena vā pittasamuṭṭhānena vā semhasamuṭṭhānena vā sannipātikena vā

utupariṇāmajena vā visamaparihārajena vā opakkamikena vā jīghacchāya vā pipāsāya vā

sappadaṭṭhena vā visamāsitena vā agginā vā udakena vā sattivegapatipīḷito vā akāle

marati. Idamettha mahārāja kāraṇaṃ yena kāraṇena akāle maraṇaṃ atthi.

9. Yathā vā pana mahārāja khette sucirūḷhaṃ dhaññabījaṃ sammā pavattamānena vassena

otatavitataākiṇṇabahuphalaṃ hutvā sassaṭṭhānasamayaṃ pāpuṇāti, taṃ dhaññaṃ vuccati

'anītikamanupaddavaṃ samayasampattaṃ nāma hotī'ti, evameva kho mahārāja yo koci

bahūni divasasahassāni jīvitvā jarājiṇṇo āyukkhayā anītiko anupaddavo marati, so vuccati

'anītiko anupaddavo samaye maraṇamūpagato'ti.

Yathā vā pana mahārāja khette suvirūḷhaṃ dhaññabījaṃ udakena vikalaṃ mareyya, api nu

kho taṃ mahārāja dhaññaṃ samayasampattaṃ nāma hotī?" Ti.

"Na hi bhante" ti.

"Kissa pana taṃ mahārāja pacchimaṃ dhaññaṃ purimakena dhaññena samasamagatikaṃ

nāhosī?" Ti.

"Āgantukena bhante uṇhena patipīḷitaṃ dhaññaṃ matantī. "

10. "Evameva kho mahārāja yo koci akāle marati, so āgantukena rogena patipīḷito

vātasamuṭṭhānena vā pittasamuṭṭhānena vā semhasamuṭṭhānena vā sannipātikena vā

utupariṇāmajena vā visamaparihārajena vā opakkamikena vā jīghacchāya vā pipāsāya vā

sappadaṭṭhena vā visamāsitena vā agginā vā udakena vā sattivega patipīḷito vā akāle

marati. Idamettha mahārāja kāraṇaṃ yena kāraṇena akāle maraṇaṃ atthi.

Sutapubbaṃ pana tayā mahārāja sampannaṃ taruṇasassaṃ kimayo uṭṭhahitvā samūlaṃ

nāsentī?" Ti.

"Sutapubbañceva taṃ bhante amhehi diṭṭhapubbañcā"ti.

"Kinnu kho taṃ mahārāja sassaṃ kāle naṭṭhaṃ, udāhu akāle naṭṭhanti?"

"Akāle bhante. Yadi kho taṃ bhante sassaṃ kimayo na khādeyyuṃ, ssasuddharaṇasamayaṃ

pāpuṇeyyā"ti.

"Kimpana mahārāja āgantukena upaghātena sassaṃ vinassati, nirupaghātaṃ sassaṃ

sassuddharaṇasamayaṃ pāpūṇātī?" Ti.

"Āma bhante" ti. [PTS Page 308] [\q 308/]

[SL Page 269] [\x 269/]

10. "Evameva kho mahārāja yo koci akāle marati, so āgantukena rogena patipīḷito

vātasamuṭṭhānena vā pittasamuṭṭhānena vā semhasamuṭṭhānena vā sannipātikena vā

utupariṇāmajena vā visamaparihārajena vā opakkamikena vā jīghacchāya vā pipāsāya vā

sappadaṭṭhena vā visamāsitena vā agginā vā udakena vā sattivegapatipīḷito vā marati.

Idamettha mahārāja kāraṇaṃ yena kāraṇena akāle maraṇaṃ atthi.

11. Sutapubbaṃ pana tayā mahārāja sampanne sasse phalabhāranamite mañjaritapatte

karakavassaṃ nāma vassajāti nipatitvā vināseti, aphalaṃ karotī?" Ti.

"Sutapubbañceva taṃ bhante amhehi diṭṭhapubbañcā" ti.

"Api nū kho taṃ mahārāja sassaṃ kāle naṭṭhaṃ, udāhu akāle naṭṭhanti?".

"Akāle bhante. Yadi kho taṃ bhante sassaṃ karakavassaṃ na vasseyya.

Sassuddharaṇasamayaṃ pāpuṇeyyā" ti.

"Āma bhante" ti.

"Evameva kho mahārāja yo koci akāle marati, so āgantukena rogena patipīḷito

vātasamuṭṭhānena vā pittasamuṭṭhānena vā semhasamuṭṭhānena vā sannipātikena vā

utuparināmajena vā visamaparihārajena vā opakkamikena vā jighacchāya vā pipāsāya vā

sappadaṭṭhena vā visamāsitena vā agginā vā udakena vā sattivegapatīpīḷito vā akāle

marati, yadi pana āgantukena rogena patipīḷito na bhaveyya, samayeva maraṇaṃ

pāpuṇeyya. Idamettha mahārāja kāraṇena akāle maraṇaṃ atthi.

12. "Acchariyaṃ bhante nāgasena! Abbhutaṃ bhante nāgasena! Sudassitaṃ kāraṇaṃ,

sudassitaṃ opammaṃ akāle maraṇassa paridīpanāya. Atthi akāle maraṇanti uttānīkataṃ

pākaṭaṃ kataṃ vibhūtaṃ kataṃ. Cittavikkhittako'pi bhante nāgasena manujo ekamekenapi

tāva opammena niṭṭhaṃ gaccheyya atthi akāle maraṇanti. [PTS Page 309] [\q 309/]

kimpana manujo sacetano? Paṭhamopammenevāhaṃ bhante saññatto 'atthi akāle maraṇa'nti.

Api ca aparāparaṃ nibbāhanaṃ sotukāmo na sampaṭicchinti".

Akālamaraṇapañho chaṭṭho.

[SL Page 270] [\x 270/]

7. Cetiyapariyapañho.

1. "Bhante nāgasena, sabbesaṃ parinibbutānaṃ cetiye pāṭibhīraṃ hoti? Udāhu ekaccānaṃ

yeva hotī?" Ti.

"Ekaccānaṃ mahārāja hoti, ekaccānaṃ na hoti" ti.

"Katamesaṃ bhante hoti? Katamesaṃ na hotī?" Ti.

"Tiṇṇaṃ mahārāja aññatarassa adhiṭṭhānā parinibbutassa cetiye pāṭihīraṃ hoti. Katamesaṃ

tiṇṇaṃ?"

"Idha mahārāja arahā devamanussānaṃ anukampāya tiṭṭhanto'ca adhiṭṭhāti 'evaṃ nāma

cetiye pāṭihīraṃ hotu' ti. Tassa adhiṭṭhānavasena cetiye pāṭihīraṃ hoti. Evaṃ arahato

adhiṭṭhānavasena parinibbutassa cetiye pāṭihīraṃ hoti.

Puna ca paraṃ mahārāja devatā manussānaṃ anukampāya parinibbutassa cetiye pāṭihīraṃ

dassenti 'iminā pāṭihīrena saddhammo niccasampaggahīto bhavissati, manussā ca pasannā

kusalena abhivaḍḍhissantī'ti. Evaṃ devatānaṃ adhiṭṭhānena parinibbutassa cetiye pāṭihīraṃ

hoti. Puna ca paraṃ mahārāja itthi vā puriso vā saddho pasannopaṇḍito byatto medhāvī

buddhisampanno yoniso cintayitvā gandhaṃ vā mālaṃ vā dussaṃ vā aññataraṃ vā kiñci

adhiṭṭhahitvā cetiye ukkhipati. 'Evaṃ nāma hotu'ti evaṃ. Manussānaṃ adhiṭṭhānavasena

parinibbutassa cetiye pāṭihīraṃ hoti. Imesaṃ kho mahārāja tiṇṇaṃ aññatarassa

adhiṭṭhānavasena parinibbutassa cetiye pāṭihīraṃ hoti yadi mahārāja tesaṃ adhiṭṭhānaṃ na

hoti, khīṇāsavassapi chaḷabhiññassa cetovasippattassa cetiye pāṭihīraṃ na hoti. Asati'pi

[PTS Page 310] [\q 310/] mahārāja pāṭihīre caritaṃ disvā suparisuddhaṃ okappetabbaṃ

niṭṭhaṃ gantabbaṃ saddahitabbaṃ 'suparinibbuto ayaṃ buddhaputto" ti.

"Sādhu bhante nāgasena! Evametaṃ tathā sampaṭicchāmī" ti.

Cetiyapāṭihīrapañho sattamo.

8. Dhammābhisamayapañho

1. "Bhante nāgasena, ye te sammā paṭipajjanti, tesaṃ sabbesaṃyeva dhammābhisamayo hoti,

udāhu kassaci hotī?" Ti.

"Kassaci mahārāja hoti, kassaci na hotī"tī.

"Kassa bhante hoti? Kassa na hotī?" Ti.

[SL Page 271] [\x 271/]

"Tiracchānagatassa mahārāja suppaṭipannassāpi dhammābhisamayo na hoti,

pettivisayūpapannassa micchādiṭṭhikassa kuhakassa mātughātakassa pitughātakassa

arahantaghātakassa saṅghabhedakassa lohituppādakassa theyyasaṃvāsakassa

titthiyapakkantakassa bhikkhunīdūsakassa terasannaṃ garukāpattīnaṃ aññataraṃ āpajjitvā

avuṭṭhitassa paṇḍakassa ubhatobyañjanakassa suppaṭipannassāpi dhammābhisamayo na

hoti. Yo'pi manussadaharako ūnakasattavassiko, tassa suppaṭinnassāpi dhammābhisamayo

na hoti. Imesaṃ kho mahārāja soḷasannaṃ puggalānaṃ suppaṭipannānampi

dhammābhisamayo na hotī" ti.

2. "Bhante nāgasena, ye te paṇṇarasa puggalā viruddhāyeva, tesaṃ dhammābhisamayohotu

vā mā vā hotu, atha kena kāraṇena manussadaharakassa ūnasattavassikassa

suppaṭipannassāpi dhammābhisamayo na hoti? Ettha tāva pañho bhavati. Nanu nāma

daharakassa na rāgo hoti, na doso hoti, na moho hoti, na māno hoti, na micchādiṭṭhi hoti,

na arati hoti, na kāmavitakko hoti, amissito kilesehi. So nāma daharako yutto ca patto ca

arahati ca cattāri saccāni ekapaṭivedhena paṭivijjhitunti?"

"Taññevettha mahārāja kāraṇaṃ, yenāhaṃ kāraṇena [PTS Page 311] [\q 311/] bhaṇāmi

'ūnasattavassikassa suppaṭipannassāpi dhammābhisamayo na hotī'ti. Yadi mahārāja

ūnasattavassiko rajanīye rajjeyya, dussanīye dusseyya, mohanīye mūyheyya, madanīye

majjeyya, diṭṭhiṃ vijāneyya, ratiñca aratiñca vijāneyya, kusalākusalaṃ vitakkeyya, bhaveyya

tassa dhammābhisamayo. Api ca mahārāja ūnakasattavassikassa cittaṃ abalaṃ dubbalaṃ

parittaṃ appaṃ thokaṃ mandaṃ avibhūtaṃ. Asaṅkhatā nibbānadhātu garukā bhārikā vipulā

mahatī. Ūnasattavassiko mahārāja tena dubbalena cittena parittakena mandena avibhutena

na sakkoti garukaṃ bhārikaṃ vipulaṃ mahatiṃ asaṅkataṃ nibbānadhātuṃ paṭivijjhītuṃ. Yathā

mahārāja sinerupabbatarājā garuko bhāriko vipulo mahanto, api nu kho taṃ mahārāja puriso

attano pākatikena thāmabalaviriyena sakkuneyya sinerupabbatarājānaṃ uddharitunti?"

"Na hi bhante" ti.

3. "Kena kāraṇena mahārājā?" Ti.

Dubbalatā bhante purisassa, mahantattā sinerupabbatarājassā"ti.

[SL Page 272] [\x 272/]

"Evameva kho mahārāja ūnasattavassikassa cittaṃ abalaṃ dubbalaṃ parittaṃ appaṃ thokaṃ

mandaṃ avibhūtaṃ asaṅkhatā nibbānadhātu garukaṃ bhārikā vipulā mahatī. Ūnasattavassiko

tena dubbalena cittena parittakena mandena avibhutena na sakkoti garukaṃ bhārikaṃ

vipulaṃ mahatiṃ asaṅkhataṃ nibbānadhātuṃ paṭivijjhituṃ tena kāraṇena ūnasattavassikassa

suppaṭipannassāpi dhammābhisamayo na hoti yathā vā pana mahārāja ayaṃ mahāpaṭhavī

dīghā āyatā puthulā vitthatā visālā vitthiṇṇā vipulā mahantī. Api nu kho taṃ mahārāja

mahāpaṭhaviṃ sakkā parittakena udakabindukena temetvā udakacikkhaballaṃ kātunti?".

Na hi bhante" ti.

4. "Kena kāraṇena mahārājā?" Ti.

"Parittattā bhante udakabindussa, mahantattā ca mahāpaṭhaviyā"ti.

"Evameva kho mahārāja ūnasattavassikassa cittaṃ [PTS Page 312] [\q 312/] abalaṃ

dubbalaṃ parittaṃ appaṃ thokaṃ mandaṃ avibhūtaṃ. Asaṅkhatā nibbānadhātu dīghā āyatā

puthulā vitthatā visālā vitthiṇṇā vipulā mahantī. Ūnasattavassiko tena dubbalena cittena

parittakena mandena avibhutena na sakkoti mahatiṃ asaṅkhataṃ nibbānadhātuṃ

paṭivijjhituṃ. Tena kāraṇena ūnasattavassikassasuppaṭipannassā'pi dhammābhisamayo na

hoti. Yathā vā pana mahārāja abaladubbalaparittaappathokamandaggi bhaveyya, api nu kho

mahārāja tāvatakena mandena agginā sakkā sadevake loke andhakāraṃ vidhametvā ālokaṃ

dassetunti?"

"Na hi bhante" ti.

"Kena kāraṇena mahārājā?" Ti.

"Mandattā bhante aggissa lokassa ca mahantattā"ti.

5. "Evameva kho mahārāja ūnasattavassikassa cittaṃ abalaṃ dubbalaṃ parittaṃ appaṃ thokaṃ

mandaṃ avibhūtaṃ. Mahatā ca avijjandhakārena pihitaṃ. Tassā dukkaraṃ ñāṇālokaṃ

dassayituṃ. Tena kāraṇena ūnasattavassikassa suppaṭipannassāpi dhammābhisamayo na

hoti. Yathā vā pana mahārāja āturo kiso aṇu parimitakāyo sālakakimi-155. Hatthināgaṃ

tidhāpahinnaṃ navāyātaṃ tivitthataṃ

------

155. Sālikakimi.

[SL Page 273] [\x 273/]

Dasapariṇāhaṃ aṭṭharatanikaṃ ṭhānāmupagataṃ disvā gilituṃ parikaḍḍheyya, api nu kho

so mahārāja sālakakimi sakkuṇeyya taṃ hatthināgaṃ gilitunti?"

"Na hi bhante"ti.

"Kena kāraṇena mahārājā?"Ti parittattā bhante sālakasarīrassa, mahantattā ca

hatthināgassā"ti.

"Evameva kho mahārāja ūnasattavassikassa cittaṃ abalaṃ dubbalaṃ parittaṃ appaṃ thokaṃ

mandaṃ avibhūtaṃ mahatī ca asaṅkhatā nibbānadhātu. So tena dubbalena cittena parittakena

mandena ahibhutena na sakkoti mahatiṃ asaṅkhataṃ nibbānadhātuṃ paṭivijjhituṃ. Tena

kāraṇena ūnasattavassikassa suppaṭipannassā'pi dhammābhisamayo na hoti" ti.

"Sādhu bhante nāgasena! Evametaṃ tathā sampaṭicchāmī" [PTS Page 313] [\q 313/] ti.

Dhammābhisamayapañho aṭṭhamo.

9. Nibbānassa adukkhamissabhāvapañho.

1. "Bhante nāgasena kiṃ ekantasukhaṃ nibbānaṃ? Udāhu dukkhena missanti?"

"Ekantasukhaṃ mahārāja nibbānaṃ. Dukkhena amissanti?.

"Na mayaṃ taṃ bhante vacanaṃ saddahāma ekantasukhaṃ nibbānanti. Evamettha mayaṃ

bhante nāgasena paccema 'nibbānaṃ dukkhena missanti. ' Kāraṇaṃ cettha upalabhāma

nibbānaṃ dukkhena missanti katamaṃ ettha kāraṇaṃ? Ye te bhante nāgasena nibbānaṃ

pariyesanti tesaṃ dissati kāyassa ca cittassa ca ātāpo paritāpo,

ṭhānacaṅkamanisajjāsayanāhārapariggaho, middhassa ca uparodho, āyatanānañca

patipīḷanaṃ, dhanadhaññapiyañātimittapajahanaṃ. Ye keci loke sukhitā sukhasamappitā te

sabbe'pi pañcahi kāmaguṇehi āyatane ramenti brūhenti

manāpikamanāpikabahuvidhasubhanimittena rūpena cakkhuṃ ramenti brūhenti

manāpikamanāpikagītavāditabahuvidhasubhanimittena saddena sotaṃ ramenti brūhenti.

Manāpikamanāpikapupphaphalapattatacamūlasārabahuvidhasubhanimittena gandhena

ghānaṃ ramenti brūhenti,

manāpikamanāpikakhajjabhojjaleyyapeyyasāyanīyabahuvidhasubhanimittena

[SL Page 274] [\x 274/]

Rasena jivhaṃ ramenti brūhenti,

manāpikamanāpikasaṇhasukhumamudumaddavabahuvidhasubhanimittena phassena kāyaṃ

ramenti brūhenti,

manāpikamanāpikakalyāṇapāpakasubhāsubhabahuvidhavitakkamanasikārena manaṃ

ramenti brūhenti. Tumhe taṃ cakkhusotaghānajivhākāyamanobrūhanaṃ hanatha upahanatha

jindatha upacchindatha rundhatha uparundhatha. Tena kāyo'pi paritappati, cittampi

paritappati, kāye paritatte kāyikaṃ dukkhaṃ vedanaṃ vediyati, citte paritatte cetasikaṃ

dukkhaṃ vedanaṃ vediyati. Nanu māgandiyo'pi paribbājako bhagavantaṃ garahamāno [PTS

Page 314] [\q 314/] evamāha bhunahano-156. Samaṇo gotamo'ti. Idametthakāraṇaṃ,

yenāhaṃ kāraṇena brūmi 'nibbānaṃ dukkhena missanti".

2. "Na hi mahārāja nibbānaṃ dukkhena missaṃ. Ekantasukhaṃ nibbānaṃ. Yampana tvaṃ

mahārāja brūsi nibbānaṃ dukkhanti, netaṃ dukkhaṃ nibbānaṃ nāma. Nibbānassa pana

sacchikiriyāya pubbabhāgo eso nibbānapariyesanaṃ etaṃ. Ekantasukhaṃ yeva mahārāja

nibbānaṃ, na dukkhena missaṃ. Tattha kāraṇaṃ vadāmi. Atthi mahārāja rājūnaṃ rajjasukhaṃ

nāmā?" Ti.

"Āma bhante. Atthi rājūnaṃ rajja sukhanti. Api nū kho taṃ mahārāja rajjasukhaṃ

dukkhenamissanti?".

"Na hi bhante"ti.

"Kissa pana te mahārāja rājāno paccante kupite tesaṃ paccantanissitānaṃ paṭisedhāya

amaccehi pariṇāyakehi bhaṭehi balatthehi parivutā pavāsaṃ gantvā

ḍaṃsamakasavātātapapatipīḷitā samavisame paridhāvanti mahāyuddhañca karonti

jīvitasaṃsayañca pāpuṇantī?" Ti.

"Netaṃ bhante nāgasena rajjasukhaṃ nāma. Rajjasukhassa pariyesanāya pubbabhāgo eso.

Dukkhena bhante nāgasena rājāno rajjaṃ pariyesitvā rajjasukhaṃ anubhavanti. Evaṃ bhante

nāgasena rajjasukhaṃ dukkhena amissaṃ. Aññaṃ taṃ rajjasukhaṃ aññaṃ dukkhanti".

"Evameva kho mahārāja ekantasukhaṃ nibbānaṃ na dukkhena missaṃ. Ye pana taṃ nibbānaṃ

pariyesanti, te kāyañca cittañca ātāpetvā ṭhānacaṅkamanisajjāsayanahāraṃ pariggahetvā

middhaṃ uparundhitvā āyatanāni patipīḷetvā kāyañca jīvitañca pariccajitvā dukkhena

nibbānaṃ pariyesitvā ekantasukhaṃ nibbānaṃ anubhavanti. Nihatapaccāmittā'va rājāno

rajjasukhaṃ anubhavanti. Evaṃ mahārāja ekantasukhaṃ nibbānaṃ na dukkhena missaṃ.

Aññaṃ nibbānaṃ aññaṃ dukkhaṃ. [PTS Page 315] [\q 315/]

-----

156. Bhunabhavavo (sī. Mu. )

[SL Page 275] [\x 275/]

3. Aparampi mahārāja uttariṃ kāraṇaṃ suṇohi 'ekantasukhaṃ nibbānaṃ na dukkhena

missaṃ, aññaṃ dukkhaṃ aññaṃ nibbānantī? Atthi mahārāja ācariyānaṃ sippavantānaṃ

sippasukhaṃ nāmā?"Ti.

"Āma bhante. Atthi ācariyānaṃ sippavantānaṃ sippasukhanti?"

Api nu kho taṃ masahārāja sippasukhaṃ dukkhena missanti?"

"Na hi bhante" ti.

"Kissa pana te mahārāja ācariyānaṃ abhivādanapaccuṭṭhānena

udakāharaṇagharasammajjatadantakaṭṭhamukhodakānuppadānena

ucchiṭṭhapaṭiggahaṇaucchādananahāpanapādaparikammena sakacittaṃ nikkhipitvā

paracittānuvattanenadukkhaseyyāya visamabhojanena kāyaṃ ātāpentī?" Ti.

"Netaṃ bhante nāgasena sippasukhaṃ nāma. Sippapariyesanāya pubbabhāgo eso. Dukkhena

bhante nāgasena ācariyā sippaṃ pariyesitvā sippasukhaṃ anubhavantī. Evaṃ bhante

nāgasena, aññaṃ sippasukhaṃ, aññaṃ dukkhantī"

"Evameva kho mahārāja ekantasukhaṃ nibbānaṃ na dukkhena missaṃ. Ye pana nibbānaṃ

pariyesanti te kāyañca jīvitañca ātāpetvā ṭhānacaṅkamanisajjāsayanahāraṃ pariggahetvā

middhaṃ uparundhitvā āyatanāni patipīḷetvā kāyañca jīvitañca pariccajitvā dukkhena

nibbānaṃ pariyesitvā ekantasukhaṃ nibbānaṃ anubhavanti, ācariyā viya sippasukhaṃ. Evaṃ

mahārāja ekantasukhaṃ nibbānaṃ na dukkhena missaṃ. Aññaṃ dukkhaṃ aññaṃ nibbānanti.

"

"Sādhu bhante nāgasena! Evametaṃ tathā sampaṭicchāmī" ti.

Nibbānassa adukkhamissabhāvapañho navamo.

10. Nibbāna pañho.

1. "Bhante nāgasena nibbānaṃ nibbānanti yaṃ vadesi, sakkā pana tassa nibbānassa rūpaṃ vā

saṇṭhānaṃ vā vayaṃ vā pamāṇaṃ vā opammena vā kāraṇena vā [PTS Page 316] [\q 316/]

hetunā vā nayena vā upadassetunti. "

"Appaṭibhāgaṃ mahārāja nibbānaṃ. Na sakkā nibbānassarūpaṃ vā saṇṭhānaṃ vā vayaṃ vā

pamāṇaṃ vā opammena vā kāraṇena vā hetunā vā nayena vā upadassetunti. "

[SL Page 276] [\x 276/]

"Etampahaṃ bhante nāgasena na sampaṭicchāmi yaṃ atthidhammassa nibbānassa rūpaṃ vā

saṇṭhānaṃ vā vayaṃ vā pamāṇaṃ vā opammena vā kāraṇena vā hetunā vā nayena vā

appaññāpanaṃ. Kāraṇena maṃ saññāpehī" ti.

"Hotu mahārāja. Kāraṇena taṃ saññapessāmi atthi mahārāja mahāsamuddo nāmā?" Ti.

"Āma bhante. Attheso mahāsamuddo"ti.

"Sace taṃ mahārāja koci evaṃ puccheyya: 'kittakaṃ mahārāja mahāsamudde udakaṃ? Kati

pana te sattā ye mahāsamudde paṭivasantī?'Ti evaṃ puṭṭho tvaṃ mahārāja kinti tassa

byākareyyāsī?" Ti.

"Sace maṃ bhante koci evaṃ puccheyya 'kittakaṃ mahārāja mahāsamudde udakaṃ? Kati pana

te sattā ye mahāsamudde paṭivasantī?'Ti, tamahaṃ bhante evaṃ vadeyyaṃ 'apucchaṃ maṃ

tvaṃ amho purisa pucchasi, nesā pucchā kenaci pucchitabbā, ṭhapanīyo eso pañho,

avibhatto lokakkhāyikehi mahāsamuddo, na sakkā mahāsamudde udakaṃ parimiṇituṃ sattā

vā ye tattha vāsamupagatā'ti. Evāhaṃ bhante tassa paṭivacanaṃ dadeyyanti. "

2. "Kissa pana tvaṃ mahārāja atthidhamme mahāsamudde evaṃ paṭivacanaṃ dadeyyāsi,

nanu vigaṇetvā tassa ācikkhitabbaṃ 'ettakaṃ mahāsamudde udakaṃ, ettakā ca sattā

mahāsamudde paṭivasantī'ti?"

"Na sakkā bhante avisayo eso pañho" ti.

"Yathā mahārāja atthidhammeyeva mahāsamudde na sakkā udakaṃ parigaṇetuṃ sattā vā ye

tattha vā samupagatā, evameva kho mahārāja atthidhammasseva nibbānassa na sakkā rūpaṃ

vā saṇṭhānaṃ vā vayaṃ vā pamāṇaṃ vā opammena [PTS Page 317] [\q 317/] vā

kāraṇena vā hetunā vā nayena vā upadassetuṃ. Vigaṇeyya mahārāja iddhimā

cotovasippatto mahāsamudde udakaṃ, tatrāsaye ca satte nattheva so iddhimā cetovasippatto

sakkuneyya nibbānassa rūpaṃ vā saṇṭhānaṃ vā vayaṃ vā pamāṇaṃ vā opammena vā

kāraṇena vā hetunā vā nayena vā upadassetuṃ.

3. Aparampi mahārāja uttariṃ kāraṇaṃ suṇohi atthidhammasseva nibbānassa na sakkā

rūpaṃ vā saṇṭhānaṃ vā vayaṃ vā pamāṇaṃ vā opammena vā kāraṇena vā hetunā vā

nayena vā upadassayitunti atthi mahārāja devesu arūpakāyikā nāma devā?"Ti.

[SL Page 277] [\x 277/]

"Āma bhante. Sūyati 'atthi devesu arūpakāyikā nāma devā?"Ti.

"Sakkā pana mahārāja tesaṃ arūpakāyikānaṃ devānaṃ rūpaṃ vā saṇṭhānaṃ vā vayaṃ vā

pamāṇaṃ vā opammena vā kāraṇenavā hetunā vā nayena vā upadassetunti?"

"Na hi bhante"ti.

"Tena hi mahārāja natthi arūpakāyikā devā?"Ti.

"Atthi bhante arūpakāyikā devā. Na ca sakkā tesaṃ rūpaṃ vā saṇṭhānaṃ vā vayaṃvā

pamāṇaṃ vā opammena vā kāraṇena vā hetunā vā nayena vā upadassetunti. "

"Yathā mahārāja atthisattānaṃyeva arūpakāyikānaṃ devānaṃ na sakkā rūpaṃ vā saṇṭhānaṃ

vā vayaṃ vā pamāṇaṃ vā opammena vā kāraṇena vā hetunā vā nayena vā upadassetuṃ,

evameva kho mahārāja atthidhammasseva nibbānassa na sakkā rūpaṃ vā saṇṭhānaṃ vā

vayaṃ vā pamāṇaṃ vā upammena vā kāraṇena vā hetunā vā nayena vā upadassetunti. "

4. "Bhante nāgasena hoti ekantasukhaṃ nibbānaṃ na ca sakkā tassa rūpaṃ vā saṇṭhānaṃ vā

vayaṃ vā pamāṇaṃ vā opammena vā kāraṇena vā hetunā vā nayena vā upadassetuṃ. Atthi

pana bhante nibbānassa guṇaṃ aññehi anupaviṭṭhaṃ kiñci opammanidassanamattanti. "

"Sarūpato mahārāja natthi. Guṇato pana sakkā kiñci [PTS Page 318] [\q 318/]

opammanidassanamattaṃ upadassetunti. "

"Sādhu bhante nāgasena yathāhaṃ labhāmi nibbānassa guṇato'pi ekadesaparidīpanamattaṃ,

tathā sīghaṃ brūhi nibbāpehi me hadayapariḷāhaṃ vinayasītalamadhuravacanamālutenā"ti.

5. "Padumassa mahārāja eko guṇo nibbānaṃ anuppaviṭṭho, udakassa dve guṇā, agadassa

tayo guṇā, mahāsamuddassa cattāro guṇā, bhojanassa pañca guṇā, ākāsassa dasa guṇā,

maṇiratanassa tayo guṇā, lohitacandanassa tayo guṇā, sappimaṇḍassa tayo guṇā,

girisikharassa pañca guṇā nibbānaṃ anuppaviṭṭhā"ti.

6. "Bhante nāgasena, 'padumassa eko guṇo nibbānaṃ anuppaviṭṭho'ti yaṃ vadesi, katamo

padumassa eko guṇo nibbānaṃ anuppaviṭṭho?"Ti.

[SL Page 278] [\x 278/]

"Yathā mahārāja padumaṃ anupalittaṃ udakena, evameva kho mahārāja nibbānaṃ

sabbakilesehi anupalittaṃ. Ayaṃ mahārāja padumassa eko guṇo nibbānaṃ anuppaviṭṭho"ti.

"Bhante nāgasena udakassa dve guṇā nibbānaṃ anuppaviṭṭhā'ti yaṃ vadesi, katame

udakassa dve guṇā nibbānaṃ anuppaviṭṭhā?"Ti.

"Yathā mahārāja udakaṃ sītaṃla sabbakilesapariḷāhanibbānapanaṃ, evameva kho mahārāja

nibbānaṃ sītalaṃ pariḷāhanibbāpanaṃ. Ayaṃ mahārāja udakassa paṭhamo guṇo nibbānaṃ

anuppaviṭṭho. Punacaparaṃ mahārāja udakaṃ kilannatasitapipāsitaghammāhitattānaṃ

janapasupajānaṃ pipāsāvinayanaṃ, evameva kho mahārāja nibbānaṃ kāmataṇhā -

bhavataṇhā - vibhavataṇhā- pipāsāvinayanaṃ. Ayaṃ mahārāja udakassa dutiyo guṇo

nibbānaṃ anuppaviṭṭho. Ime kho mahārāja udakassa dve guṇā nibbānaṃ anuppaviṭṭhā"ti.

7. "Bhante nāgasena, 'agadassa tayo guṇā nibbānaṃ anuppaviṭṭhā'ti yaṃ vadesi, katame

agadassa tayo guṇā [PTS Page 319] [\q 319/] nibbānaṃ anuppaviṭṭhā?"Ti.

"Yathā mahārāja agado visapīḷitānaṃ sattānaṃ paṭisaraṇaṃ, evameva kho mahārāja

nibbānaṃ kiḷesavisapīḷitānaṃ sattānaṃ paṭisaraṇaṃ. Ayaṃ mahārāja agadassa paṭhamo

guṇo nibbānaṃ anuppaviṭṭho. Punacaparaṃ mahārāja agado rogānaṃ antakaro, evameva

kho mahārāja nibbānaṃ sabbadukkhānaṃ antakaraṃ. Ayaṃ mahārāja agadassa dutiyo guṇo

nibbānaṃ anuppaviṭṭho. Punacaparaṃ mahārāja agado amataṃ. Evameva kho mahārāja

nibbānaṃ amataṃ ayaṃ mahārāja agadassa tatiyo guṇo nibbānaṃ anuppaviṭṭho. Ime kho

mahārāja agadassa tayo guṇā nibbānaṃ anuppaviṭṭhā" ti.

8. "Bhante nāgasena, 'mahāsamuddassa cattāro guṇā nibbānaṃ anuppaviṭṭhā'ti yaṃ vadesi,

katame mahāsamuddassa cattāro guṇā nibbānaṃ anupaviṭṭhā?" Ti.

"Yathā mahārāja mahāsamuddo suñño sabbakuṇapehi, evameva kho mahārāja nibbānaṃ

suññaṃ sabbakilesakuṇapehi. Ayaṃ mahārāja mahāsamuddassa paṭhamo guṇo nibbānaṃ

anuppaviṭṭho. Punacaparaṃ mahārāja mahāsamuddo mahanto anorapāro na pūrati

sabbasavantīhi. Evameva kho mahārāja nibbānaṃ mahantaṃ anorapāraṃ, na pūrati

sabbasattehi. Ayaṃ mahārāja mahāsamuddassa dutiyo guṇo nibbānaṃ anuppaviṭṭho.

Punacaparaṃ mahārāja

[SL Page 279] [\x 279/]

Mahāsamuddo mahantānaṃ bhūtānaṃ āvāso evameva kho mahārāja nibbānaṃ mahantānaṃ

arahantānaṃ vimalakhīṇāsavabalappattavasī. Bhūtamahābhūtānaṃ āvāso. Ayaṃ mahārāja

mahāsamuddassa tatiyo guṇo nibbānaṃ anuppaviṭṭho. Punacaparaṃ mahārāja

mahāsamuddo aparimitavividhavipulavīcipupphasaṃkusumito evameva kho mahārāja

nibbānaṃ aparimitavividhavipulaparisuddhavijjāvimuttipupphasaṃkusumitaṃ. Ayaṃ

mahārāja mahāsamuddassa catuttho guṇo nibbānaṃ anuppaviṭṭho. Ime kho mahārāja

mahāsamuddassa cattāro guṇā nibbānaṃ anuppaviṭṭā"ti. [PTS Page 320] [\q 320/]

"Bhante nāgasena, 'bhojanassa pañca guṇā nibbānaṃ anuppaviṭṭhā'ti yaṃ vadesi, katame

bhojanassa pañca guṇā nibbānaṃ anuppaviṭṭhā'ti yaṃ vadesi, katame bhojanassa pañca

guṇā nibbānaṃ anuppaviṭṭhā?" Ti.

"Yathā mahārāja bhojanaṃ sabbasattānaṃ āyudhāraṇaṃ, evameva kho mahārāja nibbāṇaṃ

sacchikataṃ jarāmaraṇanāsanato āyudhāraṇaṃ. Ayaṃ mahārāja bhojanassa paṭhamoguṇo

nibbānaṃ anuppaviṭṭho. Punacaparaṃ mahārāja bhojanaṃ sabbasattānaṃ balavaḍḍhanaṃ.

Evameva kho mahārāja nibbānaṃ sacchikataṃ sabbasattānaṃ iddhibalavaḍḍhanaṃ ayaṃ

mahārāja bhojanassa dutiyo guṇo nibbānaṃ anuppaviṭṭho. Punacaparaṃ mahārāja bhojanaṃ

sabbasattānaṃ vaṇṇajananaṃ. Evameva kho mahārāja nibbānaṃ sacchikataṃ sabbasattānaṃ

guṇavaṇṇajananaṃ. Ayaṃ mahārāja bhojanassa tatiyo guṇo nibbānaṃ anuppaviṭṭho.

Punacaparaṃ mahārāja bhojanaṃ sabbasattānaṃ darathavūpasamanaṃ. Evameva kho

mahārāja nibbānaṃ sacchikataṃ sabbasattānaṃ sabbakilesadarathavūpasamanaṃ. Ayaṃ

mahārāja bhojanassa catuttho guṇo nibbānaṃ anuppaviṭṭho. Punacaparaṃ mahārāja

bhojanaṃ sabbasattānaṃ jighacchādubbalyapaṭivinodanaṃ. Evameva kho mahārāja nibbānaṃ

sacchikataṃ sabbasattānaṃ sabba-dukkha-jighacchā-dubbalya-paṭivinodanaṃ. Ayaṃ mahārāja

bhojanassa pañcamo guṇo nibbānaṃ anuppaviṭṭho. Ime kho mahārāja bhojanassa pañca

guṇā nibbānaṃ anuppaviṭṭhā" ti.

"Bhante nāgasena, ākasassa dasa guṇā nibbānaṃ anuppaviṭṭhā'ti yaṃ vadesi, katame

ākāsassa dasa guṇā nibbānaṃ anuppaviṭṭhā?"Ti.

"Yathā mahārāja ākāso na jāyati na jīyati na mīyati na cavati na uppajjati,

dūppasahoacoraharaṇo anissito vihagagamano nirāvarano ananto, [PTS Page 321] [\q 321/]

evameva kho mahārāja

[SL Page 280] [\x 280/]

Nibbānaṃ na jāyati na mīyati na cavati na uppajjati, duppasahaṃ acoraharaṇaṃ anissitaṃ

ariyagamanaṃ nirāvaraṇaṃ anantaṃ. Ime kho mahārāja ākāsassa dasa guṇā nibbānaṃ

anuppaviṭṭhā" ti.

"Bhante nāgasena, 'maṇiratanassa tayo guṇā nibbānaṃ anuppaviṭṭhā'ti yaṃ vadesi, katame

maṇiratanassa tayo guṇā nibbānaṃ anuppaviṭṭhā"ti.

"Yathā mahārāja maṇiratanaṃ kāmadadaṃ, evameva kho mahārāja nibbānaṃ kāmadadaṃ.

Ayaṃmahārāja maṇiratanassa paṭhamo guṇo nibbānaṃ anuppaviṭṭho. Punacaparaṃ

mahārāja maṇiratanaṃ hāsakaraṃ. Evameva kho mahārāja nibbānaṃ hāsakaraṃ. Ayaṃ

mahārāja maṇiratanassa dutiyo guṇo nibbānaṃ anuppaviṭṭho. Punacaparaṃ mahārāja

maṇiratanaṃ ujjejātatthakaraṃ. Evameva kho mahārāja nibbānaṃ ujjotatthakaraṃ. Ayaṃ

mahārāja maṇiratanassa tatiyo guṇo nibbānaṃ anuppaviṭṭho. Ime kho mahārāja

maṇiratanassa tayo guṇā nibbānaṃ anuppaviṭṭhā"ti.

"Bhante nāgasena, 'lohitacandanassa tayo guṇā nibbānaṃ anuppaviṭṭhā'ti yaṃ vadesi,

katame lohitacandanassa tayo guṇā nibbānaṃ anuppaviṭṭhā?" Ti.

"Yathā mahārāja lohitacandanaṃ dullabhaṃ, evameva kho mahārāja nibbānaṃ dullabhaṃ.

Ayaṃ mahārāja lohitacandanassa paṭhamo guṇo nibbānaṃ anuppaviṭṭho. Puna ca paraṃ

mahārāja lohitacandanaṃ asamasugandhaṃ, evameva kho mahārāja nibbānaṃ

asamasugandhaṃ. Ayaṃ mahārāja lohitacandassa dutiyo guṇo nibbānaṃ anuppaviṭṭho.

Puna ca paraṃ mahārāja lohitacandanaṃ sajjanapasatthaṃ. Evameva kho mahārāja nibbānaṃ

ariyajanapasatthaṃ. Ayaṃ mahārāja lohicandanassa tatiyo guṇo nibbānaṃ anuppaviṭṭho. Ime

kho mahārāja lohitacandanasasa tayo guṇā nibbānaṃ anuppaviṭṭhā"ti. [PTS Page 322] [\q

322/]

"Bhante nāgasena, 'sappimaṇḍassa tayo guṇā nibbānaṃ anuppaviṭṭhā'ti yaṃ vadesi, katame

sappimaṇḍassa tayo guṇā nibbānaṃ anuppaviṭṭhā?"Ti.

Yathā mahārāja sappimaṇḍo vaṇṇasampanno, evameva kho mahārāja nibbānaṃ

guṇavaṇṇasampannaṃ. Ayaṃ mahārāja sappimaṇḍassa paṭhamo guṇo nibbānaṃ

anuppaviṭṭho. Punacaparaṃ mahārāja sappimaṇḍo gandhasampanno. Evameva kho

mahārāja nibbānaṃ sīlagandhasampannaṃ. Ayaṃ mahārāja sappimaṇḍassa dutiyo guṇo

nibbānaṃ anuppaviṭṭho puna ca paraṃ mahārāja sappimaṇḍo

[SL Page 281] [\x 281/]

Rasasampanno, evameva kho mahārāja nibbānaṃ rasasampannaṃ. Ayaṃ mahārāja

sappimaṇḍassa tatiyo guṇo nibbānaṃ anuppaviṭṭho. Ime kho mahārāja sappimaṇḍassa

tayo guṇā nibbānaṃ anuppaviṭṭhā" ti.

"Bhante nāgasena, 'girisikharassa pañca guṇā nibbānaṃ anuppaviṭṭhā'ti yaṃ vadesi, katame

girisikharassa pañca guṇā nibbānaṃ anuppaviṭṭhā?"Ti.

"Yathā mahārāja girisikharaṃ accuggataṃ, evameva kho mahārāja nibbānaṃ accuggataṃ.

Ayaṃ mahārāja girisikharassa paṭhamo guṇo nibbānaṃ anuppaviṭṭho. Puna ca paraṃ

mahārāja girisikharaṃ acalaṃ, evameva kho mahārāja nibbānaṃ acalaṃ. Ayaṃ mahārāja

girisikharassa dutiyo guṇo nibbānaṃ anuppaviṭṭho puna ca paraṃ mahārāja girisikharaṃ

dūradhirohaṃ. Evameva kho mahārāja nibbānaṃ dūradhirohaṃ sabbakilesānaṃ. Ayaṃ

mahārāja girisikharassa tatiyo guṇo nibbānaṃ anuppaviṭṭho. Puna ca paraṃ mahārāja

girisikharaṃ sabbabījānaṃ avirūhaṇaṃ. Evameva kho mahārāja nibbānaṃ sabbakilesānaṃ

avirūhanaṃ. Ayaṃ mahārāja girisikharassa catuttho guṇo nibbānaṃ anuppaviṭṭho puna ca

paraṃ mahārāja girisikharaṃ anunayapaṭighavippamuttaṃ, evameva kho mahārāja nibbānaṃ

anunayapaṭighavippamuttaṃ. Ayaṃ mahārāja girisikharassa pañcamo guṇo nibbānaṃ

anuppaviṭṭho. [PTS Page 323] [\q 323/] ime kho mahārāja girisikharassa pañca guṇā

nibbānaṃ anuppaviṭṭhā"ti.

"Sādhu bhante nāgasena! Evametaṃ tathā sampaṭicchāmī" ti.

Nibbānarūpasaṇṭhānapañho dasamo.

11. Nibbānasacchikaraṇapañho.

1. "Bhante nāgasena, tumhe haṇatha 'nibbānaṃ na atītaṃ, na anāgataṃ, na paccuppannaṃ, na

uppannaṃ, na anuppannaṃ na uppādanīya'nti. Idha bhante nāgasena yokoci sammā

paṭipanno nibbānaṃ sacchikaroti, so uppannaṃ sacchikaroti? Udāhu uppādetvā

sacchikarotī"?Ti.

"Yo koci mahārāja sammā paṭipanno nibbānaṃ sacchikaroti, so na uppannaṃ sacchikaroti, na

uppādetvā sacchikaroti. Api ca mahārāja atthesā nibbānadhātu, yaṃ so sammā paṭipanno

sacchikarotī" ti.

[SL Page 282] [\x 282/]

"Mā bhante nāgasena, imaṃ pañhaṃ paṭicchannaṃ katvā dīpehi. Vivaṭaṃ pākaṭaṃ katvā

dīpehi. Chandajāto ussāhajāto yaṃ te sikkhitaṃ. Taṃ sabbaṃ etthevākirāhi. Etthāyaṃ jano

sammūḷho vimatijāto saṃsayapakkhanno-157. Bhindetaṃ antodosasallanti. "

2. "Atthesā mahārāja nibbānadhātu santā sukhā paṇitā. Taṃ sammāpaṭipanno jinānusatthiyā

saṅkhāre sammasanto paññāya sacchikaroti. Yathā mahārāja antevāsiko ācariyānusatthiyā

vijjaṃ paññāya sacchikaroti, evameva kho mahārāja sammā paṭipanno jinānusatthiyā

paññāya nibbānaṃ sacchikarotī" ti.

"Kathampana nibbānaṃ daṭṭhabbanti?".

"Anītito nirupaddavato abhayato khemato santato sukhato sātato paṇītato sucito sītalato

daṭṭhabbaṃ. Yathā mahārāja puriso bahukaṭṭhapuñjena jalitakaṭhitena agginā ḍayhamāno

vāyāmena tato muccitvā niraggikokāsaṃ [PTS Page 324] [\q 324/] pavisitvā tattha

paramasukhaṃ labheyya, evameva kho mahārāja yo sammā paṭipanno, so

yonisomanasikārena vyapagatatividhaggisantāpaṃ paramasukhaṃ nibbānaṃ sacchikaroti.

Yathā mahārāja aggi evaṃ tividhaggi daṭṭhabbo. Yathā aggigato puriso evaṃ

sammāpaṭipanno daṭṭhabbo. Yathā niraggikokāso evaṃ nibbānaṃ daṭṭhabbaṃ.

3. Yathā vā pana mahārāja puriso ahikukkuramanussakuṇapasarīravalañjakoṭṭhāsarāsigato

kuṇapajaṭājaṭitantaramanuppaviṭṭhovāyāmena tato muccitvā nikkuṇapokāsaṃ pavisitvā

tattha paramasukhaṃ labheyya, evameva kho mahārāja yo sammā paṭipanno, so yoniso

manasikārena vyapagatakilesakuṇapaṃ paramasukhaṃ nibbānaṃ sacchikaroti. Yathā

mahārāja kuṇapaṃ, evaṃ pañcakāmaguṇā daṭṭhabbā. Yathā kuṇapagato puriso, evaṃ

sammā paṭipanno daṭṭhabbo yathā nikkuṇapokāso, evaṃ nibbānaṃ daṭṭhabbaṃ.

Yathā vā pana mahārāja puriso bhīto tasito kampito viparītavibbhantacitto vāyāmena tato

muccitvā daḷhaṃ thiramacalamabhayaṭṭhānaṃ pavisitvā tattha paramasukhaṃ labheyya,

evameva kho mahārāja yo sammā paṭipanno so yoniso manasikārena

vyapagatabhayasantāsaṃparamasukhaṃ nibbānaṃ sacchikaroti. Yathā mahārāja bhayaṃ, evaṃ

jātijarāvyādhimaraṇaṃ paṭicca aparāparaṃ pavattabhayaṃ daṭṭhabbaṃ. Yathā bhīto puriso,

evaṃ sammā paṭipanno daṭṭhabbo. Yathā abhayaṭṭhānaṃ, evaṃ nibbānaṃ daṭṭhabbaṃ.

------

157. Saṃsayapakkhando (ma)

[SL Page 283] [\x 283/]

Yathā vā pana mahārāja puriso kiliṭṭhamalinakalalakaddamadese patito vāyāmena taṃ

kalalakaddamaṃ. Apavāhetvā parisuddhavimaladesamupagantvā tattha paramasukhaṃ

labheyya, evamevakho mahārāja yo sammā paṭipanno so yonisomanasikārena

vyapagatakilesamalakaddamaṃ paramasukhaṃ nibbānaṃ sacchikaroti yathā mahārāja kalalaṃ

evaṃ [PTS Page 325] [\q 325/] lābhasakkārasiloko daṭṭhabbo yathā kalalagato puriso

evaṃ sammā paṭipanno daṭṭhabbo. Yathā parisuddhavimaladeso evaṃ nibbānaṃ

daṭṭhabbaṃ. "

4. "Tañca pana bhante nibbānaṃ sammā paṭipanno kitti sacchikarotī?" Ti.

"Yo so mahārāja sammā paṭipanno so saṅkhārānaṃ pavattaṃ sammasati. Pavattaṃ

sammasamāno tattha jātiṃ passati jaraṃ passati, vyādhiṃ passati, maranaṃ passati, na tattha

kiñci sukhaṃ sātaṃ passati, ādito'pi majjhato'pi pariyosānato'pi so tattha na kiñci

gayahūpagaṃ passati.

Yathā mahārāja puriso divasasnatatte ayoguḷe jalite tatte kaṭhite ādito'pi majjhato'pi

pariyosānato'pi na kiñci gayahūpagaṃ padesaṃ passati, evameva kho mahārāja yo

saṅkhārānaṃ pavattaṃ sammasati, so pavattaṃ sammasamāno tattha jātiṃ passati, jaraṃ

passati, vyādhiṃ passati, maraṇaṃ passati, na tattha kiñci sukhaṃ sātaṃ passati, ādito'pi

majjhato'pi pariyosānato'pi na kiñci gayhūpagaṃ passati. Tassa gayhūpagaṃapassantassa citte

arati saṇṭhāti, kāyasmiṃ ḍāho okkamati. So attāṇo asaraṇoasaraṇībhuto bhavesu

nibbindati. Yathā mahārāja puriso jalitajālaṃ mahantaṃ aggikkhandhaṃ paviseyya. So tattha

attāṇo asaraṇo asaraṇībhuto aggimhi nibbindeyya, evameva kho mahārāja tassa

gayhūpagaṃ apassantassa citte arati saṇṭhāti, kāyasmiṃ ḍāho okkamati, so attāno asaraṇo

asaraṇībhuto bhavesu nibbindati. Tassa pavatte bhayadassāvissa evaṃ cittaṃ

uppajjati'santattaṃ kho panetaṃ pavattaṃ ādittaṃ sampajjalitaṃ bahudukkhaṃ bahūpāyāsaṃ.

Yadi koci labhetha appavattaṃ, etaṃ santaṃ etaṃ paṇitaṃ yadidaṃ sabbasaṅkhārasamatho

sabbupadhipaṭinissaggo taṇhakkhayo virāgo nirodho nibbāna'nti. Iti hidaṃ tassa appavatte

cittaṃ pakkhandati [PTS Page 326] [\q 326/] pasīdati pahaṃsati-158. Tussati-159.

'Paṭiladdhaṃ kho me nissaraṇanti. ' Yathā mahārāja puriso vippanaṭṭho videsapakkhanno

nibbāhanamaggaṃ disvā tattha pakkhandati pasīdati pahaṃsati tussati 'paṭiladdho me

nibbāhanamaggo'ti, evameva kho mahārāja pavatte bhayadassāvissa appavatte cittaṃ

pakkhandati

158. Pahaṃsayati (ma), pahaṃsīyati (sī. Mu. ) 159. Tusayati (ma, ) kuhīyati (sī. Mu. )

[SL Page 284] [\x 284/]

Pasīdati pahaṃsati tussati 'paṭiladdhaṃ kho me nissaraṇanti' so appavattāya maggaṃ

āyūhati gavesati bhāveti bahulīkaroti tassa tadatthaṃ sati santiṭṭhati, tadatthaṃ viriyaṃ

santiṭṭhati, tadatthaṃ pīti santiṭṭhati. Tassa taṃ cittaṃ aparāparaṃ manasikaroto pavattaṃ

samatikkamitvā appavattaṃ okkamati appavattamanuppatto mahārāja sammā paṭipanno

nibbānaṃ sacchikarotīti vuccatī" ti.

"Sādhu bhante nāgasena! Evametaṃ tathā sampaṭicchāmī" ti.

Nibbānasacchikaraṇapañho ekādasamo.

12. Nibbānasannihitapañho

1. "Bhante nāgasena, atthi so padeso puratthimāya vā disāya dakkhiṇāya vā disāya uttarāya

vā disāya uddhaṃ vā adho vā tiriyaṃ vā yattha nibbānaṃ santihitanti?".

"Natthi mahārāja so padeso puratthimāya vā disāya dakkhiṇāya vā disāya pacchimāya vā

disāya uttarāya vā disāya uddhaṃ vā adho vā tiriyaṃ vā yattha nibbānaṃ sannihitanti. "

"Yadi bhante nāgasena natthi nibbānassa sannihitokāso, tena hi natthi nibbānaṃ, yesañca taṃ

nibbānaṃ sacchikataṃ tesampi sacchikiriyā micchā. Kāraṇaṃ tattha vakkhāmi: yathā bhante

nāgasena mahiyā dhañkdūṭṭhānaṃ khettaṃ atthi, gandhuṭṭhānaṃ pupphaṃ atthi,

pupphūṭṭhānaṃ gumbo atthi, phaluṭṭhānaṃ rukkho atthi, ratanuṭṭhānaṃ ākaro atthi, tattha

yo koci yaṃ yaṃ icchati, so tattha gantvā taṃ taṃ harati. Evameva kho bhante nāgasena [PTS

Page 327] [\q 327/] yadi nibbānaṃ atthi, tassa nibbānassa uṭṭhānokāso'pi icchitabbo

yasmāca kho bhante nāgasena nibbānassa uṭṭhānokāso natthi, tasmā natthi nibbānanti

brūmi. Yesañca nibbānaṃ sacchikataṃ tesampi sacchikiriyā micchā"ti.

2. "Natthi mahārāja nibbānassa sannihitokāso. Atthi cetaṃ nibbānaṃ. Sammā paṭipanno

yoniso manasikārena nibbānaṃ sacchikaroti. Yathā pana mahārāja atthi aggi nāma, natthi

tassa sannihatākāso, dve kaiṭṭhāni saṅghaṭṭento aggiṃ adhigacchati, evameva kho mahārāja

atthi nibbānaṃ, natthi tassa sannihitokāso. Sammāpaṭipanno yoniso manasikārena nibbānaṃ

sacchikaroti.

[SL Page 285] [\x 285/]

3. Yathā vā pana mahārāja atthi sattaratanāni nāma, seyyathīdaṃ cakkaratanaṃ hatthiratanaṃ

assaratanaṃ maṇiratanaṃ itthiratanaṃ gahapatiratanaṃ pariṇāyakaratanaṃ, na ca tesaṃ

ratanānaṃ sannihitokāso atthi, khattiyassa pana sammā paṭipannassa paṭipattibalena tāni

ratanāni upagacchanti, evameva kho mahārāja atthi nibbānaṃ, natthi tassa sannihitokāso,

sammā paṭipanno yoniso manasikārena nibbānaṃ sacchikarotī" ti.

4. "Bhante nāgasena, nibbānassa sannihitokāso mā hoti. Atthi pana taṃ ṭhānaṃ, yattha ṭhito

sammā paṭipanno nibbānaṃ sacchikarotī?"Ti.

"Āma mahārāja, atthi taṃ ṭhānaṃ yattha ṭhito sammā paṭipanno nibbānaṃ sacchikarotī"ti.

"Katamaṃ pana bhante taṃ ṭhānaṃ yattha ṭhito sammā paṭipanno nibbānaṃ sacchikarotī?"

Ti.

"Sīlaṃ mahārāja ṭhānaṃ. Sīle patiṭṭhito yoniso manasikaronto sakayavane'pi cīnavilāte'pi

alasande'pi nikumbe'pi kāsikosale'pi kasmīre'pi gandhāre'pi nagamuddhanipi brahmaloke'pi

yattha katthaci'pi ṭhito sammā paṭipanno nibbānaṃ sacchikaroti.

Yathā mahārāja yo koci [PTS Page 328] [\q 328/] cakkhumā puriso sakayavane'pi

cīnavilāte'pi alasande'pi nikumbe'pi kāsikosalesu'pi kasmīre'pi gandhāre'pi

nagamuddhani'pi brahmaloke'pi yattha katthaci'pi ṭhito ākāsaṃ passati, evameva kho

mahārāja sīle patiṭṭhito yoniso manasikaronto sakayavane'pi cīnavilāte'pi alasande'pi

nikumbe'pi kāsikosale'pi kasmīre'pi gandhāre'pi nagamuddhani pi brahmaloke'pi yattha

katthaci'pi ṭhito sammā paṭipanno nibbānaṃ sacchikaroti.

Yathā vā pana mahārāja sakayavane'pi cīnavilāte'pi alasande'pi nikumbe'pi kāsikosale'pi

kasmīre'pi gandhāre'pi nagamuddhani pi brahmaloke'pi yattha katthaci'pi ṭhitassa

pubbadisā atthi, evameva kho mahārāja sīle patiṭṭhitassa yoniso manasikarontassa

sakayavane'pi cīnavilāte'pi alasande'pi nikumbe'pi kāsikosale'pi kasmīre'pi gandhāre'pi

nagamuddhani pi brahmaloke'pi yattha katthaci'pi ṭhitassa sammā paṭipinnassa atthi

nibbānasacchikiriyā" ti.

"Sādhu bhante nāgasena! Desitaṃ tayā nibbānaṃ, desitā nibbānasacchikiriyā,

parikkhatāsīlaguṇā, dassitā sammāpaṭipatti, ussāpito dhammaddhajo, saṇṭhapitā

dhammanetti, avañjho suppayuttānaṃ sammappayogo evametaṃ gaṇivarapavara, tathā

sampaṭicchāmī"ti. [PTS Page 329] [\q 329/]

Nibbānasannihitapañho bārasamo

Vessantaravaggo tatiyo.

(Imasmiṃ vagge bārasa pañhā)

[SL Page 286] [\x 286/]

4. Anumānavaggo

Anumānapañho

1. Atha kho milindo rājā yenāyasmā nāgaseno tenupasaṅkami. Upasaṅkamitvā āyasmantaṃ

nāgasenaṃ abhivādetvā ekamantaṃ nisīdi. Ekamantaṃ nisinno kho milindo rājā ñātukāmo,

sotukāmo, dhāretukāmo, ñāṇālokaṃ daṭṭhukāmo, aññāṇaṃ bhinditukāmo, ñāṇālokaṃ

uppādetukāmo adhimattaṃ dhitiñca ussāhañca satiñca sampajaññañca upaṭṭhapetvā

āyasmantaṃ nāgasenaṃ etadavoca:

2. "Bhante nāgasena, kimpana buddho tayā diṭṭho?"Ti.

"Na hi mahārājā" ti.

"Kimpana te ācariyehi buddho diṭṭho?"Ti.

"Na hi mahārājā" ti.

"Bhante nāgasena, na kira tayā buddho diṭṭho, na pi kira te ācariyehi buddho diṭṭho. Tena

hi bhante nāgasena natthi buddho. Na hettha buddho paññāyatī" ti.

"Atthi pana te mahārāja pubbakā khattiyā ye te tavakhattiyavaṃsassa pubbaṅgamā?"Ti.

"Āma bhante. Ko saṃsayo? Atthi pubbakā khattiyā, ye mama khattiyavaṃsassa

pubbaṅgamā"ti.

"Diṭṭhapubbā tayā maharāja, pubbakā khattiyā?" Ti.

"Na hi bhante" ti.

"Ye pana taṃ mahārāja anusāsanti purohitā senāpatayo akkhadassā mahāmattā, tehi pubbakā

khattiyā diṭṭhapubbā?"Ti.

"Na hi bhante" ti.

"Yadi pana te mahārāja pubbakā khattiyā na diṭṭhā, nāpi kira te anusāsakehi

pubbakākhattiyā diṭṭhā, kattha pubbakā khattiyā? Na hettha pubbakā khattiyā

paññāyantī?"Ti.

"Dissanti bhante nāgasena pubbakānaṃ khattiyānaṃ anubhūtāni paribhogabhaṇḍāni,

seyyathīdaṃ [PTS Page 330 [\q 330/] -] setacchattaṃ uṇhīsaṃ pādukā vāḷavījanī

khaggaratanaṃ mahārahāni ca sayanāni, yehi mayaṃ jāneyyāma, saddaheyyāma, 'atthi

pubbakā khattiyā'ti. "

[SL Page 287] [\x 287/]

"Evameva kho mahārāja, mayampetaṃ bhagavantaṃ jāneyyāma, saddaheyyāma. Atthi taṃ

kāraṇaṃ yena mayaṃ kāraṇena jāneyyāma saddaheyyāma 'atthi so bhagavā'ti. "

"Katamaṃ taṃ kāraṇaṃ?"

"Atthi kho mahārāja tena bhagavatā jānatā passatā arahatā sammāsambuddhena

anubhūtāniparibhogabhaṇḍāni, seyyathīdaṃ cattāro satipaṭṭhānā, cattāro sammappadhānā,

cattāro iddhipādā, pañcindriyāni, pañca balāni, satta bojjhaṅgā, ariyo aṭṭhaṅgiko maggo,

yehi sadevako loko jānāti saddahati 'atthi so bhagavā'ti. Iminā mahārāja kāraṇena iminā

hetunā iminā tayena iminā anumānena ñātabbaṃ 'atthi so bhagavā'ti.

"Bahu jane tārayitvā nibbuto upadhikkhaye,

Anumānena ñātabbaṃ atthi so dīpaduttamo" ti.

3. "Bhante nāgasena, opammaṃ karohī" ti.

"Yathā mahārāja nagaravaḍḍhakī nagaraṃ māpetukāmo paṭhamaṃ tāva samaṃ

anunnatamanonataṃ asakkharapāsāṇaṃ nirupaddavamanavajjaṃ ramaṇīyaṃ bhumibhāgaṃ

anuviloketvā, yaṃ tattha visamaṃ, taṃ samaṃ kāropetvā khāṇukaṇṭakaṃ visodhāpetvā tattha

nagaraṃ māpeyya. Sobhanaṃ vibhattaṃ bhāgaso mitaṃ ukkiṇṇaparikhāpākāraṃ

daḷhagopuraṭṭālakoṭṭhakaṃ puthuvaccaracatukkasandhisiṅghāṭakaṃ

sucisamatalarājamaggaṃ sucibhattantarāpaṇaṃ

ārāmuyyānataḷākapokkharaṇīudapānasampannaṃ bahuvidhadevaṭṭhānapatimaṇḍitaṃ

sabbadosavirahitaṃ, so tasmiṃ nagare sabbathā vepullappatte aññadesaṃ upagaccheyya.

Atha taṃ nagaraṃ aparena samayena iddhaṃ bhaveyya phitaṃ subhikkhaṃ [PTS Page 331]

[\q 331/] khemaṃ samiddhaṃ sivaṃ anītikaṃ nirupaddavaṃ nānājanasamākulaṃ,

puthukhattiyā brāhmaṇā vessā suddā hatthārohā assārohā rathikā pattikā dhanuggahā

tharuggahā celakā calakā piṇḍadāyakā uggā rājaputtā pakkhandino mahānāgā sūrā

vammino yodhino dāsaputtā-160. Bhaṭṭiputtā-161. Mallagaṇā-162 āḷārikā sudā kappakā

nahāpakā cundā mālākārā suvaṇṇakārā sajjhukārā sīsakārā tipūkārā lohakārā vaṭṭakārā

ayakkārā maṇikārā pesakārā kumbhakārā loṇakārā cammakārā rathakārādantakārā rajjukārā

kocchakārā suttakārā vilīvakārā dhanukārā jiyakārāusukārā cittakārā raṅgakārā rajakā

tantavāyā tunnavāyā heraññikā dussikā gandhikā tiṇahārakā kaṭṭhahārakā hatakā

160. Dāsikaputto (ma) 161. Bhaṭīputtā (ma) 162. Mallakā gaṇakā (ma. )

[SL Page 288] [\x 288/]

Paṇṇikā elikā mūlikā odanikā pūvikā macchikā maṃsikā majjikā naṭakā naccakā laṅghakā

indajālikā vetālikā mallā chavaḍāhakā pupphachaḍḍakā venā nesādā gaṇikā lāsikā

kumbhadāsiyo sakayavanacīnavilātaujjenakā bhārukacchakā kāsikosalā parantakā

māgadhakāsāketakā soraṭṭhakā pāṭheyyakā koṭumbaramādhurakā

alasandakasmīragandhārā taṃ nagaraṃ vāsāya upagatā nānāvisayino janā navaṃ suvibhattaṃ

adosamanavajjaṃ ramaṇīyaṃ taṃ nagaraṃ passitvā anumānena jānanti 'chekovata bho so

nagaravaḍḍhakī, yo imassa nagarassa māpetā'ti, evameva kho mahārāja so bhagavā asamo

asamasamo appaṭisamo asadiso atulo asaṅkheyyo appameyyo aparimeyyo amitaguṇo

guṇapāramippatto anantadhiti anantatejo anantaviriyo anantabalo buddhabalapāramiṃ [PTS

Page 332] [\q 332/] gato sasenaṃ māraṃ parājetvā diṭṭhijālaṃ padāletvā avijjaṃ khepetvā

vijjaṃ uppādetvā dhammukkaṃ dhārayitvā sabbaññutaṃ pāpuṇitvā nijjitavijitasaṅgāmo

dhammanagaraṃ māpesi.

Bhagavato kho mahārāja dhammanagaraṃ sīlapākāraṃ hiriparikhaṃ ñāṇadvārakoṭṭhakaṃ

viriyaaṭṭālakaṃ saddhāesikaṃ satidovārikaṃ paññāpāsādaṃ suttantavaccaraṃ

abhidhammasiṅghāṭakaṃ vinayavinicchayaṃ satipaṭṭhānavithikaṃ. Tassa kho pana mahārāja

satipaṭṭhānavithiyaṃ evarūpā āpaṇā pasāritā honti, seyyathīdaṃ-pupphāpaṇaṃ

gandhāpaṇaṃphalāpaṇaṃ agadāpaṇaṃ osadāpaṇaṃ amatāpaṇaṃ ratanāpaṇaṃ

sabbāpaṇanti. "

4. "Bhante nāgasena katamaṃ buddhassa bhagavato pupphāpaṇanti?"

'Atthi kho pana mahārāja tena bhagavatā jānatā passatā arahatā sammāsambuddhena

ārammaṇavibhattiyo akkhātā, seyyathīdaṃ aniccasaññā dukkhasaññā anattasaññā

asubhasaññā ādīnavasaññā pahānasaññā virāgasaññā nirodhasaññā sabbaloke

anabhiratasaññā sabbasaṅkhāresu aniccasaññā ānāpānasati uddhumātakasaññā

vinīlakasaññā vipubbakasaññā vicchiddakasaññā vikkhāyitakasaññā vikkhittakasaññā

hatavikkhittakasaññā lohitakasaññā puḷavakasaññā aṭṭhikasaññā mettāsaññā karuṇāsaññā

muditāsaññā upekkhāsaññā maraṇānussati kāyagatāsati imā kho mahārāja buddhena

bhagavatā ārammaṇavibhattiyo akkhātā. Tattha yo koci jarāmaraṇā muccitukāmo so tesu

aññataraṃ ārammaṇaṃ gaṇhāti, tena ārammaṇena rāgā vimuccati, dosā vimuccati, mohā

vimuccati, mānato vimuccati, diṭṭhito vimuccati, saṃsāraṃ tarati, taṇhāsotaṃnivāreti,

tividhaṃ malaṃ visodheti, sabbakilese upahantvā

[SL Page 289] [\x 289/]

Amalaṃ virajaṃ suddhaṃ paṇḍaraṃ [PTS Page 333] [\q 333/] ajātiṃ ajaraṃ amaraṃ

sukhaṃ sītibhūtaṃ abhayaṃ nagaruttamaṃ nibbānanagaraṃ pavisitvā arahatte cittaṃ vimoceti.

Idaṃ vuccati mahārāja bhagavato pupphāpaṇanti.

"Kammamūlaṃ gahetvāna āpaṇaṃ upagacchatha.

Ārammaṇaṃ kiṇitvāna tato muccatha muttiyā"ti.

5. "Bhante nāgasena, katamaṃ buddhassa bhagavato gandhāpaṇanti?".

"Atthi kho mahārāja tena bhagavatā sīlavibhattiyo akkhātā, yena sīlagandhena

anulittābhagavato puttā sadevakaṃ lokaṃ sīlagandhena dhūpenti sampadhūpenti, disampi

anudisampi anuvātampi paṭivātampi vāyanti ativāyanti, eritvā tiṭṭhanti. Katamā tā

sīlavibhattiyo? Saraṇasīlaṃ pañcasīlaṃ aṭṭhaṅgasīlaṃ dasaṅgasīlaṃ

pañcuddesapariyāpannaṃ pātimokkhasaṃvarasīlaṃ. Idaṃ vuccati mahārāja bhagavato

gandhāpaṇanti. Bhāsitampetaṃ mahārāja bhagavatā devātidevena:

'Na pupphagandho paṭivātameti

Na candanaṃ tagaramallikā vā

Satañca gandho paṭivātameti

Sabbā disā sappuriso pavāti.

Candanaṃ tagaraṃ vāpi uppalaṃ atha vassikī

Etesaṃ gandhajātānaṃ sīlagandho anuttaro.

Appamatto ayaṃ gandho yāyaṃ tagaracandanī.

Yo ca sīlavataṃ gandho vāti devesu uttamo"ti.

6. "Bhante nāgasena, katamaṃ buddhassa bhagavato phalāpaṇanti?"

"Phalāni kho mahārāja bhagavatā akkhātāni, seyyathīdaṃ sotāpattiphalaṃ sakadāgāmiphalaṃ

anāgāmiphalaṃ arahattaphalaṃ suññataphalasamāpatti animittaphalasamāpatti

appaṇihitaphalasamāpatti animittaphalasamāpatti appaṇihitaphalasamāpatti. [PTS Page 334]

[\q 334/] tattha yo koci yaṃ phalaṃ icchati, so kammamūlaṃ datvā patthitaṃ phalaṃ

kiṇāti, yadi sotāpattiphalaṃ, yadi sakadāgāmiphalaṃ, yadi anāgāmiphalaṃ, yadi

arahattaphalaṃ, yadi suññataphalasamāpattiṃ, yadi animittaphalasamāpattiṃ, yadi

appaṇihitaphalasamāpattiṃ. Yathā mahārāja kassaci purisassa dhuvaphalo ambo bhaveyya,

so na tāva tato phalāni pāteti, yāva kayiko na āgacchati,

[SL Page 290] [\x 290/]

Anuppatte pana kayike mūlaṃ gahetvā evaṃ ācikkhati 'ambho purisa eso kho dhuvaphalo

ambo, tato yaṃ icchasi ettakaṃ phalaṃ gaṇhāhi, salāṭukaṃ vā dovilaṃ vā kesikaṃ vā āmaṃ

vā pakkaṃ vāti, so tena attanā dinnamūlena yadi salāṭukaṃ icchati salāṭukaṃ gaṇhāti, yadi

dovilaṃ icchati dovilaṃ gaṇhāti, yadi kesikaṃ icchati kesikaṃgaṇhāti, yadi āmakaṃ icchati

āmakaṃ gaṇhāti, yadi pakkaṃ icchati pakkaṃ gaṇhāti. Evameva kho mahārāja yo yaṃ

phalaṃ icchati so kammamūlaṃ datvā patthitaṃ phalaṃ gaṇhāti, yadi sotāpattiphalaṃ

sakadāgāmiphalaṃ anāgāmiphalaṃ arahattaphalaṃ suññataphalasamāpatti

animittaphalasamāpatti appaṇihitaphalasamāpatti animittaphalasamāpatti

appaṇihitaphalasamāpatti. Tattha yo koci yaṃ phalaṃ icchati, so kammamūlaṃ datvā

patthitaṃ phalaṃ kiṇāti, yadi sotāpattiphalaṃ, yadi sakadāgāmiphalaṃ, yadi anagāmiphalaṃ,

yadi arahattaphalaṃ, yadi suññataphalasamāpattiṃ, yadi animittaphalasamāpattiṃ, yadi

appaṇihitaphalasamāpattiṃ. Idaṃ vuccati mahārāja bhagavato phalāpaṇanti. "

"Kammamūlaṃ janā datvā gaṇhanti amatamphalaṃ,

Tena te sukhitā honti ye kītā amatamphalanti"

7. "Bhante nāgasena, katamaṃ buddhassa bhagavato agadāpaṇanti?"

"Agadāni kho mahārāja bhagavatā akkhātāni, yehi agadehi so bhagavā sadevakaṃ lokaṃ

kilesavisato parimoceti. Katamāni pana tāni agadāni? Yānimāni mahārāja bhagavatā cattāri

ariyasaccāni akkhātāni, seyyathidaṃ- dukkhaṃ ariyasaccaṃ, dukkhasamudayo ariyasaccaṃ,

dukkhanirodho ariyasaccaṃ, dukkhanirodhagāminīpaṭipadā ariyasaccaṃ. Tattha ye keci

aññāpekkhā catusaccaṃ dhammaṃ sūṇanti, te jātiyā [PTS Page 335] [\q 335/]

parimuccanti, jarāya parimuccanti, maraṇā parimuccanti,

sokaparidevadukkhadomanassūpāyāsehi parimuccanti. Idaṃ vuccati mahārāja bhagavato

agadāpaṇanti. "

"Ye keci loke agadā visānaṃ paṭibāhakā

Dhammāgadasamaṃ natthi etaṃ pivatha bhikkhavo"ti.

8. "Bhante nāgasena, katamaṃ buddhassa bhagavato osadhāpaṇanti?"

"Osadhāni kho mahārāja bhagavatā akkhātāni, yehi osadhehi so bhagavā devamanusse

tikicchati, seyyathīdaṃ- cattāro satipaṭṭhānā, cattāro sammappadhānā, cattāro iddhipādā,

pañcindriyāni, pañca balāni, satta bojjhaṅgā, ariyo aṭṭhaṅgiko maggo. Etehi osadhehi

bhagavā micchādiṭṭhiṃ vireceti, micchāsaṅkappaṃ vireceti, micchāvācaṃ vireceti,

micchākammantaṃ vireceti, micchājīvaṃ vireceti, micchāvāyāmaṃvireceti, micchāsatiṃ

vireceti, micchāsamādhiṃ vireceti, lobhavamanaṃ kāreti, dosavamanaṃ kāreti, mohavamanaṃ

kāreti, mānavamanaṃ kāreti, diṭṭhivamanaṃ kāreti,

[SL Page 291] [\x 291/]

Vicikicchāvamanaṃ kāreti, uddhaccavamanaṃ kāreti, thinamiddhavamanaṃ kāreti,

abhirikānottappavamanaṃ kāreti, sabbakilesavamanaṃ kāreti. Idaṃ vuccati mahārāja

bhagavato osādhāpaṇanti. "

"Ye keci osadhā loke vijjanti vividhā bahū

Dhammosadhasamaṃ natthi etaṃ vivatha bhikkhavo.

Dhammosadhaṃ pivitvāna ajarāmaraṇā siyuṃ

Bhāvayitvā ca passitvā nibbutā upadhikkhaye"ti.

9. "Bhante nāgasena, katamaṃ buddhassa bhagavato amatāpaṇanti?"

"Amataṃ kho mahārāja bhagavatā akkhātaṃ, yena amatena so bhagavā sadevakaṃ lokaṃ

[PTS Page 336] [\q 336/] abhisiñci, yena amatena abhisittā devamanussā

jātijarāvyādhimaraṇasokaparidevadukkhadomanassūpāyāsehi parimucciṃsu. Katamaṃ taṃ

amataṃ?Yadidaṃ kāyagatāsati. Bhāsitampetaṃ mahārāja bhagavatā devātidevena 'amataṃ te

bhikkhave paribhuñjanti ye kāyagatāsatiṃ paribhuñjantī'ti. Idaṃ vuccati mahārāja bhagavato

amatāpaṇanti. "

"Byādhitaṃ janataṃ disvā amatāpaṇaṃ pasārayi

Kammena taṃ kiṇitvāna amataṃ ādetha bhikkhavo"ti.

10. "Bhante nāgasena, katamaṃ buddhassa bhagavato ratanāpaṇanti?"

"Ratanāni kho mahārāja bhagavatā akkhātāni, yehi ratanehi bhusitā bhagavato puttā

sadevakaṃ lokaṃ virocenti obhāsenti pabhāsenti, jalanti pajjalanti, uddhaṃ adho tiriyaṃ

ālokaṃ dassenti katamāni tāni ratanāni? Sīlaratanaṃ samādhiratanaṃ paññāratanaṃ

vimuttiratanaṃ vimuttiñāṇadassanaratanaṃ paṭisambhidāratanaṃ bojjhaṅgaratanaṃ.

Katamaṃ mahārāja bhagavato sīlaratanaṃ? Pātimokkhasaṃvarasīlaṃ indriyasaṃvarasīlaṃ

ājīvapārisuddhisīlaṃ paccayasannissitasīlaṃ cullasīlaṃ majjhimasīlaṃ mahāsīlaṃ

maggasīlaṃ phalasīlaṃ. Sīlaratanena kho mahārāja vibhusitassa puggalassa sadevako loko

samārako sabrahamako sassamaṇabrāhmaṇī pajā pihayati pattheti sīlaratanapiladdho-163.

Kho mahārāja bhikkhu disampi anudisampi uddhampi adho'pi tiriyampi virocati atirocati,

heṭṭhato avīciṃ uparito bhavaggaṃ upādāya etthantare sabbaratanāni atikkamitvā atisayitvā

163. Pilandho (ma. , Sī. Mu. )

[SL Page 292] [\x 292/]

Ajjhottharitvā tiṭṭhati. Evarūpāni kho mahārāja sīlaratanāni bhagavato ratanāpaṇe

pasāritāni. Idaṃ vuccati mahārāja bhagavato sīlaratananti. [PTS Page 337] [\q 337/] "

"Evarūpāni sīlāni santi buddhassa āpaṇe, "

Kammena taṃ kiṇitvāna ratanaṃ vo pilandhathā"ti.

11. Katamaṃ mahārāja bhagavato samādhiratanaṃ? Savitakkasavicāro samādhi,

avitakkavicāramatto samādhi, avitakkaavicāro samādhi, suññato samādhi, animitto samādhi,

appaṇihito samādhi. Samādhiratanaṃ kho mahārāja piladdhassa-164. Bhikkhuno ye te

kāmavitakkā byāpādavitakkā vihiṃsavitakkā mānauddhaccadiṭṭhivicikicchākilesavatthūni

vividhāni ca kuvitakkāni te sabbe samādhiṃ āsajja vikiranti vidhamanti viddhaṃsanti na

saṇṭhahanti na upalippanti. Yathā mahārāja vāri pokkharapatte vikirati vidhamati

viddhaṃsati na saṇṭhāti na upalippati, - taṃ kissa hetu? Parisuddhattā padumassa- evameva

kho mahārāja samādhiratanaṃ piladdhassa bhikkhuno ye te

kāmavitakkavyāpādavitakkavihiṃsavitakkamānuddhaccadiṭṭhivicikicchā kilesavatthūni

vividhāni ca kuvitakkāni te sabbe samādhiṃ āsajja vikiranti vidhamanti viddhaṃsanti na

saṇṭhahanti na upalippanti. Taṃ kissa hetu? Parisuddhattā samādhissa. Idaṃ vuccati

mahārāja bhagavato samādhiratanaṃ. Evarūpāni kho mahārāja samādhiratanāni bhagavato

ratanāpaṇe pasāritānī"ti.

"Samādhiratanamālassa kuvitakkā na jāyare,

Na ca vikkhipate cittaṃ etaṃ tumhe pilandhathā"ti.

12. Katamaṃ mahārāja bhagavato paññāratanaṃ? Yāya mahārāja paññāya ariyasāvako idaṃ

kusalanti yathābhūtaṃ pajānāti, idaṃ akusalanti yathābhūtaṃ pajānāti, idaṃ sāvajjaṃ idaṃ

anavajjaṃ idaṃ sevitabbaṃ idaṃ na sevitabbaṃ idaṃ hīnaṃ idaṃ paṇītaṃ idaṃ kaṇhaṃ idaṃ

[PTS Page 338] [\q 338/] sukkaṃ idaṃ kaṇhasukkasappaṭibhāganti yathābhūtaṃ pajānāti,

idaṃ dukkhanti yathābhūtaṃ pajānāti, ayaṃ dukkhasamudayo'ti yathābhūtaṃ pajānāti, ayaṃ

dukkhanirodhoti yathābhūtaṃ pajānāti, ayaṃ dukkhanirodhagāminī paṭipadā'ti yathābhūtaṃ

pajānāti. Idaṃ vuccati mahārāja bhagavato paññāratananti. "

"Paññāratanamālassa na ciraṃ vattate bhavo,

Khippaṃ phasseti amataṃ na ca so rocate bhave"ti.

------

164. Pilandhassa (sī. Mu, ma. )

[SL Page 293] [\x 293/]

13. Katamaṃ mahārāja bhagavato vimuttiratanaṃ? Vimuttiratananti kho mahārāja arahattaṃ

vuccati, arahattaṃ patto kho mahārāja bhikkhu vimuttiratanaṃ piladdho'ti vuccati. Yathā

mahārāja puriso muttākalāpamaṇikanakapavāḷābharaṇapatimaṇḍito akalū-165.

Tagaratālīsakalohitacandanānulittagatto

nāgapunnāgasalaḷacampakayuthikātimuttakapāṭalūppalavassikamallikāvicitto

sesajaneatikkamitvā virocati atirocati obhāsati pabhāsati sampabhāsati jalati pajjalati

abhibhavati ajjhottharati mālāgandharatanābharaṇehi, evameva kho mahārāja arahattaṃ

patto khīṇāsavo vimuttiratanapiladdho upādāyupādāya vimuttānaṃ bhikkhūnaṃ

atikkamitvā samatikkamitvā virocati atirocati obhāsati sampabhāsati jalati pajjalati

abhibhavati ajjhottharati vimuttiyā? Taṃ kissa hetu? Aggaṃ mahārāja etaṃ pilandhanaṃ

sabbapilandhanānaṃ yadidaṃ vimuttipilandhanaṃ. Idaṃ vuccati mahārāja bhagavato

vimuttiratananti. "

"Maṇimālādharaṃ geha jano sāmiṃ udikkhati

Vimuttiratanamālantu udikkhanti sadevakā"ti.

14. Katamaṃ mahārāja bhagavato vimuttiñāṇadassanaratanaṃ? Paccavekkhanañāṇaṃ

mahārāja bhagavato vimuttiñāṇadassanaratananti [PTS Page 339] [\q 339/] vuccati yena

ñāṇena ariyasāvako maggaphalanibbānāni pahīnakilesāvasiṭṭhakilese ca paccavekkhati.

"Yena ñāṇena bujjhanti ariyā katakiccataṃ,

Taṃ ñāṇaratanaṃ laddhuṃ vāyametha jinorasā"ti.

15. Katamaṃ mahārāja bhagavato paṭisambhidāratanaṃ? Catasso kho mahārāja

paṭisambhidāyo atthapaṭisambhidā dhammapaṭisambhidā niruttipaṭisambhidā

paṭibhānapaṭisambhidā'ti. Imehi kho mahārāja catūhi paṭisambhidāratanehi samalaṅkato

bhikkhu yaṃ yaṃ parisaṃ upasaṅkamati, yadi khattiyaparisaṃ yadi brāhmaṇaparisaṃ yadi

gahapatiparisaṃ yadi samaṇaparisaṃ, visārado upasaṅkamati amaṅkubhuto

abhīruacchambhi anutrāsī vigatalomahaṃso parisaṃ upasaṃkamati. Yathā mahārāja yodho

saṅgāmasūro sannaddhapañcāvudho asambhīto saṅgāmaṃ otarati 'sace amittā dūre

bhavissanti usanā pātayissāmi, tato orato bhavissanti sattiyā paharissāmi, tato orato

bhavissanti kaṇayena paharissāmi, upagataṃ santaṃ maṇḍalaggena dvidhā chindissāmi,

kāyūpagataṃ churikāya vijjhissāmī'ti. Evameva kho mahārāja

catupaṭisambhidāratanamaṇḍito bhikkhu asambhīto parisaṃ upasaṅkamati 'yo koci maṃ

atthapaṭisambhide

-----

165. Agalū (ma)

[SL Page 294] [\x 294/]

Pañhaṃ pucchissati, tassa atthena atthaṃ kathayissāmi, kāraṇena kāraṇaṃ kathayissāmi,

hetunā hetuṃ kathayissāmi, nayena nayaṃ kathayissāmi, nissaṃsayaṃ karissāmi, vimatiṃ

vivecessāmi, tosayissāmi pañhaveyyākaraṇena yo koci maṃ dhammapaṭisambhide

pañhaṃpucchissati, tassa dhammena dhammaṃ kathayissāmi. Amatena amataṃ

kathayissāmi, asaṅkhatena asaṅkhataṃ kathayissāmi, nibbānena nibbānaṃ kathayissāmi,

suññatāya suññataṃ [PTS Page 340] [\q 340/] kathayissāmi, animittena animittaṃ

kathayissāmi, appanihitena appanihitaṃ kathayissāmi, anejena anejaṃkathayissāmi,

nissaṃsayaṃ karissāmi, vimatiṃ vivecessāmi, tosayissāmi pañhaveyyākaraṇena. Yo koci maṃ

niruttipaṭisambhide pañhaṃ pucchissati, tassa niruttiyā niruttiṃ kathayissāmi, padena padaṃ

kathayissāmi, anupadena anupadaṃ kathayissāmi, akkharena akkharaṃ kathayissāmi,

sandhiyā sandhiṃ kathayissāmi, byañjanena byañjanaṃ kathayissāmi, anubyañjanena

anubyañjanaṃ kathayissāmi, vaṇṇena vaṇṇaṃ kathayissāmi, sarena saraṃ kathayissāmi,

paññattiyā paññattiṃ kathayissāmi, vohārena vohāraṃ kathayissāmi, nissaṃsayaṃ karissāmi,

vimatiṃ vivecessāmi, tosayissāmi pañhaveyyākaraṇena yo koci maṃ paṭibhānapaṭisambhide

pañhaṃ pucchissati, tassa paṭibhānena paṭibhānaṃ kathayissāmi, opammena opammaṃ

kathayissāmi, lakkhaṇena lakkhaṇaṃ kathayissāmi, rasena rasaṃ kathayissāmi, nissaṃsayaṃ

karissāmi, vimatiṃ vivecessāmi, tosayissāmi pañhaveyyākaraṇenā'ti. Idaṃ vuccati mahārāja

bhagavato paṭisambhidāratananti.

"Paṭisambhidā kiṇitvāna ñāṇena phassayeyya yo,

Asamabhīto anubbiggo atirocati sadevake"ti.

16. Katamaṃ mahārāja bhagavato bojjhaṅgaratanaṃ? Sattime mahārāja bojjhaṅgā

satisambojjhaṅgo dhammavicayasambojjhaṅgo viriyasambojjhaṅgo pītisambojjhaṅgo

passaddhisambojjhaṅgo samādhisambojjhaṅgo upekhāsambojjhaṅgo'ti. Imehi kho mahārāja

sattahi sambojjhaṅgaratanehi patimaṇḍito bhikkhu sabbaṃ tamaṃ abhibhuyya sadevakaṃ

lokaṃ obhāseti pabhāseti ālokaṃ janeti. Idaṃ vuccati mahārāja bhagavato bojjhaṅgaratananti.

[PTS Page 341] [\q 341/]

"Bojjhagaratanamālassa uṭṭhahanti-166. Sadevakā.

Kammena taṃ kiṇitvāna ratanaṃ vo pilandhathā"ti.

17. "Bhante nāgasena katamaṃ buddhassa bhagavato sabbāpaṇanti?"

[SL Page 295] [\x 295/]

"Sabbāpaṇaṃ kho mahārāja bhagavato navaṅgaṃ buddhavacanaṃ, sārīrikāni pāribhogikāni

cetiyāni, saṅgharatanañca. Sabbāpaṇe mahārāja bhagavā jātisampatti pasāritā, bhogasampatti

pasāritā, āyusampatti pasāritā, ārogyasampatti pasāritā, vaṇṇasampatti pasāritā,

paññāsampatti pasāritā, mānusikasampatti pasāritā, dibbasampatti pasāritā, nibbānasampatti

pasāritā, tattha ye taṃ taṃ sampattiṃ icchanti, te kammamūlaṃ datvā patthitapatthitaṃ

sampattiṃ kiṇanti. Keci sīlasamādānena kiṇanti, keci uposathakammena kiṇanti,

appamattakenapi kammamūlena upādāyupādāya sampattiyo paṭilabhanti. Yathā mahārāja

āpaṇikassa āpaṇe tilamuggamāse parittakenapi taṇḍulamuggamāsena appakenapi mūlena

upādāyupādāya gaṇhanti, evameva kho mahārāja bhagavato sabbāpaṇe appamattakenapi

kammamūlena upādāyūpādāya sampattiyo paṭilabhanti idaṃ vuccati mahārāja bhagavato

sabbāpaṇanti.

"Āyu arogatā vaṇṇaṃ saggaṃ uccākulīnatā,

Asaṅkhatañca amataṃ atthi sabbāpaṇe jine.

Appena bahukenāpi kammamūlena gayhati,

Kiṇitvā saddhāmūlena samiddhā hotha bhikkhavo"ti.

18. Bhagavato kho mahārāja dhammanagare evarūpā janāpaṭivasanti suttantikā

venayikāābhidhammikā dhammakathikā jātakabhāṇakā dīghabhāṇakā majjhimabhāṇakā

[PTS Page 342] [\q 342/] saṃyuttabhāṇakāaṅguttarabhāṇakā buddakabhāṇakā

sīlasampannā samādhisampannā paññāsampannā bojjhaṅgabhāvanāratā vipassakā

sadatthamanuyuttā āraññikā rukkhamūlikā abbhokāsikā palālapuñjakā sosānikā nesajjikā

paṭipannakā phalaṭṭhā sekhā phalasamaṅgino sotāpannā sakadāgāmino anāgāmino arahanto

tevijjā chaḷabhiññā iddhimanto paññāya pāramiṃ gatā

satipaṭṭhānasammappadhānaiddhipādaindriyabalabojjhaṅgamaggavarajhānavi-

mokkharūpārūpasantasukhasa māpattikusalā, tehi arahantehi ākulaṃ samākulaṃ ākiṇṇaṃ

samākiṇṇaṃ naḷavanasaravanamivadhammanagaraṃ ahosi. Bhavatīha-

"Vītarāgā vītadosā vītamohā anāsavā,

Vītataṇhā anādānā dhammanagare vasanti te.

Āraññakā dhūtadharā jhāyino lūkhacīvarā,

Vivekābhiratā dhīrā dhammanagare vasanti te.

Nesajjikā santhatikā atho'pi ṭhānacaṅkamā,

Paṃsukūladharā sabbe dhammanagare vasanti te.

[SL Page 296] [\x 296/]

Ticīvaradharā santā cammakhaṇḍacatutthikā

Ratā ekāsane viññū dhammanagare vasanti te.

Appicchā nipakā dhīrā appāhārā alolūpā

Lābhālābhena santuṭṭhā dhammanagare vasanti te.

Jhāyī jhānaratā dhīrā santacittā samāhitā

Ākiñcaññaṃ patthayānā dhammanagare vasanti te.

Paṭipannā phaladdhā ca sekhā phalasamaṅgino

Āsiṃsakā uttamatthaṃ dhammanagare vasanti te.

Sotāpannā ca vimalā sakadāgāmino ca ye

Anāgāmī ca arahanto dhammanagare vasanti te.

Satipaṭṭhānakusalā bojjhaṅgabhāvanāratā

Vipassakā dhammadharā dhammanagare vasanti te. [PTS Page 343] [\q 343/]

Iddhipādesu kusalā samādhibhāvanā ratā

Sammappadhānamanuyuttā dhammanagare vasanti te.

Abhiññāpāramippattā pettike gocare ratā

Antalikkhamhi caraṇā dhammanagare vasanti te.

Okkhittacakkhū mitabhāṇī guttadvārā susaṃvutā

Sudantā uttame dhamme dhammanagare vasanti te.

Tevijjaja chaḷabhiññā ca iddhiyā pāramiṃgatā

Paññāya pāramippattā dhammanagare vasanti te" ti.

19. Ye kho mahārāja bhikkhū aparimitañāṇavaradharā asaṅgā atuliyaguṇā atulayasā

atulabalā atulatejā dhammacakkānuppavattakā paññāpāramiṃ gatā, evarūpā kho mahārāja

bhikkhū bhagavato dhammanagare 'dhammasenāpatino'ti vuccanti.

Ye pana te mahārāja bhikkhū iddhimanto adhigatapaṭisambhidā pattavesārajjā gaganavarā

durāsadā duppasahā anālambavarā

sasāgaramahīdharapaṭhavikampakācandasuriyaparimajjakāvikubbaṇādhiṭṭhānābhinīhā-

rakusalā iddhiyā pāramiṃ gatā, evarūpā kho mahārāja bhikkhū bhagavato

dhammanagare'purohitā'ti vuccanti.

Ye pana te mahārāja bhikkhū dhutaṅgamanugatā appicchā santuṭṭhā

viññattimanesanajigucchakā piṇḍāya sapadānacārino bhamarā'va gandhamanughāyitvā

pavisanti vicittakānanaṃ kāye ca jīvite ca

[SL Page 297] [\x 297/]

Nirapekkhā arahattamanuppattā dhutaṅgaguṇe agganikkhittā. Evarūpā kho mahārāja

bhikkhu bhagavato dhammanagare 'akkhadassā'ti vuccanti.

Ye pana te mahārāja bhikkhū parisuddhā vimalā nikkilesā cutupapātakusalā

dibbacakkhumhi pāramiṃ gatā, evarūpā kho mahārāja bhikkhu bhagavato dhammanagare

'nagarajotakā'ti vuccanti.

Ye pana te mahārāja bhikkhu [PTS Page 344] [\q 344/] bahussutā āgatāgamā

dhammadharā vinayadharā mātikādharā

sithiladhanitadīgharassagarukalahukakkharaparicchedakusalā navaṅgasāsanadharā, evarūpā

kho mahārāja bhikkhu bhagavato dhammanagare 'dhammarakkhā'ti vuccanti.

Ye pana te mahārāja bhikkhu vinayaññū vinayakovidā nidānapaṭhanakusalā āpatti -

anāpatti- garuka - satekiccha - atekiccha -vuṭṭhāna - desanā - niggaha - paṭikamma osāraṇa

- nissāraṇa - paṭisāraṇa - kusalā vinaye pāramiṃ gatā, evarūpā kho mahārāja bhikkhū

bhagavato dhammanagare 'rūpadakkhā'ti-213. Vuccanti.

Ye pana te mahārāja bhikkhu vimuttivarakusumamālābaddhā

varapavaramahagghaseṭṭhabhāvamanuppattā bahujanakantamahipatthitā, evarūpā kho

mahārāja bhikkhu bhagavato dhammanagare 'pupphāpaṇikā'ti vuccanti.

Ye pana te mahārāja bhikkhu catusaccābhisamayapaṭividdhā diṭṭhasaccā viññātasāsanā

catusu sāmaññaphalesu tiṇṇavicikicchā paṭiladdhaphalasukhā aññesampi paṭipannānaṃ te

phale saṃvibhajanti, evarūpā kho mahārāja bhikkhu bhagavato dhammanagare

'phalāpaṇikā'ti vuccanti.

Ye pana te mahārāja bhikkhū sīlavarasugandhamanulittā anekavidhabahuguṇadharā

kilesamaladuggandhavidhamakā, evarūpā kho mahārāja bhikkhū bhagavato dhammanagare

'gandhāpaṇikā'ti vuccanti.

Ye pana te mahārāja bhikkhu dhammakāmā piyasamudāhārā abhidhamme abhivinaye

uḷārapāmojjā araññagatāpi rukkhamūlagatāpi suññāgāragatāpi dhammavararasaṃ pivanti,

kāyena vācāya manasā dhammavararasamogāḷhā adhimattapaṭibhānā dhammesu

dhammesanapaṭipannā ito vā tato vā yattha yattha appicchakathā santuṭhikathā

pavivekakathā asaṃsaggakathā viriyārambhakathā sīlakathā samādhikathā paññākathā

vimuttikathā vimuttiñāṇadassanakathā [PTS Page 345] [\q 345/] vattate, tattha tattha

gantvā taṃ taṃ kathārasaṃ pivanti, evarūpā kho mahārāja bhikkhū bhagavato dhammanagare

'soṇḍā pipāsā'ti vuccanti.

-------

213. Rūparakkhā (ma).

[SL Page 298] [\x 298/]

Ye pana te mahārāja bhikkhu pubbarattāpararattaṃ jāgariyānuyogamanuyuttā

nisajjaṭṭhānacaṅkamehi rattindivaṃ vītināmenti bhāvanānuyogamanuyuttā

kilesapaṭibāhanāya sadatthapasutā, evarūpā kho mahārāja bhikkhū bhagavato

dhammanagare 'nagaraguttikā'ti vuccanti.

Ye pana te mahārāja bhikkhū navaṅgaṃ buddhavacanaṃ atthato ca byañjanato ca nayato ca

kāraṇato ca hetuto ca udāharaṇato ca vācenti anuvācenti bhāsanti anubhāsanti, evarūpā kho

mahārāja bhikkhū bhagavato dhammanagare 'dhammapaṇikā'ti vuccanti.

Ye pana te mahārāja bhikkhu dhammaratanabhogena āgamapariyattisutabhogena bhogino

dhanino niddiṭṭhasarabyañjanalakkhaṇapaṭivedhā viññū pharaṇā, evarūpā kho mahārāja

bhikkhū bhagavato dhammanagare dhammaseṭhino'ti vuccanti.

Ye pana te mahārāja bhikkhū uḷāradesanāpaṭivedhā parivaṇṇārammaṇavibhattiniddesā

sikkhāguṇapāramippattā, evarūpā kho mahārāja bhikkhū bhagavato dhammanagare

vissutadhammikā'ti vuccanti.

Evaṃ suvibhattaṃ kho mahārāja bhagavato dhammanagaraṃ, evaṃ sumāpitaṃ, evaṃ

suvihitaṃ, evaṃ suparipuritaṃ, evaṃ suvavatthāpitaṃ, evaṃ surakkhitaṃ, evaṃ sugopitaṃ,

evaṃ duppasayhaṃ paccatthikehi paccāmittehi. Iminā mahārāja kāraṇena iminā hetunā iminā

nayena iminā anumānena ñātabbaṃ atthi 'so bhagavā'ti.

"Yathāpi nagaraṃ disvā suvibhattaṃ manoramaṃ,

Anumānena jānanti vaḍḍhakissa mahattanaṃ.

Tatheva lokanāthassa disvā dhammapuraṃ varaṃ,

Anumānena jānanti atthi so bhagavā iti. [PTS Page 346] [\q 346/]

Anumānena jānanti ummī disvāna sāgare,

Yathāyaṃ dissate ummī mahanto so bhavissati.

Tathā buddhaṃ sokanudaṃ sabbatthamaparājitaṃ,

Taṇhakkhayamanuppattaṃ bhavasaṃsāramocanaṃ.

Anumānena ñātabbaṃ ummī disvā sadevake,

Yathā dhammūmmivipphāro aggo buddho bhavissati.

Anumānena jānanti disvā accuggataṃ giriṃ

Yathā accuggato eso himavā so bhavissati.

[SL Page 299] [\x 299/]

Tathā disvā dhammagiriṃ sītībhūtaṃ nirupadhiṃ

Accuggataṃ bhagavato acalaṃ suppatiṭṭhitaṃ.

Anumānena ñātabbaṃ disvāna dhammapabbataṃ

Tathā hi so mahāvīro aggo buddho bhavissati.

Yathā'pi gajarājassa padaṃ disvāna mānusā

Anumānena jānanti mahā eso gajo iti.

Tatheva buddhanāgassa padaṃ disvā vibhāvino

Anumānena jānanti uḷāro so bhavissati.

Anumānena jānānti bhīte disvāna kummige

Migarājassa saddena bhītā me kummigā iti.

Tatheva titthiye disvā vitthate bhītamānase

Anumānena ñātabbaṃ dhammarājena gajjitaṃ.

Nibbutaṃ paṭhaviṃ disvā haritapattaṃ mahodikaṃ.

Anumānena jānanti mahāmeghena nibbutaṃ

Tathevimaṃ janaṃ disvā āmoditapamoditaṃ

Anumānena ñātabbaṃ dhammameghena tappitaṃ.

Laggaṃ disvā bhusaṃ paṅkaṃ kalaladdagataṃ mahiṃ.

Anumānena jānanti vārikkhandho mahā gato.

Tathevimaṃ janaṃ disvā rajapaṅkasamohitaṃ

Vahitaṃ dhammanadiyā vissaṭṭhaṃ dhammasāgare

Dhammāmatagataṃ disvā sadevakamimaṃ mahiṃ

Anumānena ñātabbaṃ dhammakkhandho mahā gato. [PTS Page 347] [\q 347/]

Anumānena jānanti ghāyitvā gandhamuttamaṃ

Yathāyaṃ vāyati gandho bhessanti pupphitā dumā

Tathevāyaṃ sīlagandho pavāyati sadevake

Anumānena ñātabbaṃ atthi buddho anuttaro"ti.

20. Evarūpena kho mahārāja kāraṇasatena kāraṇasahassena hetusatena hetusahassena

nayasatena nayasahassena opammasatena opammasahassena sakkā buddhabalaṃ

upadassayituṃ. Yathā mahārāja dakkho mālākāro nānāpuppharāsimhā ācariyānusatthiyā

[SL Page 300] [\x 300/]

Paccattapurisakārena vicittaṃ mālāguṇarāsiṃ kareyya, evameva kho mahārāja so bhagavā

vicittapuppharāsi viya anantaguṇo appameyyaguṇo. Ahametarahi jinasāsane mālākāro viya

pupphaganthako pubbakānaṃ ācariyānaṃ maggenapi mayhaṃ buddhibalenapi

asaṅkheyyenapi kāraṇena anumānena buddhabalaṃ dīpayissāmi. Tvampanettha chandaṃ

janehi savaṇāyā"ti.

21. "Dukkaraṃ bhante nāgasena aññesaṃ evarūpena kāraṇena anumānena buddhabalaṃ

upadassayituṃ. Nibbuto'smi bhante nāgasena tumhākaṃ paramavicittena

pañhaveyyākaraṇenā"ti.

Anumānapañho [PTS Page 348] [\q 348/] paṭhamo.

2. Dhutaṅgapañho.

"Passathāraññake bhikkhū ajjhogāḷhe dhūte guṇe

Pūna passati gihī rājā anāgāmiphale ṭhite.

Ubho'pi te viloketvā uppajjī saṃsayo mahā

Bujjheyya ce gihī dhamme dhutaṅgaṃ nipphalaṃ siyā.

Paravādivādamathanaṃ nipuṇaṃ piṭakattaye,

Handa pucche kathiseṭṭhaṃ so me kaṅkhaṃ vinessatī" ti.

1. Atha kho milindo rājā yenāyasmā nāgaseno tenupasaṅkami. Upasaṅkamitvā āyasmantaṃ

nāgasenaṃ abhivādetvā ekamantaṃ nisīdi. Ekamantaṃ nisinno kho milindo rājā āyasmantaṃ

nāgasenaṃ etadavoca 'bhante nāgasena atthi koci gihī agāriko kāmabhogī

puttadārasambādhasayanaṃ ajjhāvasanto kāsikacandanaṃ paccanubhonto

mālāgandhavilepanaṃ dhārayanto jātarūparajataṃ sādiyanto

maṇimuttākañcanavicittamolibaddho, yena santaṃ paramatthaṃ nibbānaṃ sacchikatanti?"

"Na mahārāja ekaññeva sataṃ na dve satāni na tīṇi catupañca satāni na sahassaṃ na

koṭisataṃ na koṭisahassaṃ na koṭisatasahassaṃ tiṭṭhatu mahārāja dasannaṃ vīsatiyā

satassasahassassa abhisamayo, katamena te pariyāyena anuyogaṃ dammīti. "

"Tvamevataṃ brūhi"ti.

[SL Page 301] [\x 301/]

"Tena hi te mahārāja kathayissāmi satena vā sahassena vā satasahassena vā koṭiyā vā

koṭisatena vā koṭisahassena vā koṭisatasahassena vā. Yā kāci navaṅge buddhavacane

sallekhitācārapaṭipattidhutaguṇavaraṅganissitā [PTS Page 349] [\q 349/] kathā, tā sabbā

idha samosarissanti. Yathā mahārāja ninnunnatasamavisamathalāthaladesabhāge

abhivaṭṭhaṃ udakaṃ sabbantaṃ tato vinigalitvā mahodadhiṃ sāgaraṃ samosarati, evameva

kho mahārāja sampādake sati yā kāci navaṅge buddhavacane

sallekhitācārapaṭipattidhutaguṇavaraṅganissitā kathā, tā sabbā idha samosarissanti.

Mayhampettha mahārāja paribyattatāya buddhiyā kāraṇaparidīpanaṃ samosarissati teneso

attho sivibhatto vicitto paripuṇṇo samānīto bhavissati. Yathā mahārāja kusalo lekhācariyo

anusiṭṭho lekhaṃ osārento attano byattatāya buddhiyā kāraṇaparidīpanena lekhaṃ

paripūreti, evaṃ sā lekhā samattā paripuṇṇā anūnikā bhavissati, evameva mayhampettha

paribyattatāya buddhiyā kāraṇaparidīpanaṃ samosarissati, tena so attho suvibhatto vicitto

paripuṇṇo parisuddho samānīto bhavissati.

2. Nagare mahārāja sāvatthiyā pañcakoṭimattā ariyasāvakā bhagavato upāsakaupāsikāyo

sattapaññāsasahassānī tīṇisatasahassāni anāgāmiphale patiṭṭhitā, te sabbe'pi gihīyeva na

pabbajitā.

Puna tattheva gaṇḍambamūle yamakapāṭihāriye vīsatipāṇakoṭiyo abhisamiṃsu. Puna

mahārāhulovāde, mahāmaṅgalasuttante, samacittapariyāye, parābhavasuttante,

purābhedasuttante, kalahavivādasuttante, cūḷabyuhasuttante, mahābyuhasuttante,

tuvaṭakasuttante, sāriputtasuttante gaṇanapathamatītānaṃ devatānaṃ dhammābhisamayo

ahosi.

Nagare rājagahe paññāsasahassāni tīṇisatasahassāni ariyasāvakā bhagavato

upāsakaupāsikāyo. Puna tattheva dhanapālahatthināgadamane navutipāṇakoṭiyo,

pārāyaṇasamāgame pāsāṇake cetiye cuddasapāṇakoṭiyo, puna indasālaguhāyaṃ

asītidevatākoṭiyo, puna bārāṇasiyaṃ [PTS Page 350] [\q 350/] isipatane migadāye

paṭhame dhammadesane aṭṭhārasabrahmakoṭiyo aparimāṇā ca devatāyo, puna

tāvatiṃsabhavane paṇḍukambalasilāyaṃ abhidhammadesanāya asītidevatākoṭiyo,

devorohaṇe saṅkassanagaradvāre lokavivaraṇapāṭihāriye pasannānaṃ naramarūnaṃ

tiṃsakoṭiyo abhisamiṃsu.

[SL Page 302] [\x 302/]

Puna sakkesu kapilavatthusmiṃ nigrodhārāme buddhavaṃsadesanāya

mahāsamayasuttantadesanāya cagaṇanapathamatītānaṃ devatānaṃ dhammābhisamayo

ahosi. Puna sumanamālākārasamāgame garahadinnasamāgame ānandaseṭṭhisamāgame

jambukājīvakasamāgame maṇḍukadevaputtasamāgame maṭṭakuṇḍalīdevaputtasamāgame

sulasānagarasobhinīsamāgame sirimānagarasobhinīsamāgame pesakāradhitusāmagame

cūlasubhaddāsamāgame sāketabrāhmaṇassa ālāhanadassanasamāgame

sunāparantakasamāgame sakkapañhasamāgame tirokuḍḍasamāgame ratanasuttasamāgame

paccekaṃ caturāsītiyā pāṇasahassānaṃ dhammābhisamayo ahosi.

Yāvatā mahārāja bhagavā loke aṭṭhāsi tāva tīsu maṇḍalesu soḷasasu mahājanapadesu

yattha yattha bhagavā vihāsi, tattha tattha yebhuyyena dve tayo catupañcasataṃ sahassaṃ

satasahassaṃ devā ca manussā ca santaṃ paramatthaṃ nibbānaṃ sacchikariṃsu. Ye te

mahārāja devā gihīyeva te. Na te pabbajitā. Etāni ceva mahārāja aññāni ca anekāni

devatākoṭisatasahassāni gihī agārikā kāmabhogino santaṃ paramatthaṃ nibbānaṃ

sacchikariṃsū"ti.

4. "Yadi bhante nāgasena gihī agārikā kāmabhogino santaṃ paramatthaṃ nibbānaṃ

sacchikaronti, atha imāni dhutaṅgāni kamatthaṃ sādhenti? Tena kāraṇena dhūtaṅgāni [PTS

Page 351] [\q 351/] akiccakarāni honti. Yadi bhante nāgasena vinā mantosadhehi

byādhayo vūpasammanti, kiṃ vamanavirecanādinā sarīradubbalakaraṇena yadi muṭṭhihi

paṭisattuniggaho bhavati, kiṃ asisattisaradhanukodaṇḍalaguḷamuggarehi. Yadi

gaṇṭhikuṭilasusirakaṇṭalatāsākhā ālambitvā rukkhamabhirūhanaṃ bhavati, kiṃ

dīghadaḷhanisseṇipariyesanena? Yadi thaṇḍilaseyyāya dhātusamatā bhavati, kiṃ

sukhasamphassassa mahatimahāsirisayanassa pariyesanena? Yadi ekako

sāsaṅkasabhayavisamakantārataraṇasamattho bhavati, kiṃ

sannaddhasajjamahatimahāsatthapariyesanena? Yadi nadīsaraṃ bāhunā tarituṃ samattho

bhavati, kiṃ dhūvasetu - nāvā - pariyesanena. Yadi sakasantekena ghāsacchādanaṃ kātuṃ

pahoti, kiṃ parūpasevanā piyasamullāpapacchāpūredhāvanena? Yadi akhātataḷāke udakaṃ

labbhati, kiṃ udapānataḷākapokkharaṇīkhaṇanena? Evameva kho bhante nāgasena yadi

gihī agārikā kāmabhogino santaṃ paramatthaṃ nibbānaṃ sacchikaronti, kiṃ

dhutaguṇavarasamādiyanenā?" Ti.

5. "Aṭṭhavīsati kho panime mahārāja dhutaṅgaguṇā yathābhuccaguṇā yehi guṇehi

dhutaṅgāni sabbabuddhānaṃ pihayitāni patthitāni katame aṭṭhavīsati? Idha mahārāja

dhutaṅgaṃ suddhājīvaṃ sukhaphalaṃ

[SL Page 303] [\x 303/]

Anavajjaṃ na paradukkhāpanaṃ abhayaṃ asampīḷanaṃ ekantavaḍḍhikaṃ aparihāṇiyaṃ

amāyaṃ ārakkhā patthitadadaṃ sabbasattadamanaṃ saṃvarahitaṃ patirūpaṃ anissitaṃ

vippamuttaṃ rāgakkhayaṃ dosakkhayaṃ mohakkhayaṃ mānappahānaṃ kuvitakkacchedanaṃ

kaṅkhāvitaraṇaṃ kosajjaviddhasanaṃaratippahānaṃ khamanaṃ atulaṃ appamāṇaṃ

sabbadukkhakkhayagamanaṃ. Ime khomahārāja aṭṭhavīsati dhutaṅgaguṇā

yathābhuccaguṇā yehi [PTS Page 352] [\q 352/] guṇehi dhutaṅgāni sabbabuddhānaṃ

pihayitāni patthitāni.

Ye kho te mahārāja dhutaguṇe sammā upasevanti te aṭṭhārasahi guṇehi samūpetā bhavanti.

Katamehi aṭṭhārasahi? Cāro-214. Tesaṃ suvisuddho hoti, paṭipadā supuritā hoti, kāyikaṃ

vācasikaṃ surakkhitaṃ hoti, manosamācāro suvisuddho hoti, viriyaṃ supaggahītaṃ hoti,

bhayaṃ vūpasammati, attānudiṭṭhi byapagatā hoti, āghāto uparatohoti, mettā upaṭṭhitā hoti,

sabbasattānaṃ garukato hoti, bhojane mattaññū hoti, jāgariyaṃ anuyutto hoti, aniketo hoti,

yatthā phāsu tattha vihārī hoti, pāpajegucchi hoti, vivekārāmo hoti satataṃ appamatto hoti.

Ye te mahārāja dhutaguṇe sammā upasevanti, te imehi aṭṭhārasahi guṇehi samupetā

bhavanti.

6. Dasa ime mahārāja puggalā dhutaguṇārahā. Katame dasa? Saddho hoti hirimā dhitimā

akuho atthavasī alolo sikkhākāmo daḷhasamādāno anujjhānabahulo mettāvihārī. Ime kho

mahārāja dasapuggalā dhutaguṇārahā.

7. Ye te mahārāja gihī agārikā kāmabhogino santaṃ paramatthaṃ nibbānaṃ sacchikaronti,

sabbe te purimāsu jātīsu terasasu dhutaguṇesu katupāsanā katabhumikammā. Te tattha

vārañca paṭipattiñca sodhayitvā ajjetarahi gihī'va santā santaṃ paramatthaṃ nibbānaṃ

sacchikaronti. Yathā mahārāja kusalo issattho antevāsike paṭhamaṃ tāva upāsanasālāyaṃ

cāpabhedacāpāropaṇagahaṇamuṭṭhipatipīḷana - aṅgulivināmana - pādaṭhapana

saragahaṇa sandahana - ākaḍḍhana - sandhāraṇa lakkhaniyamana - khipane

tiṇapurisakachaṇaka - tiṇapalāla - mattikāpuñja -phalaka - lakkhavedhe anusikkhāpetvā

rañño santike upāsanaṃ ārādhayitvā ājaññarathagaja - turaga - dhana - dañña hirañña -

suvaṇṇa - dāsi dāsa - bhariyā - gāmacaraṃ [PTS Page 353 [\q 353/] -] labhati, evameva

kho mahārāja ye te gihī agārikā kāmabhogino santaṃ paramatthaṃ nibbānaṃ sacchikaronti,

te sabbe purimāsu jātīsu terasasu dhutaguṇesu katupāsanā katabhumikammā. Te tattheva

------

214. Ācāro (ma)

[SL Page 304] [\x 304/]

Vārañca paṭipattiñca sodhayitvā ajjetarahi gihīyeva santā santaṃ paramatthaṃ nibbānaṃ

sacchikaronti. Na mahārāja dhutaguṇesu pubbāsevanaṃ vinā ekissā yeva jātiyā

arahattasacchikiriyā hoti, uttamena pana viriyena uttamāya paṭipattiyā tathārūpena

ācariyena kalyāṇamittena arahattasacchikiriyā hoti.

8. Yathā vā pana mahārāja bhisakko sallakatto ācariyaṃ dhanena vā vattapaṭipattiyāvā

ārādhetvā satthagahaṇa - chedana - lekhana - vedhana - salalūddharaṇa -vaṇadhovana

sosana - bhesajjānulimpanavamanavirecanānuvāsana - kiriyamanusikkhitvā vijjāsu

katasikkho katupāsāno katahattho āture upasaṅkamati tikicchāya, evameva kho mahārāja ye

te gihī agārikā kāmabhogino santiṃ paramatthaṃ nibbānaṃ sacchikaronti, te sabbe purimāsu

jātīsu terasasu dhutaguṇesu katupāsanā katabhumikammā te tattheva cārañca paṭipattiñca

sodhayitvā ajjetarahi gihīyeva santā santaṃ paramatthaṃ nibbānaṃ sacchikaronti. Na

mahārāja dhutaguṇehi avisuddhānaṃ dhammābhisamayo hoti. Yathā mahārāja udakassa

asevanena bījānaṃ avirūhanaṃ hoti, evameva kho mahārāja dhutaguṇehi avisuddhānaṃ

dhammābhisamayo na hoti. Yathā pana mahārāja akatakusalānaṃ akatakalyāṇānaṃ

sugatigamanaṃ na hoti, evameva kho mahārāja dhutaguṇehi avisuddhānaṃ

dhammābhisamayo na hoti.

9. Paṭhavisamaṃ mahārāja dhutaguṇaṃ visuddhikāmānaṃ patiṭṭhāṭṭhena. Āposamaṃ

mahārāja dhutaguṇaṃ visuddhikāmānaṃ sabbakilesamaladhovanaṭṭhena. Tejosamaṃ

mahārāja dhutaguṇaṃ visuddhikāmānaṃ sabbakilesavanajjhāpanaṭṭhena. [PTS Page 354] [\q

354/] vāyosamaṃ mahārāja dhutaguṇaṃ visuddhikāmānaṃ

sabbakilesamalarajopavāhanaṭṭhena agadasamaṃ mahārāja dhutaguṇaṃ visuddhikāmānaṃ

sabbakilesabyādhivūpasamanaṭṭhena. Amatasamaṃ mahārāja dhutaguṇaṃ visuddhikāmānaṃ

sabbakilesavisanāsanaṭṭhena. Khettasamaṃ mahārāja dhutaguṇaṃ visuddhikāmānaṃ

sabbasāmaññaguṇasassavirūhaṇaṭṭhena. Manoharasamaṃ mahārāja dhutaguṇaṃ

visuddhikāmānaṃ patthiticchitasabbasampattivaradadaṭṭhena. Nāvāsamaṃ mahārāja

dhūtaguṇaṃ visuddhikāmānaṃ saṃsāramahaṇṇavapāragamanaṭṭhena. Bhīruttānasamaṃ

mahārāja dhūtaguṇaṃ visuddhikāmānaṃ jarāmaraṇabhītānaṃ assāsakaraṇaṭṭhena.

Mātusamaṃ mahārāja dhūtaguṇaṃ visuddhikāmānaṃ kilesadukkhapatipīḷitānaṃ

anuggāhakaṭṭhena. Pitusamaṃ mahārāja dhūtaguṇaṃ visuddhikāmānaṃ

kusalavaḍḍhikāmānaṃ sabbasāmaññaguṇajanakaṭṭhena. Mittasamaṃ mahārāja dhūtaguṇaṃ

visuddhikāmānaṃ sabbasāmaññaguṇa pariyesanaavisaṃvādakaṭṭhena padumasamaṃ

mahārāja dhūtaguṇaṃ visuddhikāmānaṃ sabbakilesamalehi anupalittaṭṭhena.

[SL Page 305] [\x 305/]

Catujātiyavaragandhasamaṃ mahārāja dhūtaguṇaṃ visuddhikāmānaṃ kilesaduggandha -

paṭivinodaneṭṭhena. Girirājavarasamaṃ mahārāja dhūtaguṇaṃ visuddhikāmānaṃ

aṭṭhalokadhammavātehi akampiyaṭṭhena. Ākāsasamaṃ mahārāja dhūtaguṇaṃ

visuddhikāmānaṃ sabbatthagahaṇāpagata - uru - visaṭa - vitthata - mahantaṭṭhena.

Nadīsamaṃ mahārāja dhūtaguṇaṃ visuddhikāmānaṃ kilesamalavāhanaṭṭhena.

Sudesikasamaṃ mahārāja dhūtaguṇaṃ visuddhikāmānaṃ jātikantāra

kilesavanagahananittharaṇaṭṭhena. Mahāsatthavāhasamaṃ mahārāja dhūtaguṇaṃ

visuddhikāmānaṃ

sabbabhayasuññakhemaabhayavarapavaranibbānanagarasampāpanaṭṭhena. [PTS Page 355]

[\q 355/] sumajjitavimalādāsasamaṃ mahārāja dhūtaguṇaṃ visuddhikāmānaṃ

saṅkhārānaṃ sahāvadassanaṭṭhena. Phalakasamaṃ mahārāja dhūtaguṇaṃ visuddhikāmānaṃ

sabba - kilesa - laguḷa - sara - satti - paṭibāhanaṭṭhena. Chattasamaṃ mahārāja dhūtaguṇaṃ

visuddhikāmānaṃ kilesavassa - tividhaggi - santāpa - paṭibāhanaṭṭhena. Candasamaṃ

mahārāja dhūtaguṇaṃ visuddhikāmānaṃ pihayitapatthitaṭṭhena. Suriyasamaṃ mahārāja

dhūtaguṇaṃ visuddhikāmānaṃ mohatama - timira - nāsanaṭṭhena. Sāgarasamaṃ mahārāja

dhūtaguṇaṃ visuddhikāmānaṃ anekavidhasāmaññaguṇavararatanuṭṭhānaṭṭhena,

aparimitamasaṅkheyyamappameyyaṭṭhena ca.

10. Evaṃ kho mahārāja dhūtaguṇaṃ visuddhikāmānaṃ bahūpakāraṃ

sabbadarathapariḷāhanudaṃ aratinudaṃ bhayanudaṃ bhavanudaṃ khilanudaṃ malanudaṃ

sokanudaṃ dukkhanudaṃ dosanudaṃ mohanudaṃ mānanudaṃ diṭṭhinudaṃ

sabbākusaladhammanudaṃ, yasāvahaṃ hitāvahaṃ sukhāvahaṃ, phāsukaraṃ pītikaraṃ

yogakkhemakaraṃ anavajjaṃ iṭṭhasukhavipākaṃ guṇarāsiṃ guṇapuñjaṃ

aparimitāppameyyaguṇaṃ, varaṃ pavaraṃ aggaṃ.

Yathā mahārāja manussā upatthambhavasena bhojanaṃ upasevanti, hitavasanena bhesajjaṃ

upasevanti, upakāravasena mittaṃ upasevanti, tāraṇavasena nāvaṃ upasevanti,

sugandhavasena mālāgandhaṃ upasevanti, abhayavasena bhīruttānaṃ upasevanti,

sippavasena ācariyaṃ upasevanti, yasavasena rājānaṃ upasevanti, kāmadadavasena

maṇiratanaṃ upasevanti, evameva kho mahārāja sabbasāmaññaguṇadadavasena ariyā

dhūtaguṇaṃ upasevanti.

11. Yathā vā pana mahārāja udakaṃ bījavirūhanāya, [PTS Page 356] [\q 356/]

aggijhapanāya, āhāro balāharaṇāya, latā bandhanāya, satthaṃ chedanāya, pānīyaṃ

pipāsāvinayanāya, nidhi assāsakaraṇāya, nāvā tīrasampāpanāya, bhesajjaṃ

byādhivūpasamanāya, yānaṃ sukhagamanāya, bhīruttānaṃ bhayavinodanāya, rājā

ārakkhatthāya, phalakaṃ daṇḍaleḍaḍūlaguḷasarasattipaṭibāhanāya, ācariyo anusāsanāya,

mātā posanāya, ādāso olokanāya, alaṅkāro sobhāya, vatthaṃ

[SL Page 306] [\x 306/]

Paṭicchādanāya, nisseṇi ārohaṇāya, tulā nikkhepanāya, mantaṃ parijapanāya, āvudhaṃ

tajjaniyapaṭibāhanāya, padīpo andhakāravidhamanāya, vāto pariḷāhanibbāpanāya, sippaṃ

vuttinipphādanāya, agadaṃ jīvitarakkhanāya, ākaro ratanuppādāya, ratanaṃ alaṅkārāya, āṇā

anatikkamanāya, issariyaṃ vasavattanāya, evameva kho mahārāja dhūtaguṇaṃ

sāmaññabījavirūhaṇāya kilesamalajhāpanāya iddhibalāharaṇāya satisaṃvaranibandhanāya

vimativicikicchāsamucchedanāya, taṇhāpipāsāvinayanāya, abhisamayassāsakaraṇāya

caturoghanittharaṇāya kilesabyādhivūpasamāya, nibbānasukhapaṭilābhāya

jātijarābyādhimaraṇasokaparidevadukkhadomanassupāyāsabhayavinodanā- ya

sāmaññaguṇaparirakkhanāya aratikuvitakkapaṭibāhānāya sakalasāmaññatthānusāsanāya

sabbasāmaññaguṇaposanāya samathavipassanāmaggaphalanibbānadassanāya

sakalalokathutathomitamahatimahāsobhākaraṇāya sabbāpāyapidahanāya

sāmaññatthaselasikharamuddhani abhirūhaṇāya vaṅkakuṭilavisamacittanikkhepanāya

sevitabbāsevitabbadhamme sādhu sajjhāyakaraṇāya sallakilesapaṭisattutajjanāya

avijjandhakāravidhamanāya tividhaggisantāpapariḷāhanibbāpanāya

saṇhasukhumasantasamāpattinipphādanāya sakalasāmaññaguṇaparirakkhanāya

bojjhaṅgavararatanuppādāya yogijanālaṅkaraṇāya

anavajjanipuṇasukhumasantisukhānatikkamanāya [PTS Page 357] [\q 357/]

sakalasāmaññaariyadhammavasavattanāya. Iti mahārāja imesaṃ guṇānaṃ adhigamāya

yadidaṃ ekamekaṃ dhutaguṇaṃ. Evaṃ mahārāja atuliyaṃ dhūtaguṇaṃ appameyyaṃ asamaṃ

appaṭisamaṃ appaṭibhāgaṃ appaṭiseṭṭhaṃ uttaraṃ seṭṭhaṃ visiṭṭhaṃ adhikaṃāyataṃ

puthulaṃ visaṭaṃ vitthataṃ garukaṃ bhāriyaṃ mahantanti.

12. Yo kho mahārāja puggalo pāpiccho icchāpakato kuhako luddho odariko lābhakāmo

yasakāmo kittikāmo ayutto appatto ananucchaviko anāraho appatirūpo dhutaṅgaṃ

samādiyati, so dviguṇaṃ daṇḍamāpajjati sabbaguṇaghātamāpajjati diṭṭhadhammikaṃ

hīḷanaṃ khīlanaṃ garahanaṃ uppaṇḍanaṃ khipanaṃ asambhogaṃ nissāraṇaṃ nicchubhanaṃ

pavāhanaṃ pabbājanaṃ paṭilabhati, samparāye'pi satayojanike avīcimahāniraye uṇhakaṭhita

tattasantatta accijālāmālake anekavassakoṭisatasahassāni uddhamadho tiriyaṃ

pheṇuddehakaṃ samparivattakaṃ paccati, tato muccitvā kisapharusakālaṅgapaccaṅgo

sūnuddhumātasūcimukhappamāṇasusiruttamaṅgo chāto pipāsito visama bhīmarūpavaṇṇo

bhaggakaṇṇasoto ummīlitanimīlitanettanayano arugattapakkagatto

puḷavākiṇṇasabbakāyo, vātamukhe jalamāno viya aggikkhandho anto jalamāno pajjalamano

attāṇo asaraṇo ārunnarunnakāruññaravaṃ paridevamāno nijjhāmataṇhiko

samaṇamahāpeto hutvā āhiṇḍamāno mahiyā aṭṭassaraṃ karoti.

[SL Page 307] [\x 307/]

Yathā mahārāja koci ayutto appatto ananucchaviko anāraho appatirūpo hīno kujātiko

khattiyābhisekena abhisiñcati, so labhati hatthapādacchedaṃ kaṇṇacchedaṃ nāsacchedaṃ

kaṇṇanāsacchedaṃ [PTS Page 358] [\q 358/] bilaṅgathālikaṃ saṅkhamuṇḍikaṃ

rāhumukhaṃ jotimālikaṃ hatthapajjotikaṃ erakavattikaṃ cirakavāsikaṃ phaṇeyyakaṃ

baḷisamaṃsikaṃ kahāpaṇakaṃ khārāpatacchikaṃ paḷighaparivattikaṃ palālapiṭhakaṃ, tattena

telena osiñcanaṃ, sunakhehi khādāpanaṃ, jīvasūlāropanaṃ, asinā sīsacchedaṃ,

anekavihitampi kammakaraṇaṃ anubhavati, kiṃkāraṇā? Ayutto appatto

ananucchavikoanāraho appatirūpo hīno kujātiko mahante issariye ṭhāne attānaṃ ṭhapesi,

velaṃ ghātesi, evameva kho mahārāja yo koci puggalo pāpiccho icchāpakato kuhako luddho

odariko lābhakāmo yasakāmo kittikāmo ayutto appatto ananucchaviko anāraho appatirūpo

dhutaṅgaṃ samādiyati, so dviguṇaṃ daṇḍamāpajjati sabbaguṇaghātamāpajjati

diṭṭhadhammikaṃ hīḷanaṃ khīlanaṃ garahanaṃ uppaṇḍanaṃ khipanaṃ asambhogaṃ

nissāraṇaṃ nicchubhanaṃ pavāhanaṃ pabbājanaṃ paṭilabhati, samparāye'pi satayojanike

avīcimahāniraye uṇhakaṭhita tattasantatta accijālāmālake anekavassakoṭisatasahassāni

uddhamadho tiriyaṃ pheṇuddehakaṃ samparivattakaṃ paccati, tato muccitvā

kisapharusakālaṅgapaccaṅgo sūnuddhumātasūcimukhappamāṇasusiruttamaṅgo chāto

pipāsito visama bhīmarūpavaṇṇo bhaggakaṇṇasoto ummīlitanimīlitanettanayano

arugattapakkagatto puḷavākiṇṇasabbakāyo, vātamukhe jalamāno viya aggikkhandho anto

jalamāno pajjalamano attāṇo asaraṇo ārunnarunnakāruññaravaṃ paridevamāno

nijjhāmataṇhiko samaṇamahāpeto hutvā āhiṇḍamāno mahiyā aṭṭassaraṃ karoti.

13. Yo pana mahārāja puggalo yutto patto anucchaviko araho patirūpo appiccho santuṭṭho

pavivitto asaṃsaṭṭho āraddhaviriyo pahitatto asaṭho amāyo na odariko na lābhakāmo na

yasakāmo na kittikāmo saddho saddhāpabbajito jarāmaraṇā muccitukāmo sāsanaṃ

paggaṇhissāmīti dhutaguṇaṃ samādiyati, so diguṇaṃ pūjaṃ arahati, devānañca

manussānañca piyo hoti manāpo pihayito patthito, jātisumanamallikādīnaṃ viya pupphaṃ

nahātānulittassa, jigacchitassa viya paṇitabhojanaṃ, pipāsitassa viya

sītalavimalasurabhipānīyaṃ, visagatassa viya osadhavaraṃ, sīghagamanakāmassa viya

ājaññarathavaruttamaṃ, atthakāmassa viya manoharamaṇiratanaṃ, abhisiñcitukāmassa viya

paṇḍaravimalasetacchattaṃ, dhammakāmassa viya arahattaphalādhigamamanuttaraṃ. Tassa

cattāro satipaṭṭhānā bhāvanā pāripūraṃ gacchanti, cattāro sammappadhānā cattāro

iddhipādā pañcindriyāni pañcalāni sattabojjhaṅgāariyo aṭṭhaṅgiko maggo bhāvanā pāripūraṃ

gacchanti, samathavipassanāadhigacchati, adhigamapaṭipatti pariṇamati, cattāri

sāmaññaphalāni [PTS Page 359] [\q 359/] catasso paṭisambhidā tisso vijjā chaḷabhiññā

kevalo ca samaṇadhammo sabbe tassādheyyā honti. Vimuttipaṇḍaravimalasetacchattena

abhisiñcati. Yathā mahārāja rañño khattiyassa abhijātakulakalīnassa khattiyābhisekena

abhisittassa paricaranti saraṭṭha -negama - jānapada - bhaṭa - balatthā, aṭṭhatiṃsā ca

rājaparisā naṭanaccakā mukhamaṅgalikā sotthivācakā samaṇabrāhmaṇasabbapāsaṇḍagaṇā

abhigacchanti, yaṃ kiñci paṭhaviyā paṭṭana - ratanākara - nagara - suṅkaṭṭhāna - verajjaka

- chejja - bhejja - janānusāsanaṃsabbattha sāmiko bhavati, evameva kho mahārāja yo koci

puggalo yutto patto anucchaviko araho patirūpo appiccho santuṭṭho pavivitto asaṃsaṭṭho

āraddhaviriyo pahitatto asaṭho amāyo na odariko na lābhakāmo na yasakāmo na kittikāmo

saddho saddhāpabbajito jarāmaraṇā muccitukāmo sāsanaṃ paggaṇhissāmīti dhutaguṇaṃ

samādiyati, so diguṇaṃ pūjaṃ arahati, devānañca manussānañca piyo hoti manāpo pihayito

patthito, jātisumanamallikādīnaṃ viya pupphaṃ nahātānulittassa, jigacchitassa viya

paṇitabhojanaṃ, pipāsitassa viya sītalavimalasurabhipānīyaṃ, visagatassa viya osadhavaraṃ,

sīghagamanakāmassa viya ājaññarathavaruttamaṃ, atthakāmassa viya

manoharamaṇiratanaṃ, abhisiñcitukāmassa viya paṇḍaravimalasetacchattaṃ,

dhammakāmassa viya arahattaphalādhigamamanuttaraṃ. Tassa cattāro satipaṭṭhānā

bhāvanā pāripūraṃ gacchanti, cattāro sammappadhānā cattāro iddhipādā pañcindriyāni

pañcalāni sattabojjhaṅgā ariyo aṭṭhaṅgiko maggo bhāvanā pāripūraṃ gacchanti,

samathavipassanāadhigacchati, adhigamapaṭipatti pariṇamati, cattāri sāmañcaphalāni

catasso paṭisambhidā tisso vijjā chaḷabhiññā kevalo ca samaṇadhammo sabbe tassādheyyā

honti. Vimuttipaṇḍaravimalasetacchattena abhisiñcati.

[SL Page 308] [\x 308/]

14. Terasime mahārāja dhutaṅgāni yehi suddhikato nibbānamahāsamuddaṃ pavisitvā

bahuvidhadhammakīḷamabhikīḷati, rūpārūpaaṭṭhasamāpattiyo vaḷañjeti, iddhividhaṃ

dibbasotadhātuṃ paracittavijānanaṃ pubbenivāsānussatiṃ dibbacakkhuṃ sabbāsavakkhayañca

pāpuṇāti. Katame terasa? Paṃsukulikaṅgaṃ tecīvarikaṅgaṃ piṇḍapātikaṅgaṃ

sapadānacārikaṅgaṃ ekāsanikaṅgaṃ pattapiṇḍikaṅgaṃ khalupacchābhattikaṅgaṃ

āraññakaṅgaṃ rukkhamūlikaṅgaṃ abbhokāsikaṅgaṃ sosānikaṅgaṃ yathāsatthatikaṅgaṃ

nesajjikaṅgaṃ. Imehi kho mahārāja terasahi dhutaguṇehi pubbe āsevitehi nisevitehi ciṇṇehi

pariciṇeṇahi caritehi upacaritehi paripūritehi kevalaṃ sāmaññaṃ paṭilabhati, tassādheyyā

honti kevalā santā sukhā samāpattiyo.

Yathā mahārāja sadhano nāviko paṭṭane suṭṭhukatasuṅko mahāsamuddaṃ pavisitvā vaṅgaṃ

takkolaṃ cīnaṃ sovīraṃ suraṭṭhaṃ alasandaṃ kolapaṭṭaṃ suvaṇṇabhumiṃ gacchati aññampi

yaṃ kiñci nāvāsañcaraṇaṃ, evameva kho mahārāja imehi terasahi dhutaguṇehi [PTS Page

360] [\q 360/] pubbe āsitehi nisevitehi ciṇṇehi pariciṇṇehi caritehi upacaritehi

paripūritehi kevalaṃ sāmaññaṃ paṭilabhati, tassādheyyā honti kevalā santā sukhā

samāpattiyo.

Yathā mahārāja kassako paṭhamaṃ khettadosaṃ tiṇakaṭṭhapāsāṇaṃ apanetvā kasitvā

vapitvā sammā udakaṃ pavesetvā rakkhitvā gopetvā lavaṇamaddanena bahudhaññako hoti,

tassādheyyā bhavanti ye keci adhanā kapaṇā daḷiddā duggatajanā, evameva kho mahārāja

imehi terasahi dhūtaguṇehi pubbe āsevitehi nisevitehi ciṇṇehi pariciṇṇehi caritehi

upacaritehi paripūritehi kevalaṃ sāmaññaṃ paṭilabhati, tassādheyyā honti kevalā santā sukhā

samāpattiyo.

Yathā vā pana mahārāja khattiyo muddhāvasitto abhijātakulakalīno chejjabhejjajanānusāsane

issaro hoti vasavattī sāmiko icchākaraṇo, kevalā ca mahāpaṭhavī tassādheyyā hoti,

evameva kho mahārāja imehi terasahi dhutaguṇehi pubbe āsevitehi nisevitehi ciṇṇehi

pariciṇṇehi caritehi upacaritehi paripūritehi jinasāsanavare issaro hoti vasavattī sāmiko

icchākaraṇo, kevalā ca samaṇaguṇā tassādheyyā honti.

15. Nanu mahārāja thero upaseno vaṅgantaputto sallekhadhutaguṇe paripūrakāritāya

anādiyitvā sāvatthiyā saṅghassa katikaṃ sapariso naradammasārathiṃ paṭisallānagataṃ

upasaṅkamitvā bhagavato pāde sirasā vanditvā ekamantaṃ nisīdi. Bhagavā ca taṃ suvinītaṃ

parisaṃ oloketvā haṭṭhatuṭṭho pamudito udaggo parisāya saddhiṃ sallāpaṃ sallapitvā

asambhinnena brahmassarena etadavoca:

[SL Page 309] [\x 309/]

'Pāsādikā kho pana tyāyaṃ upasena parisā. Kathaṃ tvaṃ upasena parisaṃ vinesī?'Ti. So'pi

sabbaññutā dasabalena devātidevena puṭṭho yathābhūtasabhāvaguṇavasena bhagavantaṃ

etadavoca: 'yo koci maṃ bhante upasaṅkamitvā pabbajjaṃ vā nissayaṃ vā yācati, tamahaṃ

[PTS Page 361] [\q 361/] evaṃ vadāmi 'ahaṃ kho āvuso āraññako piṇḍapātiko

paṃsukuliko tecīvariko. Sace tvampi āraññako bhavissasi. Piṇḍapātiko paṃsukuliko

tecīvariko, evāhantaṃ pabbājessāmi, nissayaṃ dassāmi'ti. Sace so me bhante paṭissuṇitvā

nandati oramati, evāhantaṃ pabbājemi, nissayaṃ demi evāhaṃ bhante parisaṃ vinemī'ti.

Evampi mahārāja dhutaguṇavarasamādinno jinasāsanavare issaro hoti vasavattī sāmiko

icchākaraṇo. Tassādheyyā honti kevalā santā sukhā samāpattiyo.

Yathā mahārāja padumaṃ abhivuddhaparisuddhaudiccajātippabhavaṃ siniddhaṃ mudu

lobhaniyaṃ sugandhaṃ piyaṃ patthitaṃ pasatthaṃ jālakaddamānupalittaṃ

anupattakesarakaṇṇikābhimaṇḍitaṃ bhamaragaṇasevitaṃ sītalasalilasāvaddhaṃ, evameva

kho mahārāja imehi terasahi dhutaguṇehi pubbe āsevitehi nisevitehi ciṇṇehi pariciṇṇehi

caritehi upacaritehi paripūritehi ariyasāvako tiṃsaguṇavarehi samupeto hoti. Katamehi

tiṃsaguṇavarehi?

Siniddhamudumaddavamettacitto hoti,

Ghātitahatavihatakileso hoti,

Hatanihatamānadappo hoti,

Acala - daḷhaniviṭṭha - nibbematika - saddho hoti,

Paripuṇṇapīṇitapahaṭṭhalobhaniyasantasukhasamāpattilābhī hoti,

Sīlavarapavaraasamasucigandhaparibhāvito hoti,

Devamanussānaṃ piyo hoti manāpo,

Khīṇāsavaariyavarapuggalapatthito devamanussānaṃ vanditapūjito,

Budhavibudhapaṇḍitajanānaṃ thutathavitathomitapasattho,

Idha vā huraṃ vā lokena anupalitto, appalokavajje pi bhayadassāvī,

Vipulavarasampattikāmānaṃ maggaphalavaratthasādhano,

Āyācitavipulapaṇītapaccayabhāgī,

Aniketasayano,

Jhānajjhositatappavaravihārī, [PTS Page 362 [\q 362/] -215.]

-----

215. Jhānajjhāsita. . . . . (Sī. Mu. )

[SL Page 310] [\x 310/]

Vījaṭitalilesajālavatthu,

Bhinnabhaggasaṅkuṭitasaṃchinnagatinīvaraṇo,

Akuppadhammo,

Abhinītavāso,

Anavajjabhogī,

Gativimutto,

Uttiṇṇasabbavicikiccho,

Vimuttijjhositatto, -216.

Diṭṭhadhammo,

Acaladaḷhabhīruttānamupagato,

Samucchinnānusayo

Sabbāsavakkhayaṃ patto,

Santasukhasamāpattivihārabahulo,

Sabbasamaṇaguṇasamupeto.

Imehi tisaṃguṇavarehi samupeto hoti.

Nanu mahārāja thero sāriputto dasasahassiyā lokadhātuyā aggapuriso ṭhapetvā dasabalaṃ

lokācariyaṃ. So'pi aparimitāsaṅkheyyakappe samācitakusalamūlo brāhmaṇakulakulīno

manāpikaṃ kāmaratiṃ anekasatasaṅkhyaṃ dhanavarañca ohāya jinasāsane pabbajitvā imehi

terasahi dhutaguṇehi kāyavacīcittaṃ damayitvā ajjetarahi anantaguṇasamannāgato

gotamassa bhagavato sāsanavare dhammacakkamanuppavattako jāto. Bhāsitampetaṃ

mahārāja bhagavatā devātidevena ekaṅguttaranikāyavaralañjake "nāhaṃ bhikkhave aññaṃ

ekapuggalampi samanupassāmi yo tathāgatena anuttaraṃ dhammacakkaṃ pavattitaṃ

sammadeva anuppavattetī yathayidaṃ sāriputto sāriputto bhikkhave tathāgatena anuttaraṃ

dhammacakkaṃ pavattitaṃ sammadeva anuppavattetī" ti.

"Sādhu bhante nāgasena. Yaṃ kiñci navaṅgaṃ buddhavacanaṃ yā ca lokuttarā kiriyā, yā ca

loke adhigamavipulavarasampattiyo, sabbantaṃ terasasu dhutaguṇesu samodhānopagatanti.

Dhutaṅgavaggo dutiyo.

Anumānapañhā samattā. [PTS Page 363] [\q 363/]

----

216. Vimuttijjhāsitattā (sī. Mu. )

[SL Page 311] [\x 311/]

6. Opammakathā pañhā.

Mātikā.

1. "Bhante nāgasena, katīhi aṅgehi samannāgato bhikkhū arahattaṃ sacchikarotī?" Ti.

"Idha mahārāja arahattaṃ sacchikātukāmena bhikkhunā ghorassarassa ekaṃ aṅgaṃ

gahetabbaṃ.

Kukkuṭassa pañca aṅgāni gahetabbāni. Kalandakassa ekaṃ aṅgaṃ gahetabbaṃ. Dīpiniyā ekaṃ

aṅgaṃ gahetabbaṃ. Dīpikassa dve aṅgāni gahetabbāni. Kummassa pañca aṅgāni gahetabbāni.

Vaṃsassa ekaṃ aṅgaṃ gahetabbaṃ cāpassa ekaṃ aṅgaṃ gahetabbaṃ vāyassa dve aṅgāni

gahetabbāni. Makkaṭassa dve aṅgāni gahetabbāni. Lāpulatāya ekaṃ aṅgaṃ gahetabbaṃ.

Padumassa tīṇi aṅgāni gahetabbāni. Sālakalyāṇikāya ekaṃ aṅgaṃ gahetabbaṃ nāvāya tīṇi

aṅgāni gahetabbāni. Nāvālakanakassa-217. Dve aṅgāni gahetabbāni. Kūpassa ekaṃ aṅgaṃ

gahetabbaṃ. Niyāmakassa tīni aṅgāni gahetabbāni kammakarassa-218. Ekaṃ aṅgaṃ

gahetabbaṃ. Samuddassa pañca aṅgāni gahetabbāni. Paṭhaviyā pañca aṅgāni gahetabbāni.

Āpassa pañca aṅgāni gahetabbāni. Tejassa pañca aṅgāni gahetabbāni.

-------

217. Nāvālagganakassa (ma) 218. Kammakārassa. (Ma)

[SL Page 312] [\x 312/]

Ākāsassa pañca aṅgāni gahetabbāni. Candassa pañca aṅgāni gahetabbāni. Suriyassa satta

aṅgāni gahetabbāni. Sakkassa tīṇi aṅgāni gahetabbāni. Cakkavattissa cattāri aṅgāni

gahetabbāni. Upacikāya ekaṃ aṅgaṃ gahetabbaṃ. Biḷārassa dve aṅgāni gahetabbāni.

Undurassa eka aṅgaṃ gahetabbaṃ. Vicchikasa ekaṃ aṅgaṃ gahetabbaṃ. Nakulassa ekaṃ [PTS

Page 364] [\q 364/] aṅgaṃ gahetabbaṃ. Jarasigālassa dve aṅgāni gahetabbāni. Migassa

tīṇi aṅgāni gahetabbāni. Gorūpassa cattāri aṅgāni gahetabbāni. Varāhassa dve aṅgāni

gahetabbāni. Hatthissa pañca aṅgāni gahetabbāni. Sīhassa satta aṅgāni gahetabbāni.

Cakkavākassa tīṇi aṅgāni gahetabbāni. Peṇāhikāya dve aṅgāni gahetabbāni. Gharakapotassa

ekaṃ aṅgaṃ gahetabbaṃ. Ulukassa dve aṅgāni gahetabbāni. Satapattassa ekaṃ aṅgaṃ

gahetabbaṃ. Vaggulissa dve aṅgāni gahetabbāni. Jalūkāya ekaṃ aṅgaṃ gahetabbaṃ. Sappassa

tīni aṅgāni gahetabbāni. Ajagarassa ekaṃ aṅgaṃ gahetabbaṃ. Panthamakkaṭassa ekaṃ aṅgaṃ

gahetabbaṃ. Thanasitadārakassa ekaṃ aṅgaṃ gahetabbaṃ. Cittakadharakummassa ekaṃ aṅgaṃ

gahetabbaṃ. Pavanassa pañca aṅgāni gahetabbāni. Rukkhassa tīṇi aṅgāni gahetabbāni.

Meghassa pañca aṅgāni gahetabbāni.

[SL Page 313] [\x 313/]

Maṇiratanassa tīṇi aṅgāni gahetabbāni. Māgavikassa cattāri aṅgāni gahetabbāni. Bāḷisikassa

dve aṅgāni gahetabbāni. Tacchakassa dve aṅgāni gahetabbāni. Kumbhassa ekaṃ aṅgaṃ

gahetabbaṃ. Kāḷāyasassa dve aṅgāni gahetabbāni. Chattassa tīṇi aṅgāni gahetabbāni.

Khettassa tīṇi aṅgāni gahetabbāni. Agadassa dve aṅgāni gahetabbāni. Bhojanassa tīṇi

aṅgāni gahetabbāni. Issatthassa cattāri aṅgāni gahetabbāni. Rañño cattāri aṅgāni gahetabbāni.

Dovārikassa dve aṅgāni gahetabbāni. Nisadāya ekaṃ aṅgaṃ gahetabbaṃ. Padīpassa dve

aṅgāni gahetabbāni. Mayurassa dve aṅgāni gahetabbāni. Turagassa dve aṅgāni gahetabbāni.

Soṇḍikassa dve aṅgāni gahetabbāni. Indakhīlassa dve aṅgāni gahetabbāni. Tulāya ekaṃ

aṅgaṃ gahetabbaṃ. Khaggassa dve aṅgāni gahetabbāni. Macchassa dve aṅgāni gahetabbāni.

Iṇagāhakassa [PTS Page 365] [\q 365/] ekaṃ aṅgaṃ gahetabbaṃ. Byādhitassa dve aṅgāni

gahetabbāni. Matassa-219. Dve aṅgāni gahetabbāni. Nadiyā dve aṅgāni gahetabbāni.

Usabhassa ekaṃ aṅgaṃ gahetabbaṃ. Maggassa dve aṅgāni gahetabbāni. Suṅkasāyikassa-220.

Ekaṃ aṅgaṃ gahetabbaṃ.

-----

219. Mattassa (kesuci. ) 220. Suṅkaghāyakassa (kesuci. )

[SL Page 314] [\x 314/]

Corassa tīṇi aṅgāni gahetabbāni. Sakuṇagghiyā ekaṃ aṅgaṃ gahetabbaṃ. Sunakhassa ekaṃ

aṅgaṃ gahetabbaṃ. Tikicchakassa tīṇi aṅgāni gahetabbāni. Gabbhiniyā dve aṅgāni

gahetabbāni. Camariyā ekaṃ aṅgaṃ gahetabbaṃ. Kikiyā dve aṅgāni gahetabbāni. Kapotikāya

tīṇi aṅgāni gahetabbāni. Ekanayanassa dve aṅgāni gahetabbāni. Kassassa tīṇi aṅgāni

gahetabbāni. Jambukasigāliyā ekaṃ aṅgaṃ gahetabbaṃ. Vaṅgavārakassa dve aṅgāni

gahetabbāni. Dabbiyā ekaṃ aṅgaṃ gahetabbaṃ. Iṇasādhakassa tīṇi aṅgāni gahetabbāni.

Anuvicinakassa ekaṃ aṅgaṃ gahetabbaṃ. Sārathissa dve aṅgāni gahetabbāni. Bhojakassa dve

aṅgāni gahetabbāni. Tunnavāyassa ekaṃ aṅgaṃ gahetabbaṃ. Nāvāyikassa ekaṃ aṅgaṃ

gahetabbaṃ. Bhamarassa dve aṅgāni gahetabbānī" ti.

Mātikā samattā.

Gadubhavaggo

1. Gadrabhaṅgapañho.

1. "Bhante nāgasena ghorassarassa ekaṃ aṅgaṃ gahetabbā'nti yaṃ vadesi, katamantaṃekaṃ

aṅgaṃ gahetabbanti?"

"Yathā mahārāja gadrabho nāma saṅkārakūṭe'pi catukke'pi siṅghāṭake'pi gāmadvāre'pi

thusarāsimbhi'pi yattha katthaci sayati, na sayanabahulo hoti, [PTS Page 366] [\q 366/]

evameva kho mahārāja yoginā yogāvacarena tiṇasatthare'pi paṇṇasanthare'pi

kaṭṭhamañcakepi chamāya'pi yattha katthaci

[SL Page 315] [\x 315/]

Cammakhaṇḍaṃ pattharitvā sayitabbaṃ. Na sayanabahulena bhavitabbaṃ, idaṃ mahārāja

ghorassarassa ekaṃ aṅgaṃ gahetabbaṃ. Bhāsitampetaṃ mahārāja bhagavatā devātidevena:

'kaliṅgarūpadhānā bhikkhave etarahi mama sāvakā viharanti appamattā ātāpino

padhānasmi"nti. Bhāsitampetaṃ mahārāja therena sāriputtena dhammasenāpatinā pi:

"Pallaṅkena nisinnassa jaṇṇukenābhivassati,

Alaṃ phāsuvihārāya pahitattassa bhikkhuno"ti.

Gadrabhaṅgapañho paṭhamo.

2. Kukkuṭaṅgapañho

1. "Bhante nāgasena, kukkuṭassa pañca aṅgāni gahetabbānī'ti yaṃ vadesi, katamāni tāni

pañca aṅgāni gahetabbānī"?Ti.

"Yathā mahārāja kukkuṭo kālena samayena patisallīyati. Evameva kho mahārāja yoginā

yogāvacarena kālena samayeneva cetiyaṅgaṇaṃ sammajjitvā pānīyaṃ paribhojanīyaṃ

upaṭṭhapetvā sarīraṃ paṭijaggitvā nahāyitvā cetiyaṃ vanditvā buḍḍhānaṃ bhikkhūnaṃ

dassanāya gantvā kālena samayena suññāgāraṃ pavisitabbaṃ. Idaṃ mahārāja kukkuṭassa

paṭhamaṃ aṅgaṃ gahetabbaṃ.

2. Punacaparaṃ mahārāja kukkuṭo kālena samayeneva vuṭṭhāti. Evameva kho mahārāja

yoginā yogāvacarena kālena samayeneva vuṭṭhahitvā cetiyaṅgaṇaṃ sammajjitvā pānīyaṃ

paribhojanīyaṃ upaṭṭhapetvā sarīraṃ paṭijaggitvā cetiyaṃ vanditvā punadeva suññāgāraṃ

pavisitabbaṃ. Idaṃ mahārāja kukkuṭassa dutiyaṃ aṅgaṃ gahetabbaṃ.

3. Punacaparaṃ mahārāja kukkuṭo paṭhaviṃ khaṇitvā ajjhehāraṃ ajjhoharati. Evameva kho

mahārāja yoginā yogāvacarena paccavekkhitvā paccavekkhitvā ajjhohāraṃ ajjhoharitabbaṃ

'neva davāya na [PTS Page 367] [\q 367/] madāya na maṇḍanāya na vibhusanāya

yāvadeva imassa kāyassa ṭhitiyā yāpanāya vihiṃsūparatiyā brahmacariyānuggahāya, iti

purāṇañca vedanaṃ paṭihaṅkhāmi navañca vedanaṃ na uppādessāmi, yātrā ca me bhavissati

anavajjatā ca phāsu vihāro cā'ti.

Idaṃ mahārāja kukkuṭassa tatiyaṃ aṅgaṃ gahetabbaṃ. Bhāsitampetaṃ mahārāja bhagavatā

devātidevena-

'Kantāre puttamaṃsaṃ 'va akkhassabbhañjanaṃ yathā

Evaṃ āhari āhāraṃ yāpanatthāya mucchito'ti.

[SL Page 316] [\x 316/]

4. Punacaparaṃ mahārāja kukkuṭo sacakkhuko'pi ratti andho hoti, evameva kho mahārāja

yoginā yogāvacarena anandheneva andhena viya bhavitabbaṃ, araññe'pi gocaragāme'pi

piṇḍāya carantenapi rajanīyesu rūpasaddagandharasaphoṭṭhabbadhammesu

andhenabadhirena mūgena viya bhavitabbaṃ. , Na nimittaṃ gahetabbaṃ, nānubyañjanaṃ

gahetabbaṃ. Idaṃ mahārāja kukkuṭassa catutthaṃ aṅgaṃ gahetabbaṃ. Bhāsitampetaṃ

mahārāja therena mahākaccāyanena-

"Cakkhumāssa yathā andho sotavā badhīro yathā

Jivhavāssa yathā mūgo balavā dubbalori va,

Atha atthe samuppanne sayetha matasāyika'nti.

5. Punacaparaṃ mahārāja kukkuṭo leḍḍūdaṇḍalaguḷamuggarehi paripātiyanto'pi sakaṃ

gehaṃ na vijahati, evameva kho mahārāja yoginā yogāvacarena cīvarakammaṃ karontenapi

navakammaṃ karontenapi vattapaṭivattaṃ karontenapi uddisantenapi uddisāpentanapi

yoniso manasikāro na vijahitabbo. Sakaṃ kho panetaṃ mahārāja yogino gehaṃ yadidaṃ

yoniso manasikāro idaṃ mahārāja kukkuṭassa pañcamaṃ aṅgaṃ [PTS Page 368] [\q 368/]

gahetabbaṃ. Bhāsitampetaṃ mahārāja bhagavatā devātidevena - 'ko ca bhikkhave

bhikkhuno gocaro sako pettiko visayo yadidaṃ cattāro satipaṭṭhānā'ti. Bhāsitampetaṃ

mahārāja therena sāriputtena dhammasenāpatināpi-

Yatā supanto-221. Mātaṅgo sakaṃ soṇḍaṃ na maddati,

Bhakkhābhakkhaṃ vijānāti attano vuttikappanaṃ.

Tatheva buddhaputtena appamattena vā pana,

Jinavacanaṃ na madditabbaṃ manasikāravaruttama'nti.

Kukkuṭaṅgapañho dutiyo.

3. Kalandakaṅgapañho.

1. "Bhante nāgasena 'kalandakassa ekaṃ aṅgaṃ gahetabba'nti yaṃ vadesi, katamantaṃ ekaṃ

aṅgaṃ gahetabbanti?"

"Yathā mahārāja kalandako paṭisattumhi opatante naṅguṭṭhaṃ papphoṭetvā mahantaṃ katvā

teneva naṅguṭṭhalaguḷena paṭisattuṃ paṭibāhati. Evameva kho mahārāja yoginā

yogāvacarena

-------

221. Supanto. Supanno.

[SL Page 317] [\x 317/]

Kilesasattumhi opatante satipaṭṭhānalaguḷaṃ papphoṭetvā mahantaṃ katvā teneva

satipaṭṭhānaguḷena sabbe kilesā paṭibāhitabbā. Idaṃ mahārāja kalandakassa ekaṃ aṅgaṃ

gahetabbaṃ bhāsitampetaṃ mahārāja therena cullapanthakena-

'Yadā kilesā opatanti sāmaññaguṇadhaṃsanā,

Satipaṭṭhānalaguḷena hantabbā te punappuna'nti.

Kalandakaṅgapañho tatiyo.

4. Dīpiniyaṅgapañho

1. "Bhante nāgasena 'dīpiniyā ekaṃ aṅgaṃ gahetabba'nti yaṃ vadesi, katamantaṃ ekaṃaṅgaṃ

gahetabbanti?"

"Yathā mahārāja dīpinī sakiṃyeva gabbhaṃ ganhāti, na punappunaṃ purisaṃ upeti, evameva

kho mahārāja yoginā yogāvacarena āyatipaṭisandhiṃ uppattiṃ gabbhaseyyaṃ cutiṃ bhedaṃ

khayaṃ vināsaṃ saṃsārabhayaṃ duggatiṃ visamaṃ sampīḷitaṃ disvā [PTS Page 369] [\q

369/] punabbhave na paṭisandahissāmīti yoniso manasikāro karaṇīyo. Idaṃ mahārāja

dīpiniyā ekaṃ aṅgaṃ gahetabbaṃ bhāsitampetaṃ mahārāja bhagavatā devātidevena

suttanipāte dhaniyagopālakasutte-

'Usabhoriva jetva bandhanāni nāgo putilataṃ'va dālayitvā

Nāhaṃ puna upessaṃ gabbhaseyyaṃ atha ce patthayasī pavassa devā'ti.

Dīpiniyaṅgapañho catuttho.

5. Dīpikaṅgapañho

1. "Bhante nāgasena dīpikassa dve aṅgāni gahetabbānī' ti yaṃ vadesi, katamāni tāni dve

aṅgāni gahetabbānī?" Ti.

"Yathā mahārāja dīpiko araññe tiṇagahanaṃ vā vanagahanaṃ vā pabbatagahanaṃ vā nissāya

nīliyitvā mige gaṇhāti, evameva kho mahārāja yoginā yogāvacarena vivekaṃ sevitabbaṃ

araññaṃ rukkhamūlaṃ pabbataṃ kandaraṃ giriguhaṃ susānaṃ vanapatthaṃ abbhokāsaṃ

palālapuñjaṃ appasaddaṃ appanigghosaṃ vijanavātaṃ manussarāhaseyyaṃkaṃ

paṭisallānasāruppaṃ vivekaṃ sevamāno hi mahārāja

[SL Page 318] [\x 318/]

Yogī yogāvacaro nacirasseva chalabhiññāsu vasībhāvaṃ pāpuṇāti idaṃ mahārāja dīpikassa

paṭhamaṃ aṅgaṃ gahetabbaṃ bhāsitampetaṃ mahārāja therehi dhammasaṅgāhakehi-

'Yathā'pi dīpiko nāma nīliyitvā gaṇhatī mige,

Tathevāyaṃ buddhaputto yuttayogo vipassako

Araññaṃ pavisitvāna gaṇhāti phalamuttama'nti.

2. Punacaparaṃ mahārāja dīpiko yaṃ kiñci pasuṃ vadhitvā vāmena passena patitaṃ na

bhakkhati, evameva kho mahārāja yoginā yogāvacarena veḷudānena vā pattadānenavā

pupphadānena vā phaladānena vā sinānadānena vā mattikādānena vā cuṇṇadānena vā

dantakaṭṭhadānena [PTS Page 370] [\q 370/] vā mukhodakadānena vā cāṭukamyatāya

vā muggasuppatāya vā pāribhaṭṭakatāya vā jaṅghapesanīyena vā vejjakammena vā

dāsakammena vā pahiṇagamanena vā piṇḍapatipiṇḍena vā dānānuppadānena vā

vatthuvijjāya vā nakkhattavijjāya vā aṅgavijjāya vā aññataraññatarena vā

buddhapatikuṭṭhena micchājīvena nipphāditaṃ bhojanaṃ na paribhuñjitabbaṃ vāmena

passena patitaṃ pasuṃ viya dīpiko. Idaṃ mahārāja dīpikassa dutiyaṃ aṅgaṃ gahetabbaṃ.

Bhāsitampetaṃ mahārāja therena sāriputtena dhammasenāpatinā-

'Vacīviññattivipphārā uppannaṃ madhupāyasaṃ

Sace bhutto bhaveyyāhaṃ sājīve gaharito mama.

Yadi'pi me antaguṇaṃ nikkhamitvā bahī care

Neva bhindeyya ājīvaṃ cajamāno'pi jīvita'nti.

Dīpikaṅgapañho pañcamo.

6. Kummaṅgapañho

1. "Bhantenāgasena, 'kummassa pañca aṅgāni gahetabbānī?'Ti. Yaṃ vadesi, katamāni tāni

pañca aṅgāni gahetabbānī?"Ti.

"Yathā mahārāja kummo udakacaro udakeyeva vāsaṃ kappeti, evameva kho mahārāja

yoginā yogāvacarena sabbapāṇabhūtapuggalānaṃ hitānukampinā mettāsahagatena cetasā

vipulena mahaggatena appamāṇena averena abyāpajjhena sabbāvantaṃ lokaṃ pharitvā

viharitabbaṃ. Idaṃ mahārāja kummassa paṭhamaṃ aṅgaṃ gahetabbaṃ.

[SL Page 319] [\x 319/]

2. Punacaparaṃ mahārāja kummo udake uppilavanto sīsaṃ ukkhipitvā yadi koci passati,

tattheva nimujjati gāḷhamogāhati 'mā maṃ te puna passeyyu'nti, evameva kho mahārāja

yoginā yogāvacarena kilesesu opatantesu ārammaṇasare nimujjitabbaṃ

gāḷhamogāhitabbaṃ'mā maṃ kilesā puna passeyyu'nti. Idaṃ mahārāja kummassa dutiyaṃ

aṅgaṃ gahetabbaṃ.

3. Punacaparaṃ [PTS Page 371] [\q 371/] mahārāja kummo udakato nikkhimitvā kāyaṃ

otāpeti, evameva kho mahārāja yoginā yogāvacarena nisajjajaṭhānasayanavaṅkamato

mānasaṃ nīharitvā sammappadhāne mānasaṃ otāpetabbaṃ. Idaṃ mahārāja kummassa

tatiyaṃ aṅgaṃ gahetabbaṃ.

4. Punacaparaṃ mahārāja kummo paṭhaviṃ khaṇitvā vivitte vāsaṃ kappeti, evameva

khomahārāja yoginā yogāvacarena lābhasakkārasilokaṃ pajahitvā suññaṃ vivittaṃ kānanaṃ

vanapatthaṃ pabbataṃ kandaraṃ giriguhaṃ appasaddaṃ appanigghosaṃ pavivittamogāhitvā

vivitteyeva vāsamupagantabbaṃ. Idaṃ mahārāja kummassa catutthaṃ aṅgaṃ gahetabbaṃ.

Bhāsitampetaṃ mahārāja therena upasenena vaṅgantaputtena-

'Vivittaṃ appanigghosaṃ vāḷamiganisevitaṃ

Seve senāsanaṃ bhikkhū paṭisallānakāraṇā'ti.

5. Punacaparaṃ mahārāja kummo cārikaṃ caramāno yadi kañci passati vā saddaṃ suṇātivā,

soṇḍipañcamāni aṅgāni sake kapāle nidahitvā appossukko tuṇhībhuto tiṭṭhati

kāyamanurakkhanto, evameva kho mahārāja yoginā yogāvacarena sabbattha

rūpasaddagandharasaphoṭṭhabbadhammesu āpatantesu chasu dvāresu saṃvarakavāṭaṃ

anugghāṭetvā mānasaṃ samodahitvā saṃvaraṃ katvā satena sampajānena vihātabbaṃ

samaṇadhammaṃ anurakkhamānena. Idaṃ mahārāja kummassa pañcamaṃ aṅgaṃ

gahetabbaṃ. Bhāsitampetaṃ mahārāja bhagavatā devātidevena saṃyuttanikāyavare

kummūpamasutte-

'Kummo'va aṅgāni sake kapāle samodahaṃ bhikkhū mano vitakke

[PTS Page 372] [\q 372/] anissīto aññamaheṭhayāno parinibbuto na upavadeyya

kañcī'ti.

Kummaṅgapañho pañcamo

[SL Page 320] [\x 320/]

6. Vaṃsaṅga pañho

1. "Bhante nāgasena 'vaṃsassa ekaṃ aṅgaṃ gahetabba'nti yaṃ vadesi, katamantaṃ ekaṃaṅgaṃ

gahetabbanti?"

"Yathā mahārāja vaṃso yattha vāto tattha anulometi nāññatthānudhāvati, evameva kho

mahārāja yoginā yogāvacarena yaṃ buddhena bhagavatā bhāsitaṃ navaṅgaṃ satthusāsanaṃ,

taṃ anulomayitvā kappiye anavajje ṭhatvā samaṇadhammaṃ yeva pariyesitabbaṃ idaṃ

mahārāja vaṃsassa ekaṃ aṅgaṃ gahetabbaṃ.

Bhāsitampetaṃ mahārāja therena rāhulena-

'Navaṅgaṃ buddhavacanaṃ anulometvāna sabbadā

Kappiye anavajjasmiṃ ṭhatvā'pāyaṃ samuttari'nti.

Vaṃsaṅgapañho chaṭṭho

7. Cāpaṅgapañho.

1. "Bhante nāgasena 'cāpassa ekaṃ aṅgaṃ gahetabba'nti yaṃ vadesi, katamantaṃ ekaṃaṅgaṃ

gahetabbanti?"

"Yathā mahārāja cāpo sutacchito mito yāvaggamūlaṃ sakeyeva anumati na paṭitthambhati,

evameva kho mahārāja yoginā yogāvacarena theranavakamajjhimasamakesu anunamitabbaṃ

na paṭippharitabbaṃ idaṃ mahārāja cāpassa ekaṃ aṅgaṃ gahetabbaṃ. Bhāsitampetaṃ

mahārāja bhagavatā devātidevena vidhurapuṇṇakajātake-

'Cāpe vānuname-222. Dhīro vaṃso'va anulomayaṃ,

Paṭilomaṃ na vatteyya sa rājavasatiṃ vase'ti.

Cāpaṅgapañho sattamo.

8. Vāyasaṅgapañho

1. "Bhante nāgasena, 'vāyasassa dve aṅgāni gahetabbānī'ti yaṃ vadesi, katamāni tāni dve

aṅgāni gahetabbānī?" Ti.

"Yathā mahārāja vāyaso āsaṅkitaparisaṅkito [PTS Page 373] [\q 373/] yattapayatto carati,

evameva kho mahārāja yoginā yogāvacarena āsaṅkitaparisaṅkitena yattapayattena

upaṭṭhitāya satiyā saṃvutehi indriyehi caritabbaṃ. Idaṃ mahārāja vāyasassa paṭhamaṃ

aṅgaṃ gahetabbaṃ.

------

222. Cāpe vunūdaro (ma)

[SL Page 321] [\x 321/]

2. Punacaparaṃ mahārāja vāyaso yaṃ kiñci bhojanaṃ disvā ñātīhi saṃvibhajitvā bhuñjati,

evameva kho mahārāja yoginā yogāvacarena ye te lābhā dhammikā dhammaladdhā

antamaso pattapariyāpannamattampi tathārūpehi lābhehi appaṭivibhattabhoginā

bhavitabbaṃ sīlavantehi sabrahmacārīhi. Idaṃ mahārāja vāyasassa dutiyaṃ aṅgaṃ

gahetabbaṃ. Bhāsitampetaṃ mahārāja therena sāriputtena dhammasenāpatinā-

'Sace me upanāmenti yathā laddhaṃ tapassino

Sabbesaṃ vibhajitvāna tato bhuñjāmi bhojana'nti.

Vāyasaṅgapañho aṭṭhamo

9. Makkaṭaṅgapañho

1. "Bhante nāgasena, 'makkaṭassa dve aṅgāni gahetabbānī'ti yaṃ vadesi, katamāni tāni dve

aṅgāni gahetabbānī?"Ti.

"Yathā mahārāja makkaṭo vāsamūpagacchanto tathārūpe okāse mahati mahārukkhe pavivitte

sabbattha pasākhe bhīruttāṇe vāsamupagacchati, evameva kho mahārāja yoginā

yogāvacarena lajjiṃ pesalaṃ sīlavantaṃ kalyāṇadhammaṃ bahussutaṃ dhammadharaṃ piyaṃ

garuṃ bhāvanīyaṃ vattāraṃ vacanakkhamaṃ ovādakaṃ viññāpakaṃ sandassakaṃ

samādapakaṃ samuttejakaṃ sampahaṃsakaṃ evarūpaṃ kalyāṇamittaṃ ācariyaṃ upanissāya

viharitabbaṃ. Idaṃ mahārāja makkaṭassa paṭhamaṃ aṅgaṃ gahetabbaṃ.

2. Punacaparaṃ mahārāja makkaṭo rukkheyeva carati tiṭṭhati nisīdati. Yadi middhaṃ

okkamati tattheva ratti vāsamanubhavati. Evameva kho mahārāja yoginā yogāvacarena

pavanābhimukhena bhavitabbaṃ. Pavaneyeva ṭhānacaṅkamanisajjāsayanaṃ [PTS Page 374]

[\q 374/] niddaṃ okkamitabbaṃ, tattheva satipaṭṭhānamanubhavitabbaṃ. Idaṃ mahārāja

makkaṭassa dutiyaṃ aṅgaṃ gahetabbaṃ. Bhāsitampetaṃ mahārāja therena sāriputtena

dhammasenāpatinā-

Caṅkamanto'pi tiṭṭhanto nisajjasayanena vā

Pavane sobhate bhikkhu pavanantaṃ'va vaṇṇita'nti.

Uddānaṃ: -

Ghorassaro ca kukkuṭo kalando dīpini dīpiko

Kummo vaṃso ca cāpo ca vāyaso atha makkaṭo'ti.

Gadubhavaggo paṭhamo.

[SL Page 322] [\x 322/]

2. Samuddavaggo

1. Lāpūlataṅgapañho

1. "Bhante nāgasena, 'lāpulatāya-221. Ekaṃ aṅgaṃ gahetabba'nti yaṃ vadesi, katamantaṃ ekaṃ

aṅgaṃ gahetabbanti?"

"Yathā mahārāja lāpulatā tiṇe vā kaṭṭhe vā latāya vā soṇḍikāhi ālambitvā tassupari

vaḍḍhati, evameva kho mahārāja yoginā yogāvacarena arahatte ahivaḍḍhitukāmena

manasā ārammaṇaṃ ālambitvā arahatte abhivaḍḍhitabbaṃ. Idaṃ mahārāja lāpulatāya ekaṃ

aṅgaṃ gahetabbaṃ. Bhāsitampetaṃ mahārāja therena sāriputtena dhammasenāpatinā

'Yathā lāpulatā nāma tiṇe kaṭṭhe latāya vā

Ālambitvā soṇḍikāhi tato upari vaḍḍhati-222.

Tatheva buddhaputtenārahattaphalakāminā

Ārammaṇaṃ ālambitvā vaḍḍhitabbaṃ asekhaphale'ti.

Lāpulataṅgapañho paṭhamo.

2. Padumaṅgapañho.

1. "Bhante nāgasena, 'padumassa tīṇi aṅgāni gahetabbānī'ti yaṃ vadesi, katamāni tāni tīṇi

aṅgāni gahetabbānī?"Ti. [PTS Page 375] [\q 375/]

"Yathā mahārāja padumaṃ udake jātaṃ udake saṃvaddhaṃ anupalittaṃ udakena, evameva

kho mahārāja yoginā yogāvacarena kule gaṇe lābhe yase sakkāre sammānanāya

paribhogapaccayesu ca sabbattha anupalittena bhavitabbaṃ. Idaṃ mahārāja padumassa

paṭhamaṃ aṅgaṃ gahetabbaṃ.

Punacaparaṃ mahārāja padumaṃ udakā accuggamma tiṭṭhati, evameva kho mahārāja yoginā

yogāvacarena sabbalokaṃ abhibhavitvā accuggamma lokuttaradhamme ṭhātabbaṃ. Idaṃ

mahārāja padumassa dutiyaṃ aṅgaṃ gahetabbaṃ.

Punacaparaṃ mahārāja padumaṃ appamattakenapi anilena īritaṃ calati, evameva kho

mahārāja yoginā yogāvacarena appamattakesu pi kilesesu saññamo karaṇīyo,

bhayadassāvinā viharitabbaṃ.

------

221. Lābulatāya. (Ma) 222. Vaḍḍhati uppari (ma) (ma. Sī. Mu. )

[SL Page 323] [\x 323/]

Idaṃ mahārāja padumassa tatiyaṃ aṅgaṃ gahetabbaṃ. Bhāsitampetaṃ mahārāja bhagavatā

devātidevena 'anumattesu vajjesu bhayadassāvī samādāya sikkhati sikkhāpadesū'ti.

Padumaṅgapañho dutiyo

3. Bījaṅgapañho.

1. "Bhante nāgasena, 'bījassa dve aṅgāni gahetabbānī'ti yaṃ vadesi, katamāni tāni dve aṅgāni

gahetabbānī?"Ti.

"Yathā mahārāja bījaṃ appakampi samānaṃ bhaddake khette vuttaṃ deve sammādhāraṃ

pavecchante subahūni phalāni anudassati, evameva kho mahārāja yoginā yogāvacarena

yathāpaṭipāditaṃ sīlaṃ kevalaṃ sāmaññaphalamanudassati, evaṃ sammā paṭipajjitabbaṃ.

Idaṃ mahārāja bījassa paṭhamaṃ aṅgaṃ gahetabbaṃ.

Punacaparaṃ mahārāja bījaṃ suparisodhite khette ropitaṃ khippameva saṃvirūhati,

evamevakho mahārāja yoginā yogāvacarena mānasaṃ supariggahītaṃ suññāgāre

parisodhitaṃ satipaṭṭhānakhettavare khittaṃ khippameva virūhati. Idaṃ mahārāja bījassa

dutiyaṃ aṅgaṃ [PTS Page 376] [\q 376/] gahetabbaṃ. Bhāsitampetaṃ mahārāja therena

anuruddhena-

'Yathā khette parisuddhe bījaṃ cassa patiṭṭhitaṃ

Vipulaṃ tassa phalaṃ hoti api toseti kassakaṃ,

Tatheva yogino cittaṃ suññāgāre visodhitaṃ

Satipaṭṭhānakhettamhi khippameva virūhatī?'Ti;

Bījaṅgapañho tatiyo

4. Sālakalyāṇikaṅgapañho.

1. "Bhante nāgasena, 'sālakalyāṇikāya ekaṃ aṅgaṃ gahetabbanti' yaṃ vadesi, katamantaṃ

ekaṃ aṅgaṃ gahetabbanti?"

"Yathā mahārāja sālakalyāṇikā anto paṭhaviyaṃyeva abhivaḍḍhati hatthasatampi bhiyyo pi,

evameva kho mahārāja yoginā yogāvacarena cattārisāmaññaphalāni catasso paṭisambhidā

chaḷabhiññāyo kevalañca samaṇadhammaṃ suññāgāreyeva paripūrayitabbaṃ. Idaṃ mahārāja

sālakalyāṇikāya ekaṃ aṅgaṃ gahetabbaṃ bhāsitampetaṃ mahārāja therena rāhulena-

[SL Page 324] [\x 324/]

'Sālakalyāṇikā nāma pādapo dharaṇiruho,

Anto paṭhaviyaṃyeva satahattho pi vaḍḍhati.

Yathā kālamhi sampatte paripākena so dumo

Uggañjitvāna ekāhaṃ satahattho pi vaḍḍhati.

Evamevāhaṃ mahāvīra sālakalyāṇikā viya,

Abbhantare suññāgāre dhammato abhivaḍḍhisa"nti.

Sālakalyāṇikaṅgapañhā catuttho

5. Nāvaṅgapañho

1. "Bhante nāgasena 'nāvāya tīṇi aṅgāni gahetabbānasī'ti yaṃ vadesi, katamāni tāni tīṇi

aṅgāni gahetabbānī?"Ti.

"Yathā mahārāja nāvā bahuvidhadārusaṅghāṭasamavāyena bahumpi janaṃ tārayati, evameva

kho mahārāja yoginā yogāvacarena

ācārasīlaguṇavattapaṭivattabahuvidhadhammasaṅghāṭasamavāyena sadevako loko

tārayitabbo. Idaṃ mahārāja nāvāya paṭhamaṃ aṅgaṃ gahetabbaṃ.

2. Punacaparaṃ mahārāja nāvā [PTS Page 377] [\q 377/]

bahuvidhumitthanitavegavisaṭamāvaṭṭavegaṃ sahati, evameva kho mahārāja yoginā

yogāvacarena bahuvidhakilesūmivegaṃ lābhasakkārayasasilokapūjanavandanaṃ parakulesu

nindāpasaṃsāsukhadukkhasammānabahuvidhadosumivegañca sahitabbaṃ. Idaṃ mahārāja

nāvāya dutiyaṃ aṅgaṃ gahetabbaṃ.

3. Punacaparaṃ mahārāja nāvā aparimitamanantamapāramakkhobhitagambhīre

mahatimahāghose timitimiṅgalamakaramacchagaṇākule mahati mahāsamudde carati,

evameva kho mahārāja yoginā yogāvacarena

tiparivaṭṭadvādasākāracatusaccābhisamayapaṭivedhe mānasaṃ sañcārayitabbaṃ. Idaṃ

mahārāja nāvāya tatiyaṃ aṅgaṃ gahetabbaṃ. Bhāsitampetaṃ mahārāja bhagavatā

devātidevena saṃyuttanikāyavare saccasaṃyutte - vitakkentā ca kho tumhe bhikkhave idaṃ

dukkhanti vitakkeyyātha, ayaṃ dukkhasamudayo'ti vitakkeyyātha, ayaṃ dukkhanirodho'ti

vitakkeyyātha, ayaṃ dukkhanirodhagāminīpaṭipadā'ti vitakkeyyāthā"ti.

Nāvaṅgapañho pañcamo

[SL Page 325] [\x 325/]

6. Nāvālakanakaṅgapañho

1. "Bhante nāgasena, 'nāvālakanakassa-223. Dve aṅgāni gahetabbātī'ti, yaṃ vadesi katamāni

tāni dve aṅgāni gahetabbānī?"Ti.

"Yathā mahārāja nāvālakanakaṃ bahūmijālākulavikkhohitasalilatale mahati mahāsamudde

nāvaṃlaketi-223. hapeti, na deti disāvidisaṃ harituṃ, evameva kho mahārāja yoginā

yogāvacarena rāgadosamohumijāle mahatimahāvitakkasampahāre cittaṃ laketabbaṃ, na

dātabbaṃ disāvidisaṃ harituṃ. Idaṃ mahārāja nāvālakanakassa paṭhamaṃ aṅgaṃ gahetabbaṃ.

Punacaparaṃ mahārāja nāvālakanakaṃ na pilavati, 225. Visīdati, hatthasate'pi udake nāvaṃ

laketi ṭhānamūpaneti, evameva kho mahārāja yoginā yogāvacarena

lābhayasasakkāramānanavandanapūjanaapacitisu lābhaggayasagge [PTS Page 378] [\q 378/]

pi na pilavitabbaṃ, sarīra yāpanamattakeyeva cittaṃ ṭhapetabbaṃ. Idaṃ mahārāja

nāvālakanakassa dutiyaṃ aṅgaṃ gahetabbaṃ. Bhāsitampetaṃ mahārāja therena sāriputtena

dhammasenā patinā-

Yathā samudde lakanaṃ na palavati visīdati

Tatheva lābhasakkāre mā palavatha visidathā"ti.

Nāvālakanakaṅgapañhochaṭṭho.

7. Kupaṅgapañho

"Bhante nāgasena, 'kupassa ekaṃ aṅgaṃ gahetabbanti' yaṃ vadesi, katamantaṃ ekaṃ aṅgaṃ

gahetabbanti?"

"Yathā mahārāja kupo rajjuñca varattañca lakārañca dhāreti, evameva kho mahārāja yoginā

yogāvacarena satisampajaññasamannāgatena bhavitabbaṃ abhikkante paṭikkante ālokite

vilokite samiñjite pasārite saṅghāṭipattacīvaradhāraṇe asite pīte khāyite sāyite

uccārapassāvakamme gate ṭhite nisinne sutte jāgarite bhāsite tuṇhībhāve sampajānakārinā

bhavitabbaṃ. Idaṃ mahārāja kupassa ekaṃ aṅgaṃ gahetabbaṃ bhāsitampetaṃ mahārāja

bhagavatā devātidevena, sato bhikkhave bhikkhū vihareyya sampajāno ayaṃ vo amhākaṃ

anusāsanī"ti.

Kupaṅgapañho sattamo

223. Nāvālagganakassa. 224. Laggeti (ma). 225. Jalavati (ma)

[SL Page 326] [\x 326/]

8. Niyāmakaṅgapañho.

1. "Bhante nāgasena, 'niyāmakassa tīṇi aṅgāni gahetabbānī'ti yaṃ vadesi, katamāni tāni tīṇi

aṅgāni gahetabbānī?"Ti.

"Yathā mahārāja niyāmako rattindivaṃ satataṃ samitaṃ appamatto yattapayatto nāvaṃ sāreti,

evameva kho mahārāja yoginā yogāvacarena cittaṃ niyāmayamānena rattindivaṃ satataṃ

samitaṃ appamattena yoniso manasikārena cittaṃ niyāmetabbaṃ. Idaṃ mahārāja niyāmakassa

paṭhamaṃ aṅgaṃ gahetabbaṃ. Bhāsitampetaṃ mahārāja bhagavatā devātidevena

dhammapade-

[PTS Page 379] [\q 379/]

"Appamādaratā hotha sacittamanurakkhetha

Duggā uddharathattānaṃ paṅke santo'va kuñjaro"ti.

2. Punacaparaṃ mahārāja niyāmakassa yaṃ kiñci mahāsamudde kalyāṇaṃ vā pāpakaṃ vā

sabbantaṃ viditaṃ hoti evameva kho mahārāja yoginā yogāvacarena kusalākusalaṃ

sāvajjānavajjaṃ hīnappaṇitaṃ kaṇhasukkasappaṭibhāgaṃ vijānitabbaṃ. Idaṃ mahārāja

niyāmakassa dutiyaṃ aṅgaṃ gahetabbaṃ.

3. Punacaparaṃ mahārāja niyāmako yante muddikaṃ deti'mā koci yantaṃ amasitthā'ti.

Evameva kho mahārāja yoginā yogāvacarena citte saṃvaramuddikā dātabbā'mā kañci

pāpakaṃ akusalavitakkaṃ vitakkesī'ti. Idaṃ mahārāja niyāmakassa tatiyaṃ aṅgaṃ gahetabbaṃ.

Bhāsitampetaṃ mahārāja bhagavatā devātidevena saṃyuttanikāyavare'mā bhikkhave pāpake

akusale vitakke vitakkeyyātha, seyyathīdaṃ kāmavitakkaṃ byāpādavitakkaṃ

vihiṃsāvitakka"nti.

Niyāmakaṅgapañho aṭṭhamo

9. Kammakaraṅgapañho

1. "Bhante nāgasena, 'kammakarassa ekaṃ aṅgaṃ gahetabbanti'yaṃ vadesi, katamantaṃ ekaṃ

aṅgaṃ gahetabbanti?"

"Yathā mahārāja kammakaro evaṃ cintayati 'bhatako ahaṃ imāya nāvāya kammaṃ karomi,

imāyāhaṃ nāvāya vāhasā bhattavetanaṃ labhāmi, na me pamādo karaṇīyo, appamādena me

ayaṃ nāvā vāhetabbā'ti, evameva kho mahārāja yoginā yogāvacarena evaṃcintayitabbaṃ

'imaṃ kho ahaṃ cātummahābhūtikaṃ kāyaṃ sammasanto

[SL Page 327] [\x 327/]

Satataṃ samitaṃ appamatto upaṭṭhitasati sato sampajāno samāhito ekaggacitto jātijarā

byādhimaraṇasokaparidevadukkhadomanassupāyāsehi parimuccissāmīti appamādo me

karaṇīyo'ti. Idaṃ mahārāja kammakarassa ekaṃ aṅgaṃ gahetabbaṃ. Bhāsitampetaṃ mahārāja

therena sāriputtena dhammasenāpatinā-

[PTS Page 380] [\q 380/]

"Kāyaṃ imaṃ sammasatha parijānātha punappunaṃ

Kāye sabhāvaṃ disvāna dukkhassantaṃ karissathā"ti.

Kammakaraṅgapañho navamo

10. Samuddaṅgapañho

1. "Bhante nāgasena, 'samuddassa pañca aṅgāni gahetabbānī'ti yaṃ vadesi, katamāni tāni

pañca aṅgāni gahetabbānī?"Ti.

"Yathā mahārāja mahāsamuddo matena kuṇapena saddhiṃ na saṃvasati, evameva kho

mahārāja yoginā yogāvacarena

rāga-dosa-moha-māna-diṭṭhi-makkha-paḷāsa-issāmacchariya-māyā--

sāṭheyya-koṭillavisamaduccaritakilesamalehi saddhiṃ na saṃvasitabbaṃ. Idaṃ mahārāja

samuddassa paṭhamaṃ aṅgaṃ gahetabbaṃ.

Punacaparaṃ mahārāja samuddo muttā-maṇi-veḷuriya-saṅkha-silā-pavāḷa-phaḷika-maṇi

-vividharatananicayaṃ dhārentā pidahati, na bahi vikirati. Evameva kho mahārāja yoginā

yogāvacarena magga-phala-jhāna-vimokkha-samādhi-samāpatti-vipassanābhiññā-vividha

guṇaratanāni adhigantvā pidahitabbāni, na bahi nīharitabbāni. Idaṃ mahārāja samuddassa

dutiyaṃ aṅgaṃ gahetabbaṃ.

3. Punacaparaṃ mahārāja samuddo mahatimahābhutehi saddhiṃ saṃvasati. Evameva kho

mahārāja yoginā yogāvacarena appicchaṃ santuṭṭhaṃ dhutavādaṃ sallekhavuttiṃ

ācārasampannaṃ lajjiṃ pesalaṃ garuṃ bhāvanīyaṃ vattāraṃ vacanakkhamaṃ vodakaṃ

pāpagarahiṃ ovādakaṃ anusāsakaṃ viññāpakaṃ sandassakaṃ samādapakaṃ samuttejakaṃ

sampahaṃsakaṃ kalyāṇamittaṃ sabrahmacāriṃ upanissāya vasitabbaṃ. Idaṃ mahārāja

samuddassa tatiyaṃ aṅgaṃ gahetabbaṃ.

Punacaparaṃ mahārāja samuddo

navasalila-sampuṇṇa-gaṅgā-yamunā-aciravatī-sarabhu-mahī-ādīhi nadīsatasahassehi

antaḷikkhe saliladhārāhi ca purito pi sakaṃ velaṃ nātivattati. Evameva kho mahārāja yoginā

yogāvacarena lābhasakkāra-siloka-vandana-

[SL Page 328] [\x 328/]

Mānana pūjanakāraṇā jīvitahetu pi sañcicca sikkhāpadavītikkamo na karaṇiyo. Idaṃ

mahārāja samuddassa [PTS Page 381] [\q 381/] catutthaṃ aṅgaṃ gahetabbaṃ

bhāsitampetaṃ mahārāja bhagavatā devātidevena-seyyathāpi pahārāda mahāsamuddo

ṭhitadhammo velaṃ nātikkamati, evameva kho pahārāda yaṃ mayā sāvakānaṃ sikkhāpadaṃ

paññattaṃ, taṃ mama sāvakā jīvitahetupi nātikkamantī'ti.

4. Punacaparaṃ mahārāja samuddo sabbasavantīhi gaṅgā yamunā-aciravatī-sarabhu-mahīhi

antaḷikkhe udakadhārāhi pina paripūrati, evameva kho mahārāja yoginā yogāvacarena

uddesa-paripucchā-savaṇa-dhāraṇa-vinicchaya-abhidhamma-vinayogāḷhasutta-

nta-viggahapadanikkhapa-pada sandhi-padavibhatti-navaṅgajinasāsanavaraṃ suṇantenāpi na

tappitabbaṃ. Idaṃ mahārāja samuddassa pañcamaṃ aṅgaṃ gahetabbaṃ. Bhāsitampetaṃ

mahārāja bhagavatā devātidevena sutasomajātake-

'Aggi yathā tiṇakaṭṭhaṃ ḍahanto

Na tappati sāgaro vā nadīhi,

Evaṃ hime-226. Paṇḍitā rājaseṭṭha

Sutvā na tappanti subhāsitenā'ti.

Samuddaṅgapañho dasamo

Samuddavaggo dutiyo

[PTS Page 382] [\q 382/]

Tassuddānaṃ- lāpūlatā ca padumaṃ bījaṃ sālakalyāṇikā,

Nāvā ca nāvālakanaṃ kupo niyāmako tathā

Kammakaro samuddo ca vaggo tena pavuccatī ti.

3. Paṭhavivaggo

1. Paṭhavyaṅgapañho

1. "Bhante nāgasena 'paṭhaviyā pañca aṅgāni gahetabbānī'ti yaṃ vadesi, katamāni tāni pañca

aṅgāni gahetabbānī?"Ti.

"Yathā mahārāja paṭhavi iṭṭhāniṭṭhāni kapapūrāgaru-tagara-candana-kuṅkumādīni ākirante

pi pitta-semha-pubbaruhira-seda-meda-khela-siṅghāṇikā-lasikā-mutta-- karīsādīni ākirante

pi tādisāyeva, evameva kho mahārāja yoginā yogāvacarena iṭṭhāniṭṭhe

------

226. Evampi. Ve. (Ma. )

[SL Page 329] [\x 329/]

Lābhālābhe yasāyase nindāpasaṃsāya sukhe dukkhe sabbattha tādināyeva bhavitabbaṃ. Idaṃ

mahārāja paṭhaviyā paṭhamaṃ aṅgaṃ gahetabbaṃ.

2. Punacaparaṃ mahārāja paṭhavī maṇḍanavibhūsanāpagatā sakagandhaparibhāvitā.

Evameva kho mahārāja yoginā yogāvacarena vibhusanāpagatena

sakasīlagandhaparibhāvitena bhavitabbaṃ. Idaṃ mahārāja paṭhaviyā dutiyaṃ aṅgaṃ

gahetabbaṃ.

3. Punacapaṃ mahārāja paṭhavī nirantarā acchiddā asusirā bahalā ghanā vitthachiṇṇā.

Evameva kho mahārāja yoginā yogāvacarena

nirantaramakhaṇḍācchiddāsusira-bahala-ghanavitthiṇṇasīlena bhavitabbaṃ. Idaṃ mahārāja

paṭhaviyā tatiyaṃ aṅgaṃ gahetabbaṃ.

4. Punacaparaṃ mahārāja paṭhavī

gāma-nigama-nagara-janapada-rukkhapabbata-nadī-taḷākapokkharaṇi-migapakkhi-

-manuja-nara-nārī-gaṇaṃ-dhārentī pi akilāsu hoti. Evameva kho mahārāja yoginā

yogāvacarena ovadantena pi anusāsantena pi viññāpentana pi sandassentena pi

samādapentena pi samuttejentena pi sampahaṃsentena pi dhammadesanāsu akilāsunā

bhavitabbaṃ. Idaṃ mahārāja paṭhaviyā catutthaṃ aṅgaṃ gahetabbaṃ.

5. Punacaparaṃ mahārāja paṭhavī anunayapaṭighavippamuttā. Evameva kho mahārāja

yoginā yogāvacarena anunayapaṭighavippamuttena paṭhavisamena cetasā viharitabbaṃ.

Idaṃ mahārāja paṭhaviyā pañcamaṃ aṅgaṃ gahetabbaṃ. [PTS Page 383] [\q 383/]

bhāsitampetaṃ mahārāja upāsikāya cullasubhaddāya sakasamaṇe parikittayamānāya:

'Ekañce bāhaṃ vāsiyā taccheyya kupitamānasā

Ekañce bāhaṃ gandhena ālimpeyya pamoditā

Amusmiṃ paṭigho natthi rāgo asmiṃ na vijjati

Paṭhavisamacittā te tādisā samaṇā mamā'ti.

Paṭhavyaṅgapañho paṭhamo.

2. Āpaṅgapañho

1. "Bhante nāgasena 'āpassa pañca aṅgāni gahetabbānī'ti yaṃ vadesi, katamāni tāni pañca

aṅgāni gahetabbānī?"Ti.

"Yathā mahārāja āpo susaṇṭhitākampitālulitasabhāvaparisuddho, evameva kho mahārāja

yoginā yogāvacarena kuhana-lapana

[SL Page 330] [\x 330/]

Nemittika-nippesakataṃ apanetvā susaṇṭhitākampitālulitasabhāvaparisuddhācārena

bhavitabbaṃ. Idaṃ mahārāja āpassa paṭhamaṃ aṅgaṃ gahetabbaṃ.

2. Punacaparaṃ mahārāja āpo sītalasabhāvasaṇṭhito. Evameva kho mahārāja

yogināyogāvacarena sabbasattesu khantimettānuddayāsampannena hitesinā anukampakena

bhavitabbaṃ. Idaṃ mahārāja āpassa dutiyaṃ aṅgaṃ gahetabbaṃ.

3. Punacaparaṃ mahārāja āpo asuciṃ suciṃ karoti. Evameva kho mahārāja yoginā

yogāvacarena gāme vā araññe vā upajjhāye ācariye ācariyamattesu sabbattha

anadhikaraṇena bhavitabbaṃ anavakāsakārinā. Idaṃ mahārāja āpassa tatiyaṃ aṅgaṃ

gahetabbaṃ.

4. Punacaparaṃ mahārāja āpo bahujanapatthito. Evameva kho mahārāja yoginā yogāvacarena

appiccha-santuṭṭha. Pavivitta-paṭisallānena satataṃ sabbalokābhipatthitena bhavitabbaṃ.

Idaṃ mahārāja āpassa catutthaṃ aṅgaṃ gahetabbaṃ.

5. Punacaparaṃ mahārāja āpo na kassaci ahitamupadahati. Evameva kho mahārāja yoginā

yogāvacarena para-bhaṇḍana-kalaha-viggaha-vivāda-rittajjhāna-arati-jananaṃ [PTS Page 384]

[\q 384/] kāyavacīcittehi pāpakaṃ na karaṇīyaṃ. Idaṃ mahārāja āpassa pañcamaṃ

aṅgaṃ gahetabbaṃ. Bhāsitampetaṃ mahārāja bhagavatā devātidevena kaṇhajātake:

Varañca me adho sakka sabbabhūtānamissara

Na mano vā sarīraṃ vā maṅkato sakka kassaci

Kadāci upahaññetha etaṃ sakka varaṃ vare"ti.

Āpaṅgapañho dutiyo

3. Tejaṅgapañho

"Bhante nāgasena, 'tejassa pañca aṅgāni gahetabbānī'ti yaṃ vadesi, katamāni tāni pañca

aṅgāni gahetabbānī?"Ti.

"Yathā mahārāja tejo tiṇakaṭṭhasākhāpalāsaṃ ḍahati, evameva kho mahārāja yoginā

yogāvacarena ye te abbhantarā vā bāhirā vā kilesā iṭṭhāniṭṭhārammaṇānubhavanā, sabbe

te ñāṇagginā ḍahitabbā. Idaṃ mahārāja tejassa paṭhamaṃ aṅgaṃ gahetabbaṃ.

[SL Page 331] [\x 331/]

2. Punacaparaṃ mahārāja tejo niddayo akāruṇiko. Evameva kho mahārāja yoginā

yogāvacarena sabbakilesesu kāruññamanuddayā na kātabbā. Idaṃ mahārāja tejassa dutiyaṃ

aṅgaṃ gahetabbaṃ.

3. Punacaparaṃ mahārāja tejo sītaṃ paṭihanti. Evameva kho mahārāja yoginā yogāvacarena

viriyasantāpatejaṃ abhijanetvā kilesā paṭihantabbā. Idaṃ mahārāja tejassa tatiyaṃ aṅgaṃ

gahetabbaṃ.

4. Punacaparaṃ mahārāja tejo anunayapaṭighavippamutto uṇhamabhijaneti. Evameva kho

mahārāja yoginā yogāvacarena anunayapaṭighavippamuttena tejosamena cetasā

viharitabbaṃ. Idaṃ mahārāja tejassa catutthaṃ aṅgaṃ gahetabbaṃ.

5. Punacaparaṃ mahārāja tejo andhakāraṃ vidhamati, ālokaṃ dasseti. Evameva kho mahārāja

yoginā yogāvacarena avijjandhakāraṃ vidhamitvā ñāṇāloko dassayitabbo. Idaṃ mahārāja

tejassa pañcamaṃ aṅgaṃ gahetabbaṃ. Bhāsitampetaṃ mahārāja 'bhagavatā devātidevena

sakaputtaṃ rāhulaṃ [PTS Page 385] [\q 385/] ovadantena tejosamaṃ rāhula bhāvanaṃ

bhāvehi, tejosamaṃ hi te rāhula bhāvanaṃ bhāvayato anuppannā ceva akusalā dhammā na

uppajjanti uppannā ca akusalā dhammā cittaṃ na pariyādāya ṭhassanti"ti.

Tejaṅgapañho tatiyo

4. Vāyuṅgapañho

1. Bhante nāgasena, 'vāyussa pañca aṅgāni gahetabbānī'ti yaṃ vadesi, katamāni tāni aṅgāni

gahetabbānī?"Ti.

"Yathā mahārāja vāyu supupphitavanasaṇḍantaramabhivāyati, evameva kho mahārāja

yoginā yogāvacarena vimuttivarakusumapupphitārammaṇavanantare ramitabbaṃ. Idaṃ

mahārāja vāyussa paṭhamaṃ aṅgaṃ gahetabbaṃ.

2. Punacaparaṃ mahārāja vāyu dharaṇīrūha-pādapa-gaṇe mathayati. Evameva kho

mahārāja yoginā yogāvacarena vanantaragatena saṅkhāre vicinantena kilesā mathayitabbā.

Idaṃ mahārāja vāyussa dutiyaṃ aṅgaṃ gahetabbaṃ.

[SL Page 332] [\x 332/]

3. Punacaparaṃ mahārāja vāyu ākāse carati. Evameva kho mahārāja yoginā yogāvacarena

lokuttaradhammesu mānasaṃ sañcārayitabaṃ. Idaṃ mahārāja vāyussa tatiyaṃ aṅgaṃ

gahetabbaṃ.

4. Punacaparaṃ mahārāja vāyu gandhamanubhavati. Evameva kho mahārāja yoginā

yogāvacarena attano sīlasurabhigandho anubhavitabbo. Idaṃ mahārāja vāyussa catutthaṃ

aṅgaṃ gahatebbaṃ.

5. Punacaparaṃ mahārāja vāyu nirālayo aniketavāsī. Evameva kho mahārāja yoginā

yogāvacarena nirālayamaniketamasanthavena sabbattha vimuttena bhavitabbaṃ. Idaṃ

mahārāja bhagavatā devātidevena suttanipāte-

Santhavāto bhayaṃ jāti niketā jāyatī rajo

Aniketamasanthavaṃ etaṃ ve munidassana"nti.

Vāyuṅgapañho catuttho

5. Pabbataṅga pañho

1. "Bhante nāgasena, 'pabbatassa pañca aṅgāni gahetabbānī'ti yaṃ vadesi, katamāni tāni

pañca aṅgāni gahetabbānī?"Ti. [PTS Page 386] [\q 386/]

"Yathā mahārāja pabbato acalo akampiyo asampavedhī, evameva kho mahārāja yoginā

yogāvacarena sammānane vimānane sakkāre asakkāre garukāre agarukāre yase ayase

nindāya pasaṃsāya sukhe dukkhe iṭṭhāniṭṭhesu sabbattha

rūpasaddagandharasaphoṭṭhabbadhammesu rajanīyesu na rajjitabbaṃ, dussanīyesu na

dussitabbaṃ, muyhanīyesu na muyhitabbaṃ. Na kampitabbaṃ na calitabbaṃ. Pabbatena viya

acalena bhavitabbaṃ. Idaṃ mahārāja pabbatassa paṭhamaṃ aṅgaṃ gahetabbaṃ. Bhāsitampetaṃ

mahārāja bhagavatā devātidevena-

Selo yathā ekaghano vātena na samīrati

Evaṃ nindāpasaṃsāsu na samiñjanti paṇḍitāni.

2. Punacaparaṃ mahārāja pabbato thaddho na kenaci saṃsaṭṭho. Evameva kho mahārāja

yoginā yogāvacarena thaddhena asaṃsaṭṭhena bhavitabbaṃ. Na kenaci saṃsaggo karaṇīyo.

Idaṃ mahārāja pabbatassa dutiyaṃ aṅgaṃ gahetabbaṃ. Bhāsitampetaṃ mahārāja bhagavatā

devātidevena-

[SL Page 333] [\x 333/]

Asaṃsaṭṭhaṃ gahaṭṭhehi anāgārehi cūbhayaṃ

Anokasāriṃ appicchaṃ tamahaṃ brūmi brāhmaṇanti.

3. Punacaparaṃ mahārāja pabbate bījaṃ na virūhati. Evameva kho mahārāja yoginā

yogāvacarena sakamānase kilesa na virūhāpetabbā. Idaṃ mahārāja pabbatassa tatiyaṃ aṅgaṃ

gahetabbaṃ. Bhāsitampetaṃ mahārāja therena subhūtinā-

Rāgupasaṃhitaṃ cittaṃ sadā uppajjate mama,

Sayameva paccavekkhitvā ekako taṃ damemahaṃ.

Rajjasi rajanīyesu dussanīyesu dussasi

Muyhasi mohanīyesu nikkhamassū vanā tuvaṃ. [PTS Page 387] [\q 387/]

Visuddhānaṃ ayaṃ vāso nimmalānaṃ tapassinaṃ

Mā kho visuddhaṃ dusesi nikkhamassu vanā tuva'nti.

4. Punacaparaṃ mahārāja pabbato accuggato. Evameva kho mahārāja yoginā yogāvacarena

ñāṇaccuggatena bhavitabbaṃ. Idaṃ mahārāja pabbatassa catutthaṃ aṅgaṃ gahetabbaṃ.

Bhāsitampetaṃ mahārāja bhagavatā devātidevena-

Pamādaṃ appamādena yadā nūdati paṇḍito,

Paññāpāsādamāruyha asoko sokinaṃ pajaṃ,

Pabbataṭṭho'va bhummaṭṭhe dhīro bāle avekkhatīti.

5. Punacaparaṃ mahārāja pabbato anunnato anonato. Evameva kho mahārāja yoginā

yogāvacarena unnatāvanti na karaṇīyā. Idaṃ mahārāja pabbatassa pañcamaṃ aṅgaṃ

gahetabbaṃ. Bhāsitampetaṃ mahārāja upāsikāya cullasubhaddāya sakasamaṇe

parikittayamānāya-

Lābhena unnato loko alābhena ca onato,

Lābhālābhena ekaṭṭhā tādisā samaṇā mamāti. "

Pabbataṅgapañho pañcamo

6. Ākāsaṅgapañho

1. "Bhante nāgasena, 'ākāsassa pañca aṅgāni gahetabbānī'ti yaṃ vadesi, katamānitāni pañca

aṅgāni gahetabbāni?"Ti.

[SL Page 334] [\x 334/]

"Yathā mahārāja ākāso sabbaso agayho, evameva kho mahārāja yoginā yogāvacarena

sabbaso kilesehi agayhena bhavitabbaṃ. Idaṃ mahārāja ākāsassa paṭhamaṃ aṅgaṃ

gahetabbaṃ.

2. Punacaparaṃ mahārāja ākāso isitāpasabhūtadijagaṇānusañcarito. Evameva kho mahārāja

yoginā yogāvacarena aniccaṃ dukkhamanattāti saṅkhāresu mānasaṃ sañcārayitabbaṃ. Idaṃ

mahārāja ākāsassa tatiyaṃ aṅgaṃ gahetabbaṃ.

3. Punacaparaṃ mahārāja ākāso santāsanīyo, evameva kho [PTS Page 388] [\q 388/]

mahārāja yoginā yogāvacarena sabbabhavapaṭisandhisu mānasaṃ ubbejayitabbaṃ, assādo na

kātabbo. Idaṃ mahārāja ākasassa tatiyaṃ aṅgaṃ gahetabbaṃ.

4. Punacaparaṃ mahārāja ākāso ananto appamāṇo aparimeyyo evameva kho mahārāja

yoginā yogāvacarena anantasīlena aparimitañāṇena bhavitabbaṃ. Idaṃ mahārāja ākāsassa

catutthaṃ aṅgaṃ gahetabbaṃ.

5. Punacaparaṃ mahārāja ākāso alaggo asatto appaniṭṭhito apaḷibuddho. Evameva kho

mahārāja yoginā yogāvacarena kule gaṇe lābhe āvāse paḷibodhepaccaye sabbakilesesu ca

sabbattha alaggena bhavitabbaṃ, anāsattena appatiṭṭhitena apaḷibuddhena bhavitabbaṃ.

Idaṃ mahārāja ākasassa pañcamaṃ aṅgaṃ gahetabbaṃ bhāsitampetaṃ mahārāja bhagavatā

devātidevena sakaputtaṃ rāhulaṃovadantena-'seyyathāpirāhula ākāso na katthaci patiṭṭhito,

evameva kho tvaṃ rāhula ākāsasamaṃ bhāvanaṃ bhāvehi. Ākāsasamaṃ hi te rāhula bhāvanaṃ

bhāvayato uppannuppannā manāpā manāpā phassā cittaṃ na pariyādāya ṭhassantī'ti. "

Ākāsaṅgapañho chaṭṭho

7. Candaṅgapañho

1. "Bhante nāgasena, 'candassa pañca aṅgāni gahetabbānī'ti yaṃ vadesi, katamāni tāni pañca

aṅgāni gahetabbānī?"Ti.

"Yathā mahārāja cando sukkapakkhe udayanto uttaruttariṃ vaḍḍhati, evameva kho

mahārāja yoginā yogāvacarena ācārasīlaguṇavattapaṭipattiyā āgamādhigame paṭisallāne

satipaṭṭhāne

[SL Page 335] [\x 335/]

Indriyesu guttadvāratāya bhojane mattaññutāya jāgariyānuyoge uttaruttariṃ vaḍḍhitabbaṃ.

Idaṃ mahārāja candassa paṭhamaṃ aṅgaṃ gahetabbaṃ.

2. Punacaparaṃ mahārāja cando uḷārādhipati. Evameva kho mahārāja yoginā yogāvacarena

uḷāracchandādhipatinā bhavitabbaṃ. Idaṃ mahārāja candassa dutiyaṃ aṅgaṃ gahetabbaṃ.

4. Punacaparaṃ mahārāja cando nisāya carati. Evameva kho mahārāja yoginā yogāvacarena

pavivittena bhavitabbaṃ. Idaṃ mahārāja candassa tatiyaṃ aṅgaṃ gahetabbaṃ.

5. Punacaparaṃ mahārāja cando vimānaketu, evameva kho mahārāja yoginā yogāvacarena

sīlaketunā bhavitabbaṃ. Idaṃ mahārāja candassa [PTS Page 389] [\q 389/] catutthaṃ

aṅgaṃ gahetabbaṃ.

6. Punacaparaṃ mahārāja cando āyācitapatthito udeti. Evameva kho mahārāja yoginā

yogāvacarena āyācitapatthitena kulāni upasaṅkamitabbāni. Idaṃ mahārāja candassa

pañcamaṃ aṅgaṃ gahetabbaṃ.

Bhāsitampetaṃ mahārāja bhagavatā devātidevena saṃyuttanikāyavare'candūpamā bhikkhave

kulāni upasaṅkamatha apakasseva kāyaṃ apakassa cittaṃ niccaṃ naviyā-227. Kulesu

appagabbhā'ti.

Candaṅgapañho sattamo.

8. Suriyaṅgapañho

1. "Bhante nāgasena, 'suriyassa satta aṅgāni gahetabbānī'ti yaṃ vadesi, katamāni tāni satta

aṅgāni gahetabbānī?"Ti.

"Yathā mahārāja suriyo sabbaṃ udakaṃ parisoseti, evameva kho mahārāja yoginā

yogāvacarena sabbakilesā anavasesaṃ parisosetabbā idaṃ mahārāja suriyassa paṭhamaṃ

aṅgaṃ gahetabbaṃ.

2. Punacaparaṃ mahārāja suriyo tamandhakāraṃ vidhamati. Evameva kho mahārāja

yogināyogāvacarena sabbaṃ rāgatamaṃ dosatamaṃ mohatamaṃ mānatamaṃ diṭṭhitamaṃ

kilesatamaṃ sabbaṃ duccaritatamaṃ vidhamitabbaṃ. Idaṃ mahārāja suriyassa dutiyaṃ aṅgaṃ

gahetabbaṃ.

------

227. Nicicaṃ navā.

[SL Page 336] [\x 336/]

3. Punacaparaṃ mahārāja suriyo abhikkhaṇaṃ carati, evameva kho mahārāja yoginā

yogāvacarena abhikkhaṇaṃ yoniso manasikāro kātabbo. Idaṃ mahārāja suriyassa tatiyaṃ

aṅgaṃ gahetabbaṃ.

4. Punacaparaṃ mahārāja suriyo raṃsimālī. Evameva kho mahārāja yoginā yogāvacarena

ārammaṇamālinā bhavitabbaṃ. Idaṃ mahārāja suriyassa catutthaṃ aṅgaṃ gahetabbaṃ.

5. Punacaparaṃ mahārāja suriyo mahājanakāyaṃ santāpentā carati evameva kho mahārāja

yoginā yogāvacarena ācārasīlaguṇavattapaṭipattiyā [PTS Page 390] [\q 390/]

jhāna-vimokkha-samādhisamāpatti-indriya-balabojjhaṅga-satipaṭṭhā-

na-sammappadhāna-iddhipādehi sadevako loko santāpayitabbo. Idaṃ mahārāja suriyassa

pañcamaṃ aṅgaṃ gahetabbaṃ.

6. Punacaparaṃ mahārāja puriyo rāhubhayā bhito carati. Evameva kho mahārāja yoginā

yogāvacarena duccarita-duggati-visamakantāra-vipāka-vinipāta-kilesajāla-jaṭite

diṭṭhi-saṅghāṭapaṭimukke kupatha-pakkhanne kummaggapaṭipanne satte disvā mahatā

saṃvegabhayena mānasaṃ saṃvejetabbaṃ. Idaṃ mahārāja suriyassa chaṭṭhaṃ aṅgaṃ

gahetabbaṃ.

7. Punacaparaṃ mahārāja suriyo kalyāṇapāpake dasseti. Evameva kho mahārāja yoginā

yogāvacarena indriya-bala-bojjhaṅga-satipaṭṭhāna-sammappadhāna-iddhipādalokiya-

lokuttara- dhammā dassetabbā. Idaṃ mahārāja suriyassa sattamaṃ aṅgaṃ gahetabbaṃ.

Bhāsitampetaṃ mahārāja therena vaṅgasena-

'Yathāpi suriyo udayanto rūpaṃ dasseti pāṇinaṃ

Suciñca asuciñcāpi kalyāṇañcāpi pāpakaṃ

Tathā bhikkhu dhammadharo avijjāpihitaṃ janaṃ

Pathaṃ dasseti vividhaṃ ādicco'vudayaṃ yathā'ti.

Suriyaṅgapañho aṭṭhamo.

9. Sakkaṅgapañho.

1. "Bhante nāgasena 'sakkassa tiṇi aṅgāni gahetabbānī'ti yaṃ vadesi, katamāni tāni tīṇi

aṅgāni gahetabbānī?"Ti.

"Yathā mahārāja sakko ekantasukhasamappito, evameva kho mahārāja yoginā yogāvacarena

ekantapavivekasukhābhiratena bhavitabbaṃ. Idaṃ mahārāja sakkassa paṭhamaṃ aṅgaṃ

gahetabbaṃ.

[SL Page 337] [\x 337/]

2. Punacaparaṃ mahārāja sakko deve disvā paggaṇhāti hāsamahijaneti, evameva

khomahārāja yoginā yogāvacarena kusalesu dhammesu alīnamatanditaṃ santaṃ mānasaṃ

paggahetabbaṃ, hāsamahijanetabbaṃ, uṭṭhahitabbaṃ ghaṭitabbaṃ vāyamitabbaṃ. [PTS Page

391] [\q 391/] idaṃ mahārāja sakkassa dutiyaṃ aṅgaṃ gahetabbaṃ.

3. Punacaparaṃ mahārāja sakkassa anabhirati na uppajjati, evameva kho mahārāja yoginā

yogāvacarena suññāgāre anabhirati na uppādetabbā. Idaṃ mahārāja sakkassa tatiyaṃ aṅgaṃ

gahetabbaṃ. Bhāsitampetaṃ mahārāja therena subhūtinā-

'Sāsane te mahāvīra yato pabbajito ahaṃ

Nābhijānāmi uppannaṃ mānasaṃ kāmasaṃhita"nti.

Sakkaṅgapañho navamo.

10. Cakkavatyaṅgapañho

1. "Bhante nāgasena, cakkavattissa cattāri aṅgāni gahetabbānī'ti yaṃ vadesi, katamāni tāni

cattāri aṅgāni gahetabbānī?"Ti.

"Yathā mahārāja cakkavatti catūhi saṅgahavatthūhi janaṃ saṅgaṇhāti, evameva kho mahārāja

yoginā yogāvacarena catassannaṃ parisānaṃ mānasaṃ saṅgahetabbaṃ anuggahetabbaṃ

sampahaṃsetabbaṃ. Idaṃ mahārāja cakkavattissa paṭhamaṃ aṅgaṃ gahetabbaṃ.

2. Punacaparaṃ mahārāja cakkavattissa vijite corā na uṭṭhahanti. Evameva kho mahārāja

yoginā yogāvacarena kāmarāgabyapādavihiṃsāvitakkā na uppādetabbā. Idaṃ mahārāja

cakkavattissa dutiyaṃ aṅgaṃ gahetabbaṃ. Bhāsitampetaṃ mahārāja bhagavatā devātidevena-

Vitakkupasame ca yo rato asubhaṃ bhāvayati sadā sato

Esa kho byantikāhiti esa jecchati mārabandhana'nti.

3. Punacaparaṃ mahārāja cakkavatti divase divase samuddapariyantaṃ mahāpaṭhaviṃ

anuyāyati kalyāṇapāpakāni vicinamāno. Evameva kho mahārāja yoginā yogāvacarena

kāyakammaṃ vacīkammaṃ manokammaṃ divase divase paccavekkhitabbaṃ 'kinnu kho me

imehitīhi ṭhānehi anupavajjassa divaso vītivattatīti. Idaṃ

[SL Page 338] [\x 338/]

Mahārāja [PTS Page 392] [\q 392/] cakkavattissa tatiyaṃ aṅgaṃ gahetabbaṃ.

Bhāsitampetaṃ mahārāja bhagavatā devātidevena ekuttarikanikāyavare-228.

'Kathamabhūtassa me rantindivā vitipatantiti pabbajitena abhiṇhaṃ paccavekkhitabba'nti.

4. Punacaparaṃ mahārāja cakkavattissa abbhantarabāhirārakkhā susaṃvihitā hoti. Evameva

kho mahārāja yoginā yogāvacarena abbhantarānaṃ bāhirānaṃ kilesānaṃ ārakkhāya

satidovāriko ṭhapetabbo. Idaṃ mahārāja cakkavattissa catutthaṃ aṅgaṃ gahetabbaṃ.

Bhāsitampetaṃ mahārāja bhagavatā devātidevena- 'satidovāriko bhikkhaveariyasāvako

akusalaṃ pajahati kusalaṃ bhāveti, sāvajjaṃ pajahati anavajjaṃ bhāveti suddhamattānaṃ

pariharatī'ti.

Cakkavattayaṅgapañho dasamo.

Paṭivivaggo tatiyo

Tassuddānaṃ- paṭhavī āpo ca tejo ca vāyo ca pabbatena ca

Ākāso candasuriyo ca sakko ca cakkavattināti.

4. Upacikāvaggo

1. Upacikaṅgapañho.

1. "Bhante nāgasena, 'upacikāya ekaṃ aṅgaṃ gahetabba'nti yaṃ vadesi, katamantaṃ ekaṃ

aṅgaṃ gahetabbanti?"

"Yathā mahārāja upacikā uparicchadanaṃ katvā attānaṃ pidahitvā gocarāya carati, evameva

kho mahārāja yoginā yogāvacarena sīlasaṃvarachadanaṃ katvā mānasaṃ pidahitvā piṇḍāya

caritabbaṃ. Sīlasaṃvarachadanena kho mahārāja yogī yogāvacaro sabbabhayasamatikkanto

hoti. Idaṃ mahārāja upacikāya ekaṃ aṅgaṃ [PTS Page 393] [\q 393/] gahetabbaṃ.

Bhāsitampetaṃ mahārāja therena upasenena vaṅgantaputtena-

'Sīlasaṃvaracchadanaṃ yogī katvāna mānasaṃ

Anupalitto lokena bhayā ca parimuccatī"ti.

Upacikaṅgapañho paṭhamo.

----228. Aṅguttarikanikāyavare (ma)

[SL Page 339] [\x 339/]

2. Biḷālapañho

1. "Bhante nāgasena, 'biḷālassa dve aṅgāni gahetabbānī'ti yaṃ vadesi, katamāni tāni dve

aṅgāni gahetabbāni?"Ti.

"Yathā mahārāja biḷālo guhāgato'pi susiragato'pi hammiyantaragato'pi unduraṃyeva

pariyesati, evameva kho mahārāja yoginā yogāvacarena gāmagatenāpi araññagatenāpi

rukkhamūlagatenāpi suññāgāragatenāpi satataṃ samitaṃ appamattena

kāyagatāsatibhojanaṃyeva pariyesitabbaṃ. Idaṃ mahārāja biḷālassa paṭhamaṃ aṅgaṃ

gahetabbaṃ.

2. Punacaparaṃ mahārāja biḷālo āsanneyeva gocaraṃ pariyesati. Evameva kho mahārāja

yoginā yogāvacarena imeyuseva pañcasūpādānakkhandhesu

udayabbayānupassināviharitabbaṃ 'iti rūpaṃ, iti rūpassa samudayo, iti rūpassa atthagamo, iti

vedanā, iti vedanāya samudayo, iti vedanāya atthagamo, iti saññā, iti saññāya samudayo, iti

saññāya atthagamo, iti saṅkhārā, iti saṅkhārānaṃ samudayo, iti saṅkhārānaṃ atthagamo, iti

viññāṇaṃ, iti viññāṇassa samudayo, iti viññāṇassa atthagamo'ti. Idaṃ mahārāja biḷālassa

dutiyaṃ aṅgaṃ gahetabbaṃ. Bhāsitampetaṃ mahārāja bhagavatā devātidevena-

'Na ito dūre bhavitabbaṃ bhavaggaṃ kiṃ karissati

Paccuppannamhi vohāre sake kāyamhi vindathā'ti.

Biḷālaṅgapañho dutiyo.

3. Unduraṅgapañho.

1. "Bhante nāgasena, 'undurassa ekaṃ aṅgaṃ gahetabba'nti yaṃ vadesi, katamantaṃ ekaṃ

aṅgaṃ gahetabbanti?"

"Yathā mahārāja unduro itocito ca vicaranto āhārūpasiṃsako yeva carati, evameva kho

mahārāja [PTS Page 394] [\q 394/] yoginā yogāvacarena itocito ca vicarantena yoniso

manasikārūpasiṃsake neva bhavitabbaṃ. Idaṃ mahārāja undurassa ekaṃ aṅgaṃ gahetabbaṃ.

Bhāsitampetaṃ mahārāja therena upasenena vaṅgantaputtena-

'Dhammasīsaṃ karitvāna viharanto vipassako,

Anolino viharati upasanto sadā sato'ti.

Unduraṅgapañho tatiyo.

[SL Page 340] [\x 340/]

4. Vicchikaṅgapañho

1. "Bhante nāgasena, 'vicchikassa ekaṃ aṅgaṃ gahetabba'nti yaṃ vadesi, katamantaṃ ekaṃ

aṅgaṃ gahetabbanti?"

"Yathā mahārāja vicchiko naṅguṭṭhāvudho naṅguṭṭhaṃ ussāpetvā carati, evameva kho

mahārāja yoginā yogāvacarena ñāṇāvudhena bhavitabbaṃ, ñāṇaṃ ussāpetvā viharitabbaṃ.

Idaṃ mahārāja vicchikassa ekaṃ aṅgaṃ gahetabbaṃ. Bhāsitampetaṃ mahārāja therena

upasenena vaṅgantaputtena-

'Ñāṇakhaggaṃ gahetvāna viharanto vipassako

Parimuccati sabbabhayā duppasaho ca so bhave'ti.

Vicchikaṅgapañho catuttho.

5. Nakulaṅgapañho

""Bhante nāgasena, 'nakulassa ekaṃ aṅgaṃ gahetabba'nti yaṃ vadesi, katamantaṃ ekaṃ aṅgaṃ

gahetabbanti?"

"Yathā mahārāja nakulo uragamugacchanto bhesajjena kāyaṃ paribhāvetvā

uragamupagacchati gahetuṃ, evameva kho mahārāja yoginā yogāvacarena

kodhāghātabahulaṃ kalahaviggahavivādavirodhābhibhūtaṃ lokamupagaccha'ntena

mettābhesajjena mānasaṃ anulimpitabbaṃ. Idaṃ mahārāja nakulassa ekaṃ aṅgaṃ gahetabbaṃ.

Bhāsitampetaṃ mahārājatherena sārīputtena dhammasenāpatinā-

'Tasmā sakaṃ paresampi kātabbā mettabhāvanā

Mettacittena eritabbaṃ etaṃ buddhānasāsananti. [PTS Page 395] [\q 395/] "

Nakulaṅgapañho pañcamo.

6. Jarasigālaṅgapañho

1. "Bhante nāgasena, 'jarasigālassa dve aṅgāni gahetabbānī'ti yaṃ vadesi, katamāni tāni dve

aṅgāni gahetabbānī?" Ti.

"Yathā mahārāja jarasigālo bhojanaṃ paṭilabhitvā ajigucchamāno yāvadatthaṃ āhārayati,

evameva kho mahārāja yoginā gogāvacarena bhojanaṃ paṭilabhitvā ajigucchamānena

sarīrayāpanamattameva paribhuñjitabbaṃ idaṃ mahārāja jarasigālassa paṭhamaṃ aṅgaṃ

gahetabbaṃ. Bhāsitampetaṃ mahārāja therena mahākassapena

[SL Page 341] [\x 341/]

'Senāsanamhā oruyha gāmaṃ piṇḍāya pāvisiṃ

Bhuñjantaṃ purisaṃ kuṭṭhiṃ sakkacca naṃ upaṭṭhahiṃ.

So me pakkena hatthena ālopaṃ upanāmayī,

Ālopaṃ pakkhipantassa aṅgulimpettha jijjatha.

Kuḍaḍamūlañca nissāya ālopaṃ paribhuñjisaṃ

Bhuñjamāne va bhutte vā jegucchaṃ me na vijjatī'ti.

2. Punacaparaṃ mahārāja jarasigālo bhojanaṃ paṭilabhitvā na vicināti'lūkhaṃ vā paṇītaṃ

vā'ti. Evameva kho mahārāja yoginā yogāvacarena bhojanaṃ paṭilabhitvā navicinitabbaṃ

'lūkhaṃ vā paṇītaṃ vā sampannaṃ vā asampannaṃ vā'ti. Yathāladdhena santusitabbaṃ-229

idaṃ mahārāja therena upasenena vaṅgantaputtena-

"Lūkhena pi ca santusse nāññaṃ patthe rasaṃ bahuṃ

Rasesu anugiddhassa jhāne na ramatī mano,

Itarītarena santuṭṭhe sāmaññaṃ paripūratī"ti.

Jarasigālaṅgapañho chaṭṭho.

7. Migaṅgapañho

1. "Bhante nāgasena, migassa tīṇi aṅgāni, gahetabbānī'ti yaṃ vadesi, katamāni tānitīṇi

aṅgāni gahetabbānī?" Ti.

"Yathā mahārāja migo divā araññe vasati, rattiṃ abbhokāse, evameva kho mahārāja yoginā

yogāvacarena divā araññe viharitabbaṃ rattiṃ abhokāse. Idaṃ mahārāja [PTS Page 396] [\q

396/] migassa paṭhamaṃ aṅgaṃ gahetabbaṃ. Bhāsitampetaṃ mahārāja bhagavatā

devātidevena lomahaṃsanapariyāye- 'so kho ahaṃ sāriputta yā tā rattiyo sītā hemantikā

antaraṭṭhake himapātasamaye tathārūpāsu rattisu rattiṃ abbhokāse vihārāmi divā

vanasaṇḍe, gimhānaṃ pacchime māse divā abbhokāse viharāmi rattiṃ vanasaṇḍe" ti.

2. "Punacaparaṃ mahārāja migo sattikambhi vā sare vā opatante vañceti palāyati na

kāyamupaneti. Evameva kho mahārāja yoginā yogāvacarena kilesesu opatantesu

vañcayitabbaṃ. Idaṃ mahārāja migassa dutiyaṃ aṅgaṃ gahetabbaṃ.

----------

229. Santussitabbaṃ (ma. Sī. Mu. )

[SL Page 342] [\x 342/]

3. Punacaparaṃ mahārāja migo manusse disvā yena vā tena vā palāyati'mā maṃ te

addasaṃsū'ti. Evameva kho mahārāja yoginā yogāvacarena

bhaṇḍanakalahaviggahavivādasīle dussīle kusīte saṅgaṇikārāme disvā yena vā tena vā

palāyitabbaṃ 'mā maṃ te addasaṃsu, ahañca te mā addasanti. ' Idaṃ mahārāja migassa

tatiyaṃ aṅgaṃ gahetabbaṃ. Bhāsitampetaṃ mahārāja therena sāriputtena dhammasenāpatinā-

'Mā me kadācī pāpiccho kusīto hīnaviriyo,

Appassuto anācāro sameto-230. Katthaci ahū'ti.

Migaṅgapañho aṭṭhamo.

9. Gorūpaṅgapañho.

1. "Bhante nāgasena, gorūpassa cattāri aṅgāni gahetabbānī'ti yaṃ vadesi, katamāni tāni cattāri

aṅgāni gahetabbānī?"Ti.

"Yathā mahārāja gorūpo sakaṃ gehaṃ na vijahati, evameva kho mahārāja yoginā

yogāvacarena sako kāyo na vijahitabbo.

'Aniccucchādanaparimaddanabhedanavikiraṇaviddhaṃsanadhammo ayaṃ kāyo'ti. Idaṃ

mahārāja gorūpassa paṭhamaṃ aṅgaṃ gahetabbaṃ.

2. Punaca paraṃ mahārāja gorūpo ādinnadhuro sukhadukkhena dhūraṃ vahati. Evameva kho

mahārāja yoginā yogāvacarena [PTS Page 397] [\q 397/] ādinnabrahmacariyena

sukhadukkhena yāva jīvitapariyādānā āpāṇakoṭikaṃ brahmacariyaṃ caritabbaṃ. Idaṃ

mahārāja gorūpassa dutiyaṃ aṅgaṃ gahetabbaṃ.

3. Punacaparaṃ mahārāja gorūpo chandena ghāyamāno pānīyaṃ pivati. Evameva

khomahārāja yoginā yogāvacarena ācariyupajjhāyānaṃ anusatthi chandena pemena pasādena

ghāyamānena paṭiggahetabbā. Idaṃ mahārāja gorūpassa tatiyaṃ aṅgaṃ gahetabbaṃ.

4. Punacaparaṃ mahārāja gorūpo yena kenaci vāhiyamāno vahati, evameva kho mahārāja

yoginā yogāvacarena theranavakamajjhimabhikkhūnampi gihiupāsakassāpi ovādānusāsanī

sirasā sampaṭicchitabbā. Idaṃ mahārāja gorūpassa catutthaṃ aṅgaṃ gahetabbaṃ.

Bhāsitampetaṃ mahārāja therena sāriputtena dhammasenāpatinā-

----

230. Sammato (ma. )

[SL Page 343] [\x 343/]

'Tadahu pabbajito santo jātiyā sattavassiko,

So'pi maṃ anusāseyya sampaṭicchāmi muddhanā.

Tibbaṃ chandañca pemañca tasmiṃ disvā upaṭṭhape

hapeyyācariye ṭhāne sakkacca naṃ punappuna'nti.

Gorūpaṅgapañho navamo.

10. Varāhaṅgapañho.

1. Bhante nāgasena, 'varāhassa dve aṅgāni gahetabbānī'ti yaṃ vadesi, katamāni tāni dve

aṅgāni gahetabbānī?" Ti.

"Yathā mahārāja varāho santattakaṭhine gimhasamaye sampatte udakaṃ upagacchati,

evamevakho mahārāja yoginā yogāvacarena dosena citte āluḷita-khalita-vibbhanta-santatte

sītalāmatapaṇītamettābhāvanaṃ upagantabbaṃ. Idaṃ mahārāja varāhassa paṭhamaṃ aṅgaṃ

gahetabbaṃ.

2. Punacaparaṃ mahārāja varāho cikkhallamudakamupagantvā nāsikāya paṭhaviṃ khaṇitvā

doṇiṃ katvā doṇikāya sayati. Evameva kho mahārāja yoginā [PTS Page 398] [\q 398/]

yogāvacarena mānase kāyaṃ nikkhipitvā ārammaṇantaragatena sayitabbaṃ. Idaṃ mahārāja

varāhassa dutiyaṃ aṅgaṃ gahetabbaṃ. Bhāsitampetaṃ mahārāja therena

piṇḍolabhāradvājena--

'Kāye sabhāvaṃ disvāna vicinitvā vipassako

Ekākiyo adutiyo seti ārammaṇantaro'ti.

Varāhaṅgapañho dasamo.

11. Hatthiṅgapañho

1. "Bhante nāgasena, 'hatthissa pañca aṅgāni gahetabbānī'ti yaṃ vadesi, katamāni tāni pañca

aṅgāni gahetabbānī?"Ti.

"Yathā mahārāja hatthi nāma caranto yeva paṭhaviṃ dāḷeti evameva kho mahārāja yoginā

yogāvacarena kāyaṃ sammasamāneneva sabbe kilesā dāletabbā. Idaṃ mahārāja hatthissa

paṭhamaṃ aṅgaṃ gahetabbaṃ.

[SL Page 344] [\x 344/]

2. Punacaparaṃ mahārāja hatthi sabbakāyeneva apaloketi, ujukaṃyeva pekkhati, na

disāvidisaṃ viloketi. Evameva kho mahārāja yoginā yogāvacarena sabbakāyena apalokinā

bhavitabbaṃ, na disāvidisā viloketabbā, na uddhaṃ ulloketabbaṃ, na adho oloketabbaṃ,

yugamattapekkhinā bhavitabbaṃ. Idaṃ mahārāja hatthissa dutiyaṃ aṅgaṃ gahetabbaṃ.

3. Punacaparaṃ mahārāja hatthi anibaddhasayano gocarāya gantvā na tameva desaṃ

vāsatthamupagacchati na dhuvappatiṭṭhālayo. Evameva kho mahārāja yoginā

yogāvacarenaanibaddhasayanena bhavitabbaṃ, nirālayena piṇḍāya gantabbaṃ yadi passati

vipassako manuññaṃ patirūpaṃ ruciradese bhavaṃ maṇḍapaṃ vā rukkhamūlaṃ vā guhaṃ vā

pabbhāraṃ vā, tattheva tena vāsamupagantabbaṃ, dhuvapatiṭṭhālayo na kātabbo. Idaṃ

mahārāja hatthissa tatiyaṃ aṅgaṃ gahetabbaṃ.

4. Punacaparaṃ mahārāja hatthi udakaṃ ogāhitvā sucivimalasītalasalilaparipuṇṇaṃ

kumuduppalapadumapuṇḍarīkasañchannaṃ mahatimahantaṃ [PTS Page 399] [\q 399/]

padumasaraṃ ogāhitvā kīḷati gajavarakīḷaṃ. Evameva kho mahārāja yoginā yogāvacarena

sucivimalavippasannamanāviladhammavaravāripuṇṇaṃ vimuttikusumasañchannaṃ

mahāsatipaṭṭhānapokkharaṇiṃ ogāhitvā ñāṇena saṅkhārā odhunitabbā, vidhunitabbā.

Yogāvacarakīḷā kīḷitabbā. Idaṃ mahārāja hatthissa catutthaṃ aṅgaṃ gahetabbaṃ.

5. Punacaparaṃ mahārāja hatthi sato pādaṃ uddharati, sato pādaṃ nikkhipati. Evameva kho

mahārāja yoginā yogāvacarena satena sampajānena pādaṃ uddharitabbaṃ, satena

sampajānena pādaṃ nikkhipitabbaṃ, abhikkamapaṭikkame sammiñjanapasāraṇe sabbattha

satena sampajānena bhavitabbaṃ idaṃ mahārāja hatthissa pañcamaṃ aṅgaṃ gahetabbaṃ.

Bhāsitampetaṃ mahārāja bhagavatā devātidevena saṃyuttanikāyavare-

'Kāyena saṃvaro sādhu sādhu vācāya saṃvaro

Manasā saṃvaro sādhu sādhu sabbattha saṃvaro

Sabbattha saṃvuto lajjī rakkhitoti pavuccatī'ti.

Hatthiṅgapañho dasamo.

Upacikāvaggo catuttho. [PTS Page 400] [\q 400/]

Tassuddānaṃ: upacikā biḷālo ca unduro vicchikena ca

Nakulo sigālo migo gorūpo varāho hatthinā dasāti,

[SL Page 345] [\x 345/]

5. Sīhavaggo

1. Sīhaṅgapañho.

1. "Bhante nāgasena, 'sīhassa satta aṅgāni gahetabbānī'ti yaṃ vadesi, katamāni tāni satta

aṅgāni gahetabbānī?"Ti.

"Yathā mahārāja sīho nāma setavimalaparisuddhapaṇḍaro, evameva kho mahārāja yoginā

yogāvacarena setavimalaparisuddhapaṇḍaracittena byapagatakukkuccena bhavitabbaṃ. Idaṃ

mahārāja sīhassa paṭhamaṃ aṅgaṃ gahetabbaṃ.

2. Punacaparaṃ mahārāja sīho catuccaraṇo vikkantacārī. Evameva kho mahārāja yoginā

yogāvacarena caturiddhipādacaraṇena bhavitabbaṃ idaṃ mahārāja sīhassa dutiyaṃ aṅgaṃ

gahetabbaṃ.

3. Punacaparaṃ mahārāja sīho abhirūparūcirakesarī. Evameva kho mahārāja yoginā

yogāvacarena abhirūparucirasīlakesarinā bhavitabbaṃ. Idaṃ mahārāja sīhassa tatiyaṃ aṅgaṃ

gahetabbaṃ.

4. Punacaparaṃ mahārāja sīho jīvitapariyādāne'pi na kassaci onamati. Evameva kho

mahārāja yoginā yogāvacarena

cīvarapiṇḍapātasenāsanagilānapaccayabhesajjaparikkhārapariyādāne'pi na kassaci

onamitabbaṃ. Idaṃ mahārāja sīhassa catutthaṃ aṅgaṃ gahetabbaṃ.

5. Punacaparaṃ mahārāja sīho sapadānabhakkho yasmiṃ okāse nipatti tattheva yāvadatthaṃ

bhakkhayati, na varamaṃsaṃ vicināti. Evameva kho mārāja yoginā yogāvacarena

sapadānabhakkhena bhavitabbaṃ. Na kulāni vicinitabbāni. Na pubbagehaṃ hitvā kulāni

upasaṅkamitabbāni. Na bhojanaṃ vicinitabbaṃ. Yasmiṃ okāse kabalaṃ ādiyati, tasmiṃyeva

okāse bhuñjitabbaṃ sarīrayāpanamattaṃ na varabhojanaṃ vicinitabbaṃ. Idaṃ mahārāja

sīhassa pañcamaṃ aṅgaṃ gahetabbaṃ.

6. Punacaparaṃ mahārāja sīho asannidhibhakkho sakiṃ gocaraṃ bhakkhayitvā na puna taṃ

upagacchati. Evameva kho mahārāja yoginā yogāvacarena asannidhikāraparibhoginā

bhavitabbaṃ. Idaṃ mahārāja sīhassa chaṭṭhaṃ aṅgaṃ gahetabbaṃ.

7. Punacaparaṃ [PTS Page 401] [\q 401/] mahārāja sīho bhojanaṃ aladdhā na paritassati,

laddhā pi bhojanaṃ agathito-231. Amucchito anajjhāpanno paribhuñjati. Evameva kho

mahārāja yoginā yogāvacarena bhojanaṃ

-----

231. Agadhito (ma)

[SL Page 346] [\x 346/]

Aladdhā na paritassitabbaṃ. Laddhā pi bhojanaṃ agathitena amucchitena anajjhāpannena

ādīnavadassāvinā nissaraṇapaññena paribhuñjitabbaṃ. Idaṃ mahārāja sīhissa sattamaṃ

aṅgaṃ gahetabbaṃ bhāsitampetaṃ mahārāja bhagavatā devātidevena saṃyuttanikāyavare

theraṃ mahākassapaṃ parikittayamānena- 'santuṭṭho'yaṃ bhikkhave kassapo itarītarena

piṇḍapātena itarītarapiṇḍapātasantuṭṭhiyā ca vaṇṇavādī. Na ca piṇḍapātahetu anesanaṃ

appatirūpaṃ āpajjati. Aladdhā ca piṇḍapātaṃ na paritassati. Laddhā ca piṇḍapātaṃ agathito

amucchito anajjhāpanno ādīnavadassāvī nissaraṇapañño paribhuñjatī" ti.

Sīhaṅgapañho paṭhamo

2. Cakkavākaṅgapañho

1. "Bhante nāgasena, 'cakkavākassa tīṇi aṅgāni gahetabbānī'ti yaṃ vadesi katamāni tāni tīṇi

aṅgāni gahetabbānī?"Ti.

"Yathā mahārāja cakkavāko yāva jīvitapariyādānā dutiyikaṃ na vijahati, evameva kho

mahārāja yoginā yogāvacarena yāvajīvitapariyādānā yoniso manasikāro na vijahitabbo. Idaṃ

mahārāja cakkavākassa paṭhamaṃ aṅgaṃ gahetabbaṃ.

Punacaparaṃ mahārāja cakkavāko sevālapaṇakabhakkho tena ca santuṭṭhiṃ āpajjati. Tāya ca

santuṭṭhiyā balena ca vaṇṇena ca na parihāyati. Evameva kho mahārāja yoginā

yogāvacarena yathālābhasantoso karaṇīyo. Yathālābhasantuṭṭho kho pana mahārāja yogī

yogāvacaro na parihāyati sīlena, na parihāyati samādhinā, na parihāyati paññāya, na

parihāyati vimuttiyā, na parihāyati vimuttiñāṇadassanena, na parihāyati sabbehi kusalehi

dhammehi. Idaṃ mahārāja [PTS Page 402] [\q 402/] cakkavākassa dutiyaṃ aṅgaṃ

gahetabbaṃ.

3. Punacaparaṃ mahārāja cakkavāko pāṇe na viheṭhayati. Evameva kho mahārāja yoginā

yogāvacarena nihitadaṇḍena nihitasatthena lajjinā dayāpannena

sabbapāṇabhutahitānukampinā bhavitabbaṃ. Idaṃ mahārāja bhagavatā devātidevena

cakkavākajātake-

Yo na hanti na ghātehi na jināti na jāpaye

Ahiṃsā sabbabhutesu veraṃ tassa na kenacī"ti

Cakkavākaṅgapañho dutiyo

[SL Page 347] [\x 347/]

3. Peṇāhikaṅgapañho

1. "Bhante nāgasena, 'peṇāhikāya dve aṅgāni gahetabbānī'ti yaṃ vadesi, katamāni tāni dve

aṅgāni gahetabbāni?" Ti.

"Yathā mahārāja peṇāhikā sakapatimhi usūyāya chāpake na posayati. Evameva kho

mahārāja yoginā yogāvacarena sakamane kilese uppanne usūyāyitabbaṃ. Satipaṭṭhānena

sammāsaṃvarasusire pakkhipitvā manodvāre kāyagatāsati bhāvetabbā. Idaṃ mahārāja

peṇāhikāya paṭhamaṃ aṅgaṃ gahetabbaṃ.

2. Punacaparaṃ mahārāja peṇāhikā pavane divasaṃ gocaraṃ caritvā sāyaṃ pakkhigaṇaṃ

upeti attano guttiyā. Evameva kho mahārāja yoginā yogāvacarena ekākinā-232. Pavivekaṃ

sevitabbaṃ saṃyojanaparimuttiyā tatra rataṃ alabhamānena upavādabhayaparirakkhanāya

saṅghaṃ osaritvā saṅgarakkhitena vasitabbaṃ. Idaṃ mahārāja peṇahikāya dutiyaṃ aṅgaṃ

gahetabbaṃ. Bhāsitampetaṃ mahārāja brahmunā sahampatinā bhagavato santike-

Sevetha pantāni senāsanāni

Careyya saṃyojanavippamokkhaṃ

Sace ratiṃ nādhigaccheyya tattha

Saṅghe vase rakkhitattosatīmā"ti. [PTS Page 403] [\q 403/]

Peṇāhikaṅgapañho tatiyo

4. Gharakapotaṅgapañho

1. "Bhante nāgasena, 'gharakapotassa ekaṃ aṅgaṃ gahetabba'nti yaṃ vadesi, katamantaṃ ekaṃ

aṅgaṃ gahetabbanti?"

"Yathā mahārāja gharakapoto paragehe vasamāno na tesaṃ kiñci bhaṇḍassa nimittaṃ

gaṇhāti, majjhattho vasati saññābahulo, evameva kho mahārāja yoginā yogāvacarena

parakulaṃ upagatena tasmiṃ kule itthinaṃ vā purisānaṃ vā mañce vā pīṭhe vā vatthe vā

alaṅkāre vā upabhoge vā paribhoge vā bhojanavikatīsu vā na nimittaṃ gahetabbaṃ.

Majjhatthena bhavitabbaṃ. Samaṇasaññā

----

232. Ekākikena (sī. Mu. ), Ekakena (ma. )

[SL Page 348] [\x 348/]

Paccupaṭṭhapetabbā. Idaṃ mahārāja gharakapotassa ekaṃ aṅgaṃ gahetabbaṃ.

Bhāsitampetaṃmahārāja bhagavatā devātidevena cullanāradajātake-

'Pavisitvā parakulaṃ pānesu bhojanesu vā

Mitaṃ khāde mitaṃ bhuñje na ca rūpe manaṃ kare'ti.

Gharakapotaṅgapañho catuttho.

5. Ulūkaṅgapañho

1. "Bhante nāgasena, 'ulūkassa dve aṅgāni gahetabbānī'ti yaṃ vadesi, katamāni tani dve

aṅgāni gahetabbānī?"Ti.

"Yathā mahārāja uluko kākehi paṭiviruddho rattiṃ kākasaṅghaṃ gantvā bahū pi kākebhanti,

evameva kho mahārāja yoginā yogāvacarena aññāṇena paṭiviruddho kātabbo. Ekena raho

nisīditvā aññāṇaṃ sampamadditabbaṃ, mūlato jinditabbaṃ. Idaṃ mahārāja ulūkassa

paṭhamaṃ aṅgaṃ gahetabbaṃ.

2. Punacaparaṃ mahārāja ulūko supaṭisalalīno hoti. Evameva kho mahārāja yoginā

yogāvacarena paṭisallānārāmena bhavitabbaṃ paṭisallānaratena. Idaṃ mahārāja ulūkassa

dutiyaṃ aṅgaṃ gahetabbaṃ. Bhāsitampetaṃ mahārāja bhagavatā devātidevena

saṃyuttanikāyavare'idha bhikkhave bhikkhu paṭisallānārāmo paṭisallānarato, idaṃ

dukkhanti yathābhūtaṃ pajānāti, ayaṃ dukkhasamudayoti yathābhūtaṃ [PTS Page 404] [\q

404/] pajānāti, ayaṃ dukkhanirodho'ti yathābhūtaṃ pajānāti, ayaṃ

dukkhanirodhagāminīpaṭipadā'ti yathābhūtaṃ pajānātī'ti"

Ulūkaṅgapañho pañcamo

6. Satapattaṅgapañho.

1. "Bhante nāgasena, satapattassa ekaṃ aṅgaṃ gahetabbanti yaṃ vadesi, katamantaṃ ekaṃ

aṅgaṃ gahetabbanti?"

"Yathā mahārāja satapatto ravitvā paresaṃ khemaṃ vā bhayaṃ vā ācikkhati, evameva kho

mahārāja yoginā yogāvacarena paresaṃ dhammaṃ desayamānena vinipātaṃ

bhayatodassiyitabbaṃ, nibbānaṃ

[SL Page 349] [\x 349/]

Khemato dassayitabbaṃ. Idaṃ mahārāja satapattassa ekaṃ aṅgaṃ gahetabbaṃ. Bhāsitampetaṃ

mahārāja therena piṇḍolabhāradvājena-

'Niraye bhayasantāsaṃ nibbāne vipulaṃ sukhaṃ

Ubhayānetāni atthāni dassetabbāni yoginā'ti"

Satapattaṅgapañho chaṭṭho.

7. Vagagulyaṅgapañho.

1. "Bhante nāgasena, 'vaggulissa dve aṅgāni gahetabbānī'ti yaṃ vadesi, katamāni tāni dve

aṅgāni gahetabbānī?"Ti.

"Yathā mahārāja vaggulī gehaṃ pavisitvā vicaritvā nikkhamati, na tattha paḷibuddhati,

evamevakho mahārāja yoginā yogāvacarena gāmaṃ piṇḍāya pavisitvā sapadānaṃ vicaritvā

paṭiladdhalābhena khippameva nikkhamitabbaṃ, na tattha paḷibuddhena bhavitabbaṃ. Idaṃ

mahārāja vaggulissa paṭhamaṃ aṅgaṃ gahetabbaṃ.

2. Punacaparaṃ mahārāja vaggulī paragehe vasamāno na tesaṃ parihāniṃ karoti. Evameva

kho mahārāja yoginā yogāvacarena kulāni upasaṅkamitvā atiyācanāya vā viññattibahulatāya

vā kāyadosabahulatāya vā atibhāṇitāya vā samānasukhadukkhatāya vā na tesaṃ koci

vippaṭisāro karaṇīyo, na pi tesaṃ mūlakammaṃ parihāpetabbaṃ, sabbathā vaḍḍhiyeva

icchitabbā. Idaṃ mahārāja vaggulissa dutiyaṃ aṅgaṃ gahetabbaṃ. Bhāsitampetaṃmahārāja

[PTS Page 405] [\q 405/] bhagavatā devātidevena dīghanikāyavare lakkhaṇasuttante-

'Saddhāya sīlena sutena buddhiyā

Cāgena dhammena bahūhi sādhuhi

Dhanena dhaññena ca khettavatthunā

Puttehi dārehi catuppadehi ca

Ñātīhi mithi ca bandhavehi

Balena vaṇṇena sukhena cūbhayaṃ

Kathaṃ na hāyeyyuṃ pareti icchati

Atthassa middhiñca panāhikaṅkhatī" ti.

Vaggulyaṅgapañho sattamo.

[SL Page 350] [\x 350/]

8. Jalūkaṅgapañho.

"Bhante nāgasena, 'jalūkāya ekaṃ aṅgaṃ gahetabbanti yaṃ vadesi, katamantaṃ ekaṃ aṅgaṃ

gahetabbanti?"

"Yathā mahārāja jalukā yattha allīyati tattheva daḷhaṃ allīyitvā ruhiraṃ pivati, evamevakho

mahārāja yoginā yogāvacarena yasmiṃ ārammaṇe cittaṃ allīyati, taṃ ārammaṇaṃ vaṇṇato

ca saṇṭhānato ca disāto ca okāsato ca paricchedato ca liṅgato ca nimittato ca daḷhaṃ

patiṭṭhāpetvā tenevārammaṇena vimuttirasamasevanakaṃ pātabbaṃ. Idaṃ mahārāja jalukāya

ekaṃ aṅgaṃ gahetabbaṃ. Bhāsitampetaṃ mahārāja therena anuruddhena.

'Parisuddhena cittena ārammaṇe patiṭṭhīya

Tena cittena pātabbaṃ vimuttirasamasevana"nti.

Jalūkaṅgapañho aṭṭhamo.

9. Sappaṅgapañho.

1. Bhante nāgasena, 'sappassa tīṇi aṅgāni gahetabbānī'ti yaṃ vadesi, katamāni tāni tīṇi

aṅgāni gahetabbānī?" Ti.

"Yathā mahārāja sappo urena gacchati, evameva kho mahārāja yoginā yogāvacarena paññāya

caritabbaṃ. Paññāya caramānassa kho mahārāja yogino cittaṃ ñāye carati, vilakkhaṇaṃ

vivajjeti salakkhaṇaṃ bhāveti. Idaṃ [PTS Page 406] [\q 406/] mahārāja sappassa

paṭhamaṃ aṅgaṃ gahetabbaṃ.

2. Punacaparaṃ mahārāja sappo caramāno osadhaṃ parivajjento carati. Evameva

khomahārāja yoginā yogāvacarena duccaritaṃ parivajjentena caritabbaṃ. Idaṃ mahārāja

sappassa dutiyaṃ aṅgaṃ gahetabbaṃ.

3. Punacaparaṃ mahārāja sappo manuse disvā tappati socati cintayati. Evameva kho

mahārāja yoginā yogāvacarena kuvitakke vitakketvā aratiṃ uppādayitvā tappitabbaṃ

socitabbaṃ cintayitabbaṃ 'pamādena me divaso vītināmito, na so puna sakkā laddhunti'.

Idaṃ mahārāja sappassa tatiyaṃ aṅgaṃ gahetabbaṃ. Bhāsitampetaṃ mahārāja bhagavatā

bhallāṭiyajātake dvinnaṃ kinnarānaṃ-

[SL Page 351] [\x 351/]

'Yamekarattiṃ vippavasimha ludda

Akāmakā aññamaññaṃ sarantā

Tamekarattiṃ anutappamānā

Socāma sā ratti puna na hessati-233. " Ti.

Sappaṅgapañho navamo.

10. Ajagaraṅgapañho.

"Bhante nāgasena, 'ajagarassa ekaṃ aṅgaṃ gahetabba'nti yaṃ vadesi, katamantaṃ ekaṃ aṅgaṃ

gahetabbanti?"

"Yathā mahārāja ajagaro mahatimahākāyo bahū pi divase ūnudaro dinataro

kucchipuraṃāhāraṃ na labhati, aparipuṇṇoyeva yāvadeva sarīrayāpanamattakena yāpeti,

evameva kho mahārāja yogino yogāvacarassa bhikkhācariyapasutassa

parapiṇḍamūpagatassa paradinnapāṭikaṅkhīssa sayaṅgāhapaṭiviratassa dullabhaṃ

udaraparipūraṃ āhāraṃ, api ca atthavasikena kulaputtena cattāro pañca ālope abhuñjitvā

avasesaṃ udakena paripūretabbaṃ. Idaṃ mahārāja ajagarassa ekaṃ aṅgaṃ gahetabbaṃ.

Bhāsitampetaṃ mahārāja therena sāriputtena dhammasenāpatinā- [PTS Page 407] [\q 407/]

'Allaṃ sukkhañca bhuñjanto na bāḷhaṃ suhito siyā

Ūnūdaro mitāhāro sato bhikkhu paribbaje.

Cattāro pañca ālope abhutvā udakaṃ pive

Alaṃ phāsuvihārāya pahitattassa bhikkhuno"ti.

Ajagaraṅgapañho dasamo.

Sīhavaggo pañcamo.

Tassuddānaṃ-- kesarī cakkavāko ca peṇāhi gharakapotako

Ulūko satapatto ca vaggulī ca jalūkikā

Sappo ajagaro ceva vaggo tena pavuccatīti.

233. Pūnanabhessati. (Ma. )

[SL Page 352] [\x 352/]

6. Makkaṭakavaggo.

1. Makkaṭakaṅgapañho.

1. "Bhante nāgasena, 'panthamakkaṭakassa ekaṃ aṅgaṃ gahetabba'nti yaṃ vadesi, katamantaṃ

ekaṃ aṅgaṃ gahetabbanti?"

"Yathā mahārāja panthamakkaṭako panthe makkaṭajālavitānaṃ katvā yadi tattha jālake

laggati kimi vā makkhikā vā paṭaṅgo vā taṃ gahetvā bhakkhayati, evameva kho mahārāja

yoginā yogāvacarena chasu dvāresu satipaṭṭhānajālavitānaṃ katvā yadi tattha

kilesamakkhikā bajjhanti, tattheva ghātetabbā. Idaṃ mahārāja panthamakkaṭakassa ekaṃ

aṅgaṃ gahetabbaṃ. Bhāsitampetaṃ mahārāja therena anuruddhena-

Cittaṃ niyame chasu dvāresu satipaṭṭhānavaruttame.

Kilesā tattha laggā ce hantabbā te vipassīnā" ti.

Makkaṭakaṅgapañho paṭhamo

2. Thanassītadārakaṅgapañho

1. "Bhante nāgasena, thanassitadārakassa ekaṃ aṅgaṃ gahetabbanti yaṃ vadesi, katamantaṃ

ekaṃ aṅgaṃ [PTS Page 408] [\q 408/] gahetabbanti?" "Yathā mahārāja thanassitadārako

sadatthe-234. Laggati khiratthiko rodati, evameva kho mahārāja yoginā yogāvacarena

sadatthe laggitabbaṃ, sabbattha dhammañāṇena bhavitabbaṃ uddese paripucchāya

sammappayoge paviveke garusaṃvāse kalyāṇamittasevane. Idaṃ mahārāja

thanassitadārakassa ekaṃ aṅgaṃ gahetabbaṃ. Bhāsitampetaṃ mahārāja bhagavatā

devātidevena dīghanikāyavare parinibbānasuttante 'iṅgha tumhe ānanda sadatthe ghaṭatha,

sadatthe anuyujjatha, sadatthe appamattā ātāpino pahitattā viharathā" ti.

Thanassītadārakaṅgapañho dutiyo.

------

234. Sakatthe (sī. Mu. )

[SL Page 353] [\x 353/]

3. Kummaṅga pañho

1. "Bhante nāgasena cittakadharakummassa ekaṃ aṅgaṃ gahetabba'nti yaṃ vadesi,

katamantaṃ ekaṃ aṅgaṃ gahetabbanti?"

"Yathā mahārāja cittakadharakummo udakabhayā udakaṃ parivajjetvā vicarati, tāya ca pana

udakaparivajjanāya āyunā na parihāyati, evameva kho mahārāja yoginā yogāvacarena

pamāde bhayadassāvinā bhavitabbaṃ, appamāde guṇavisesadassāvinā. Tāya ca pana

bhayadassāvitāya na parihāyati sāmaññā, nibbānassa santike upeti. Idaṃ mahārāja

cittakadharakummassa ekaṃ aṅgaṃ gahetabbaṃ. Bhāsitampetaṃ mahārāja bhagavatā

devātidevena dhammapade-

'Appamādarato bhikkhū pamāde bhayadassī vā

Ahabbo parihāṇāya nibbānasseva santike"ti.

Kummaṅga pañho tatiyo

4. Pavanaṅgapañho

1. "Bhante nāgasena, 'pavanassa pañca aṅgāni gahetabbānī'ti yaṃ vadesi, katamāni tāni

pañca aṅgāni gahetabbānī?" Ti.

"Yathā mahārāja pavanaṃ nāma asucijanaṃ paṭicchādeti, evameva kho mahārāja yoginā

yogāvacarena paresaṃ aparādho khalitaṃ paṭicchādetabbaṃ, na vivaritabbaṃ. Idaṃ mahārāja

pavanassa paṭhamaṃ aṅgaṃ gahetabbaṃ.

2. Punacaparaṃ mahārāja pavanaṃ suññaṃ pacurajanehi. Evameva kho mahārāja yoginā [PTS

Page 409] [\q 409/] yogāvacarena rāgadosamohamānadiṭṭhijālehi sabbehi ca kilesehi

suññena bhavitabbaṃ. Idaṃ mahārāja pavanassa dutiyaṃ aṅgaṃ gahetabbaṃ.

3. Punacaparaṃ mahārāja pavanaṃ vivittaṃ janasambādharahitaṃ. Evameva kho mahārāja

yoginā yogāvacarena pāpakehi akusalehi dhammehi anariyehi pavivittena bhavitabbaṃ. Idaṃ

mahārāja pavanassa tatiyaṃ aṅgaṃ gahetabbaṃ.

4. Punacaparaṃ mahārāja pavanaṃ santaṃ parisuddhaṃ. Evameva kho mahārāja yoginā

yogāvacarena santena parisuddhena bhavitabbaṃ. Nibbutena pahīnamānena

pahīnamakkhena bhavītabbaṃ. Idaṃ mahārāja pavanassa catuttaṃ aṅgaṃ gahetabbaṃ.

[SL Page 354] [\x 354/]

Punacaparaṃ mahārāja pavanaṃ ariyajanasaṃsevitaṃ. Evameva kho mahārāja yoginā

yogāvacarena ariyajanasaṃsevitena bhavitabbaṃ. Idaṃ mahārāja pavanassa pañcamaṃ aṅgaṃ

gahetabbaṃ. Bhāsitampetaṃ mahārāja bhagavatā devātidevena saṃyuttanikāyavare-

Pavivittehi ariyehi pahitattehi jhāyihi

Niccaṃ āraddhaviriyehi paṇḍitehi sahā vase"ti.

Pavanaṅgapañho catuttho

5. Rukkhaṅgapañho

1. "Bhante nāgasena, 'rukkhassa tīṇi aṅgāni gahetabbānī'ti yaṃ vadesi, katamāni tāni tīṇi

aṅgāni gahetabbānī?"Ti.

"Yathā mahārāja rukkho nāma pupphaphaladharo, evameva kho mahārāja yoginā

yogāvacarena vimuttipupphasāmaññaphaladhārinā bhavitabbaṃ. Idaṃ mahārāja rukkhassa

paṭhamaṃ aṅgaṃ gahetabbaṃ.

2. Punacaparaṃ mahārāja rukkho upagatānamanuppaviṭṭhānaṃ janānaṃ chāyaṃ deti.

Evameva kho mahārāja yoginā yogāvacarena upagatānamanuppaviṭṭhānaṃ puggalānaṃ

āmisapaṭisanthārena vā dhammapaṭisanthārena vā paṭisantharitabbaṃ. Idaṃ mahārāja

rukkhassa dutiyaṃ aṅgaṃ gahetabbaṃ.

3. Punacaparaṃ mahārāja rukkho [PTS Page 410] [\q 410/] chāyāvemattaṃ na karoti.

Evameva kho mahārāja yoginā yogāvacarena sabbasattesu vemattā na kātabbā.

Coravadhakapaccatthikesu'pi attani'pi samasamā mettābhāvanā kātabbā 'kinti ime sattā

averā abyāpajjhā anīghā sukhī attānaṃ parihareyyu'nti. Idaṃ mahārāja rukkhassa tatiyaṃ

aṅgaṃ gahetabbaṃ. Bhāsitampetaṃ mahārāja therena sāriputte dhammasenāpatinā-

'Vadhake devadattamhi core aṅgulimālake,

Dhanapāle rāhule ceva sabbattha samako munī" ti.

Rukkhaṅgapañho pañcamo

[SL Page 355] [\x 355/]

6. Meghaṅgapañho

1. "Bhante nāgasena, 'meghassa pañca aṅgāni gahetabbānī'ti. Yaṃ vadesi, katamāni tāni

pañca aṅgāni gahetabbānī?"Ti.

"Yathā mahārāja megho uppannaṃ rajojallaṃ vūpasameti, evameva kho mahārāja yoginā

yogāvacarena uppannaṃ kiselarajojallaṃ vūpasametabbaṃ. Idaṃ mahārāja meghassa

paṭhamaṃ aṅgaṃ gahetabbaṃ.

2. Punacaparaṃ mahārāja megho paṭhaviyā uṇhaṃ nibbāpeti. Evameva kho mahārāja yoginā

yogāvacarena mettabhāvanāya sadevako loko nibbāpetabbo. Idaṃ mahārāja meghassa

dutiyaṃ aṅgaṃ gahetabbaṃ.

3. Punacaparaṃ mahārāja megho sabbabījāni virūhāpeti, evameva kho mahārāja yoginā

yogāvacarena sabbasattānaṃ saddhaṃ uppādetvā taṃ saddhābījaṃ tīsu sampattisu

ropetabbaṃ dibbamānusikāsu sampattīsu yāvaparamatthanibbāṇasukhasampatti. Idaṃ

mahārāja meghassa tatiyaṃ aṅgaṃ gahetabbaṃ.

4. Punacaparaṃ mahārāja megho ututo samuṭṭhahitvā dharaṇitalaruhe

tiṇarukkhalatāgumbaosadhivanaspatayo parirakkhati. Evameva kho mahārāja yoginā

yogāvacarena yonisomanasikāraṃ nibbattetvā tena yonisomanasikārena samaṇadhammo

parirakkhitabbo. Yoni so manasikāramūlakā sabbo kusalā dhammā. Idaṃmahārāja meghassa

catutthaṃ aṅgaṃ gahetabbaṃ.

5. Punacaparaṃ [PTS Page 411] [\q 411/] mahārāja megho vassamāno

nadītaḷākapokkharaṇīyo kandara-padara-sara-sobbha-udapānāni ca paripūreti

udakadhārāhi. Evameva kho mahārāja yoginā yogāvacarena āgamapariyattiyā

dhammameghamabhivassayitvā adhigamakāmānaṃ mānasaṃ paripūrayitabbaṃ.

Bhāsitampetaṃ mahārāja therena sāriputtena dhammasenāpatinā-

"Bodhaneyyaṃ janaṃ disvā satasahasse'pi yojane

Khaṇena upagantvāna bodheti taṃ mahāmunī" ti.

Meghaṅgapañhochaṭṭho.

[SL Page 356] [\x 356/]

7. Maṇiratanaṅgapañho

1. "Bhante nāgasena, 'maṇiratanassa tīṇi aṅgāni gahetabbānī'ti yaṃ vadesi, katamāni tāni

tīṇi aṅgāni gahetabbānī?" Ti.

"Yathā mahārāja maṇiratanaṃ ekantaparisuddhaṃ, evameva kho mahārāja yoginā

yogāvacarena ekantaparisuddhājīvena bhavitabbaṃ. Idaṃ mahārāja maṇiratanassa

paṭhamaṃ aṅgaṃ gahetabbaṃ.

2. Punacapabaraṃ mahārāja maṇiratanaṃ na kenaci saddhiṃ missīyati. Evameva kho

mahārāja yoginā yogāvacarena pāpehi pāpasahāyehi saddhiṃ na missitabbaṃ. Idaṃ mahārāja

maṇiratanassa dutiyaṃ aṅgaṃ gahetabbaṃ.

3. Punacaparaṃ mahārāja maṇiratanaṃ jātiratanehi yojiyati. Evameva kho mahārāja yoginā

yogāvacarena uttamavarajātimantehi saddhiṃ saṃvasitabbaṃ,

paṭipannakaphalaṭṭhasekhaphalasamaṅgīhi sotāpanna - sakadāgāmi - anāgāmiarahanta -

tevijja - chaḷabhiññasamaṇamaṇiratanehi saddhiṃ saṃvasitabbaṃ. Idaṃ

mahārājamaṇiratanassa tatiyaṃ aṅgaṃ gahetabbaṃ. Bhāsitampetaṃ mahārāja bhagavatā

devātidevena suttanipāte-

'Suddhā suddhehi saṃvāsaṃ kappayavho patissatā

Tato samaggā nipakā dukkhassantaṃ karissathā"ti. [PTS Page 412] [\q 412/]

Maṇiratanaṅgapañho sattamo

8. Māgavikaṅgapañho.

1. "Bhante nāgasena, 'māgavikassa cattāri aṅgāni gahetabbānī'ti yaṃ vadesi, katamāni tāni

cattāri aṅgāni gahetabbānī?"Ti.

"Yathā mahārāja māgaviko appamiddho hoti, evameva kho mahārāja yoginā yogāvacarena

appamiddhena bhavitabbaṃ. Idaṃ mahārāja māgavikassa paṭhamaṃ aṅgaṃ gahetabbaṃ.

2. Punacaparaṃ mahārāja māgaviko migesuyeva cittaṃ upanibandhati. Evameva kho

mahārāja yoginā yogāvacarena ārammaṇesuyeva cittaṃ upanibandhitabbaṃ. Idaṃ mahārāja

māgavikassa dutiyaṃ aṅgaṃ gahetabbaṃ.

[SL Page 357] [\x 357/]

3. Punacaparaṃ mahārāja māgaviko kālaṃ kammassa jānāti, evameva kho mahārāja yoginā

yogāvacarena paṭisallānassa kālo jānitabbo, 'ayaṃ kālo paṭisallānassa ayaṃ kālo

nikkhamanāyā'ti. Idaṃ mahārāja māgavikassa tatiyaṃ aṅgaṃ gahetabbaṃ.

4. Punacaparaṃ mahārāja māgaviko migaṃ disvā hāsamabhijaneti. 'Imaṃ lacchāmī'ti.

Evameva kho mahārāja yoginā yogāvacarena ārammaṇe abhiramitabbaṃ, hāso

abhijanetabbā, 'uttariṃ visesamadhigacchissāmī'ti. Idaṃ mahārāja māgavikassa catutthaṃ

aṅgaṃ gahetabbaṃ. Bhāsitampetaṃ mahārāja therena mogharājena-

Ārammaṇe labhitvāna pahitattena bhikkhunā

Bhiyyo hāso janetabbo adhigacchissāmi uttari"nti.

Māgavikaṅgapañho aṭṭhamo.

9. Bāḷisikaṅgapañho

1. "Bhante nāgasena, 'bāḷisikassa dve aṅgāni gahetabbāni'ti yaṃ vadesi, katamāni tāni dve

aṅgāni gahetabbānī?"Ti.

"Yathā mahārāja bāḷisiko baḷisena macche uddharati, evameva kho mahārāja yoginā

yogāvacarena ñāṇena uttariṃ sāmaññaphalāni uddharitabbāni. Idaṃ mahārāja bāḷisikassa

paṭhamaṃ aṅgaṃ gahetabbaṃ.

2. Punacaparaṃ mahārāja bāḷisiko parittakaṃ vadhitvā vipulaṃ lābhamadhigacchati.

Evameva kho mahārāja [PTS Page 413] [\q 413/] yoginā yogāvacarena

parittalokāmisamattaṃ pariccajitabbaṃ, lokāmisamattaṃ mahārāja pariccajitvā yogī

yogāvacaro vipulaṃ sāmaññaphalamadhigacchati. Idaṃ mahārāja bāḷisikassa dutiyaṃ aṅgaṃ

gahetabbaṃ. Bhāsitampetaṃ mahārāja therena rāhulena-

Suññatañcānimittañca vimokkhañcāppaṇihitaṃ

Caturo phale chaḷabhiññā cajitvā lokāmisaṃ labhe"ti.

Bāḷisikaṅgapañho navamo.

[SL Page 358] [\x 358/]

10. Tacchakaṅgapañho

1. "Bhante nāgasena, 'tacchakassa dve aṅgāni gahetabbānī"ti yaṃ vadesi, katamānitāni dve

aṅgāni gahetabbānī?" Ti.

"Yathā mahārāja tacchako kāḷasuttaṃ anulometvā rukkhaṃ tacchati, evameva kho mahārāja

yoginā yogāvacarena jinasāsanamanulomayitvā sīlapaṭhaviyaṃ patiṭṭhahitvā

saddhāhatthena paññāvāsiṃ gahetvā kilesā tacchitabbā-235. Idaṃ mahārāja tacchakassa

paṭhamaṃ aṅgaṃ gahetabbaṃ.

2. Punacaparaṃ mahārāja tacchako phegguṃ apaharitvā sāramādiyati. Evameva kho

mahārāja yoginā yogāvacarena sassataṃ, ucchedaṃ, tāñjīvataṃsarīraṃ, aññajīvaaññasarīraṃ,

taduttamaṃ aññaduttamaṃ, akaṭamabhabbaṃ, apurisakāraṃ, abrahmacariyavāsaṃ,

sattavināsaṃ, navasattapātubhāvaṃ, yo karoti so paṭisaṃvedeti, añño karoti añño

paṭisaṃvedeti, kammaphaladassanaṃ ca kiriyaphaladiṭṭhiṃ ca iti evarūpāni ceva aññānica

vivādapathāni apanetvā saṅkhārānaṃ sabhāvaṃ paramasuññataṃ nirīhanivajjitaṃ-236.

Accantaṃ suññataṃ ādiyitabbaṃ. Idaṃ mahārāja tacchakassa dutiyaṃ aṅgaṃ gahetabbaṃ.

Bhāsitampetaṃ mahārāja bhagavatā devātidevena suttanipāte-

[PTS Page 414] [\q 414/]

Kāraṇaṅvaṃ niddhamatha kasambuñcāpakassatha

Tato palāpe vāhethacha assamaṇe samaṇamānine.

Niddhamitvāna pāpicche pāpaācāragocare,

Suddhā suddhehi saṃvāsaṃ kappayavho patissatā" ti.

Tacchakaṅgapañho dasamo.

Makkaṭakavaggo chaṭṭho.

Tassuddānaṃ- makkaṭo dārako kummo vanaṃ rukkho ca pañcamo

Megho mani māgaviko bāḷisī tacchakena cāti.

-----

235. Tacchetabbā (sīmu. Ma. ( 236. Nisattanijjivataṃ (ka. )

[SL Page 359.] [\x 59/]

7. Kumbhavaggo

1. Kumbhaṅgapañho

"Bhante nāgasena, 'kumbhassa sakaṃ aṅgaṃ gahetabba'nti yaṃ vadesi, katamantaṃ ekaṃ

aṅgaṃ gahetabba?"Nti.

"Yathā mahārāja kumbho sampuṇṇo na saṇati, evameva kho mahārāja yoginā

yogāvacarena āgame adhigame pariyattiyaṃ sāmaññe pāramiṃ patvā na saṇitabbaṃ, na tena

māno karaṇīyo, na dappo dassetabbo, nihatamānena nihatadappena bhavitabbaṃ ujukena

amukharena avikatthinā. Idaṃ mahārāja kumbhassa ekaṃ aṅgaṃ gahetabbaṃ. Bhāsitampetaṃ

mahārāja bhagavatā devātidevena suttanipāte-

Yadunakaṃ taṃ saṇati yaṃ pūraṃ santameva taṃ

Rittakumbhupamo bālo rahado pūro'va paṇḍito "ti.

Kumbhaṅgapañho paṭhamo.

2. Kāḷāyasaṅgapañho

1. "Bhante nāgasena, 'kāḷāyasassa dve aṅgāni gahetabbānī'ti yaṃ vadesi, katamāni tāni dve

aṅgāni gahetabbānī?"Ti. [PTS Page 415] [\q 415/]

"Yathā mahārāja kāḷāyaso supīto vahati-237. Evameva kho mahārāja yogino yogāvacarassa

mānasaṃ yonisomanasikāre appitaṃ vahati. -238. Idaṃ mahārāja kāḷāyasassa paṭhamaṃ

aṅgaṃ gahetabbaṃ.

2. Punacaparaṃ mahārāja kāḷāyaso sakiṃ pītaṃ udakaṃ na vamati. Evameva kho mahārāja

yoginā yogāvacarena yo sakiṃ uppanno pasādo na puna so vamitabbo 'uḷāro so bhagavā

sammāsambuddho, svākkhāto dhammo, suppaṭipanno saṅgho'ti. 'Rūpaṃ aniccaṃ, vedanā

aniccā, saññā aniccā, saṅkhārā aniccā, viññāṇaṃ aniccanti yaṃ sakiṃ uppannaṃ ñāṇaṃ, na

puna taṃ vamitabbaṃ. Idaṃ mahārāja kaḷāyasassa dutiyaṃ aṅgaṃ gahetabbaṃ bhāsitampetaṃ

mahārāja bhagavatā devātidevena-

-----

237. Vamati (ma. ) 238. Yonisomanasikārena apitaṃ vamati (ma. )

[SL Page 360] [\x 360/]

Dassanamhi parisodhito naro

Ariyadhamme niyato visesagu

Na pavedhati anekabhāgaso

Sabbato ca mukhabhāvameva-339. So"ti.

Kāḷāyasaṅgapañho dutiyo.

3. Chattaṅgapañho.

1. "Bhante nāgasena, 'chattassa tīṇi aṅgāni gahetabbānī'ti yaṃ vadesi, katamāni tāni tīṇi

aṅgāni gahetabbānī?"Ti.

"Yathā mahārāja chattaṃ upari muddhani carati, evameva kho mahārāja yoginā

yogāvacarena kilesānaṃ upari muddhani carena bhavitabbaṃ idaṃ mahārāja chattassa

paṭhamaṃ aṅgaṃ gahetabbaṃ.

2. Punacaparaṃ mahārāja chattaṃ muddhanupatthambhaṃ hoti. Evameva kho mahārāja

yoginā yogāvacarena yonisomanasikārupatthambhena bhavitabbaṃ. Idaṃ mahārāja chattassa

dutiyaṃ aṅgaṃ gahetabbaṃ.

3. Punacaparaṃ mahārāja chattaṃ vātātapameghavuṭṭhiyo paṭihanti. Evameva kho

mahārājayoginā yogāvacarena nānāvidhadiṭṭhikaputhusamaṇabrāhmaṇānaṃ matavāta

tividhaggisantāpa - kilesavuṭṭhiyo paṭihantabbaṃ. [PTS Page 416] [\q 416/] idaṃ

mahārāja chattassa tatiyaṃ aṅgaṃ gahetabbaṃ. Bhāsitampetaṃ mahārāja therena sāriputtena

dhammasenāpatiyā-

Yathā'pi chattaṃ vipulaṃ acchiddaṃ thirasaṃhataṃ

Vātātapaṃ nivāreti mahatī devavuṭṭhiyo-240.

Tatheva buddhaputto'pi silacchattadharo suci

Kilesavuṭṭhiṃ vāreti santāpa-tividhaggayo"ti.

Chattaṅgapañho tatiyo

4. Khettaṅgapañho.

1. "Bhante nāgasena, 'khettassa tīṇi aṅgāni gahetabbānī'ti yaṃ vadesi, katamāni tāni tīṇi

aṅgāni gahetabbānī?"Ti.

------

239. Mukhabhāvānameva (sī. Mu. ) 240. Meghavuṭṭhiyo. (Ma. )

[SL Page 361] [\x 361/]

"Yathā mahārāja khettaṃ mātikāsampannaṃ hoti, evameva kho mahārāja yoginā

yogāvacarena sucarita-vatta-paṭivatta-mātikā-sampannena bhavitabbaṃ. Idaṃ mahārāja

khettassa paṭhamaṃ aṅgaṃ gahetabbaṃ.

2. Punacaparaṃ mahārāja khettaṃ mariyādāsampannaṃ hoti. Tāya ca mariyādāya udakaṃ

rakkhitvā dhaññaṃ paripācenti. Evameva kho mahārāja yoginā yogāvacarena

sīlahirimariyādāsampannena bhavitabbaṃ, tāya ca sīlahirimariyādāya sāmaññaṃ rakkhitvā

cattāri sāmaññaphalāni gahetabbāni. Idaṃ mahārāja khettassa dutiyaṃ aṅgaṃ gahetabbaṃ.

3. Punacaparaṃ mahārāja khettaṃ uṭṭhānasampannaṃ hoti kassakassa hāsajanakaṃ, appampi

bījaṃ vuttaṃ bahu hoti, bahu vuttaṃ bahutaraṃ hoti. Evameva kho mahārāja yoginā

yogāvacarena uṭṭhānasampannena vipulaphaladāyinā bhavitabbaṃ, dāyakānaṃ hāsajanakena

bhavitabbaṃ. Yathā appaṃ dinnaṃ bahu hoti bahu dinnaṃ bahutaraṃ hoti. Idaṃmahārāja

khettassa tatiyaṃ aṅgaṃ gahetabbaṃ. Bhāsitampetaṃ mahārāja therena upālinā

vinayadharena-

Khetatūpamena bhavitabbaṃ uṭṭhānavipuladāyinā

Esa khettavaro nāma yo dade vipulaṃ phala"nti. [PTS Page 417] [\q 417/]

Khettaṅgapañho catuttho.

5. Agadaṅgapañho

1. Bhante nāgasena, 'agadassa dve aṅgāni gahetabbānī'ti yaṃ vadesi, katamāni tāni dve

aṅgāni gahetabbānī?"Ti.

"Yathā mahārāja agade kimī na saṇṭhahanti, evameva kho mahārāja yoginā yogāvacarena

mānase kilesā na saṇṭhapetabbā. Idaṃ mahārāja agadassa paṭhamaṃ aṅgaṃgahetabbaṃ.

2. Punacaparaṃ mahārāja agado daṭṭhaphuṭṭhaasitapītakhāyitasāyitaṃ sabbaṃ visaṃ

paṭihanti. Evameva kho mahārāja yoginā yogāvacarena rāgadosamohamānadiṭṭhivisaṃ

sabbaṃ paṭihantabbaṃ. Idaṃ mahārāja agadassa dutiyaṃ aṅgaṃ gahetabbaṃ. Bhāsitampetaṃ

mahārāja bhagavatā devātidevena-

[SL Page 362] [\x 362/]

Saṅkhārānaṃ sabhāvatthaṃ daṭṭhukāmena yoginā

Agadeneva hotabbaṃ kilesavisanāsane"ti.

Agadaṅgapañho pañcamo.

6. Bhojanaṅgapañho.

1. "Bhante nāgasena, 'bhojanassa tīṇi aṅgāni gahetabbānī'ti yaṃ vadesi, katamāni tāni tīṇi

aṅgāni gahetabbānī?"Ti.

"Yathā mahārāja bhojanaṃ sabbasattānaṃ upatthambho, evameva kho mahārāja

yogināyogāvacarena sabbasattānaṃ maggupatthambhena bhavitabbaṃ idaṃ mahārāja

bhojanassa paṭhamaṃ aṅgaṃ gahetabbaṃ.

2. Punacaparaṃ mahārāja bhojanaṃ sattānaṃ balaṃ vaḍḍheti, evameva kho mahārāja yoginā

yogāvacarena puññavaḍḍhiyā vaḍḍhitabbaṃ. Idaṃ mahārāja bhojanassa dutiyaṃ aṅgaṃ

gahetabbaṃ.

3. Punacaparaṃ mahārāja bhojanaṃ sabbasattānaṃ abhipatthitaṃ evavema kho mahārāja

yoginā yogāvacarena sabbalokābhipatthitena bhavitabbaṃ. Idaṃ mahārāja bhojanassa tatiyaṃ

aṅgaṃ gahetabbaṃ bhāsitampetaṃ mahārāja therena mahāmoggallānena-

[PTS Page 418] [\q 418/]

Saṃyamena niyamena sīlena paṭipattiyā

Patthitena bhavitabbaṃ sabbalokassa yoginā"ti.

Bhojanaṅgapañho chaṭṭho.

7. Issāsaṅgapañho.

1. "Bhante nāgasena, 'issāsassa cattāri aṅgāni gahetabbānī'ti yaṃ vadesi, katamāni tāni cattāri

aṅgāni gahetabbānī?"Ti.

"Yathā mahārāja issāso sare pātayanto ubho pāde paṭhaviyaṃ daḷhaṃ patiṭṭhāpeti, jaṇṇuṃ

avekallaṃ karoti, sarakalāpaṃ kaṭisandimhi ṭhapeti, kāyaṃ upatthaddhaṃ karoti, dve hatthe

sandhiṭṭhānaṃ āropeti, muṭṭhiṃ pīḷayati, aṅguliyo nirantaraṃ karoti, gīvaṃ paggaṇhāti,

cakkhūni mukhañca pidahati, nimittaṃ

[SL Page 363] [\x 363/]

Ujuṃ karoti, hāsamuppādeti 'vijjhissāmī'ti, evameva kho mahārāja yogināyogāvacarena

sīlapaṭhaviyaṃ viriyapādā patiṭṭhāpetabbā, khantisoraccaṃ avekallaṃ kātabbaṃ, saṃvare

cittaṃ ṭhapetabbaṃ, saṃyamaniyame attā upanetabbo, icchāmucchā pīḷayitabbā, yoniso

manasikāre cittaṃ nirantaraṃ kātabbaṃ, viriyaṃ paggahetabbaṃ, chadvārā pidahitabbā, sati

upaṭṭhāpetabbā, hāso uppādetabbo, -241. 'Sabbakilesa ñāṇanārācena vijjhissāmī'ti. Idaṃ

mahārāja issāsassa paṭhamaṃ aṅgaṃ gahetabbaṃ.

2. Punacaparaṃ mahārāja issāso āḷakaṃ pariharati vaṅkajimhakuṭilanārācassa ujukaraṇāya.

Evameva kho mahārāja yoginā yogāvacarena imasmiṃ kāye satipaṭṭhānaāḷakaṃ

pariharitabbaṃ vaṅkajimhakuṭilacittassa ujukaraṇāya. Idaṃ mahārāja issāsassa dutiyaṃ aṅgaṃ

gahetabbaṃ.

3. Punacaparaṃ mahārāja issāso lakkhe upāseti, evameva kho mahārāja yogināyogāvacarena

imasmiṃ kāye upāsitabbaṃ. Kathaṃ mahārāja yoginā yogāvacarena imasmiṃ kāye

upāsitabbaṃ-242. Aniccato upāsitabbaṃ, rogato -pe- gaṇḍato, sallato, aghato, ābādhato,

parato, palokato, ītito, upaddavato, bhayato, upassaggato, calato, pabhaṅguto, addhuvato,

attāṇato, aleṇato, asaraṇato, asaraṇībhūtato, rittato, suññato, ādīnavato, asārato, [PTS Page

419] [\q 419/] aghamūlato, vadhakato, sāsavato, saṅkhatato, jātidhammato,

jarādhammato, byādhidhammato, maraṇadhammato, sokadhammato, paridevadhammato,

upāyāsadhammato, saṅkilesadhammato. Evaṃ kho mahārāja yoginā yogāvacarena imasmiṃ

kāye upāsitabbaṃ. Idaṃ mahārāja issāsassa tatiyaṃ aṅgaṃ gahetabbaṃ.

4. Punacaparaṃ mahārāja issāso sāyampātaṃ upāsati, evameva kho mahārāja yoginā

yogāvacarena sāyampātaṃ arāmmaṇe upāsitabbaṃ. Idaṃ mahārāja issāsassa catutthaṃ aṅgaṃ

gahetabbaṃ. Bhāsitampetaṃ mahārāja therena sārīputtena dhammasenāpatinā-

Yathā issāsako nāma sāyampātaṃ upāsati

Upāsanaṃ ariñcanto labhate bhattavetanaṃ

Tatheva buddhaputto'pi karoti kāyupāsanaṃ

Kāyupāsanaṃ ariñcanto arahattamadhigacchatī"ti.

Issāsaṅgapañho pañcamo.

241. Hāsamuppādetabbaṃ. (Sī. Mu. Ma) 242. Upāseti. (Sī. Mu. Ma. )

[SL Page 364] [\x 364/]

Kumbhavaggo sattamo

Tassuddānaṃ- kumbho ca kāḷāyaso ca

Chattaṃ khettañca agado

Bhojanena ca issāso

Vuttandāni vidūhi ti.

Opammakathāpañho niṭṭhito.

Ni ga ma naṃ

Iti chasu kaṇḍesu bāvīsativaggapatimaṇḍitesu dvāsaṭṭhiadhikā dvesatā imasmiṃ potthake

āgatā milindapañhā samattā. Anāgato ca pana dvācattāḷīsa honti. Āgatā ca anāgatā ca sabbe

samodhānetvā catūhi adhikā tisatapañhā honti. Sabbeva 'milindapañhā'ti saṅkhaṃ gacchanti.

Rañño ca therassa ca pucchāvissajjanāvasāne caturāsītisatasahassayojanabahalā

udakapariyantaṃ katvā ayaṃ mahāpaṭhavī chaddhā kampittha, vijjullatā nicchariṃsu, devatā

dibbapupphavassaṃ pavassayiṃsu, mahābrahmā sādhukāramadāsi, mahāsamuddakucchiyaṃ

meghatthanitanigghoso viya mahāghoso ahosi. Iti so milindo rājā ca orodhagaṇā ca sirasā

añjaliṃ paṇāmetvā vandiṃsu. [PTS Page 420] [\q 420/]

Milindo rā ativiya pamuditahadayo buddhasāsane sāramatiko ratanattaye sunikkaṅkho

niggumbo nitthaddho hutvā therassa guṇesu pabbajjāsu paṭipadā iriyāpathesu ca ativiya

pasanno vissattho nirālayo nihatamānadappo uddhaṭadāṭho viya bhujagindo evamāha-

'Sādhu sādhu bhante nāgasena! Bhuddhavisayā pañhā tayā vissajjitā. Imasmiṃ buddhasāsane

ṭhapetvā dhammasenāpatiṃ sāriputtattheraṃ añño tayā sadiso pañhavissajjane natthi.

Khamatha me bhante nāgasena mama accayaṃ. Upāsakaṃ maṃ bhante nāgasena dhāretha

ajjatagge pāṇupetaṃ saraṇaṃ gatanti.

Tadā rājā balakāyehi nāgasenattheraṃ payirupāsitvā milindaṃ nāma vihāraṃ kāretvātherassa

niyyādetvā catūhi paccayehi koṭisatehi khīṇāsavehi bhikkhūhi nāgasenattheraṃ paricari.

Punapi therassa paññāya pasīditvā puttassa rajjaṃ niyyādetvā agārasmā anagāriyaṃ

pabbajitvā vipassanaṃ vaḍḍhetvā arahattaṃ pāpuṇīti. Tena vuttaṃ--

[SL Page 365] [\x 365/]

"Paññā pasatthā lokasmiṃ kathā saddhammaṭhitiyā

Paññāya vimataṃ hantvā santiṃ papponti paṇḍitā.

Yasmiṃ khandhe ṭhitā paññā sati yattha anūnakā

Pūjāvisesassa dharo aggo so'va anuttaro.

Tasmā hi paṇḍito poso sampassaṃ atthamattano

Paññāvante'bhipūjeyya cetiyaṃ viya pūjiya"nti.

------------

Laṅkāyaṃ doṇinagare vasatā doṇināminā-243.

Mahātherena lekhitvā suṭṭhapitaṃ yathāsutaṃ

Milindarājapañho ca nāgasenavisajjanaṃ

Milindo hi mahāpaññe nāgaseno supaṇḍito

Iminā puññakammena ito gacchāmi tusitaṃ

Metteyyaṃ 'nāgate passe suṇeyyaṃ dhammamuttamanti.

Milindapañho niṭṭhito.

-------

243. Imā tisso gāthāyo marammakkharapotthakesuyeva dissanti.