|| namo ratnatrayāya ||

sarvadoṣavinirmuktaṃ guṇaiḥ sarvair alaṃkṛtaṃ |

praṇamya sarvajñam ahaṃ sarvasattvaikabāndhavaṃ || RATNA_01.01

dharmam ekāntakalyāṇaṃ rāja [ n dha ] rmodayāya te |

vakṣyāmi dharmaḥ siddhiṃ hi yāti saddharmabhājane || RATNA_01.02

prāg dharmābhyudayo yatra paścān naiḥśreyasodayaḥ |

samprāpyābhyudayaṃ yasmād eti naiḥśreyasaṃ kramāt || RATNA_01.03

sukham abhyudaya [ s tatra mokṣo ] naiḥśreyaso mataḥ |

asya sādhanasaṃkṣepaḥ śraddhāprajñe samāsataḥ || RATNA_01.04

śrāddhatvād bhajate dharmaṃ prājñatvād vetti tattvataḥ |

prajñā pradhānaṃ tv anayoḥ śraddhā pūrvaṅgamāsya tu || RATNA_01.05

chandād dveṣād bhayān mohād yo dharmaṃ nātivartate |

sa śrāddha iti vijñeyaḥ śreyaso bhājanaṃ param || RATNA_01.06

kāyavāṅmānasaṃ karma sarvaṃ samyak parīkṣya yaḥ |

parātmahitam ājñāya sadā kuryāt sa paṇḍitaḥ || RATNA_01.07

ahiṃsā cauryaviratiḥ paradāravivarjanam |

mithyāpaiśunyapāruṣyābaddhavādeṣu saṃyamaḥ || RATNA_01.08

lobhavyāpādanāstik [ yadṛṣṭīnāṃ parivarjanaṃ |

ete karmapathā ] śuklā daśa kṛṣṇā viparyayāt || RATNA_01.09

amadyapānaṃ svājīvo 'vihiṃsā dānam ādarāt |

pūjyapūjā ca maitrī ca dharmaś caiṣa samāsataḥ || RATNA_01.10

śarīratāpanād dharmaḥ kevalān [ nāsti tena hi ] |

[ 2,a ] na paradrohaviratir na pareṣām anugrahaḥ || RATNA_01.11

dānaśīlakṣamāspaṣṭaṃ yaḥ saddharmamahāpatham |

anādṛtya vrajet kāyakleśago daṇḍakotpathaiḥ || RATNA_01.12

sa saṃsārāṭavīṃ ghorām anantajanapādapām |

kleśavyālāvalīḍhāṅgaḥ sudīrghaṃ pratipadyate || RATNA_01.13

hiṃsayā jāyate 'lpāyuḥ bahvābādho vihiṃsayā |

cauryeṇa bhogavyasanī saśa [ truḥ ] paradārikaḥ || RATNA_01.14

pratyākhyānaṃ mṛṣāvādāt paiśunyāt mitrabhedanam |

apriyaśravaṇaṃ raukṣyād abāddhād durbhagaṃ vacaḥ || RATNA_01.15

manorathān hanty abhidhyā vyāpādo bhayadaḥ smṛtaḥ |

mithyādṛṣṭiḥ kudṛṣṭitvaṃ madyapānaṃ matibhramaḥ || RATNA_01.16

apradānena dāridryaṃ mithyājivena vañcanā |

stambhena duḥkuḷīnatvam alpaujaskatvam īrṣayā || RATNA_01.17

krodhād durvarṇatā maurkhyam apraśnena vipaścitām |

phalam etan manuṣyatve sarvebhyaḥ prāk ca durgatiḥ || RATNA_01.18

esāṃ akuśalākhyānāṃ vipāko yaḥ prakīrtitaḥ |

kuśalānāṃ ca sarveṣāṃ viparītaḥ phalodayaḥ || RATNA_01.19

lobho dveṣaś ca mohas ca tajjaṃ karmeti cāśubham |

alobhāmohādveṣāś ca tajjaṃ karmetarac chubhaṃ || RATNA_01.20

aśubhāt sarvaduḥkhāni sarvadurgatayas tathā |

śubhāt sugatayaḥ sarvāḥ sarvajanmasukhāni ca || RATNA_01.21

nivṛttir [ 2,b ] aśubhāt kṛtsnāt pravṛttis tu śubhe sadā |

manasā karmaṇā vācā dharmo 'yaṃ dvividhaḥ smṛtaḥ || RATNA_01.22

narakapretatiryagbhyo dharmād asmād vimucyate |

nṛṣu deveṣu cāpnoti sukhaśrīrājyavistarān || RATNA_01.23

dhyānāpramāṇārūpyais tu brahmādyasukham aśnute |

ityabhyudayadharmo 'yaṃ phalaṃ cāsya samāsataḥ || RATNA_01.24

naiḥśreyasaḥ punar dharmaḥ sūkṣmo gambhīradarśanaḥ |

bālānāṃ [ aśrotravatām ] uktas trāsakāro jinaiḥ || RATNA_01.25

nāsmy ahaṃ na bhaviṣyāmi na me 'sti na bhaviṣyati |

iti bālasya santrāsaḥ paṇḍitasya bhayakṣayaḥ || RATNA_01.26

ahaṃkāraprasūteyaṃ mamakāropasaṃhitā |

prajā prajāhitaikāntavādinā 'bhihitā khila || RATNA_01.27

asty ahaṃ mama cāstīti mithyaitat paramārthataḥ |

yathābhūtaparijñānān na bhavaty ubhayam yataḥ || RATNA_01.28

ahaṃkārodbhavāḥ skandhāḥ so 'haṃkāro 'nṛto 'rthataḥ |

bījaṃ yasyānṛtaṃ tasya prarohaḥ satyataḥ kutaḥ || RATNA_01.29

skandhān asatyān dṛṣṭvaivam ahaṃkāraḥ prahīyate |

ahaṃkāraprahāṇāc ca na punaḥ skandhasaṃbhavaḥ || RATNA_01.30

yathādarśam upādāya [ svamukhapratibimbakam |

dṛśya ] te nāma tac caivam na kiṃcid api tattvataḥ || RATNA_01.31

ahaṃkāras tathā skandhān upādāyopalabhyate |

na ca kaścit sa tattvena svamukhapratibimbavat || RATNA_01.32

yathādarśam anādāya svamukhapratibimbakam |

na dṛśyate tathā skandhān [ 3,a ] anādāyāham ity api || RATNA_01.33

evaṃvidhārthaśravaṇād dharmacakṣur avāptavān |

āryānanandaḥ svayaṃ caiva bhikṣubhyo 'bhīkṣṇam uktavān || RATNA_01.34

skandhagrāho yāvad asti tāvad evāham ity api |

ahaṃkāre sati punaḥ karma janma tataḥ punaḥ || RATNA_01.35

trivartmaitad anādyantamadhyaṃ saṃsāramaṇḍalaṃ |

alātamaṇḍalaprakhyaṃ bhramaty anyonyahetukaṃ || RATNA_01.36

svaparobhayatas tasya traikālyato 'py aprāptitaḥ |

ahaṃkāraḥ kṣayaṃ yāti tataḥ karma ca janma ca || RATNA_01.37

evaṃ hetuphalotpādaṃ paśyaṃs tatkṣayaṃ eva ca |

nāstitām astitāṃ caiva naiti lokasya tattvataḥ || RATNA_01.38

sarvaduḥkhakṣayaṃ dharmaṃ śrutvaivam aparīkṣakaḥ |

saṃkampaty aparijñānād abhayasthānakātaraḥ || RATNA_01.39

na bhaviṣyati nirvāṇe sarvam etan na te bhayam |

ucyamāna ihābhāvas tasya te kiṃ bhayaṃkaraḥ || RATNA_01.40

mokṣe nātmā na ca skandhā mokṣaś ced īdṛṣaḥ priyaḥ |

ātmaskandhāpanayanaṃ kim ihaiva tavāpriyaṃ || RATNA_01.41

na cābhāvo 'pi nirvāṇaṃ kuta eva tasya bhāvatā |

bhāvābhāvaparāmarśakṣayo nirvāṇam ucyate || RATNA_01.42

samāsān nāstitādṛṣṭiḥ phalaṃ nāstīti karmaṇaḥ |

apuṇyāpāyikī caiṣā mithyādṛṣṭir iti smṛtā || RATNA_01.43

samāsād astitādṛṣtiḥ phalaṃ cāstīti karmaṇām |

puṇyā sugatiniṣyandā samyagdṛṣṭir iti smṛtā || RATNA_01.44

jñāne [ 3,b ] nāstyastitāśānteḥ pāpapuṇyavyatikramaḥ |

durgateḥ sugateś cāsmāt sa mokṣah sadbhir ucyate || RATNA_01.45

sahetum udayaṃ paśyan nāstitām ativartate |

astitām api nopaiti nirodhaṃ saha hetunā || RATNA_01.46

prāgjātaḥ sahajātaś ca hetur ahetuko 'rthataḥ |

prajñapter apratītatvād utpatteś caiva tattvataḥ || RATNA_01.47

asmin satīdaṃ bhavati dīrghe hrasvaṃ yathā sati |

[ tasyotpādād udetīdaṃ dīpotpādād yathā ] prabhā || RATNA_01.48

hrasve 'sati punar dīrghaṃ na bhavati svabhāvataḥ |

pradīpasyāpy anutpādāt prabhāyā apy asaṃbhavaḥ || RATNA_01.49

evaṃ hetuphalotpādaṃ dṛṣtvā nopaiti nāstikyaṃ |

abhyupetyāsya lokasya yāthābhūtyaṃ prapañcajam || RATNA_01.50

nirodhaṃ ca prapañcotthaṃ yāthābhūtyād upāgataḥ |

nopayāty astitāṃ tasmān mucyate 'dvayaniśritaḥ || RATNA_01.51

durād ālokitaṃ rūpam āsannair dṛśyate sphuṭam |

marīcir yadi vāri syād āsannaiḥ kiṃ na dṛśyate || RATNA_01.52

dūrībhūtair yathābhūto loko 'yaṃ dṛśyate tathā |

na dṛśyate tadāsannair animitto marīcivat || RATNA_01.53

[ marīcis toyasadṛśī yathā nāmbo na ] cārthataḥ |

skandhās tathātmasadṛśā natmāno nāpi te 'rthataḥ || RATNA_01.54

mariciṃ toyam ity etad iti matvāgato 'tra san |

yadi nāstīti tat toyaṃ [ gṛhṇīyān mūḍha eva saḥ || RATNA_01.55

marīcipratimaṃ lo ] kam [ 4,a ] evam astīti gṛhṇataḥ |

nāstīti cāpi moho 'yaṃ sati mohe na mucyate || RATNA_01.56

nāstiko durgatiṃ yāti sugatiṃ yāti cāstikaḥ |

yathābhūtaparijñānān mokṣam advayaniśritaḥ || RATNA_01.57

anicchan nāstitāstitve yathābhūtaparijñayā |

nāstitāṃ labhate mohāt kasmān na labhate 'stitāṃ || RATNA_01.58

syād astidūṣaṇād asya nāstitākṣipyate 'rthataḥ |

nāstitādūṣanād eva kasmān nākṣipyate 'stitā || RATNA_01.59

na pratijñā na caritaṃ na cittaṃ bodhiniśrayāt |

nāstikatve 'rthato yeṣāṃ kathaṃ te nāstikāḥ smṛṭāḥ || RATNA_01.60

sasāṃkhyaulūkyanirgranthapudgalaskandhavādinam |

pṛccha lokaṃ yadi vadaty astināstivyatikramam || RATNA_01.61

dharmayautakam ity asmān nāstyastitvavyatikramam |

viddhi gaṃbhīram ity uktaṃ buddhānāṃ śāsanāmṛtam || RATNA_01.62

vibhavaṃ naiti nāyāti na tiṣṭhaty api cakṣaṇam |

traikālyavyativṛttātmā loka eva kuto 'rthataḥ || RATNA_01.63

dvayor apy āgatigatī prasthitiś ca na tattvataḥ |

lokanirvāṇayos tasmād viśeṣaḥ ka ivārthataḥ || RATNA_01.64

sthiter abhāvād udayo nirodhaś ca na tattvataḥ |

uditaḥ sthitaś ceti niruddhaś ca kuto 'rthataḥ || RATNA_01.65

katham aksaṇiko bhāvaḥ pariṇāmaḥ sadā yadi |

nāsti cet pariṇāmaḥ syād anyathātvaṃ kuto 'rthataḥ || RATNA_01.66

ekadeśe [ 4,b ] kṣayād vā syāt kṣaṇikaṃ sarvaśo 'pi vā |

vaiṣamyānupalabdheś ca dvidhāpy etad ayuktimat || RATNA_01.67

kṣaṇike sarvathā bhāvet kutaḥ kācit purāṇatā |

sthairyād akṣaṇike cāpi kutaḥ kācit purāṇatā || RATNA_01.68

yathānto 'sti kṣaṇasyaivam ādir madhyaṃ ca kalpyatām |

tryātmakatvāt kṣaṇasyaivaṃ na lokasya kṣaṇaṃ sthitiḥ || RATNA_01.69

ādimadhyāvasānāni c [ intyāni kṣaṇavat punaḥ |

ādimadhyā ] vasānatvaṃ na svataḥ parato 'pi vā || RATNA_01.70

naiko 'nekapradeśatvān nāpradeśaś ca kaścana |

vinaikam api nāneko nāstitvam api cāstitām || RATNA_01.71

vināśāt pratipakṣād vā syād astitvasya nāstitā |

vināśaḥ pratipakṣo vā kathaṃ syād astyasaṃbhavāt || RATNA_01.72

nirvṛtes tena lokasya nopaity ūnatvam arthataḥ |

antavān iti lokaś ca pṛṣṭas tuṣṇīṃ jino 'bhavat || RATNA_01.73

sarvajña iti sarvajño budhais tenaiva gamyate |

yenaitad dharmagāmbhīryaṃ novācābhājane loke || RATNA_01.74

iti naiḥśreyaso dharmo gambhīro niṣparigrahaḥ |

anālaya ity proktaḥ saṃbuddhais tattvadarśibhiḥ || RATNA_01.75

asmād anālayād dharmād ālayābhiratā janāḥ |

astināstyavyatikrantā bhītā naśyanty amedhasaḥ || RATNA_01.76

te naṣṭā nāśayanty anyān abhayasthānabhīravaḥ |

tathā kuru yathā rājan naṣṭair na vipranāśyase || RATNA_01.77

[ 6a ] kadalī pāṭitā yadvan niḥśeṣāvayavaiḥ saha |

na kiṃcit puruṣas tadvat pāṭitaḥ saha dhātubhiḥ || RATNA_02.01

sarvadharmā anātmāna ity ato bhāṣitaṃ jinaiḥ |

dhātuṣaṭkaṃ ca taiḥ sarvaṃ nirṇītaṃ tac ca nārthataḥ || RATNA_02.02

naivam ātmā na cānātmā yāthābhūtyena labhyate |

ātmānātmakṛtadṛṣṭī varvārāsmān mahāmuniḥ || RATNA_02.03

dṛṣṭaśruṭādyaṃ muninā na satyaṃ na mṛṣoditaṃ |

pakṣāddhi pratipakṣaḥ syād ubhayaṃ tac ca nārthataḥ || RATNA_02.04

iti satyānṛtātīto loko 'yaṃ paramārthataḥ |

asmād eva ca tattvena nopaity asti ca nāsti ca || RATNA_02.05

yac caivaṃ sarvathā neti sarvajñas tat kathaṃ vadet |

sāntam ity athavānantaṃ dvayaṃ vādvayam eva vā || RATNA_02.06

asaṃkhyeyā gatā buddhās tathaiṣyanty atha sāṃpratāḥ |

koṭyagraśaś ca sattvāntas tebhyas traikālyajo mataḥ || RATNA_02.07

vṛddhihetur na lokasya kṣayas traikālyasambhavaḥ |

sarvajñena kathaṃ tasya pūrvānto 'vyākṛtaḥ kṛtaḥ || RATNA_02.08

etat tu dharmagāmbhīryaṃ yat tad guhyaṃ pṛthagjane |

māyopamatvaṃ lokasya buddhānāṃ śāsanāmṛtaṃ || RATNA_02.09

māyāgajasya dṛśyeta yathā janmānta eva ca |

na ca kaścit sa tattvena janmāntaś caiva vidyate || RATNA_02.10

māyopamasyalokasya tathā janmānta eva ca |

dṛśyate paramārthena na ca janmānta eva ca || RATNA_02.11

yathā māyāgajo naiti kutaścid yāti [ 6b ] na kvacit |

cittamohanamātratvād bhāvatvena na tiṣṭhati || RATNA_02.12

tathā māyopamo loko naiti yāti na kutracit |

cittamohanamātratvād bhāvatvena na tiṣṭhati || RATNA_02.13

traikālyavyativṛttātmā loka evaṃ nu ko 'rthataḥ |

yo 'sti nāsty athavāpi syād anyatra vyavahārataḥ || RATNA_02.14

catuṣprakāram ity asmāt sānto 'nanto dvayo 'dvayaḥ |

buddhena hetor nānyasmād ayam avyākṛtaḥ kṛtaḥ || RATNA_02.15

śarīrāśucitā tāvan sthūlā pratyakṣagocarā |

satataṃ dṛśyamānāpi yadā citte na tiṣṭhati || RATNA_02.16

tadātisūkṣmo gambhīraḥ saddharmo 'yaṃ anālayaḥ |

apratyakṣaḥ kathaṃ citte sukhenāvatariṣyati || RATNA_02.17

sambudhyāsmān nirvṛtto 'bhūd dharmaṃ deśayituṃ muniḥ |

durjñānam atigāmbhiryāj jñātvā dharmam imaṃ janaiḥ || RATNA_02.18

vināśayati durjñāto dharmo 'yam avipaścitaṃ |

nāstitādṛṣṭisamale yasmād asmin nimajjati || RATNA_02.19

aparo 'py asya durjñānān mūrkhaḥ paṇḍitamānikaḥ |

pratikṣepavinaṣṭātmā yāty avīcim adhomukhaḥ || RATNA_02.20

durbhuktena yathānnena vināśam adhigacchati |

subhuktenāyur ārogyaṃ balaṃ saukhyāni cāśnute || RATNA_02.21

durjñātena tathānena vināśam adhigacchati |

samyagjñātenātra sukhaṃ bodhiṃ cāpnoty anuttarāṃ || RATNA_02.22

tasmād atra pratikṣepaṃ dṛṣṭiṃ tyaktvā ca nāstikīṃ |

saṃyagjñānaparaṃ yatnaṃ kuru [ 7a ] sarvārthasiddhaye || RATNA_02.23

dharmasyāsyāparijñānād ahaṃkāro 'nuvartate |

tataḥ śubhāśubhaṃ karma tato janma śubhāśubhaṃ || RATNA_02.24

tasmād yāvad avijñāto dharmo 'haṃkāraśātanaḥ |

dānaśīlakṣamādharme tāvad ādaravān bhava || RATNA_02.25

dharmapūrvāṇi kāryāṇi dharmamadhyāni pārthiva |

sādhayan dharmaniṣṭhāni neha nāmutra sīdati || RATNA_02.26

dharmāt kīrtiḥ sukhaṃ caiva neha bhīr na mumūrṣataḥ |

paralokasukhaṃ sphītaṃ tasmād dharmaṃ sadā bhaja || RATNA_02.27

dharma eva parā nītir dharmāl loko 'nurajyate |

rañjitena hi lokena neha nāmutra vañcyate || RATNA_02.28

adharmeṇa tu yā nītis tayā loko 'parajyate |

lokāparañjanāc caiva neha nāmutra nandati || RATNA_02.29

parātisandhānaparā kaṣṭā durgatipaddhatiḥ |

anarthavidyā duṣprajñair arthavidyā kathaṃ kṛtā || RATNA_02.30

parātisandhānaparo nītimān katham arthataḥ |

yena janmasahasrāṇi bahūny ātmaiva vañcyate || RATNA_02.31

ripor apriyam anvicchan dosāṃs tyaktvā guṇān śraya |

svahitāvāptir eva tu ripos cāpy apriyaṃ bhavet || RATNA_02.32

dānena priyavadyena hitenaikāthacaryayā |

ebhir ācara lokasya dharmasyaiva ca saṅgrahaṃ || RATNA_02.33

viśvāsaṃ janayaty ekaṃ satyaṃ rājñāṃ yathā dṛḍhaṃ |

tathaivābhūtam apy eṣām aviśvāsakaraṃ paraṃ || RATNA_02.34

nāvisaṃvādavat satyaṃ [ sattve ] [ 7b ] odgataṃ arthataḥ |

paraikāntahitaṃ satyam ahitatvān mṛṣetarat || RATNA_02.35

doṣān pracchādayaty ekas tyāgo rājñāṃ yathojjvalaḥ |

tathā kārpaṇyam apy eṣāṃ guṇasarvasvaghātakaṃ || RATNA_02.36

upaśāntasya gāmbhīryaṃ gāmbhīryād gauravaṃ paraṃ |

gauravād dīptir ājñā ca tasmād upaśamaṃ bhaja || RATNA_02.37

ahāryabuddhiḥ prājñatvād aparapratyayaḥ sthiraḥ |

nātisandhīyate rājā tasmāt prajñāparo bhava || RATNA_02.38

satyatyāgaśamaprajño caturbhadro narādhipaḥ |

dharmaś caturbhadra iva stūyate devamānuṣaiḥ || RATNA_02.39

nigṛhyavādibhiḥ śuddhaiḥ prajñākāruṇyanirmalaiḥ |

sahāsīnasya satataṃ prajñā dharmaś ca varddhate || RATNA_02.40

durlabhāḥ pathyavaktāraḥ śrotāras tv atidurlabhāḥ |

tebhyo 'tidurlabhatamā ye pathyasyāśu kāriṇaḥ || RATNA_02.41

pathyam apy apriyaṃ tasmāj jñātvā śīghraṃ samācara |

pibed auṣadham apy ugram ārogyāyātmavān iva || RATNA_02.42

jīvitārogyarājyānāṃ cintayānityatāṃ sadā |

tataḥ saṃvegavān dharmam ekāntena prayāsyase || RATNA_02.43

avaśyaṃ maraṇaṃ paśyan pāpād duḥkhaṃ mṛtasya ca |

aihikena sukhenāpi na pāpaṃ kṣātum arhasi || RATNA_02.44

kasmiṃś ced abhayaṃ dṛṣṭaṃ bhayaṃ dṛṣṭaṃ kvacit kṣaṇe |

yady ekasmin samāśvāsaḥ kim ekasmin na te bhayaṃ || RATNA_02.45

madyāt paribhavo loke kāryahānir dhanakṣayaḥ |

akāryakāraṇam mohāt [ madyam tyaja tataḥ sadā ] || RATNA_02.46

[ 15a ] adharmam anyāyyam api prāyo rājā 'nujīvibhiḥ |

ācaran stūyate tasmāt kṛcchrād vetti kṣamā 'kṣamaṃ || RATNA_04.01

anyo 'pi tāvad yaḥ kaścid durvacaḥ kṣamam apriyam |

kimu rājā mahābhaumas tvaṃ mayā bhikṣuṇā satā || RATNA_04.02

tvatkṛtād eva tu snehāj jagatām anukampayā |

aham eko vadāmi tvāṃ pathyam apy apriyaṃ bhṛśaṃ || RATNA_04.03

satyaṃ ślakṣṇārthavat pathyaṃ śiṣyaḥ kāle 'nukampayā |

vācya ity āha bhagavāṃs tad evam abhidhīyase || RATNA_04.04

akrodhe satyavākye ca ślāghyamāṇo yadi sthitaḥ |

śravyaṃ samparigṛhṇīyāt sattoyaṃ snāpyamānavat || RATNA_04.05

tasya me vadato vākyaṃ tvam ihāmutra ca kṣamaṃ |

jñātvā kuru hitāyedam ātmano jagato 'pi ca || RATNA_04.06

yācakebhyaḥ purā dānāt prāpyārthāṃś cen na dāsyasi |

akṛtajñatvalobhābhyāṃ nārthān punar avāpsyasi || RATNA_04.07

iha pathy adanaṃ loke na vahaty abhṛto bhṛtaḥ |

yācakas tv abhṛto 'mutra hīnaḥ śataguṇadvahaḥ || RATNA_04.08

udāracittaḥ satataṃ bhavodārakriyārataḥ |

udārakarmaṇaḥ sarvam udāraṃ jāyate phalam || RATNA_04.09

manorathair api klībair anālīḍhaṃ narādhipaiḥ |

kuru dharmāspadaṃ śrīmat khyātaṃ ratnatrayāspadam || RATNA_04.10

sāmantarājaromāñcakaraṃ dharmāspadaṃ na yat |

mṛtyasyāpy apraśasyatvād rājaṃs tad akṛtaṃ varam || RATNA_04.11

atyaudāryād [ 15b ] udārāṇāṃ vismayotsāhavardhaṇam |

utsāhaghnaṃ ca mandānāṃ sarvasvenāpi kāraya || RATNA_04.12

utsṛjyāmutra gantavyaṃ sarvasvam avaśena te |

dharme niyuktaṃ yāty eva purastāt sarvam eva tat || RATNA_04.13

sarvasvaṃ pūrvanṛpateḥ nṛpasya vaśam āgataṃ |

kiṃ pūrvakasya dharmāya sukhāya yaśase 'pi vā || RATNA_04.14

bhuktād arthād iha sukhaṃ dattāt pāratrikaṃ sukham |

abhuktādattanaṣṭatvād duḥkham eva kutaḥ sukhaṃ || RATNA_04.15

vinaśyan sacivair dātum asvātantryān na śakyasi |

āpatichedaniḥsnehair navarājapriyaiṣibhiḥ || RATNA_04.16

sarvasvenāpy ataḥ svasthaḥ śīghraṃ dharmāspadaṃ kuru |

mṛtyupratyayamadhyasthaḥ pravātasthapradīpavat || RATNA_04.17

dharmādhikārā ye cānye pūrvarājapravartitāḥ |

devadroṇyādayas te 'pi pravartyantāṃ yathā sthitāḥ || RATNA_04.18

ahiṃsakaiḥ śubhācārair vratasthair atithipriyaiḥ |

sarvakṣamair akalahair bhajyeraṃs taiḥ sado(dya)taiḥ || RATNA_04.19

andhavyādhitahīnāṅgadīnānāthavanīpakāḥ |

te 'py annapānaṃ sāmyena labherann avighaṭṭitāḥ || RATNA_04.20

anarthīnām api satāṃ dhārmikāṇāṃ anugrahān |

apy anyarājyasaṃsthānām anurūpān pravarttaya || RATNA_04.21

sarvadharmādhikāreṣu dharmādhikṛtam utthitaṃ |

alubdhaṃ paṇḍitaṃ dharmyaṃ kuru teṣām abādhakaṃ || RATNA_04.22

nītijñān dhārmikān snigdhān śucīn bhaktān akātarān |

kulinān śīlasampannān [ 16a ] kṛtajñān sacivān kuru || RATNA_04.23

akṣudrāṃs tyāginaḥ śūrān snigdhān sambhoginaḥ sthirān |

kuru nityāpramattāṃs ca dhārmikān daṇḍanāyakān || RATNA_04.24

dharmaśīlān śucīn dakṣān kāryajñān śāstrakovidān |

kṛtavṛttīn samān snigdhān vṛddhān adhikṛtan kuru || RATNA_04.25

pratimāsaṃ ca tebhyas tvaṃ sarvam āyavyayaṃ śṛṇu |

śrutvā dharmādhikārādyaṃ kāryaṃ sarvaṃ svayaṃ vada || RATNA_04.26

dharmārthaṃ yadi te rājyaṃ na kīrtyarthaṃ na kāmataḥ |

tataḥ saphalam atyartham anarthārtham ato 'nyathā || RATNA_04.27

parasparāmiṣībhūte loke 'smin prāyaśo nṛpa |

yathā rājyaṃ ca dharmaś ca bhavet tava tathā śṛṇu || RATNA_04.28

jñānavṛddhā kule jātā nyāyajñāḥ pāpabhīravaḥ |

sametā bahavo nityaṃ santu te kāryadarśinaḥ || RATNA_04.29

daṇḍabandhaprahārādīn kuryus te nyāyato 'pi cet |

kārunyārdraḥ sadā bhūtvā tvam anugrahavān bhava || RATNA_04.30

hitāyaiva tvayā cittam unnāmyaṃ sarvadehinām |

kāruṇyāt satataṃ rājaṃs tīvrapāpakṛtām api || RATNA_04.31

tīvrapāpeṣu hiṃsreṣu kṛpā kāryā viśeṣataḥ |

ta eva hi kṛpāsthānam hatāmāno mahātmanām || RATNA_04.32

pratyahaṃ pañcarātram vā baddhān kṣīnān vimocaya |

śeṣān api yathāyogaṃ mā kāṃścit naiva mocaya || RATNA_04.33

yeṣv amokṣaṇacittaṃ te jāyate teṣv asaṃvaraḥ |

tasmād asaṃvarāt pāpam ajasram upacīyate || RATNA_04.34

[ 16b ] yāvac ca na vimucyeraṃs tāvat syuḥ sukhabandhanāḥ |

nāpitasnānapānānnabhaiṣajyavasanānvitāḥ || RATNA_04.35

apātreṣv iva putreṣu pātrīkaraṇakāṅkṣayā |

kāruṇy [ āt tāḍanam kāryaṃ na dveṣān ] nārthalipsayā || RATNA_04.36

vimṛśya saṃyag vijñāya praduṣṭān ghātakān api |

ahatvā 'pīḍayitvā ca kuru nirviṣayān narān || RATNA_04.37

svatantraḥ paśya sarvaṃ ca viṣayaṃ cāracakṣuṣā |

nityāpramattaḥ smṛtimān kuru kāryaṃ ca dhārmikaṃ || RATNA_04.38

pradānamānasatkārair guṇasthān satataṃ bhaja |

udārair anurūpais tu śeṣān api yathāvidhi || RATNA_04.39

sammānasphītakusumaḥ sampradānamahāphalaḥ |

rājavṛkṣaḥ kṣamācchāyaḥ sevyate bhṛtyaprakṣibhiḥ || RATNA_04.40

tyāgaśīlamayo rājā tejasvī bhavati priyaḥ |

śarkarāmodako yadvad elāmaricakarkaśaḥ || RATNA_04.41

mātsyanyāyaś ca te naivaṃ nyāyād rājyaṃ bhaviṣyati |

na cānyāyo na vā 'dharmo dharmaś caivaṃ bhaviṣyati || RATNA_04.42

paralokāt tvayā rājyaṃ nānītaṃ nāpi neṣyasi |

dharmāt prāptam ato 'syārthe nādharmaṃ kartum arhasi || RATNA_04.43

rājyena bhāṇḍamūlyena duḥkhabhāṇḍaparamparām |

rājan yathā nārjayasi prayatnaḥ kriyatāṃ tathā || RATNA_04.44

rājyena bhāṇḍamūlyena rājyabhāṇḍaparamparāṃ |

rājan yathā nirviśasi prayatnaḥ kriyatāṃ tathā || RATNA_04.45

caturdvīpām api prāpya pṛthivīṃ cakravartinaḥ [ 17a ] |

śārīraṃ mānasaṃ caiva sukhadvayam idaṃ matam || RATNA_04.46

duḥkhapratikriyāmātraṃ śārīraṃ vedanāsukhaṃ |

saṃjñāmayaṃ mānasaṃ tu kevalaṃ kaplpanākṛtaṃ || RATNA_04.47

duḥkhapratikriyāmātraṃ kalpanāmātram eva ca |

lokasya sukhasarvasvaṃ vyartham etad ato 'rthataḥ || RATNA_04.48

dvīpadeśapurāvāsapradeśasānavāsasāṃ |

śayyā 'nnapānahastyastyaśvastrīṇāṃ caikaikabhogyatā || RATNA_04.49

yadā ca yatra cittaṃ syāt tadānena sukhaṃ kila |

śeṣāṇām amanaskārāt teṣāṃ vyarthatvam arthataḥ || RATNA_04.50

viṣayān pañcabhiḥ pañca cakṣurādibhir indriyaiḥ |

na kalpayati yed gṛhṇan nāsmāt teṣu tadā sukhaṃ || RATNA_04.51

jānīte viṣayaṃ yaṃ yaṃ yena yenendriyeṇa ca |

tadā na śeṣaiḥ śeṣāṇi vyarthāny eva yatas tadā || RATNA_04.52

indriyair upalabdhasya viṣayasyākṛtiṃ manaḥ |

upalabhya vyatītasya kalpayan manyate sukhaṃ || RATNA_04.53

ekam arthaṃ vijānāti yady apy ekam ihendriyaṃ |

tad apy arthaṃ vinā vyarthaṃ vyartho 'rtho 'pi ca tad vinā || RATNA_04.54

pratītya mātāpitarau yathoktaḥ putrasambhavaḥ |

cakṣūrūpe pratītyaivam ukto vijñānasaṃbhavah || RATNA_04.55

atītānāgatā vyarthāḥ viṣayāḥ sārdham indriyaiḥ |

taddvayānatiriktatvād vyarthā ye 'pi ca sāmpratāḥ || RATNA_04.56
alātacakraṃ gṛhṇāti yathā cakṣur viparyayāt |
tathendriyāṇi [ 17b ] gṛhṇanti viṣayān sāmpratān iva || RATNA_04.57

indriyāṇīndriyārthāś ca pañcabhūtamayā matāḥ |

pratisvaṃ bhūtavaiyarthyād eṣāṃ vyarthatvam arthataḥ || RATNA_04.58

nirindhano 'gnir bhūtānāṃ vinirbhāge prasajyate |

saṃparke lakṣaṇābhāvaḥ śeṣeṣv apy eṣa nirṇayaḥ || RATNA_04.59

evaṃ dvidhāpi bhūtānāṃ vyarthatvāt saṅgatir vṛthā |

vyarthatvāt saṅgateś caivaṃ rūpaṃ vyartham ato 'rthataḥ || RATNA_04.60

vijñānavedanāsaṃjñāsaṃskārāṇām ca sarvaśaḥ |

pratyekam ātmavaiyarthyād vaiyarthyaṃ paramārthataḥ || RATNA_04.61

sukhābhimāno duḥkhasya pratīkāre yathārthataḥ |

tathā duhkhābhimāno 'pi sukhasya pratighātajaḥ || RATNA_04.62

sukhe saṃyogatṛṣṇaivaṃ naiḥsvābhāvyāt prahīyate |

duḥkhe viyogatṛṣṇā ca paśyatāṃ muktir ity ataḥ || RATNA_04.63

kaḥ paśyatīti cec cittaṃ vyavahāreṇa kathyate |

na hi caittaṃ vinā cittaṃ vyarthatvān na saheṣyate || RATNA_04.64

vyartham evaṃ jagan matvā yāthābhūtyān nirāspadaḥ |

nirvāti nirupādāno nirupādānavahnivat || RATNA_04.65

bodhisattvo 'pi dṛṣṭvaivaṃ sambodhau niyato mataḥ |

kevalaṃ tv asya kāruṇyād ābodher bhavasaṃtatiḥ || RATNA_04.66

bodhisattvasya saṃbhāro mahāyāne tathāgataiḥ |

nirdiṣṭaḥ sa tu sammūḍhaiḥ pradviṣṭaiś caiva nindyate || RATNA_04.67

guṇadoṣānabhijño vā doṣasaṃjñī guṇeṣu vā |

athavāpi guṇadveṣī mahāyānasya nindakaḥ || RATNA_04.68

paropaghātino [ 18a ] doṣān parānugrahiṇo guṇān |

jñātvocyate guṇadveṣī mahāyānasya nindakaḥ || RATNA_04.69

yat svārthanirapekṣatvāt parāthaikarasapriyaṃ |

guṇākaraṃ mahāyānaṃ tad dveṣī tena dahyate || RATNA_04.70

śrāddho 'pi durgṛhītena dviṣyāt kruddho 'thavetaraḥ |

śrāddho 'pi dagdha ity uktaḥ kā cintā dveṣabandhure || RATNA_04.71

viṣeṇāpi viṣaṃ hanyād yathaivoktaṃ cikitsakaiḥ |

duḥkhenāpy ahitaṃ hanyād ity ukte kiṃ virudhyate || RATNA_04.72

manaḥpūrvaṅgamā dharmā manaḥśreṣṭhā iti śruteḥ |

hitaṃ hitamanāḥ kurvan duḥkenāpy ahitaṃ kathaṃ || RATNA_04.73

duḥkham apy āyatīpathyaṃ kāryaṃ kimu sukhaṃ hitaṃ |

ātmanaś ca pareṣāṃ ca dharma eṣa sanātanaḥ || RATNA_04.74

mātrāsukhaparityāgāt paścāc ced vipulaṃ sukhaṃ |

tyajen mātrāsukhaṃ dhīraḥ saṃpaśyan vipulaṃ sukhaṃ || RATNA_04.75

na mṛṣyate ca yady etat kaṭubhaiṣajyadāyinaḥ |

tataś cikitsakādyāś ca hatā naivaṃ ca yujyate || RATNA_04.76

apathyam api yad dṛṣṭaṃ tat pathyaṃ paṇḍitaiḥ kvacit |

utsargaś cāpavādaś ca sarvaśāstreṣu śaṃsyate || RATNA_04.77

karuṇāpūrvakāḥ sarve niṣyandā jñānanirmalāḥ |

uktā yatra mahāyāne kas tan nindet sacetanaḥ || RATNA_04.78

atyaudāryātigāmbhīryād viṣaṇṇair akṛtātmabhiḥ |

nindyate 'dya mahāyānaṃ mohāt svaparavairibhiḥ || RATNA_04.79

dānaśīlakṣamāvīryadhyānaprajñākṛpātmakaṃ [ 18b ] |

mahāyānam atas tasmin kasmād durbhāṣitaṃ vacaḥ || RATNA_04.80

parārtho dānaśīlābhyāṃ kṣāntyā vīryeṇa cātmanaḥ |

dhyānaṃ prajñā ca mokṣāya mahāyānārthasaṃgrahaḥ || RATNA_04.81

parā [ tmahita ] mokṣārthāḥ saṃkṣepād buddhaśāsanaṃ |

te saṭpāramitāgarbhās tasmād bauddham idaṃ vacaḥ || RATNA_04.82

puṇyajñānamayo yatra buddhair bodher mahāpathaḥ |

deśitas tan mahāyānam ajñānād vai na dṛśyate || RATNA_04.83

kham ivācintyaguṇatvād ukto 'cintyaguṇo jinaḥ |

mahāyāne yato buddhamāhātmyaṃ kṣamyatām idam || RATNA_04.84

āryaśāradvatasyāpi śīlamātre 'py agocaraḥ |

yasmāt tad buddhamāhātmyam acintyaṃ kiṃ na mṛṣyate || RATNA_04.85

anutpādo mahāyāne pareṣāṃ śūnyātā kṣayaḥ |

kṣayānutpādāyoś caikyam arthataḥ kṣamyatāṃ yataḥ || RATNA_04.86

śūnyatābuddhamāhātmyam evaṃ yuktyānupaśyatāṃ |

mahāyānetaroktāni na sameyuḥ kathaṃ satāṃ || RATNA_04.87

tathāgatābhisandhyoktāny asukhaṃ jñātum ity ataḥ |

ekayānatriyānoktād ātmā rakṣya upekṣayā || RATNA_04.88

upekṣayā hi nāpuṇyam dveṣāt pāpaṃ kutaḥ śubhaṃ |

mahāyāne yato dveṣo nātmakāmaiḥ kṛto 'rhati || RATNA_04.89

na bodhisattvapraṇidhir na caryāpariṇāmanā |

uktāḥ śrāvakayāne 'smād bodhisattvaḥ kutas tataḥ || RATNA_04.90

adhiṣṭhānāni noktāni [ 19a ] bodhisattvasya bodhaye |

buddhair anyat pramāṇaṃ ca ko 'smin arthe jinādhikaḥ || RATNA_04.91

adhiṣṭānāryasatyārthabodhipakṣopasaṃhitāt |

mārgāc chrāvakasāmānyād bauddhaṃ kenādhikaṃ phalaṃ || RATNA_04.92

bodhicaryāpratiṣṭhārthaṃ na sūtre bhāṣitaṃ vacaḥ |

bhāṣitaṃ ca mahāyāne grāhyam asmād vicakṣaṇaiḥ || RATNA_04.93

yathaiva vaiyākaraṇo mātṛkām api pāṭhayet |

buddho 'vadat tathā dharmaṃ vineyānāṃ yathākṣamaṃ || RATNA_04.94

keṣāṃcid avadad dharmaṃ pāpebhyo vinivṛttaye |

keṣāṃcit puṇyasiddhyarthaṃ keṣāṃcid dvayaniḥśritaṃ || RATNA_04.95

dvayāniśritam ekeṣāṃ gāmbhīraṃ bhīrubhīṣaṇaṃ |

śūnyatākaruṇāgarbham ekeṣāṃ bodhisādhanaṃ || RATNA_04.96

iti sadbhir mahāyāne kartavyaḥ pratighakṣayaḥ |

prasādaś cādhikaḥ kāryaḥ saṃyaksaṃbodhisiddhaye || RATNA_04.97

mahāyānaprasādena taduktācaraneṇa ca |

prāpyate 'nuttarā bodhiḥ sarvasaukhyāni cāntarā || RATNA_04.98

dānaśīlakṣamāsatyaṃ gṛhasthasya viśeṣataḥ |

dharma uktaḥ kṛpāgarbhaḥ sa sātmīkriyatāṃ dṛḍhaṃ || RATNA_04.99

atha lokasya vaidharmyād rājyaṃ dharmeṇa duṣkaraṃ |

tato dharmayaśo 'rthaṃ te prayujyādhigamaḥ kṣamaḥ || RATNA_04.100

ratnāvalyām rājavṛttopadeśe nāma caturthaḥ paricchedaḥ |


Lizenz
Distributed under a Creative Commons Attribution-NonCommercial-ShareAlike 4.0 International License.
Link zur Lizenz

Zitationsvorschlag für diese Edition
TextGrid Repository (2025). Nāgārjuna. Ratnāvali, 1,2,4. GRETIL. https://hdl.handle.net/21.11113/0000-0016-CDD1-5