Mahābhārata: Āśramavāsikaparvan

Header

Data entry: Muneo Tokunaga et al. and John Smith et al.

Date of this version: 2025-05-07

Source:

  • Mahabharata: Asramavasikaparvan. Electronic text (C) Bhandarkar Oriental Research Institute, Pune, India, 1999
    .

Publisher: Göttingen Register of Electronic Texts in Indian Languages (GRETIL), SUB Göttingen

Licence:

Distributed under a Creative Commons Attribution-NonCommercial-ShareAlike 4.0 International License.

Interpretive markup: none

Notes:

Due to the heterogeneity of the sources the header markup might be suboptimal. For the sake of transparency the header of the legacy file is documented below.



% Mahabharata: Asramavasikaparvan
% Electronic text (C) Bhandarkar Oriental Research Institute,
% Pune, India, 1999

% On the basis of the text entered by Muneo Tokunaga et al.,
% revised by John Smith, Cambridge, et al.


Revisions:

  • 2025-02-07: TEI encoding by mass conversion
  • 2025-02-27: metadata structuring
  • 2025-05-07: Added several metadata fields.

Text

15,000.000*0001_01 nārāyaṇaṃ namaskṛtya naraṃ caiva narottamam

15,000.000*0001_02 devīṃ sarasvatīṃ caiva tato jayam udīrayet

15,000.000*0002_01 jayati parāśarasūnuḥ satyavatīhṛdayanandano vyāsaḥ

15,000.000*0002_02 yasyāsyakamalagalitaṃ vāṅmayam amṛtaṃ jagat pibati

15,000.000*0003_01 kastūrinikarākāraṃ vastūtīkṛtarakṣaṇam (sic)

15,000.000*0003_02 astu bhūr dadhidugdhābhyām astu muktyaiva muktaye

15,001.001 janamejaya uvāca

15,001.001a prāpya rājyaṃ mahābhāgāḥ pāṇḍavā me pitāmahāḥ

15,001.001c katham āsan mahārāje dhṛtarāṣṭre mahātmani

15,001.002a sa hi rājā hatāmātyo hataputro nirāśrayaḥ

15,001.002c katham āsīd dhataiśvaryo gāndhārī ca yaśasvinī

15,001.003a kiyantaṃ caiva kālaṃ te pitaro mama pūrvakāḥ

15,001.003c sthitā rājye mahātmānas tan me vyākhyātum arhasi

15,001.004 vaiśaṃpāyana uvāca

15,001.004a prāpya rājyaṃ mahātmānaḥ pāṇḍavā hataśatravaḥ

15,001.004c dhṛtarāṣṭraṃ puraskṛtya pṛthivīṃ paryapālayan

15,001.005a dhṛtarāṣṭram upātiṣṭhad viduraḥ saṃjayas tathā

15,001.005c yuyutsuś cāpi medhāvī vaiśyāputraḥ sa kauravaḥ

15,001.006a pāṇḍavāḥ sarvakāryāṇi saṃpṛcchanti sma taṃ nṛpam

15,001.006c cakrus tenābhyanujñātā varṣāṇi daśa pañca ca

15,001.007a sadā hi gatvā te vīrāḥ paryupāsanta taṃ nṛpam

15,001.007c pādābhivandanaṃ kṛtvā dharmarājamate sthitāḥ

15,001.007e te mūrdhni samupāghrātāḥ sarvakāryāṇi cakrire

15,001.007f*0004_01 rājann etāni sarvāṇi sa ca tān anvavartata

15,001.007f*0005_01 tathāvidhāṃś ca tān dṛṣṭvā dhṛtarāṣṭro 'bhyanandata

15,001.008a kuntibhojasutā caiva gāndhārīm anvavartata

15,001.008c draupadī ca subhadrā ca yāś cānyāḥ pāṇḍavastriyaḥ

15,001.008e samāṃ vṛttim avartanta tayoḥ śvaśrvor yathāvidhi

15,001.009a śayanāni mahārhāṇi vāsāṃsy ābharaṇāni ca

15,001.009c rājārhāṇi ca sarvāṇi bhakṣyabhojyāny anekaśaḥ

15,001.009e yudhiṣṭhiro mahārāja dhṛtarāṣṭre 'bhyupāharat

15,001.010a tathaiva kuntī gāndhāryāṃ guruvṛttim avartata

15,001.010c viduraḥ saṃjayaś caiva yuyutsuś caiva kauravaḥ

15,001.010e upāsate sma taṃ vṛddhaṃ hataputraṃ janādhipam

15,001.011a syālo droṇasya yaś caiko dayito brāhmaṇo mahān

15,001.011c sa ca tasmin maheṣvāsaḥ kṛpaḥ samabhavat tadā

15,001.012a vyāsaś ca bhagavān nityaṃ vāsaṃ cakre nṛpeṇa ha

15,001.012c kathāḥ kurvan purāṇarṣir devarṣinṛparakṣasām

15,001.013a dharmayuktāni kāryāṇi vyavahārānvitāni ca

15,001.013c dhṛtarāṣṭrābhyanujñāto viduras tāny akārayat

15,001.014a sāmantebhyaḥ priyāṇy asya kāryāṇi sugurūṇy api

15,001.014c prāpyante 'rthaiḥ sulaghubhiḥ prabhāvād vidurasya vai

15,001.015a akarod bandhamokṣāṃś ca vadhyānāṃ mokṣaṇaṃ tathā

15,001.015c na ca dharmātmajo rājā kadā cit kiṃ cid abravīt

15,001.016a vihārayātrāsu punaḥ kururājo yudhiṣṭhiraḥ

15,001.016c sarvān kāmān mahātejāḥ pradadāv ambikāsute

15,001.017a ārālikāḥ sūpakārā rāgakhāṇḍavikās tathā

15,001.017c upātiṣṭhanta rājānaṃ dhṛtarāṣṭraṃ yathā purā

15,001.018a vāsāṃsi ca mahārhāṇi mālyāni vividhāni ca

15,001.018c upājahrur yathānyāyaṃ dhṛtarāṣṭrasya pāṇḍavāḥ

15,001.019a maireyaṃ madhu māṃsāni pānakāni laghūni ca

15,001.019c citrān bhakṣyavikārāṃś ca cakrur asya yathā purā

15,001.020a ye cāpi pṛthivīpālāḥ samājagmuḥ samantataḥ

15,001.020c upātiṣṭhanta te sarve kauravendraṃ yathā purā

15,001.021a kuntī ca draupadī caiva sātvatī caiva bhāminī

15,001.021c ulūpī nāgakanyā ca devī citrāṅgadā tathā

15,001.022a dhṛṣṭaketoś ca bhaginī jarāsaṃdhasya cātmajā

15,001.022b*0006_01 etāś cānyāś ca bahvyo vai yoṣito bharatarṣabha

15,001.022c kiṃkarāḥ smopatiṣṭhanti sarvāḥ subalajāṃ tathā

15,001.023a yathā putraviyukto 'yaṃ na kiṃ cid duḥkham āpnuyāt

15,001.023c iti rājānvaśād bhrātṝn nityam eva yudhiṣṭhiraḥ

15,001.024a evaṃ te dharmarājasya śrutvā vacanam arthavat

15,001.024c saviśeṣam avartanta bhīmam ekaṃ vinā tadā

15,001.025a na hi tat tasya vīrasya hṛdayād apasarpati

15,001.025c dhṛtarāṣṭrasya durbuddher yad vṛttaṃ dyūtakāritam

15,002.001 vaiśaṃpāyana uvāca

15,002.001a evaṃ saṃpūjito rājā pāṇḍavair ambikāsutaḥ

15,002.001c vijahāra yathāpūrvam ṛṣibhiḥ paryupāsitaḥ

15,002.002a brahmadeyāgrahārāṃś ca pradadau sa kurūdvahaḥ

15,002.002c tac ca kuntīsuto rājā sarvam evānvamodata

15,002.003a ānṛśaṃsyaparo rājā prīyamāṇo yudhiṣṭhiraḥ

15,002.003c uvāca sa tadā bhrātṝn amātyāṃś ca mahīpatiḥ

15,002.004a mayā caiva bhavadbhiś ca mānya eṣa narādhipaḥ

15,002.004c nideśe dhṛtarāṣṭrasya yaḥ sthāsyati sa me suhṛt

15,002.004e viparītaś ca me śatrur nirasyaś ca bhaven naraḥ

15,002.005a paridṛṣṭeṣu cāhaḥsu putrāṇāṃ śrāddhakarmaṇi

15,002.005c dadātu rājā sarveṣāṃ yāvad asya cikīrṣitam

15,002.006a tataḥ sa rājā kauravyo dhṛtarāṣṭro mahāmanāḥ

15,002.006c brāhmaṇebhyo mahārhebhyo dadau vittāny anekaśaḥ

15,002.007a dharmarājaś ca bhīmaś ca savyasācī yamāv api

15,002.007c tat sarvam anvavartanta dhṛtarāṣṭravyapekṣayā

15,002.008a kathaṃ nu rājā vṛddhaḥ san putraśokasamāhataḥ

15,002.008c śokam asmatkṛtaṃ prāpya na mriyeteti cintyate

15,002.009a yāvad dhi kurumukhyasya jīvatputrasya vai sukham

15,002.009c babhūva tad avāpnotu bhogāṃś ceti vyavasthitāḥ

15,002.010a tatas te sahitāḥ sarve bhrātaraḥ pañca pāṇḍavāḥ

15,002.010c tathāśīlāḥ samātasthur dhṛtarāṣṭrasya śāsane

15,002.011a dhṛtarāṣṭraś ca tān vīrān vinītān vinaye sthitān

15,002.011c śiṣyavṛttau sthitān nityaṃ guruvat paryapaśyata

15,002.012a gāndhārī caiva putrāṇāṃ vividhaiḥ śrāddhakarmabhiḥ

15,002.012c ānṛṇyam agamat kāmān viprebhyaḥ pratipādya vai

15,002.013a evaṃ dharmabhṛtāṃ śreṣṭho dharmarājo yudhiṣṭhiraḥ

15,002.013c bhrātṛbhiḥ sahito dhīmān pūjayām āsa taṃ nṛpam

15,003.001 vaiśaṃpāyana uvāca

15,003.001a sa rājā sumahātejā vṛddhaḥ kurukulodvahaḥ

15,003.001c nāpaśyata tadā kiṃ cid apriyaṃ pāṇḍunandane

15,003.002a vartamāneṣu sadvṛttiṃ pāṇḍaveṣu mahātmasu

15,003.002c prītimān abhavad rājā dhṛtarāṣṭro 'mbikāsutaḥ

15,003.003a saubaleyī ca gāndhārī putraśokam apāsya tam

15,003.003c sadaiva prītimaty āsīt tanayeṣu nijeṣv iva

15,003.004a priyāṇy eva tu kauravyo nāpriyāṇi kurūdvaha

15,003.004c vaicitravīrye nṛpatau samācarati nityadā

15,003.005a yad yad brūte ca kiṃ cit sa dhṛtarāṣṭro narādhipaḥ

15,003.005c guru vā laghu vā kāryaṃ gāndhārī ca yaśasvinī

15,003.006a tat sa rājā mahārāja pāṇḍavānāṃ dhuraṃdharaḥ

15,003.006c pūjayitvā vacas tat tad akārṣīt paravīrahā

15,003.007a tena tasyābhavat prīto vṛttena sa narādhipaḥ

15,003.007c anvatapyac ca saṃsmṛtya putraṃ mandam acetasam

15,003.008a sadā ca prātar utthāya kṛtajapyaḥ śucir nṛpaḥ

15,003.008c āśāste pāṇḍuputrāṇāṃ samareṣv aparājayam

15,003.009a brāhmaṇān vācayitvā ca hutvā caiva hutāśanam

15,003.009c āyuṣyaṃ pāṇḍuputrāṇām āśāste sa narādhipaḥ

15,003.010a na tāṃ prītiṃ parām āpa putrebhyaḥ sa mahīpatiḥ

15,003.010c yāṃ prītiṃ pāṇḍuputrebhyaḥ samavāpa tadā nṛpaḥ

15,003.011a brāhmaṇānāṃ ca vṛddhānāṃ kṣatriyāṇāṃ ca bhārata

15,003.011c tathā viṭśūdrasaṃghānām abhavat supriyas tadā

15,003.012a yac ca kiṃ cit purā pāpaṃ dhṛtarāṣṭrasutaiḥ kṛtam

15,003.012c akṛtvā hṛdi tad rājā taṃ nṛpaṃ so 'nvavartata

15,003.013a yaś ca kaś cin naraḥ kiṃ cid apriyaṃ cāmbikāsute

15,003.013c kurute dveṣyatām eti sa kaunteyasya dhīmataḥ

15,003.014a na rājño dhṛtarāṣṭrasya na ca duryodhanasya vai

15,003.014c uvāca duṣkṛtaṃ kiṃ cid yudhiṣṭhirabhayān naraḥ

15,003.015a dhṛtyā tuṣṭo narendrasya gāndhārī viduras tathā

15,003.015c śaucena cājātaśatror na tu bhīmasya śatruhan

15,003.016a anvavartata bhīmo 'pi niṣṭanan dharmajaṃ nṛpam

15,003.016c dhṛtarāṣṭraṃ ca saṃprekṣya sadā bhavati durmanāḥ

15,003.017a rājānam anuvartantaṃ dharmaputraṃ mahāmatim

15,003.017c anvavartata kauravyo hṛdayena parāṅmukhaḥ

15,004.001 vaiśaṃpāyana uvāca

15,004.001a yudhiṣṭhirasya nṛpater duryodhanapitus tathā

15,004.001c nāntaraṃ dadṛśū rājan puruṣāḥ praṇayaṃ prati

15,004.002a yadā tu kauravo rājā putraṃ sasmāra bāliśam

15,004.002c tadā bhīmaṃ hṛdā rājann apadhyāti sa pārthivaḥ

15,004.003a tathaiva bhīmaseno 'pi dhṛtarāṣṭraṃ janādhipam

15,004.003c nāmarṣayata rājendra sadaivātuṣṭavad dhṛdā

15,004.003d*0007_01 kauravaś caiva bhīmaś ca hṛdānyonyam amṛṣyatām

15,004.003d*0007_02 dhyāyantau ślakṣṇayā vācā anyonyām abhitiṣṭhatām

15,004.004a aprakāśāny apriyāṇi cakārāsya vṛkodaraḥ

15,004.004c ājñāṃ pratyaharac cāpi kṛtakaiḥ puruṣaiḥ sadā

15,004.004d*0008_01 saṃvatsarāṇy athaivaṃ te vṛttavantaś ca kāni cit

15,004.004d*0009_01 smaran durmantritaṃ tasya vṛttāny apy asya kāni cit

15,004.004d*0010_01 asakṛc cāpy uvācedaṃ hatās te mandacetasaḥ

15,004.005a atha bhīmaḥ suhṛnmadhye bāhuśabdaṃ tathākarot

15,004.005c saṃśrave dhṛtarāṣṭrasya gāndhāryāś cāpy amarṣaṇaḥ

15,004.006a smṛtvā duryodhanaṃ śatruṃ karṇaduḥśāsanāv api

15,004.006c provācātha susaṃrabdho bhīmaḥ sa paruṣaṃ vacaḥ

15,004.007a andhasya nṛpateḥ putrā mayā parighabāhunā

15,004.007c nītā lokam amuṃ sarve nānāśastrāttajīvitāḥ

15,004.007d*0011_01 asakṛc cāpy uvācedaṃ hatās te mandacetasaḥ

15,004.008a imau tau parighaprakhyau bhujau mama durāsadau

15,004.008c yayor antaram āsādya dhārtarāṣṭrāḥ kṣayaṃ gatāḥ

15,004.008d*0012_01 imau pīnau suvṛttau me nāgarājakaropamau

15,004.008d*0012_02 yāv āsādya raṇe mūḍhā dhārtarāṣṭrāḥ kṣayaṃ gatāḥ

15,004.009a tāv imau candanenāktau vandanīyau ca me bhujau

15,004.009c yābhyāṃ duryodhano nītaḥ kṣayaṃ sasutabāndhavaḥ

15,004.010a etāś cānyāś ca vividhāḥ śalyabhūtā janādhipaḥ

15,004.010c vṛkodarasya tā vācaḥ śrutvā nirvedam āgamat

15,004.010d*0013_01 śrutvā nirvedam āpede bhīmavāgbāṇacoditaḥ

15,004.011a sā ca buddhimatī devī kālaparyāyavedinī

15,004.011c gāndhārī sarvadharmajñā tāny alīkāni śuśruve

15,004.011d*0014_01 kuntyāḥ saparyāṃ saṃvīkṣya śāpe nāsyākaron matim

15,004.012a tataḥ pañcadaśe varṣe samatīte narādhipaḥ

15,004.012c rājā nirvedam āpede bhīmavāgbāṇapīḍitaḥ

15,004.012d*0015_01 sukhāsaktaṃ kṛcchraparaṃ jñātvā caiva yudhiṣṭhiram

15,004.012d*0015_02 tapoyogāt tapas taptuṃ manaś cakre mahāmatiḥ

15,004.013a nānvabudhyata tad rājā kuntīputro yudhiṣṭhiraḥ

15,004.013c śvetāśvo vātha kuntī vā draupadī vā yaśasvinī

15,004.014a mādrīputrau ca bhīmasya cittajñāv anvamodatām

15,004.014c rājñas tu cittaṃ rakṣantau nocatuḥ kiṃ cid apriyam

15,004.015a tataḥ samānayām āsa dhṛtarāṣṭraḥ suhṛjjanam

15,004.015c bāṣpasaṃdigdham atyartham idam āha vaco bhṛśam

15,004.015d*0016_01 sa bhīmavākyāgnividīpitāṅgo

15,004.015d*0016_02 nirviṇṇacetā nṛpatiḥ saśokaḥ

15,004.015d*0016_03 sapaurabhṛtyaṃ janam ānināya

15,004.015d*0016_04 vanaṃ yiyāsur vacanaṃ babhāṣe

15,005.001 dhṛtarāṣṭra uvāca

15,005.001*0017_01 vartamāneṣu sadvṛttiṃ pāṇḍaveṣu mahātmasu

15,005.001*0017_02 prītimānam abhavad rājā kuntīputro yudhiṣṭhiraḥ

15,005.001a viditaṃ bhavatām etad yathā vṛttaḥ kurukṣayaḥ

15,005.001c mamāparādhāt tat sarvam iti jñeyaṃ tu kauravāḥ

15,005.002a yo 'haṃ duṣṭamatiṃ mūḍhaṃ jñātīnāṃ bhayavardhanam

15,005.002c duryodhanaṃ kauravāṇām ādhipatye 'bhyaṣecayam

15,005.003a yac cāhaṃ vāsudevasya vākyaṃ nāśrauṣam arthavat

15,005.003c vadhyatāṃ sādhv ayaṃ pāpaḥ sāmātya iti durmatiḥ

15,005.004a putrasnehābhibhūtaś ca hitam ukto manīṣibhiḥ

15,005.004c vidureṇātha bhīṣmeṇa droṇena ca kṛpeṇa ca

15,005.005a pade pade bhagavatā vyāsena ca mahātmanā

15,005.005c saṃjayenātha gāndhāryā tad idaṃ tapyate 'dya mām

15,005.006a yac cāhaṃ pāṇḍuputreṇa guṇavatsu mahātmasu

15,005.006c na dattavāñ śriyaṃ dīptāṃ pitṛpaitāmahīm imām

15,005.007a vināśaṃ paśyamāno hi sarvarājñāṃ gadāgrajaḥ

15,005.007c etac chreyaḥ sa paramam amanyata janārdanaḥ

15,005.007d*0018_01 tasya trailokyanāthasya samupetyābhiyācataḥ

15,005.007d*0018_02 akṛtvā vacanaṃ paścāt tapsyāmy adya sudurmatiḥ

15,005.008a so 'ham etāny alīkāni nivṛttāny ātmanaḥ sadā

15,005.008c hṛdaye śalyabhūtāni dhārayāmi sahasraśaḥ

15,005.009a viśeṣatas tu dahyāmi varṣaṃ pañcadaśaṃ hi vai

15,005.009c asya pāpasya śuddhyarthaṃ niyato 'smi sudurmatiḥ

15,005.010a caturthe niyate kāle kadā cid api cāṣṭame

15,005.010c tṛṣṇāvinayanaṃ bhuñje gāndhārī veda tan mama

15,005.011a karoty āhāram iti māṃ sarvaḥ parijanaḥ sadā

15,005.011c yudhiṣṭhirabhayād vetti bhṛśaṃ tapyati pāṇḍavaḥ

15,005.012a bhūmau śaye japyaparo darbheṣv ajinasaṃvṛtaḥ

15,005.012c niyamavyapadeśena gāndhārī ca yaśasvinī

15,005.013a hataṃ putraśataṃ śūraṃ saṃgrāmeṣv apalāyinam

15,005.013b*0019_01 hataṃ śataṃ tu putrāṇāṃ yayor yuddhe 'palāyinām

15,005.013c nānutapyāmi tac cāhaṃ kṣatradharmaṃ hi taṃ viduḥ

15,005.013e ity uktvā dharmarājānam abhyabhāṣata kauravaḥ

15,005.014a bhadraṃ te yādavīmātar vākyaṃ cedaṃ nibodha me

15,005.014c sukham asmy uṣitaḥ putra tvayā suparipālitaḥ

15,005.015a mahādānāni dattāni śrāddhāni ca punaḥ punaḥ

15,005.015c prakṛṣṭaṃ me vayaḥ putra puṇyaṃ cīrṇaṃ yathābalam

15,005.015e gāndhārī hataputreyaṃ dhairyeṇodīkṣate ca mām

15,005.016a draupadyā hy apakartāras tava caiśvaryahāriṇaḥ

15,005.016c samatītā nṛśaṃsās te dharmeṇa nihatā yudhi

15,005.017a na teṣu pratikartavyaṃ paśyāmi kurunandana

15,005.017c sarve śastrajitāṃl lokān gatās te 'bhimukhaṃ hatāḥ

15,005.018a ātmanas tu hitaṃ mukhyaṃ pratikartavyam adya me

15,005.018c gāndhāryāś caiva rājendra tad anujñātum arhasi

15,005.019a tvaṃ hi dharmabhṛtāṃ śreṣṭhaḥ satataṃ dharmavatsalaḥ

15,005.019c rājā guruḥ prāṇabhṛtāṃ tasmād etad bravīmy aham

15,005.020a anujñātas tvayā vīra saṃśrayeyaṃ vanāny aham

15,005.020c cīravalkalabhṛd rājan gāndhāryā sahito 'nayā

15,005.020e tavāśiṣaḥ prayuñjāno bhaviṣyāmi vanecaraḥ

15,005.021a ucitaṃ naḥ kule tāta sarveṣāṃ bharatarṣabha

15,005.021c putreṣv aiśvaryam ādhāya vayaso 'nte vanaṃ nṛpa

15,005.022a tatrāhaṃ vāyubhakṣo vā nirāhāro 'pi vā vasan

15,005.022c patnyā sahānayā vīra cariṣyāmi tapaḥ param

15,005.023a tvaṃ cāpi phalabhāk tāta tapasaḥ pārthivo hy asi

15,005.023c phalabhājo hi rājānaḥ kalyāṇasyetarasya vā

15,006.000*0021_00 vaiśaṃpāyanaḥ

15,006.000*0021_01 tarasā manasā dhyātvā gamanaṃ sa vanaṃ prati

15,006.000*0021_02 tasya rājñas tadā rājā provācedaṃ vacaḥ śubham

15,006.001 yudhiṣṭhira uvāca

15,006.001a na māṃ prīṇayate rājyaṃ tvayy evaṃ duḥkhite nṛpa

15,006.001c dhiṅ mām astu sudurbuddhiṃ rājyasaktaṃ pramādinam

15,006.002a yo 'haṃ bhavantaṃ duḥkhārtam upavāsakṛśaṃ nṛpa

15,006.002c yatāhāraṃ kṣitiśayaṃ nāvindaṃ bhrātṛbhiḥ saha

15,006.003a aho 'smi vañcito mūḍho bhavatā gūḍhabuddhinā

15,006.003c viśvāsayitvā pūrvaṃ māṃ yad idaṃ duḥkham aśnuthāḥ

15,006.004a kiṃ me rājyena bhogair vā kiṃ yajñaiḥ kiṃ sukhena vā

15,006.004c yasya me tvaṃ mahīpāla duḥkhāny etāny avāptavān

15,006.005a pīḍitaṃ cāpi jānāmi rājyam ātmānam eva ca

15,006.005c anena vacasā tubhyaṃ duḥkhitasya janeśvara

15,006.006a bhavān pitā bhavān mātā bhavān naḥ paramo guruḥ

15,006.006c bhavatā viprahīṇā hi kva nu tiṣṭhāmahe vayam

15,006.007a auraso bhavataḥ putro yuyutsur nṛpasattama

15,006.007c astu rājā mahārāja yaṃ cānyaṃ manyate bhavān

15,006.008a ahaṃ vanaṃ gamiṣyāmi bhavān rājyaṃ praśāstv idam

15,006.008c na mām ayaśasā dagdhaṃ bhūyas tvaṃ dagdhum arhasi

15,006.009a nāhaṃ rājā bhavān rājā bhavatā paravān aham

15,006.009c kathaṃ guruṃ tvāṃ dharmajñam anujñātum ihotsahe

15,006.010a na manyur hṛdi naḥ kaś cid duryodhanakṛte 'nagha

15,006.010c bhavitavyaṃ tathā tad dhi vayaṃ te caiva mohitāḥ

15,006.011a vayaṃ hi putrā bhavato yathā duryodhanādayaḥ

15,006.011c gāndhārī caiva kuntī ca nirviśeṣe mate mama

15,006.012a sa māṃ tvaṃ yadi rājendra parityajya gamiṣyasi

15,006.012c pṛṣṭhatas tvānuyāsyāmi satyenātmānam ālabhe

15,006.013a iyaṃ hi vasusaṃpūrṇā mahī sāgaramekhalā

15,006.013c bhavatā viprahīṇasya na me prītikarī bhavet

15,006.014a bhavadīyam idaṃ sarvaṃ śirasā tvāṃ prasādaye

15,006.014c tvadadhīnāḥ sma rājendra vyetu te mānaso jvaraḥ

15,006.015a bhavitavyam anuprāptaṃ manye tvāṃ taj janādhipa

15,006.015c diṣṭyā śuśrūṣamāṇas tvāṃ mokṣyāmi manaso jvaram

15,006.016 dhṛtarāṣṭra uvāca

15,006.016a tāpasye me manas tāta vartate kurunandana

15,006.016c ucitaṃ hi kule 'smākam araṇyagamanaṃ prabho

15,006.017a ciram asmy uṣitaḥ putra ciraṃ śuśrūṣitas tvayā

15,006.017c vṛddhaṃ mām abhyanujñātuṃ tvam arhasi janādhipa

15,006.018 vaiśaṃpāyana uvāca

15,006.018a ity uktvā dharmarājānaṃ vepamānaḥ kṛtāñjalim

15,006.018c uvāca vacanaṃ rājā dhṛtarāṣṭro 'mbikāsutaḥ

15,006.019a saṃjayaṃ ca mahāmātraṃ kṛpaṃ cāpi mahāratham

15,006.019c anunetum ihecchāmi bhavadbhiḥ pṛthivīpatim

15,006.020a glāyate me mano hīdaṃ mukhaṃ ca pariśuṣyati

15,006.020c vayasā ca prakṛṣṭena vāgvyāyāmena caiva hi

15,006.021a ity uktvā sa tu dharmātmā vṛddho rājā kurūdvahaḥ

15,006.021c gāndhārīṃ śiśriye dhīmān sahasaiva gatāsuvat

15,006.022a taṃ tu dṛṣṭvā tathāsīnaṃ niśceṣṭaṃ kurupārthivam

15,006.022c ārtiṃ rājā yayau tūrṇaṃ kaunteyaḥ paravīrahā

15,006.023 yudhiṣṭhira uvāca

15,006.023a yasya nāgasahasreṇa daśasaṃkhyena vai balam

15,006.023c so 'yaṃ nārīm upāśritya śete rājā gatāsuvat

15,006.024a āyasī pratimā yena bhīmasenasya vai purā

15,006.024c cūrṇīkṛtā balavatā sa balārthī śritaḥ striyam

15,006.025a dhig astu mām adharmajñaṃ dhig buddhiṃ dhik ca me śrutam

15,006.025c yatkṛte pṛthivīpālaḥ śete 'yam atathocitaḥ

15,006.026a aham apy upavatsyāmi yathaivāyaṃ gurur mama

15,006.026c yadi rājā na bhuṅkte 'yaṃ gāndhārī ca yaśasvinī

15,006.027 vaiśaṃpāyana uvāca

15,006.027a tato 'sya pāṇinā rājā jalaśītena pāṇḍavaḥ

15,006.027c uro mukhaṃ ca śanakaiḥ paryamārjata dharmavit

15,006.028a tena ratnauṣadhimatā puṇyena ca sugandhinā

15,006.028c pāṇisparśena rājñas tu rājā saṃjñām avāpa ha

15,007.001 dhṛtarāṣṭra uvāca

15,007.001a spṛśa māṃ pāṇinā bhūyaḥ pariṣvaja ca pāṇḍava

15,007.001b*0022_01 uvāca rājadharmajño dhṛtarāṣṭraḥ śubhaṃ vacaḥ

15,007.001c jīvāmīva hi saṃsparśāt tava rājīvalocana

15,007.002a mūrdhānaṃ ca tavāghrātum icchāmi manujādhipa

15,007.002c pāṇibhyāṃ ca parispraṣṭuṃ prāṇā hi na jahur mama

15,007.003a aṣṭamo hy adya kālo 'yam āhārasya kṛtasya me

15,007.003c yenāhaṃ kuruśārdūla na śaknomi viceṣṭitum

15,007.004a vyāyāmaś cāyam atyarthaṃ kṛtas tvām abhiyācatā

15,007.004c tato glānamanās tāta naṣṭasaṃjña ivābhavam

15,007.005a tavāmṛtasamasparśaṃ hastasparśam imaṃ vibho

15,007.005c labdhvā saṃjīvito 'smīti manye kurukulodvaha

15,007.006 vaiśaṃpāyana uvāca

15,007.006a evam uktas tu kaunteyaḥ pitrā jyeṣṭhena bhārata

15,007.006c pasparśa sarvagātreṣu sauhārdāt taṃ śanais tadā

15,007.007a upalabhya tataḥ prāṇān dhṛtarāṣṭro mahīpatiḥ

15,007.007c bāhubhyāṃ saṃpariṣvajya mūrdhny ājighrata pāṇḍavam

15,007.008a vidurādayaś ca te sarve rurudur duḥkhitā bhṛśam

15,007.008c atiduḥkhāc ca rājānaṃ nocuḥ kiṃ cana pāṇḍavāḥ

15,007.009a gāndhārī tv eva dharmajñā manasodvahatī bhṛśam

15,007.009c duḥkhāny avārayad rājan maivam ity eva cābravīt

15,007.010a itarās tu striyaḥ sarvāḥ kuntyā saha suduḥkhitāḥ

15,007.010c netrair āgatavikledaiḥ parivārya sthitābhavan

15,007.011a athābravīt punar vākyaṃ dhṛtarāṣṭro yudhiṣṭhiram

15,007.011c anujānīhi māṃ rājaṃs tāpasye bharatarṣabha

15,007.012a glāyate me manas tāta bhūyo bhūyaḥ prajalpataḥ

15,007.012c na mām ataḥ paraṃ putra parikleṣṭum ihārhasi

15,007.013a tasmiṃs tu kauravendre taṃ tathā bruvati pāṇḍavam

15,007.013c sarveṣām avarodhānām ārtanādo mahān abhūt

15,007.014a dṛṣṭvā kṛśaṃ vivarṇaṃ ca rājānam atathocitam

15,007.014c upavāsapariśrāntaṃ tvagasthiparivāritam

15,007.015a dharmaputraḥ sa pitaraṃ pariṣvajya mahābhujaḥ

15,007.015c śokajaṃ bāṣpam utsṛjya punar vacanam abravīt

15,007.016a na kāmaye naraśreṣṭha jīvitaṃ pṛthivīṃ tathā

15,007.016c yathā tava priyaṃ rājaṃś cikīrṣāmi paraṃtapa

15,007.017a yadi tv aham anugrāhyo bhavato dayito 'pi vā

15,007.017c kriyatāṃ tāvad āhāras tato vetsyāmahe vayam

15,007.018a tato 'bravīn mahātejā dharmaputraṃ sa pārthivaḥ

15,007.018c anujñātas tvayā putra bhuñjīyām iti kāmaye

15,007.019a iti bruvati rājendre dhṛtarāṣṭre yudhiṣṭhiram

15,007.019c ṛṣiḥ satyavatīputro vyāso 'bhyetya vaco 'bravīt

15,008.001 vyāsa uvāca

15,008.001a yudhiṣṭhira mahābāho yad āha kurunandanaḥ

15,008.001c dhṛtarāṣṭro mahātmā tvāṃ tat kuruṣvāvicārayan

15,008.002a ayaṃ hi vṛddho nṛpatir hataputro viśeṣataḥ

15,008.002c nedaṃ kṛcchraṃ cirataraṃ sahed iti matir mama

15,008.003a gāndhārī ca mahābhāgā prājñā karuṇavedinī

15,008.003c putraśokaṃ mahārāja dhairyeṇodvahate bhṛśam

15,008.004a aham apy etad eva tvāṃ bravīmi kuru me vacaḥ

15,008.004c anujñāṃ labhatāṃ rājā mā vṛtheha mariṣyati

15,008.004d*0023_01 svastho bhavatv ayaṃ dhīmān vaneṣu madhugandhiṣu

15,008.005a rājarṣīṇāṃ purāṇānām anuyātu gatiṃ nṛpaḥ

15,008.005c rājarṣīṇāṃ hi sarveṣām ante vanam upāśrayaḥ

15,008.006 vaiśaṃpāyana uvāca

15,008.006a ity uktaḥ sa tadā rājā vyāsenādbhutakarmaṇā

15,008.006c pratyuvāca mahātejā dharmarājo yudhiṣṭhiraḥ

15,008.007a bhagavān eva no mānyo bhagavān eva no guruḥ

15,008.007c bhagavān asya rājyasya kulasya ca parāyaṇam

15,008.008a ahaṃ tu putro bhagavān pitā rājā guruś ca me

15,008.008c nideśavartī ca pituḥ putro bhavati dharmataḥ

15,008.009a ity uktaḥ sa tu taṃ prāha vyāso dharmabhṛtāṃ varaḥ

15,008.009c yudhiṣṭhiraṃ mahātejāḥ punar eva viśāṃ pate

15,008.010a evam etan mahābāho yathā vadasi bhārata

15,008.010c rājāyaṃ vṛddhatāṃ prāptaḥ pramāṇe parame sthitaḥ

15,008.011a so 'yaṃ mayābhyanujñātas tvayā ca pṛthivīpate

15,008.011c karotu svam abhiprāyaṃ māsya vighnakaro bhava

15,008.012a eṣa eva paro dharmo rājarṣīṇāṃ yudhiṣṭhira

15,008.012c samare vā bhaven mṛtyur vane vā vidhipūrvakam

15,008.013a pitrā tu tava rājendra pāṇḍunā pṛthivīkṣitā

15,008.013c śiṣyabhūtena rājāyaṃ guruvat paryupāsitaḥ

15,008.014a kratubhir dakṣiṇāvadbhir annaparvataśobhitaiḥ

15,008.014c mahadbhir iṣṭaṃ bhogāś ca bhuktāḥ putrāś ca pālitāḥ

15,008.015a putrasaṃsthaṃ ca vipulaṃ rājyaṃ viproṣite tvayi

15,008.015c trayodaśasamā bhuktaṃ dattaṃ ca vividhaṃ vasu

15,008.016a tvayā cāyaṃ naravyāghra guruśuśrūṣayā nṛpaḥ

15,008.016c ārādhitaḥ sabhṛtyena gāndhārī ca yaśasvinī

15,008.017a anujānīhi pitaraṃ samayo 'sya tapovidhau

15,008.017c na manyur vidyate cāsya susūkṣmo 'pi yudhiṣṭhira

15,008.018a etāvad uktvā vacanam anujñāpya ca pārthivam

15,008.018c tathāstv iti ca tenoktaḥ kaunteyena yayau vanam

15,008.019a gate bhagavati vyāse rājā pāṇḍusutas tataḥ

15,008.019c provāca pitaraṃ vṛddhaṃ mandaṃ mandam ivānataḥ

15,008.020a yad āha bhagavān vyāso yac cāpi bhavato matam

15,008.020c yad āha ca maheṣvāsaḥ kṛpo vidura eva ca

15,008.021a yuyutsuḥ saṃjayaś caiva tat kartāsmy aham añjasā

15,008.021c sarve hy ete 'numānyā me kulasyāsya hitaiṣiṇaḥ

15,008.022a idaṃ tu yāce nṛpate tvām ahaṃ śirasā nataḥ

15,008.022c kriyatāṃ tāvad āhāras tato gacchāśramaṃ prati

15,009.001 vaiśaṃpāyana uvāca

15,009.001a tato rājñābhyanujñāto dhṛtarāṣṭraḥ pratāpavān

15,009.001c yayau svabhavanaṃ rājā gāndhāryānugatas tadā

15,009.002a mandaprāṇagatir dhīmān kṛcchrād iva samuddharan

15,009.002c padātiḥ sa mahīpālo jīrṇo gajapatir yathā

15,009.003a tam anvagacchad viduro vidvān sūtaś ca saṃjayaḥ

15,009.003c sa cāpi parameṣvāsaḥ kṛpaḥ śāradvatas tathā

15,009.004a sa praviśya gṛhaṃ rājā kṛtapūrvāhṇikakriyaḥ

15,009.004c tarpayitvā dvijaśreṣṭhān āhāram akarot tadā

15,009.005a gāndhārī caiva dharmajñā kuntyā saha manasvinī

15,009.005c vadhūbhir upacāreṇa pūjitābhuṅkta bhārata

15,009.006a kṛtāhāraṃ kṛtāhārāḥ sarve te vidurādayaḥ

15,009.006c pāṇḍavāś ca kuruśreṣṭham upātiṣṭhanta taṃ nṛpam

15,009.007a tato 'bravīn mahārāja kuntīputram upahvare

15,009.007c niṣaṇṇaṃ pāṇinā pṛṣṭhe saṃspṛśann ambikāsutaḥ

15,009.008a apramādas tvayā kāryaḥ sarvathā kurunandana

15,009.008c aṣṭāṅge rājaśārdūla rājye dharmapuraskṛte

15,009.009a tat tu śakyaṃ yathā tāta rakṣituṃ pāṇḍunandana

15,009.009c rājyaṃ dharmaṃ ca kaunteya vidvān asi nibodha tat

15,009.010a vidyāvṛddhān sadaiva tvam upāsīthā yudhiṣṭhira

15,009.010c śṛṇuyās te ca yad brūyuḥ kuryāś caivāvicārayan

15,009.011a prātar utthāya tān rājan pūjayitvā yathāvidhi

15,009.011c kṛtyakāle samutpanne pṛcchethāḥ kāryam ātmanaḥ

15,009.012a te tu saṃmānitā rājaṃs tvayā rājyahitārthinā

15,009.012c pravakṣyanti hitaṃ tāta sarvaṃ kauravanandana

15,009.013a indriyāṇi ca sarvāṇi vājivat paripālaya

15,009.013c hitāya vai bhaviṣyanti rakṣitaṃ draviṇaṃ yathā

15,009.014a amātyān upadhātītān pitṛpaitāmahāñ śucīn

15,009.014c dāntān karmasu sarveṣu mukhyān mukhyeṣu yojayeḥ

15,009.015a cārayethāś ca satataṃ cārair aviditaiḥ parān

15,009.015c parīkṣitair bahuvidhaṃ svarāṣṭreṣu pareṣu ca

15,009.016a puraṃ ca te suguptaṃ syād dṛḍhaprākāratoraṇam

15,009.016c aṭṭāṭṭālakasaṃbādhaṃ ṣaṭpathaṃ sarvatodiśam

15,009.017a tasya dvārāṇi kāryāṇi paryāptāni bṛhanti ca

15,009.017c sarvataḥ suvibhaktāni yantrair ārakṣitāni ca

15,009.018a puruṣair alam arthajñair viditaiḥ kulaśīlataḥ

15,009.018c ātmā ca rakṣyaḥ satataṃ bhojanādiṣu bhārata

15,009.019a vihārāhārakāleṣu mālyaśayyāsaneṣu ca

15,009.019c striyaś ca te suguptāḥ syur vṛddhair āptair adhiṣṭhitāḥ

15,009.019e śīlavadbhiḥ kulīnaiś ca vidvadbhiś ca yudhiṣṭhira

15,009.020a mantriṇaś caiva kurvīthā dvijān vidyāviśāradān

15,009.020c vinītāṃś ca kulīnāṃś ca dharmārthakuśalān ṛjūn

15,009.021a taiḥ sārdhaṃ mantrayethās tvaṃ nātyarthaṃ bahubhiḥ saha

15,009.021c samastair api ca vyastair vyapadeśena kena cit

15,009.022a susaṃvṛtaṃ mantragṛhaṃ sthalaṃ cāruhya mantrayeḥ

15,009.022c araṇye niḥśalāke vā na ca rātrau kathaṃ cana

15,009.023a vānarāḥ pakṣiṇaś caiva ye manuṣyānukāriṇaḥ

15,009.023c sarve mantragṛhe varjyā ye cāpi jaḍapaṅgukāḥ

15,009.024a mantrabhede hi ye doṣā bhavanti pṛthivīkṣitām

15,009.024c na te śakyāḥ samādhātuṃ kathaṃ cid iti me matiḥ

15,009.025a doṣāṃś ca mantrabhedeṣu brūyās tvaṃ mantrimaṇḍale

15,009.025c abhede ca guṇān rājan punaḥ punar ariṃdama

15,009.026a paurajānapadānāṃ ca śaucāśaucaṃ yudhiṣṭhira

15,009.026c yathā syād viditaṃ rājaṃs tathā kāryam ariṃdama

15,010.001 dhṛtarāṣṭra uvāca

15,010.001a vyavahārāś ca te tāta nityam āptair adhiṣṭhitāḥ

15,010.001c yojyās tuṣṭair hitai rājan nityaṃ cārair anuṣṭhitāḥ

15,010.001d*0024_01 alubdhaiś cāsya vyasanibhiḥ snigdhair ātmasamaiḥ sadā

15,010.002a parimāṇaṃ viditvā ca daṇḍaṃ daṇḍyeṣu bhārata

15,010.002c praṇayeyur yathānyāyaṃ puruṣās te yudhiṣṭhira

15,010.003a ādānarucayaś caiva paradārābhimarśakāḥ

15,010.003c ugradaṇḍapradhānāś ca mithyā vyāhāriṇas tathā

15,010.004a ākroṣṭāraś ca lubdhāś ca hantāraḥ sāhasapriyāḥ

15,010.004c sabhāvihārabhettāro varṇānāṃ ca pradūṣakāḥ

15,010.004e hiraṇyadaṇḍyā vadhyāś ca kartavyā deśakālataḥ

15,010.004f*0025_01 avarodhabhūmau bhṛtyais tu saha pānaṃ vivarjayet

15,010.004f*0025_02 ākrośanty anumattās te kalatraṃ cāpi gṛhṇate

15,010.004f*0025_03 jighāṃsanty api śastreṇa naṣṭāḥ krīḍanti cotkaṭāḥ

15,010.004f*0025_04 nānākṣepā vyāharanti gamyāgamyaṃ na jānate

15,010.004f*0025_05 atipānena rājāpi sarvakośaṃ vināśayet

15,010.004f*0025_06 vitared gāyakebhyaś ca pradhānadravyasaṃcayam

15,010.004f*0025_07 buddhvemān pānadoṣāṃs tu pibed ekaḥ svajāyayā

15,010.004f*0025_08 yuktyā prakāśaṃ matimān svavīryasyābhivṛddhaye

15,010.005a prātar eva hi paśyethā ye kuryur vyayakarma te

15,010.005c alaṃkāram atho bhojyam ata ūrdhvaṃ samācareḥ

15,010.006a paśyethāś ca tato yodhān sadā tvaṃ pariharṣayan

15,010.006c dūtānāṃ ca carāṇāṃ ca pradoṣas te sadā bhavet

15,010.007a sadā cāpararātraṃ te bhavet kāryārthanirṇaye

15,010.007c madhyarātre vihāras te madhyāhne ca sadā bhavet

15,010.008a sarve tv ātyayikāḥ kālāḥ kāryāṇāṃ bharatarṣabha

15,010.008c tathaivālaṃkṛtaḥ kāle tiṣṭhethā bhūridakṣiṇaḥ

15,010.008d*0026_01 na vṛthā vyavatiṣṭheta pārihāryādibhūṣaṇam

15,010.008d*0026_02 prayojyaṃ sarvadeveha māṅgalyaṃ pāpanāśanam

15,010.008e cakravat karmaṇāṃ tāta paryāyo hy eṣa nityaśaḥ

15,010.009a kośasya saṃcaye yatnaṃ kurvīthā nyāyataḥ sadā

15,010.009c dvividhasya mahārāja viparītaṃ vivarjayeḥ

15,010.010a cārair viditvā śatrūṃś ca ye te rājyāntarāyiṇaḥ

15,010.010c tān āptaiḥ puruṣair dūrād ghātayethāḥ parasparam

15,010.011a karmadṛṣṭyātha bhṛtyāṃs tvaṃ varayethāḥ kurūdvaha

15,010.011c kārayethāś ca karmāṇi yuktāyuktair adhiṣṭhitaiḥ

15,010.012a senāpraṇetā ca bhavet tava tāta dṛḍhavrataḥ

15,010.012c śūraḥ kleśasahaś caiva priyaś ca tava mānavaḥ

15,010.013a sarve jānapadāś caiva tava karmāṇi pāṇḍava

15,010.013c paurogavāś ca sabhyāś ca kuryur ye vyavahāriṇaḥ

15,010.014a svarandhraṃ pararandhraṃ ca sveṣu caiva pareṣu ca

15,010.014c upalakṣayitavyaṃ te nityam eva yudhiṣṭhira

15,010.015a deśāntarasthāś ca narā vikrāntāḥ sarvakarmasu

15,010.015c mātrābhir anurūpābhir anugrāhyā hitās tvayā

15,010.016a guṇārthināṃ guṇaḥ kāryo viduṣāṃ te janādhipa

15,010.016c avicālyāś ca te te syur yathā merur mahāgiriḥ

15,011.001 dhṛtarāṣṭra uvāca

15,011.001a maṇḍalāni ca budhyethāḥ pareṣām ātmanas tathā

15,011.001c udāsīnaguṇānāṃ ca madhyamānāṃ tathaiva ca

15,011.002a caturṇāṃ śatrujātānāṃ sarveṣām ātatāyinām

15,011.002c mitraṃ cāmitramitraṃ ca boddhavyaṃ te 'rikarśana

15,011.003a tathāmātyā janapadā durgāṇi viṣamāṇi ca

15,011.003c balāni ca kuruśreṣṭha bhavanty eṣāṃ yathecchakam

15,011.004a te ca dvādaśa kaunteya rājñāṃ vai vividhātmakāḥ

15,011.004c mantripradhānāś ca guṇāḥ ṣaṣṭir dvādaśa ca prabho

15,011.005a etan maṇḍalam ity āhur ācāryā nītikovidāḥ

15,011.005c atra ṣāḍguṇyam āyattaṃ yudhiṣṭhira nibodha tat

15,011.006a vṛddhikṣayau ca vijñeyau sthānaṃ ca kurunandana

15,011.006c dvisaptatyā mahābāho tataḥ ṣāḍguṇyacāriṇaḥ

15,011.007a yadā svapakṣo balavān parapakṣas tathābalaḥ

15,011.007c vigṛhya śatrūn kaunteya yāyāt kṣitipatis tadā

15,011.007e yadā svapakṣo 'balavāṃs tadā saṃdhiṃ samāśrayet

15,011.007e*0027_01 **** **** svapakṣaś caiva durbalaḥ

15,011.007e*0027_02 sārdhaṃ vidvāṃs tadā kṣīṇaḥ

15,011.008a dravyāṇāṃ saṃcayaś caiva kartavyaḥ syān mahāṃs tathā

15,011.008c yadā samartho yānāya nacireṇaiva bhārata

15,011.009a tadā sarvaṃ vidheyaṃ syāt sthānaṃ ca na vibhājayet

15,011.009c bhūmir alpaphalā deyā viparītasya bhārata

15,011.010a hiraṇyaṃ kupyabhūyiṣṭhaṃ mitraṃ kṣīṇam akośavat

15,011.010c viparītān na gṛhṇīyāt svayaṃ saṃdhiviśāradaḥ

15,011.011a saṃdhyarthaṃ rājaputraṃ ca lipsethā bharatarṣabha

15,011.011c viparītas tu te 'deyaḥ putra kasyāṃ cid āpadi

15,011.011e tasya pramokṣe yatnaṃ ca kuryāḥ sopāyamantravit

15,011.012a prakṛtīnāṃ ca kaunteya rājā dīnāṃ vibhāvayet

15,011.012c krameṇa yugapad dvaṃdvaṃ vyasanānāṃ balābalam

15,011.013a pīḍanaṃ stambhanaṃ caiva kośabhaṅgas tathaiva ca

15,011.013c kāryaṃ yatnena śatrūṇāṃ svarāṣṭraṃ rakṣatā svayam

15,011.014a na ca hiṃsyo 'bhyupagataḥ sāmanto vṛddhim icchatā

15,011.014c kaunteya taṃ na hiṃseta yo mahīṃ vijigīṣate

15,011.015a gaṇānāṃ bhedane yogaṃ gacchethāḥ saha mantribhiḥ

15,011.015c sādhusaṃgrahaṇāc caiva pāpanigrahaṇāt tathā

15,011.016a durbalāś cāpi satataṃ nāvaṣṭabhyā balīyasā

15,011.016c tiṣṭhethā rājaśārdūla vaitasīṃ vṛttim āsthitaḥ

15,011.017a yady evam abhiyāyāc ca durbalaṃ balavān nṛpaḥ

15,011.017c sāmādibhir upāyais taṃ krameṇa vinivartayet

15,011.018a aśaknuvaṃs tu yuddhāya niṣpatet saha mantribhiḥ

15,011.018c kośena paurair daṇḍena ye cānye priyakāriṇaḥ

15,011.019a asaṃbhave tu sarvasya yathāmukhyena niṣpatet

15,011.019c krameṇānena mokṣaḥ syāc charīram api kevalam

15,012.001 dhṛtarāṣṭra uvāca

15,012.001a saṃdhivigraham apy atra paśyethā rājasattama

15,012.001c dviyoniṃ trividhopāyaṃ bahukalpaṃ yudhiṣṭhira

15,012.002a rājendra paryupāsīthāś chittvā dvaividhyam ātmanaḥ

15,012.002c tuṣṭapuṣṭabalaḥ śatrur ātmavān iti ca smaret

15,012.003a paryupāsanakāle tu viparītaṃ vidhīyate

15,012.003c āmardakāle rājendra vyapasarpas tato varaḥ

15,012.004a vyasanaṃ bhedanaṃ caiva śatrūṇāṃ kārayet tataḥ

15,012.004c karśanaṃ bhīṣaṇaṃ caiva yuddhe cāpi bahukṣayam

15,012.005a prayāsyamāno nṛpatis trividhaṃ paricintayet

15,012.005c ātmanaś caiva śatroś ca śaktiṃ śāstraviśāradaḥ

15,012.006a utsāhaprabhuśaktibhyāṃ mantraśaktyā ca bhārata

15,012.006c upapanno naro yāyād viparītam ato 'nyathā

15,012.007a ādadīta balaṃ rājā maulaṃ mitrabalaṃ tathā

15,012.007c aṭavībalaṃ bhṛtaṃ caiva tathā śreṇībalaṃ ca yat

15,012.008a tatra mitrabalaṃ rājan maulena na viśiṣyate

15,012.008c śreṇībalaṃ bhṛtaṃ caiva tulya eveti me matiḥ

15,012.009a tathā cārabalaṃ caiva parasparasamaṃ nṛpa

15,012.009c vijñeyaṃ balakāleṣu rājñā kāla upasthite

15,012.010a āpadaś cāpi boddhavyā bahurūpā narādhipa

15,012.010c bhavanti rājñāṃ kauravya yās tāḥ pṛthag ataḥ śṛṇu

15,012.011a vikalpā bahavo rājann āpadāṃ pāṇḍunandana

15,012.011c sāmādibhir upanyasya śamayet tān nṛpaḥ sadā

15,012.012a yātrāṃ yāyād balair yukto rājā ṣaḍbhiḥ paraṃtapa

15,012.012c saṃyukto deśakālābhyāṃ balair ātmaguṇais tathā

15,012.013a tuṣṭapuṣṭabalo yāyād rājā vṛddhyudaye rataḥ

15,012.013c āhūtaś cāpy atho yāyād anṛtāv api pārthivaḥ

15,012.014a sthūṇāśmānaṃ vājirathapradhānāṃ; dhvajadrumaiḥ saṃvṛtakūlarodhasam

15,012.014c padātināgair bahukardamāṃ nadīṃ; sapatnanāśe nṛpatiḥ prayāyāt

15,012.015a athopapattyā śakaṭaṃ padmaṃ vajraṃ ca bhārata

15,012.015c uśanā veda yac chāstraṃ tatraitad vihitaṃ vibho

15,012.016a sādayitvā parabalaṃ kṛtvā ca balaharṣaṇam

15,012.016c svabhūmau yojayed yuddhaṃ parabhūmau tathaiva ca

15,012.017a labdhaṃ praśamayed rājā nikṣiped dhanino narān

15,012.017c jñātvā svaviṣayaṃ taṃ ca sāmādibhir upakramet

15,012.018a sarvathaiva mahārāja śarīraṃ dhārayed iha

15,012.018c pretyeha caiva kartavyam ātmaniḥśreyasaṃ param

15,012.019a evaṃ kurvañ śubhā vāco loke 'smiñ śṛṇute nṛpaḥ

15,012.019c pretya svargaṃ tathāpnoti prajā dharmeṇa pālayan

15,012.020a evaṃ tvayā kuruśreṣṭha vartitavyaṃ prajāhitam

15,012.020c ubhayor lokayos tāta prāptaye nityam eva ca

15,012.021a bhīṣmeṇa pūrvam ukto 'si kṛṣṇena vidureṇa ca

15,012.021c mayāpy avaśyaṃ vaktavyaṃ prītyā te nṛpasattama

15,012.022a etat sarvaṃ yathānyāyaṃ kurvīthā bhūridakṣiṇa

15,012.022c priyas tathā prajānāṃ tvaṃ svarge sukham avāpsyasi

15,012.023a aśvamedhasahasreṇa yo yajet pṛthivīpatiḥ

15,012.023c pālayed vāpi dharmeṇa prajās tulyaṃ phalaṃ labhet

15,013.001 yudhiṣṭhira uvāca

15,013.001a evam etat kariṣyāmi yathāttha pṛthivīpate

15,013.001c bhūyaś caivānuśāsyo 'haṃ bhavatā pārthivarṣabha

15,013.002a bhīṣme svargam anuprāpte gate ca madhusūdane

15,013.002c vidure saṃjaye caiva ko 'nyo māṃ vaktum arhati

15,013.003a yat tu mām anuśāstīha bhavān adya hite sthitaḥ

15,013.003c kartāsmy etan mahīpāla nirvṛto bhava bhārata

15,013.004 vaiśaṃpāyana uvāca

15,013.004a evam uktaḥ sa rājarṣir dharmarājena dhīmatā

15,013.004c kaunteyaṃ samanujñātum iyeṣa bharatarṣabha

15,013.005a putra viśramyatāṃ tāvan mamāpi balavāñ śramaḥ

15,013.005c ity uktvā prāviśad rājā gāndhāryā bhavanaṃ tadā

15,013.006a tam āsanagataṃ devī gāndhārī dharmacāriṇī

15,013.006c uvāca kāle kālajñā prajāpatisamaṃ patim

15,013.007a anujñātaḥ svayaṃ tena vyāsenāpi maharṣiṇā

15,013.007c yudhiṣṭhirasyānumate kadāraṇyaṃ gamiṣyasi

15,013.008 dhṛtarāṣṭra uvāca

15,013.008a gāndhāry aham anujñātaḥ svayaṃ pitrā mahātmanā

15,013.008c yudhiṣṭhirasyānumate gantāsmi nacirād vanam

15,013.009a ahaṃ hi nāma sarveṣāṃ teṣāṃ durdyūtadevinām

15,013.009c putrāṇāṃ dātum icchāmi pretyabhāvānugaṃ vasu

15,013.009e sarvaprakṛtisāṃnidhyaṃ kārayitvā svaveśmani

15,013.009f*0028_01 dhṛtarāṣṭraḥ sa tān sarvān pretakāryārtham abravīt

15,013.009f*0029_01 āpṛṣṭvā gantum icchāmi vanaṃ subalanandini

15,013.010 vaiśaṃpāyana uvāca

15,013.010a ity uktvā dharmarājāya preṣayām āsa pārthivaḥ

15,013.010c sa ca tadvacanāt sarvaṃ samāninye mahīpatiḥ

15,013.011a tato niṣkramya nṛpatis tasmād antaḥpurāt tadā

15,013.011c sarvaṃ suhṛjjanaṃ caiva sarvāś ca prakṛtīs tathā

15,013.011e samavetāṃś ca tān sarvān paurajānapadān atha

15,013.011f*0030_01 tān āgatān abhiprekṣya samastaṃ ca suhṛjjanam

15,013.012a brāhmaṇāṃś ca mahīpālān nānādeśasamāgatān

15,013.012c tataḥ prāha mahātejā dhṛtarāṣṭro mahīpatiḥ

15,013.013a śṛṇvanty ekāgramanaso brāhmaṇāḥ kurujāṅgalāḥ

15,013.013c kṣatriyāś caiva vaiśyāś ca śūdrāś caiva samāgatāḥ

15,013.014a bhavantaḥ kuravaś caiva bahukālaṃ sahoṣitāḥ

15,013.014c parasparasya suhṛdaḥ parasparahite ratāḥ

15,013.015a yad idānīm ahaṃ brūyām asmin kāla upasthite

15,013.015c tathā bhavadbhiḥ kartavyam avicārya vaco mama

15,013.016a araṇyagamane buddhir gāndhārīsahitasya me

15,013.016c vyāsasyānumate rājñas tathā kuntīsutasya ca

15,013.016e bhavanto 'py anujānantu mā vo 'nyā bhūd vicāraṇā

15,013.017a asmākaṃ bhavatāṃ caiva yeyaṃ prītir hi śāśvatī

15,013.017c na cānyeṣv asti deśeṣu rājñām iti matir mama

15,013.018a śrānto 'smi vayasānena tathā putravinākṛtaḥ

15,013.018c upavāsakṛśaś cāsmi gāndhārīsahito 'naghāḥ

15,013.019a yudhiṣṭhiragate rājye prāptaś cāsmi sukhaṃ mahat

15,013.019c manye duryodhanaiśvaryād viśiṣṭam iti sattamāḥ

15,013.020a mama tv andhasya vṛddhasya hataputrasya kā gatiḥ

15,013.020c ṛte vanaṃ mahābhāgās tan mānujñātum arhatha

15,013.021a tasya tad vacanaṃ śrutvā sarve te kurujāṅgalāḥ

15,013.021c bāṣpasaṃdigdhayā vācā rurudur bharatarṣabha

15,013.022a tān avibruvataḥ kiṃ cid duḥkhaśokaparāyaṇān

15,013.022c punar eva mahātejā dhṛtarāṣṭro 'bravīd idam

15,014.001 dhṛtarāṣṭra uvāca

15,014.001a śaṃtanuḥ pālayām āsa yathāvat pṛthivīm imām

15,014.001c tathā vicitravīryaś ca bhīṣmeṇa paripālitaḥ

15,014.001e pālayām āsa vas tāto viditaṃ vo nasaṃśayaḥ

15,014.001f*0031_01 anantaraṃ sa pāṇḍuś ca pālayām āsa medinīm

15,014.002a yathā ca pāṇḍur bhrātā me dayito bhavatām abhūt

15,014.002c sa cāpi pālayām āsa yathāvat tac ca vettha ha

15,014.002d*0032_01 anantaraṃ hi pitaram anujāto yudhiṣṭhiraḥ

15,014.002d*0032_02 nātra kiṃ cin mṛṣā jātu bhaviteti matir mama

15,014.003a mayā ca bhavatāṃ samyak chuśrūṣā yā kṛtānaghāḥ

15,014.003c asamyag vā mahābhāgās tat kṣantavyam atandritaiḥ

15,014.004a yac ca duryodhanenedaṃ rājyaṃ bhuktam akaṇṭakam

15,014.004c api tatra na vo mando durbuddhir aparāddhavān

15,014.005a tasyāparādhād durbuddher abhimānān mahīkṣitām

15,014.005c vimardaḥ sumahān āsīd anayān matkṛtād atha

15,014.005d*0033_01 ghātitāḥ kuravo yac ca pṛthivī ca vināśitā

15,014.006a tan mayā sādhu vāpīdaṃ yadi vāsādhu vai kṛtam

15,014.006c tad vo hṛdi na kartavyaṃ mām anujñātum arhatha

15,014.007a vṛddho 'yaṃ hataputro 'yaṃ duḥkhito 'yaṃ janādhipaḥ

15,014.007c pūrvarājñāṃ ca putro 'yam iti kṛtvānujānata

15,014.008a iyaṃ ca kṛpaṇā vṛddhā hataputrā tapasvinī

15,014.008c gāndhārī putraśokārtā tulyaṃ yācati vo mayā

15,014.009a hataputrāv imau vṛddhau viditvā duḥkhitau tathā

15,014.009c anujānīta bhadraṃ vo vrajāvaḥ śaraṇaṃ ca vaḥ

15,014.010a ayaṃ ca kauravo rājā kuntīputro yudhiṣṭhiraḥ

15,014.010c sarvair bhavadbhir draṣṭavyaḥ sameṣu viṣameṣu ca

15,014.010e na jātu viṣamaṃ caiva gamiṣyati kadā cana

15,014.011a catvāraḥ sacivā yasya bhrātaro vipulaujasaḥ

15,014.011c lokapālopamā hy ete sarve dharmārthadarśinaḥ

15,014.011d*0034_01 caturṇāṃ lokapālānāṃ madhye viparivartate

15,014.012a brahmeva bhagavān eṣa sarvabhūtajagatpatiḥ

15,014.012b*0035_01 evam eṣa mahābāhur bhīmārjunayamair vṛtaḥ

15,014.012c yudhiṣṭhiro mahātejā bhavataḥ pālayiṣyati

15,014.013a avaśyam eva vaktavyam iti kṛtvā bravīmi vaḥ

15,014.013c eṣa nyāso mayā dattaḥ sarveṣāṃ vo yudhiṣṭhiraḥ

15,014.013e bhavanto 'sya ca vīrasya nyāsabhūtā mayā kṛtāḥ

15,014.014a yady eva taiḥ kṛtaṃ kiṃ cid vyalīkaṃ vā sutair mama

15,014.014c yady anyena madīyena tad anujñātum arhatha

15,014.015a bhavadbhir hi na me manyuḥ kṛtapūrvaḥ kathaṃ cana

15,014.015c atyantagurubhaktānām eṣo 'ñjalir idaṃ namaḥ

15,014.016a teṣām asthirabuddhīnāṃ lubdhānāṃ kāmacāriṇām

15,014.016c kṛte yācāmi vaḥ sarvān gāndhārīsahito 'naghāḥ

15,014.017a ity uktās tena te rājñā paurajānapadā janāḥ

15,014.017b*0036_01 ity evaṃ bruvatas tasya dhṛtarāṣṭrasya dhīmataḥ

15,014.017c nocur bāṣpakalāḥ kiṃ cid vīkṣāṃ cakruḥ parasparam

15,015.001 vaiśaṃpāyana uvāca

15,015.001a evam uktās tu te tena paurajānapadā janāḥ

15,015.001c vṛddhena rājñā kauravya naṣṭasaṃjñā ivābhavan

15,015.002a tūṣṇīṃbhūtāṃs tatas tāṃs tu bāṣpakaṇṭhān mahīpatiḥ

15,015.002c dhṛtarāṣṭro mahīpālaḥ punar evābhyabhāṣata

15,015.003a vṛddhaṃ māṃ hataputraṃ ca dharmapatnyā sahānayā

15,015.003c vilapantaṃ bahuvidhaṃ kṛpaṇaṃ caiva sattamāḥ

15,015.004a pitrā svayam anujñātaṃ kṛṣṇadvaipāyanena vai

15,015.004c vanavāsāya dharmajñā dharmajñena nṛpeṇa ca

15,015.005a so 'haṃ punaḥ punar yāce śirasāvanato 'naghāḥ

15,015.005c gāndhāryā sahitaṃ tan māṃ samanujñātum arhatha

15,015.006a śrutvā tu kururājasya vākyāni karuṇāni te

15,015.006c ruruduḥ sarvato rājan sametāḥ kurujāṅgalāḥ

15,015.007a uttarīyaiḥ karaiś cāpi saṃchādya vadanāni te

15,015.007c ruruduḥ śokasaṃtaptā muhūrtaṃ pitṛmātṛvat

15,015.008a hṛdayaiḥ śūnyabhūtais te dhṛtarāṣṭrapravāsajam

15,015.008c duḥkhaṃ saṃdhārayantaḥ sma naṣṭasaṃjñā ivābhavan

15,015.009a te vinīya tam āyāsaṃ kururājaviyogajam

15,015.009c śanaiḥ śanais tadānyonyam abruvan svamatāny uta

15,015.010a tataḥ saṃdhāya te sarve vākyāny atha samāsataḥ

15,015.010c ekasmin brāhmaṇe rājann āveśyocur narādhipam

15,015.011a tataḥ svacaraṇe vṛddhaḥ saṃmato 'rthaviśāradaḥ

15,015.011c sāmbākhyo bahvṛco rājan vaktuṃ samupacakrame

15,015.012a anumānya mahārājaṃ tat sadaḥ saṃprabhāṣya ca

15,015.012c vipraḥ pragalbho medhāvī sa rājānam uvāca ha

15,015.013a rājan vākyaṃ janasyāsya mayi sarvaṃ samarpitam

15,015.013c vakṣyāmi tad ahaṃ vīra taj juṣasva narādhipa

15,015.014a yathā vadasi rājendra sarvam etat tathā vibho

15,015.014c nātra mithyā vacaḥ kiṃ cit suhṛt tvaṃ naḥ parasparam

15,015.015a na jātv asya tu vaṃśasya rājñāṃ kaś cit kadā cana

15,015.015c rājāsīd yaḥ prajāpālaḥ prajānām apriyo bhavet

15,015.016a pitṛvad bhrātṛvac caiva bhavantaḥ pālayanti naḥ

15,015.016c na ca duryodhanaḥ kiṃ cid ayuktaṃ kṛtavān nṛpa

15,015.016d*0037_01 priyāṇi kurvan sarveṣām anuvṛttyartham udyataḥ

15,015.017a yathā bravīti dharmajño muniḥ satyavatīsutaḥ

15,015.017c tathā kuru mahārāja sa hi naḥ paramo guruḥ

15,015.018a tyaktā vayaṃ tu bhavatā duḥkhaśokaparāyaṇāḥ

15,015.018c bhaviṣyāmaś ciraṃ rājan bhavadguṇaśatair hṛtāḥ

15,015.019a yathā śaṃtanunā guptā rājñā citrāṅgadena ca

15,015.019c bhīṣmavīryopagūḍhena pitrā ca tava pārthiva

15,015.020a bhavadbuddhiyujā caiva pāṇḍunā pṛthivīkṣitā

15,015.020c tathā duryodhanenāpi rājñā suparipālitāḥ

15,015.021a na svalpam api putras te vyalīkaṃ kṛtavān nṛpa

15,015.021c pitarīva suviśvastās tasminn api narādhipe

15,015.021e vayam āsma yathā samyag bhavato viditaṃ tathā

15,015.022a tathā varṣasahasrāya kuntīputreṇa dhīmatā

15,015.022c pālyamānā dhṛtimatā sukhaṃ vindāmahe nṛpa

15,015.023a rājarṣīṇāṃ purāṇānāṃ bhavatāṃ vaṃśadhāriṇām

15,015.023c kurusaṃvaraṇādīnāṃ bharatasya ca dhīmataḥ

15,015.024a vṛttaṃ samanuyāty eṣa dharmātmā bhūridakṣiṇaḥ

15,015.024c nātra vācyaṃ mahārāja susūkṣmam api vidyate

15,015.025a uṣitāḥ sma sukhaṃ nityaṃ bhavatā paripālitāḥ

15,015.025c susūkṣmaṃ ca vyalīkaṃ te saputrasya na vidyate

15,015.026a yat tu jñātivimarde 'sminn āttha duryodhanaṃ prati

15,015.026c bhavantam anuneṣyāmi tatrāpi kurunandana

15,016.001 brāhmaṇa uvāca

15,016.001a na tad duryodhanakṛtaṃ na ca tad bhavatā kṛtam

15,016.001c na karṇasaubalābhyāṃ ca kuravo yat kṣayaṃ gatāḥ

15,016.002a daivaṃ tat tu vijānīmo yan na śakyaṃ prabādhitum

15,016.002c daivaṃ puruṣakāreṇa na śakyam ativartitum

15,016.003a akṣauhiṇyo mahārāja daśāṣṭau ca samāgatāḥ

15,016.003c aṣṭādaśāhena hatā daśabhir yodhapuṃgavaiḥ

15,016.004a bhīṣmadroṇakṛpādyaiś ca karṇena ca mahātmanā

15,016.004c yuyudhānena vīreṇa dhṛṣṭadyumnena caiva ha

15,016.005a caturbhiḥ pāṇḍuputraiś ca bhīmārjunayamair nṛpa

15,016.005c janakṣayo 'yaṃ nṛpate kṛto daivabalātkṛtaiḥ

15,016.006a avaśyam eva saṃgrāme kṣatriyeṇa viśeṣataḥ

15,016.006c kartavyaṃ nidhanaṃ loke śastreṇa kṣatrabandhunā

15,016.007a tair iyaṃ puruṣavyāghrair vidyābāhubalānvitaiḥ

15,016.007c pṛthivī nihatā sarvā sahayā sarathadvipā

15,016.008a na sa rājāparādhnoti putras tava mahāmanāḥ

15,016.008b*0038_01 na sa rājñāṃ vadhe sūnuḥ kāraṇaṃ te mahātmanām

15,016.008c na bhavān na ca te bhṛtyā na karṇo na ca saubalaḥ

15,016.009a yad vinaṣṭāḥ kuruśreṣṭhā rājānaś ca sahasraśaḥ

15,016.009c sarvaṃ daivakṛtaṃ tad vai ko 'tra kiṃ vaktum arhati

15,016.010a gurur mato bhavān asya kṛtsnasya jagataḥ prabhuḥ

15,016.010c dharmātmānam atas tubhyam anujānīmahe sutam

15,016.011a labhatāṃ vīralokān sa sasahāyo narādhipaḥ

15,016.011c dvijāgryaiḥ samanujñātas tridive modatāṃ sukhī

15,016.012a prāpsyate ca bhavān puṇyaṃ dharme ca paramāṃ sthitim

15,016.012b*0039_01 tad eva puṇyaṃ dharme ca dharme ca paramāṃ gatim

15,016.012c veda puṇyaṃ ca kārtsnyena samyag bharatasattama

15,016.012d*0040_01 veda dharmaṃ mahābāho laukyaṃ vaidikam eva ca

15,016.013a dṛṣṭāpadānāś cāsmābhiḥ pāṇḍavāḥ puruṣarṣabhāḥ

15,016.013b*0041_01 dṛṣṭipradānam api te pāṇḍavān prati no vṛthā

15,016.013c samarthās tridivasyāpi pālane kiṃ punaḥ kṣiteḥ

15,016.014a anuvatsyanti cāpīmāḥ sameṣu viṣameṣu ca

15,016.014c prajāḥ kurukulaśreṣṭha pāṇḍavāñ śīlabhūṣaṇān

15,016.015a brahmadeyāgrahārāṃś ca parihārāṃś ca pārthiva

15,016.015c pūrvarājātisargāṃś ca pālayaty eva pāṇḍavaḥ

15,016.016a dīrghadarśī kṛtaprajñaḥ sadā vaiśravaṇo yathā

15,016.016c akṣudrasacivaś cāyaṃ kuntīputro mahāmanāḥ

15,016.017a apy amitre dayāvāṃś ca śuciś ca bharatarṣabha

15,016.017c ṛju paśyati medhāvī putravat pāti naḥ sadā

15,016.018a vipriyaṃ ca janasyāsya saṃsargād dharmajasya vai

15,016.018c na kariṣyanti rājarṣe tathā bhīmārjunādayaḥ

15,016.019a mandā mṛduṣu kauravyās tīkṣṇeṣv āśīviṣopamāḥ

15,016.019c vīryavanto mahātmānaḥ paurāṇāṃ ca hite ratāḥ

15,016.020a na kuntī na ca pāñcālī na colūpī na sātvatī

15,016.020c asmiñ jane kariṣyanti pratikūlāni karhi cit

15,016.021a bhavatkṛtam imaṃ snehaṃ yudhiṣṭhiravivardhitam

15,016.021c na pṛṣṭhataḥ kariṣyanti paurajānapadā janāḥ

15,016.022a adharmiṣṭhān api sataḥ kuntīputrā mahārathāḥ

15,016.022c mānavān pālayiṣyanti bhūtvā dharmaparāyaṇāḥ

15,016.023a sa rājan mānasaṃ duḥkham apanīya yudhiṣṭhirāt

15,016.023c kuru kāryāṇi dharmyāṇi namas te bharatarṣabha

15,016.024 vaiśaṃpāyana uvāca

15,016.024a tasya tad vacanaṃ dharmyam anubandhaguṇottaram

15,016.024c sādhu sādhv iti sarvaḥ sa janaḥ pratigṛhītavān

15,016.025a dhṛtarāṣṭraś ca tad vākyam abhipūjya punaḥ punaḥ

15,016.025c visarjayām āsa tadā sarvās tu prakṛtīḥ śanaiḥ

15,016.026a sa taiḥ saṃpūjito rājā śivenāvekṣitas tadā

15,016.026c prāñjaliḥ pūjayām āsa taṃ janaṃ bharatarṣabha

15,016.027a tato viveśa bhuvanaṃ gāndhāryā sahito nṛpaḥ

15,016.027c vyuṣṭāyāṃ caiva śarvaryāṃ yac cakāra nibodha tat

15,016.027d*0042_01 āgatāyāṃ ca śarvaryāṃ sukhaṃ śete narādhipaḥ

15,017.001 vaiśaṃpāyana uvāca

15,017.001a vyuṣitāyāṃ rajanyāṃ tu dhṛtarāṣṭro 'mbikāsutaḥ

15,017.001c viduraṃ preṣayām āsa yudhiṣṭhiraniveśanam

15,017.002a sa gatvā rājavacanād uvācācyutam īśvaram

15,017.002c yudhiṣṭhiraṃ mahātejāḥ sarvabuddhimatāṃ varaḥ

15,017.003a dhṛtarāṣṭro mahārāja vanavāsāya dīkṣitaḥ

15,017.003c gamiṣyati vanaṃ rājan kārttikīm āgatām imām

15,017.004a sa tvā kurukulaśreṣṭha kiṃ cid artham abhīpsati

15,017.004c śrāddham icchati dātuṃ sa gāṅgeyasya mahātmanaḥ

15,017.005a droṇasya somadattasya bāhlīkasya ca dhīmataḥ

15,017.005c putrāṇāṃ caiva sarveṣāṃ ye cāsya suhṛdo hatāḥ

15,017.005e yadi cābhyanujānīṣe saindhavāpasadasya ca

15,017.006a etac chrutvā tu vacanaṃ vidurasya yudhiṣṭhiraḥ

15,017.006c hṛṣṭaḥ saṃpūjayām āsa guḍākeśaś ca pāṇḍavaḥ

15,017.007a na tu bhīmo dṛḍhakrodhas tad vaco jagṛhe tadā

15,017.007c vidurasya mahātejā duryodhanakṛtaṃ smaran

15,017.008a abhiprāyaṃ viditvā tu bhīmasenasya phalgunaḥ

15,017.008c kirīṭī kiṃ cid ānamya bhīmaṃ vacanam abravīt

15,017.009a bhīma rājā pitā vṛddho vanavāsāya dīkṣitaḥ

15,017.009c dātum icchati sarveṣāṃ suhṛdām aurdhvadehikam

15,017.010a bhavatā nirjitaṃ vittaṃ dātum icchati kauravaḥ

15,017.010c bhīṣmādīnāṃ mahābāho tad anujñātum arhasi

15,017.011a diṣṭyā tv adya mahābāho dhṛtarāṣṭraḥ prayācati

15,017.011c yācito yaḥ purāsmābhiḥ paśya kālasya paryayam

15,017.012a yo 'sau pṛthivyāḥ kṛtsnāyā bhartā bhūtvā narādhipaḥ

15,017.012c parair vinihatāpatyo vanaṃ gantum abhīpsati

15,017.013a mā te 'nyat puruṣavyāghra dānād bhavatu darśanam

15,017.013c ayaśasyam ato 'nyat syād adharmyaṃ ca mahābhuja

15,017.014a rājānam upatiṣṭhasva jyeṣṭhaṃ bhrātaram īśvaram

15,017.014c arhas tvam asi dātuṃ vai nādātuṃ bharatarṣabha

15,017.014e evaṃ bruvāṇaṃ kaunteyaṃ dharmarājo 'bhyapūjayat

15,017.015a bhīmasenas tu sakrodhaḥ provācedaṃ vacas tadā

15,017.015c vayaṃ bhīṣmasya kurmeha pretakāryāṇi phalguna

15,017.016a somadattasya nṛpater bhūriśravasa eva ca

15,017.016c bāhlīkasya ca rājarṣer droṇasya ca mahātmanaḥ

15,017.017a anyeṣāṃ caiva suhṛdāṃ kuntī karṇāya dāsyati

15,017.017c śrāddhāni puruṣavyāghra mādāt kauravako nṛpaḥ

15,017.018a iti me vartate buddhir mā vo nandantu śatravaḥ

15,017.018c kaṣṭāt kaṣṭataraṃ yāntu sarve duryodhanādayaḥ

15,017.018e yair iyaṃ pṛthivī sarvā ghātitā kulapāṃsanaiḥ

15,017.019a kutas tvam adya vismṛtya vairaṃ dvādaśavārṣikam

15,017.019c ajñātavāsagamanaṃ draupadīśokavardhanam

15,017.019e kva tadā dhṛtarāṣṭrasya sneho 'smāsv abhavat tadā

15,017.020a kṛṣṇājinopasaṃvīto hṛtābharaṇabhūṣaṇaḥ

15,017.020c sārdhaṃ pāñcālaputryā tvaṃ rājānam upajagmivān

15,017.020e kva tadā droṇabhīṣmau tau somadatto 'pi vābhavat

15,017.021a yatra trayodaśa samā vane vanyena jīvasi

15,017.021c na tadā tvā pitā jyeṣṭhaḥ pitṛtvenābhivīkṣate

15,017.022a kiṃ te tad vismṛtaṃ pārtha yad eṣa kulapāṃsanaḥ

15,017.022c durvṛtto viduraṃ prāha dyūte kiṃ jitam ity uta

15,017.023a tam evaṃvādinaṃ rājā kuntīputro yudhiṣṭhiraḥ

15,017.023c uvāca bhrātaraṃ dhīmāñ joṣam āsveti bhartsayan

15,018.001 arjuna uvāca

15,018.001a bhīma jyeṣṭho gurur me tvaṃ nāto 'nyad vaktum utsahe

15,018.001c dhṛtarāṣṭro hi rājarṣiḥ sarvathā mānam arhati

15,018.002a na smaranty aparāddhāni smaranti sukṛtāni ca

15,018.002c asaṃbhinnārthamaryādāḥ sādhavaḥ puruṣottamāḥ

15,018.002d*0043_01 iti tasya vacaḥ śrutvā phalgunasya mahātmanaḥ

15,018.002d*0043_02 viduraṃ prāha dharmātmā kuntīputro yudhiṣṭhiraḥ

15,018.003a idaṃ madvacanāt kṣattaḥ kauravaṃ brūhi pārthivam

15,018.003c yāvad icchati putrāṇāṃ dātuṃ tāvad dadāmy aham

15,018.004a bhīṣmādīnāṃ ca sarveṣāṃ suhṛdām upakāriṇām

15,018.004c mama kośād iti vibho mā bhūd bhīmaḥ sudurmanāḥ

15,018.005 vaiśaṃpāyana uvāca

15,018.005a ity ukte dharmarājas tam arjunaṃ pratyapūjayat

15,018.005c bhīmasenaḥ kaṭākṣeṇa vīkṣāṃ cakre dhanaṃjayam

15,018.006a tataḥ sa viduraṃ dhīmān vākyam āha yudhiṣṭhiraḥ

15,018.006c na bhīmasene kopaṃ sa nṛpatiḥ kartum arhati

15,018.007a parikliṣṭo hi bhīmo 'yaṃ himavṛṣṭyātapādibhiḥ

15,018.007c duḥkhair bahuvidhair dhīmān araṇye viditaṃ tava

15,018.008a kiṃ tu madvacanād brūhi rājānaṃ bharatarṣabham

15,018.008c yad yad icchasi yāvac ca gṛhyatāṃ madgṛhād iti

15,018.009a yan mātsaryam ayaṃ bhīmaḥ karoti bhṛśaduḥkhitaḥ

15,018.009c na tan manasi kartavyam iti vācyaḥ sa pārthivaḥ

15,018.010a yan mamāsti dhanaṃ kiṃ cid arjunasya ca veśmani

15,018.010c tasya svāmī mahārāja iti vācyaḥ sa pārthivaḥ

15,018.011a dadātu rājā viprebhyo yatheṣṭaṃ kriyatāṃ vyayaḥ

15,018.011c putrāṇāṃ suhṛdāṃ caiva gacchatv ānṛṇyam adya saḥ

15,018.012a idaṃ cāpi śarīraṃ me tavāyattaṃ janādhipa

15,018.012c dhanāni ceti viddhi tvaṃ kṣattar nāsty atra saṃśayaḥ

15,019.001 vaiśaṃpāyana uvāca

15,019.001a evam uktas tu rājñā sa viduro buddhisattamaḥ

15,019.001c dhṛtarāṣṭram upetyedaṃ vākyam āha mahārthavat

15,019.002a ukto yudhiṣṭhiro rājā bhavadvacanam āditaḥ

15,019.002c sa ca saṃśrutya vākyaṃ te praśaśaṃsa mahādyutiḥ

15,019.003a bībhatsuś ca mahātejā nivedayati te gṛhān

15,019.003c vasu tasya gṛhe yac ca prāṇān api ca kevalān

15,019.004a dharmarājaś ca putras te rājyaṃ prāṇān dhanāni ca

15,019.004c anujānāti rājarṣe yac cānyad api kiṃ cana

15,019.004d*0044_01 nakulaḥ sahadevaś ca tad anujñātavān vibho

15,019.005a bhīmas tu sarvaduḥkhāni saṃsmṛtya bahulāny uta

15,019.005c kṛcchrād iva mahābāhur anumanye viniḥśvasan

15,019.006a sa rājñā dharmaśīlena bhrātrā bībhatsunā tathā

15,019.006c anunīto mahābāhuḥ sauhṛde sthāpito 'pi ca

15,019.007a na ca manyus tvayā kārya iti tvāṃ prāha dharmarāṭ

15,019.007c saṃsmṛtya bhīmas tad vairaṃ yad anyāyavad ācaret

15,019.008a evaṃprāyo hi dharmo 'yaṃ kṣatriyāṇāṃ narādhipa

15,019.008c yuddhe kṣatriyadharme ca nirato 'yaṃ vṛkodaraḥ

15,019.009a vṛkodarakṛte cāham arjunaś ca punaḥ punaḥ

15,019.009c prasādayāva nṛpate bhavān prabhur ihāsti yat

15,019.010a pradadātu bhavān vittaṃ yāvad icchasi pārthiva

15,019.010c tvam īśvaro no rājyasya prāṇānāṃ ceti bhārata

15,019.011a brahmadeyāgrahārāṃś ca putrāṇāṃ caurdhvadehikam

15,019.011c ito ratnāni gāś caiva dāsīdāsam ajāvikam

15,019.012a ānayitvā kuruśreṣṭho brāhmaṇebhyaḥ prayacchatu

15,019.012c dīnāndhakṛpaṇebhyaś ca tatra tatra nṛpājñayā

15,019.013a bahvannarasapānāḍhyāḥ sabhā vidura kāraya

15,019.013c gavāṃ nipānāny anyac ca vividhaṃ puṇyakarma yat

15,019.014a iti mām abravīd rājā pārthaś caiva dhanaṃjayaḥ

15,019.014c yad atrānantaraṃ kāryaṃ tad bhavān vaktum arhati

15,019.015a ity ukto vidureṇātha dhṛtarāṣṭro 'bhinandya tat

15,019.015c manaś cakre mahādāne kārttikyāṃ janamejaya

15,019.015d*0045_01 itīdam ukto vidureṇa rājā

15,019.015d*0045_02 tasyābhinandyātha vaco vicintya

15,019.015d*0045_03 gantuṃ sa cakre vanam eva vegāt

15,019.015d*0045_04 tadā manaḥ kārtikapaurṇamāsyām

15,020.001 vaiśaṃpāyana uvāca

15,020.001a vidureṇaivam uktas tu dhṛtarāṣṭro janādhipaḥ

15,020.001c prītimān abhavad rājā rājño jiṣṇoś ca karmaṇā

15,020.002a tato 'bhirūpān bhīṣmāya brāhmaṇān ṛṣisattamān

15,020.002c putrārthe suhṛdāṃ caiva sa samīkṣya sahasraśaḥ

15,020.003a kārayitvānnapānāni yānāny ācchādanāni ca

15,020.003c suvarṇamaṇiratnāni dāsīdāsaparicchadān

15,020.004a kambalājinaratnāni grāmān kṣetrān ajāvikam

15,020.004c alaṃkārān gajān aśvān kanyāś caiva varastriyaḥ

15,020.004e ādiśyādiśya viprebhyo dadau sa nṛpasattamaḥ

15,020.005a droṇaṃ saṃkīrtya bhīṣmaṃ ca somadattaṃ ca bāhlikam

15,020.005c duryodhanaṃ ca rājānaṃ putrāṃś caiva pṛthak pṛthak

15,020.005e jayadrathapurogāṃś ca suhṛdaś caiva sarvaśaḥ

15,020.006a sa śrāddhayajño vavṛdhe bahugodhanadakṣiṇaḥ

15,020.006c anekadhanaratnaugho yudhiṣṭhiramate tadā

15,020.007a aniśaṃ yatra puruṣā gaṇakā lekhakās tathā

15,020.007c yudhiṣṭhirasya vacanāt tad āpṛcchanti taṃ nṛpam

15,020.008a ājñāpaya kim etebhyaḥ pradeyaṃ dīyatām iti

15,020.008c tad upasthitam evātra vacanānte pradṛśyate

15,020.009a śate deye daśaśataṃ sahasre cāyutaṃ tathā

15,020.009c dīyate vacanād rājñaḥ kuntīputrasya dhīmataḥ

15,020.010a evaṃ sa vasudhārābhir varṣamāṇo nṛpāmbudaḥ

15,020.010c tarpayām āsa viprāṃs tān varṣan bhūmim ivāmbudaḥ

15,020.011a tato 'nantaram evātra sarvavarṇān mahīpatiḥ

15,020.011c annapānarasaughena plāvayām āsa pārthivaḥ

15,020.012a savastraphenaratnaugho mṛdaṅganinadasvanaḥ

15,020.012c gavāśvamakarāvarto nārīratnamahākaraḥ

15,020.013a grāmāgrahārakulyāḍhyo maṇihemajalārṇavaḥ

15,020.013c jagat saṃplāvayām āsa dhṛtarāṣṭradayāmbudhiḥ

15,020.014a evaṃ sa putrapautrāṇāṃ pitṝṇām ātmanas tathā

15,020.014c gāndhāryāś ca mahārāja pradadāv aurdhvadehikam

15,020.015a pariśrānto yadāsīt sa dadad dānāny anekaśaḥ

15,020.015c tato nirvartayām āsa dānayajñaṃ kurūdvahaḥ

15,020.016a evaṃ sa rājā kauravyaś cakre dānamahotsavam

15,020.016c naṭanartakalāsyāḍhyaṃ bahvannarasadakṣiṇam

15,020.017a daśāham evaṃ dānāni dattvā rājāmbikāsutaḥ

15,020.017c babhūva putrapautrāṇām anṛṇo bharatarṣabha

15,021.001 vaiśaṃpāyana uvāca

15,021.001a tataḥ prabhāte rājā sa dhṛtarāṣṭro 'mbikāsutaḥ

15,021.001c āhūya pāṇḍavān vīrān vanavāsakṛtakṣaṇaḥ

15,021.002a gāndhārīsahito dhīmān abhinandya yathāvidhi

15,021.002c kārttikyāṃ kārayitveṣṭiṃ brāhmaṇair vedapāragaiḥ

15,021.003a agnihotraṃ puraskṛtya valkalājinasaṃvṛtaḥ

15,021.003c vadhūparivṛto rājā niryayau bhavanāt tataḥ

15,021.004a tataḥ striyaḥ kauravapāṇḍavānāṃ; yāś cāpy anyāḥ kauravarājavaṃśyāḥ

15,021.004c tāsāṃ nādaḥ prādurāsīt tadānīṃ; vaicitravīrye nṛpatau prayāte

15,021.005a tato lājaiḥ sumanobhiś ca rājā; vicitrābhis tad gṛhaṃ pūjayitvā

15,021.005c saṃyojyārthair bhṛtyajanaṃ ca sarvaṃ; tataḥ samutsṛjya yayau narendraḥ

15,021.006a tato rājā prāñjalir vepamāno; yudhiṣṭhiraḥ sasvanaṃ bāṣpakaṇṭhaḥ

15,021.006c vilapyoccair hā mahārāja sādho; kva gantāsīty apatat tāta bhūmau

15,021.007a tathārjunas tīvraduḥkhābhitapto; muhur muhur niḥśvasan bhāratāgryaḥ

15,021.007c yudhiṣṭhiraṃ maivam ity evam uktvā; nigṛhyāthodīdharat sīdamānaḥ

15,021.008a vṛkodaraḥ phalgunaś caiva vīrau; mādrīputrau viduraḥ saṃjayaś ca

15,021.008c vaiśyāputraḥ sahito gautamena; dhaumyo viprāś cānvayur bāṣpakaṇṭhāḥ

15,021.009a kuntī gāndhārīṃ baddhanetrāṃ vrajantīṃ; skandhāsaktaṃ hastam athodvahantī

15,021.009c rājā gāndhāryāḥ skandhadeśe 'vasajya; pāṇiṃ yayau dhṛtarāṣṭraḥ pratītaḥ

15,021.010a tathā kṛṣṇā draupadī yādavī ca; bālāpatyā cottarā kauravī ca

15,021.010c citrāṅgadā yāś ca kāś cit striyo 'nyāḥ; sārdhaṃ rājñā prasthitās tā vadhūbhiḥ

15,021.011a tāsāṃ nādo rudatīnāṃ tadāsīd; rājan duḥkhāt kurarīṇām ivoccaiḥ

15,021.011c tato niṣpetur brāhmaṇakṣatriyāṇāṃ; viṭśūdrāṇāṃ caiva nāryaḥ samantāt

15,021.012a tanniryāṇe duḥkhitaḥ pauravargo; gajāhvaye 'tīva babhūva rājan

15,021.012c yathā pūrvaṃ gacchatāṃ pāṇḍavānāṃ; dyūte rājan kauravāṇāṃ sabhāyām

15,021.013a yā nāpaśyac candramā naiva sūryo; rāmāḥ kadā cid api tasmin narendre

15,021.013c mahāvanaṃ gacchati kauravendre; śokenārtā rājamārgaṃ prapeduḥ

15,022.001 vaiśaṃpāyana uvāca

15,022.001a tataḥ prāsādaharmyeṣu vasudhāyāṃ ca pārthiva

15,022.001c strīṇāṃ ca puruṣāṇāṃ ca sumahān nisvano 'bhavat

15,022.002a sa rājā rājamārgeṇa nṛnārīsaṃkulena ca

15,022.002c kathaṃ cin niryayau dhīmān vepamānaḥ kṛtāñjaliḥ

15,022.003a sa vardhamānadvāreṇa niryayau gajasāhvayāt

15,022.003c visarjayām āsa ca taṃ janaughaṃ sa muhur muhuḥ

15,022.004a vanaṃ gantuṃ ca viduro rājñā saha kṛtakṣaṇaḥ

15,022.004c saṃjayaś ca mahāmātraḥ sūto gāvalgaṇis tathā

15,022.005a kṛpaṃ nivartayām āsa yuyutsuṃ ca mahāratham

15,022.005c dhṛtarāṣṭro mahīpālaḥ paridāya yudhiṣṭhire

15,022.006a nivṛtte pauravarge tu rājā sāntaḥpuras tadā

15,022.006c dhṛtarāṣṭrābhyanujñāto nivartitum iyeṣa saḥ

15,022.007a so 'bravīn mātaraṃ kuntīm upetya bharatarṣabha

15,022.007c ahaṃ rājānam anviṣye bhavatī vinivartatām

15,022.008a vadhūparivṛtā rājñi nagaraṃ gantum arhasi

15,022.008c rājā yātv eṣa dharmātmā tapase dhṛtaniścayaḥ

15,022.009a ity uktā dharmarājena bāṣpavyākulalocanā

15,022.009c jagādaivaṃ tadā kuntī gāndhārīṃ parigṛhya ha

15,022.010a sahadeve mahārāja mā pramādaṃ kṛthāḥ kva cit

15,022.010c eṣa mām anurakto hi rājaṃs tvāṃ caiva nityadā

15,022.011a karṇaṃ smarethāḥ satataṃ saṃgrāmeṣv apalāyinam

15,022.011c avakīrṇo hi sa mayā vīro duṣprajñayā tadā

15,022.012a āyasaṃ hṛdayaṃ nūnaṃ mandāyā mama putraka

15,022.012c yat sūryajam apaśyantyāḥ śatadhā na vidīryate

15,022.013a evaṃgate tu kiṃ śakyaṃ mayā kartum ariṃdama

15,022.013c mama doṣo 'yam atyarthaṃ khyāpito yan na sūryajaḥ

15,022.013e tannimittaṃ mahābāho dānaṃ dadyās tvam uttamam

15,022.014a sadaiva bhrātṛbhiḥ sārdham agrajasyārimardana

15,022.014c draupadyāś ca priye nityaṃ sthātavyam arikarśana

15,022.015a bhīmasenārjunau caiva nakulaś ca kurūdvaha

15,022.015c samādheyās tvayā vīra tvayy adya kuladhūr gatā

15,022.016a śvaśrūśvaśurayoḥ pādāñ śuśrūṣantī vane tv aham

15,022.016c gāndhārīsahitā vatsye tāpasī malapaṅkinī

15,022.017a evam uktaḥ sa dharmātmā bhrātṛbhiḥ sahito vaśī

15,022.017c viṣādam agamat tīvraṃ na ca kiṃ cid uvāca ha

15,022.018a sa muhūrtam iva dhyātvā dharmaputro yudhiṣṭhiraḥ

15,022.018c uvāca mātaraṃ dīnaś cintāśokaparāyaṇaḥ

15,022.019a kim idaṃ te vyavasitaṃ naivaṃ tvaṃ vaktum arhasi

15,022.019c na tvām abhyanujānāmi prasādaṃ kartum arhasi

15,022.020a vyarocayaḥ purā hy asmān utsāhya priyadarśane

15,022.020c vidurāyā vacobhis tvam asmān na tyaktum arhasi

15,022.021a nihatya pṛthivīpālān rājyaṃ prāptam idaṃ mayā

15,022.021c tava prajñām upaśrutya vāsudevān nararṣabhāt

15,022.022a kva sā buddhir iyaṃ cādya bhavatyā yā śrutā mayā

15,022.022c kṣatradharme sthitiṃ hy uktvā tasyāś calitum icchasi

15,022.023a asmān utsṛjya rājyaṃ ca snuṣāṃ cemāṃ yaśasvinīm

15,022.023c kathaṃ vatsyasi śūnyeṣu vaneṣv amba prasīda me

15,022.024a iti bāṣpakalāṃ vācaṃ kuntī putrasya śṛṇvatī

15,022.024c jagāmaivāśrupūrṇākṣī bhīmas tām idam abravīt

15,022.025a yadā rājyam idaṃ kunti bhoktavyaṃ putranirjitam

15,022.025c prāptavyā rājadharmāś ca tadeyaṃ te kuto matiḥ

15,022.026a kiṃ vayaṃ kāritāḥ pūrvaṃ bhavatyā pṛthivīkṣayam

15,022.026c kasya hetoḥ parityajya vanaṃ gantum abhīpsasi

15,022.027a vanāc cāpi kim ānītā bhavatyā bālakā vayam

15,022.027c duḥkhaśokasamāviṣṭau mādrīputrāv imau tathā

15,022.028a prasīda mātar mā gās tvaṃ vanam adya yaśasvini

15,022.028c śriyaṃ yaudhiṣṭhirīṃ tāvad bhuṅkṣva pārthabalārjitām

15,022.029a iti sā niścitaivātha vanavāsakṛtakṣaṇā

15,022.029c lālapyatāṃ bahuvidhaṃ putrāṇāṃ nākarod vacaḥ

15,022.030a draupadī cānvayāc chvaśrūṃ viṣaṇṇavadanā tadā

15,022.030c vanavāsāya gacchantīṃ rudatī bhadrayā saha

15,022.031a sā putrān rudataḥ sarvān muhur muhur avekṣatī

15,022.031c jagāmaiva mahāprājñā vanāya kṛtaniścayā

15,022.032a anvayuḥ pāṇḍavās tāṃ tu sabhṛtyāntaḥpurās tadā

15,022.032c tataḥ pramṛjya sāśrūṇi putrān vacanam abravīt

15,023.001 kunty uvāca

15,023.001a evam etan mahābāho yathā vadasi pāṇḍava

15,023.001c kṛtam uddharṣaṇaṃ pūrvaṃ mayā vaḥ sīdatāṃ nṛpa

15,023.002a dyūtāpahṛtarājyānāṃ patitānāṃ sukhād api

15,023.002c jñātibhiḥ paribhūtānāṃ kṛtam uddharṣaṇaṃ mayā

15,023.003a kathaṃ pāṇḍor na naśyeta saṃtatiḥ puruṣarṣabhāḥ

15,023.003c yaśaś ca vo na naśyeta iti coddharṣaṇaṃ kṛtam

15,023.004a yūyam indrasamāḥ sarve devatulyaparākramāḥ

15,023.004c mā pareṣāṃ mukhaprekṣāḥ sthety evaṃ tat kṛtaṃ mayā

15,023.005a kathaṃ dharmabhṛtāṃ śreṣṭho rājā tvaṃ vāsavopamaḥ

15,023.005c punar vane na duḥkhī syā iti coddharṣaṇaṃ kṛtam

15,023.006a nāgāyutasamaprāṇaḥ khyātavikramapauruṣaḥ

15,023.006c nāyaṃ bhīmo 'tyayaṃ gacched iti coddharṣaṇaṃ kṛtam

15,023.007a bhīmasenād avarajas tathāyaṃ vāsavopamaḥ

15,023.007c vijayo nāvasīdeta iti coddharṣaṇaṃ kṛtam

15,023.008a nakulaḥ sahadevaś ca tathemau guruvartinau

15,023.008c kṣudhā kathaṃ na sīdetām iti coddharṣaṇaṃ kṛtam

15,023.009a iyaṃ ca bṛhatī śyāmā śrīmaty āyatalocanā

15,023.009c vṛthā sabhātale kliṣṭā mā bhūd iti ca tat kṛtam

15,023.010a prekṣantyā me tadā hīmāṃ vepantīṃ kadalīm iva

15,023.010c strīdharmiṇīm anindyāṅgīṃ tathā dyūtaparājitām

15,023.011a duḥśāsano yadā mauḍhyād dāsīvat paryakarṣata

15,023.011c tadaiva viditaṃ mahyaṃ parābhūtam idaṃ kulam

15,023.012a viṣaṇṇāḥ kuravaś caiva tadā me śvaśurādayaḥ

15,023.012c yadaiṣā nātham icchantī vyalapat kurarī yathā

15,023.013a keśapakṣe parāmṛṣṭā pāpena hatabuddhinā

15,023.013c yadā duḥśāsanenaiṣā tadā muhyāmy ahaṃ nṛpa

15,023.014a yuṣmattejovivṛddhyarthaṃ mayā hy uddharṣaṇaṃ kṛtam

15,023.014c tadānīṃ vidurāvākyair iti tad vitta putrakāḥ

15,023.015a kathaṃ na rājavaṃśo 'yaṃ naśyet prāpya sutān mama

15,023.015c pāṇḍor iti mayā putra tasmād uddharṣaṇaṃ kṛtam

15,023.016a na tasya putraḥ pautrau vā kuta eva sa pārthiva

15,023.016c labhate sukṛtāṃl lokān yasmād vaṃśaḥ praṇaśyati

15,023.017a bhuktaṃ rājyaphalaṃ putrā bhartur me vipulaṃ purā

15,023.017c mahādānāni dattāni pītaḥ somo yathāvidhi

15,023.018a sāhaṃ nātmaphalārthaṃ vai vāsudevam acūcudam

15,023.018c vidurāyāḥ pralāpais taiḥ plāvanārthaṃ tu tat kṛtam

15,023.019a nāhaṃ rājyaphalaṃ putra kāmaye putranirjitam

15,023.019c patilokān ahaṃ puṇyān kāmaye tapasā vibho

15,023.020a śvaśrūśvaśurayoḥ kṛtvā śuśrūṣāṃ vanavāsinoḥ

15,023.020c tapasā śoṣayiṣyāmi yudhiṣṭhira kalevaram

15,023.021a nivartasva kuruśreṣṭha bhīmasenādibhiḥ saha

15,023.021c dharme te dhīyatāṃ buddhir manas te mahad astu ca

15,024.001 vaiśaṃpāyana uvāca

15,024.001a kuntyās tu vacanaṃ śrutvā pāṇḍavā rājasattama

15,024.001c vrīḍitāḥ saṃnyavartanta pāñcālyā sahitānaghāḥ

15,024.002a tataḥ śabdo mahān āsīt sarveṣām eva bhārata

15,024.002c antaḥpurāṇāṃ rudatāṃ dṛṣṭvā kuntīṃ tathāgatām

15,024.003a pradakṣiṇam athāvṛtya rājānaṃ pāṇḍavās tadā

15,024.003c abhivādya nyavartanta pṛthāṃ tām anivartya vai

15,024.004a tato 'bravīn mahārājo dhṛtarāṣṭro 'mbikāsutaḥ

15,024.004c gāndhārīṃ viduraṃ caiva samābhāṣya nigṛhya ca

15,024.005a yudhiṣṭhirasya jananī devī sādhu nivartyatām

15,024.005c yathā yudhiṣṭhiraḥ prāha tat sarvaṃ satyam eva hi

15,024.006a putraiśvaryaṃ mahad idam apāsya ca mahāphalam

15,024.006c kā nu gacched vanaṃ durgaṃ putrān utsṛjya mūḍhavat

15,024.007a rājyasthayā tapas taptaṃ dānaṃ dattaṃ vrataṃ kṛtam

15,024.007c anayā śakyam adyeha śrūyatāṃ ca vaco mama

15,024.008a gāndhāri parituṣṭo 'smi vadhvāḥ śuśrūṣaṇena vai

15,024.008c tasmāt tvam enāṃ dharmajñe samanujñātum arhasi

15,024.009a ity uktā saubaleyī tu rājñā kuntīm uvāca ha

15,024.009c tat sarvaṃ rājavacanaṃ svaṃ ca vākyaṃ viśeṣavat

15,024.010a na ca sā vanavāsāya devīṃ kṛtamatiṃ tadā

15,024.010c śaknoty upāvartayituṃ kuntīṃ dharmaparāṃ satīm

15,024.011a tasyās tu taṃ sthiraṃ jñātvā vyavasāyaṃ kurustriyaḥ

15,024.011c nivṛttāṃś ca kuruśreṣṭhān dṛṣṭvā prarurudus tadā

15,024.012a upāvṛtteṣu pārtheṣu sarveṣv antaḥpureṣu ca

15,024.012c yayau rājā mahāprājño dhṛtarāṣṭro vanaṃ tadā

15,024.013a pāṇḍavā api dīnās te duḥkhaśokaparāyaṇāḥ

15,024.013c yānaiḥ strīsahitāḥ sarve puraṃ praviviśus tadā

15,024.014a tad ahṛṣṭam ivākūjaṃ gatotsavam ivābhavat

15,024.014c nagaraṃ hāstinapuraṃ sastrīvṛddhakumārakam

15,024.015a sarve cāsan nirutsāhāḥ pāṇḍavā jātamanyavaḥ

15,024.015c kuntyā hīnāḥ suduḥkhārtā vatsā iva vinākṛtāḥ

15,024.016a dhṛtarāṣṭras tu tenāhnā gatvā sumahad antaram

15,024.016c tato bhāgīrathītīre nivāsam akarot prabhuḥ

15,024.017a prāduṣkṛtā yathānyāyam agnayo vedapāragaiḥ

15,024.017c vyarājanta dvijaśreṣṭhais tatra tatra tapodhanaiḥ

15,024.017e prāduṣkṛtāgnir abhavat sa ca vṛddho narādhipaḥ

15,024.018a sa rājāgnīn paryupāsya hutvā ca vidhivat tadā

15,024.018c saṃdhyāgataṃ sahasrāṃśum upātiṣṭhata bhārata

15,024.019a viduraḥ saṃjayaś caiva rājñaḥ śayyāṃ kuśais tataḥ

15,024.019c cakratuḥ kuruvīrasya gāndhāryāś cāvidūrataḥ

15,024.020a gāndhāryāḥ saṃnikarṣe tu niṣasāda kuśeṣv atha

15,024.020c yudhiṣṭhirasya jananī kuntī sādhuvrate sthitā

15,024.021a teṣāṃ saṃśravaṇe cāpi niṣedur vidurādayaḥ

15,024.021c yājakāś ca yathoddeśaṃ dvijā ye cānuyāyinaḥ

15,024.022a prādhītadvijamukhyā sā saṃprajvālitapāvakā

15,024.022c babhūva teṣāṃ rajanī brāhmīva prītivardhanī

15,024.023a tato rātryāṃ vyatītāyāṃ kṛtapūrvāhṇikakriyāḥ

15,024.023c hutvāgniṃ vidhivat sarve prayayus te yathākramam

15,024.023e udaṅmukhā nirīkṣanta upavāsaparāyaṇāḥ

15,024.024a sa teṣām atiduḥkho 'bhūn nivāsaḥ prathame 'hani

15,024.024c śocatāṃ śocyamānānāṃ paurajānapadair janaiḥ

15,025.001 vaiśaṃpāyana uvāca

15,025.001a tato bhāgīrathītīre medhye puṇyajanocite

15,025.001c nivāsam akarod rājā vidurasya mate sthitaḥ

15,025.002a tatrainaṃ paryupātiṣṭhan brāhmaṇā rāṣṭravāsinaḥ

15,025.002c kṣatraviṭśūdrasaṃghāś ca bahavo bharatarṣabha

15,025.003a sa taiḥ parivṛto rājā kathābhir abhinandya tān

15,025.003c anujajñe saśiṣyān vai vidhivat pratipūjya ca

15,025.004a sāyāhne sa mahīpālas tato gaṅgām upetya ha

15,025.004c cakāra vidhivac chaucaṃ gāndhārī ca yaśasvinī

15,025.005a tathaivānye pṛthak sarve tīrtheṣv āplutya bhārata

15,025.005c cakruḥ sarvāḥ kriyās tatra puruṣā vidurādayaḥ

15,025.006a kṛtaśaucaṃ tato vṛddhaṃ śvaśuraṃ kuntibhojajā

15,025.006c gāndhārīṃ ca pṛthā rājan gaṅgātīram upānayat

15,025.007a rājñas tu yājakais tatra kṛto vedīparistaraḥ

15,025.007c juhāva tatra vahniṃ sa nṛpatiḥ satyasaṃgaraḥ

15,025.008a tato bhāgīrathītīrāt kurukṣetraṃ jagāma saḥ

15,025.008c sānugo nṛpatir vidvān niyataḥ saṃyatendriyaḥ

15,025.009a tatrāśramapadaṃ dhīmān abhigamya sa pārthivaḥ

15,025.009c āsasādātha rājarṣiḥ śatayūpaṃ manīṣiṇam

15,025.010a sa hi rājā mahān āsīt kekayeṣu paraṃtapaḥ

15,025.010c sa putraṃ manujaiśvarye niveśya vanam āviśat

15,025.011a tenāsau sahito rājā yayau vyāsāśramaṃ tadā

15,025.011c tatrainaṃ vidhivad rājan pratyagṛhṇāt kurūdvaham

15,025.012a sa dīkṣāṃ tatra saṃprāpya rājā kauravanandanaḥ

15,025.012c śatayūpāśrame tasmin nivāsam akarot tadā

15,025.013a tasmai sarvaṃ vidhiṃ rājan rājācakhyau mahāmatiḥ

15,025.013c āraṇyakaṃ mahārāja vyāsasyānumate tadā

15,025.014a evaṃ sa tapasā rājā dhṛtarāṣṭro mahāmanāḥ

15,025.014c yojayām āsa cātmānaṃ tāṃś cāpy anucarāṃs tadā

15,025.015a tathaiva devī gāndhārī valkalājinavāsinī

15,025.015c kuntyā saha mahārāja samānavratacāriṇī

15,025.016a karmaṇā manasā vācā cakṣuṣā cāpi te nṛpa

15,025.016c saṃniyamyendriyagrāmam āsthitāḥ paramaṃ tapaḥ

15,025.017a tvagasthibhūtaḥ pariśuṣkamāṃso; jaṭājinī valkalasaṃvṛtāṅgaḥ

15,025.017c sa pārthivas tatra tapaś cacāra; maharṣivat tīvram apetadoṣaḥ

15,025.018a kṣattā ca dharmārthavid agryabuddhiḥ; sasaṃjayas taṃ nṛpatiṃ sadāram

15,025.018c upācarad ghoratapo jitātmā; tadā kṛśo valkalacīravāsāḥ

15,026.001 vaiśaṃpāyana uvāca

15,026.001a tatas tasmin muniśreṣṭhā rājānaṃ draṣṭum abhyayuḥ

15,026.001c nāradaḥ parvataś caiva devalaś ca mahātapāḥ

15,026.002a dvaipāyanaḥ saśiṣyaś ca siddhāś cānye manīṣiṇaḥ

15,026.002c śatayūpaś ca rājarṣir vṛddhaḥ paramadhārmikaḥ

15,026.003a teṣāṃ kuntī mahārāja pūjāṃ cakre yathāvidhi

15,026.003c te cāpi tutuṣus tasyās tāpasāḥ paricaryayā

15,026.004a tatra dharmyāḥ kathās tāta cakrus te paramarṣayaḥ

15,026.004c ramayanto mahātmānaṃ dhṛtarāṣṭraṃ janādhipam

15,026.005a kathāntare tu kasmiṃś cid devarṣir nāradas tadā

15,026.005c kathām imām akathayat sarvapratyakṣadarśivān

15,026.006a purā prajāpatisamo rājāsīd akutobhayaḥ

15,026.006c sahasracitya ity uktaḥ śatayūpapitāmahaḥ

15,026.007a sa putre rājyam āsajya jyeṣṭhe paramadhārmike

15,026.007c sahasracityo dharmātmā praviveśa vanaṃ nṛpaḥ

15,026.007d*0046_01 vanaṃ viveśa dharmātmā śatacityo mahīpatiḥ

15,026.008a sa gatvā tapasaḥ pāraṃ dīptasya sa narādhipaḥ

15,026.008c puraṃdarasya saṃsthānaṃ pratipede mahāmanāḥ

15,026.009a dṛṣṭapūrvaḥ sa bahuśo rājan saṃpatatā mayā

15,026.009c mahendrasadane rājā tapasā dagdhakilbiṣaḥ

15,026.010a tathā śailālayo rājā bhagadattapitāmahaḥ

15,026.010c tapobalenaiva nṛpo mahendrasadanaṃ gataḥ

15,026.011a tathā pṛṣadhro nāmāsīd rājā vajradharopamaḥ

15,026.011c sa cāpi tapasā lebhe nākapṛṣṭham ito nṛpaḥ

15,026.012a asminn araṇye nṛpate māndhātur api cātmajaḥ

15,026.012c purukutso nṛpaḥ siddhiṃ mahatīṃ samavāptavān

15,026.013a bhāryā samabhavad yasya narmadā saritāṃ varā

15,026.013c so 'sminn araṇye nṛpatis tapas taptvā divaṃ gataḥ

15,026.014a śaśalomā ca nāmāsīd rājā paramadhārmikaḥ

15,026.014c sa cāpy asmin vane taptvā tapo divam avāptavān

15,026.015a dvaipāyanaprasādāc ca tvam apīdaṃ tapovanam

15,026.015c rājann avāpya duṣprāpāṃ siddhim agryāṃ gamiṣyasi

15,026.016a tvaṃ cāpi rājaśārdūla tapaso 'nte śriyā vṛtaḥ

15,026.016c gāndhārīsahito gantā gatiṃ teṣāṃ mahātmanām

15,026.017a pāṇḍuḥ smarati nityaṃ ca balahantuḥ samīpataḥ

15,026.017c tvāṃ sadaiva mahīpāla sa tvāṃ śreyasi yokṣyati

15,026.018a tava śuśrūṣayā caiva gāndhāryāś ca yaśasvinī

15,026.018c bhartuḥ salokatāṃ kuntī gamiṣyati vadhūs tava

15,026.019a yudhiṣṭhirasya jananī sa hi dharmaḥ sanātanaḥ

15,026.019c vayam etat prapaśyāmo nṛpate divyacakṣuṣā

15,026.020a pravekṣyati mahātmānaṃ viduraś ca yudhiṣṭhiram

15,026.020c saṃjayas tvadanudhyānāt pūtaḥ svargam avāpsyati

15,026.021a etac chrutvā kauravendro mahātmā; sahaiva patnyā prītimān pratyagṛhṇāt

15,026.021c vidvān vākyaṃ nāradasya praśasya; cakre pūjāṃ cātulāṃ nāradāya

15,026.022a tathā sarve nāradaṃ viprasaṃghāḥ; saṃpūjayām āsur atīva rājan

15,026.022c rājñaḥ prītyā dhṛtarāṣṭrasya te vai; punaḥ punaḥ samahṛṣṭās tadānīm

15,027.001 vaiśaṃpāyana uvāca

15,027.001a nāradasya tu tad vākyaṃ praśaśaṃsur dvijottamāḥ

15,027.001c śatayūpas tu rājarṣir nāradaṃ vākyam abravīt

15,027.002a aho bhagavatā śraddhā kururājasya vardhitā

15,027.002c sarvasya ca janasyāsya mama caiva mahādyute

15,027.003a asti kā cid vivakṣā tu mama tāṃ gadataḥ śṛṇu

15,027.003c dhṛtarāṣṭraṃ prati nṛpaṃ devarṣe lokapūjita

15,027.004a sarvavṛttāntatattvajño bhavān divyena cakṣuṣā

15,027.004c yuktaḥ paśyasi devarṣe gatīr vai vividhā nṛṇām

15,027.005a uktavān nṛpatīnāṃ tvaṃ mahendrasya salokatām

15,027.005c na tv asya nṛpater lokāḥ kathitās te mahāmune

15,027.006a sthānam asya kṣitipateḥ śrotum icchāmy ahaṃ vibho

15,027.006c tvattaḥ kīdṛk kadā veti tan mamācakṣva pṛcchataḥ

15,027.007a ity ukto nāradas tena vākyaṃ sarvamanonugam

15,027.007c vyājahāra satāṃ madhye divyadarśī mahātapāḥ

15,027.008a yadṛcchayā śakrasado gatvā śakraṃ śacīpatim

15,027.008c dṛṣṭavān asmi rājarṣe tatra pāṇḍuṃ narādhipam

15,027.008d*0047_01 mādryā saha mahātmānam indrārdhāsanasaṃsthitam

15,027.008d*0047_02 yudhiṣṭhirādisatputrakṛtapuṇyopabṛṃhitam

15,027.009a tatreyaṃ dhṛtarāṣṭrasya kathā samabhavan nṛpa

15,027.009c tapaso duścarasyāsya yad ayaṃ tapyate nṛpaḥ

15,027.010a tatrāham idam aśrauṣaṃ śakrasya vadato nṛpa

15,027.010c varṣāṇi trīṇi śiṣṭāni rājño 'sya paramāyuṣaḥ

15,027.011a tataḥ kuberabhavanaṃ gāndhārīsahito nṛpaḥ

15,027.011c vihartā dhṛtarāṣṭro 'yaṃ rājarājābhipūjitaḥ

15,027.012a kāmagena vimānena divyābharaṇabhūṣitaḥ

15,027.012c ṛṣiputro mahābhāgas tapasā dagdhakilbiṣaḥ

15,027.013a saṃcariṣyati lokāṃś ca devagandharvarakṣasām

15,027.013c svacchandeneti dharmātmā yan māṃ tvaṃ paripṛcchasi

15,027.014a devaguhyam idaṃ prītyā mayā vaḥ kathitaṃ mahat

15,027.014c bhavanto hi śrutadhanās tapasā dagdhakilbiṣāḥ

15,027.015a iti te tasya tac chrutvā devarṣer madhuraṃ vacaḥ

15,027.015c sarve sumanasaḥ prītā babhūvuḥ sa ca pārthivaḥ

15,027.016a evaṃ kathābhir anvāsya dhṛtarāṣṭraṃ manīṣiṇaḥ

15,027.016c viprajagmur yathākāmaṃ te siddhagatim āsthitāḥ

15,028.001 vaiśaṃpāyana uvāca

15,028.001a vanaṃ gate kauravendre duḥkhaśokasamāhatāḥ

15,028.001c babhūvuḥ pāṇḍavā rājan mātṛśokena cārditāḥ

15,028.002a tathā paurajanaḥ sarvaḥ śocann āste janādhipam

15,028.002c kurvāṇāś ca kathās tatra brāhmaṇā nṛpatiṃ prati

15,028.002d*0048_01 tatra tatra kathā hy āsan dvijānāṃ kauravān prati

15,028.003a kathaṃ nu rājā vṛddhaḥ sa vane vasati nirjane

15,028.003c gāndhārī ca mahābhāgā sā ca kuntī pṛthā katham

15,028.004a sukhārhaḥ sa hi rājarṣir na sukhaṃ tan mahāvanam

15,028.004c kimavasthaḥ samāsādya prajñācakṣur hatātmajaḥ

15,028.005a suduṣkaraṃ kṛtavatī kuntī putrān apaśyatī

15,028.005c rājyaśriyaṃ parityajya vanavāsam arocayat

15,028.006a viduraḥ kimavasthaś ca bhrātuḥ śuśrūṣur ātmavān

15,028.006c sa ca gāvalgaṇir dhīmān bhartṛpiṇḍānupālakaḥ

15,028.007a ākumāraṃ ca paurās te cintāśokasamāhatāḥ

15,028.007c tatra tatra kathāś cakruḥ samāsādya parasparam

15,028.008a pāṇḍavāś caiva te sarve bhṛśaṃ śokaparāyaṇāḥ

15,028.008c śocanto mātaraṃ vṛddhām ūṣur nāticiraṃ pure

15,028.009a tathaiva pitaraṃ vṛddhaṃ hataputraṃ janeśvaram

15,028.009c gāndhārīṃ ca mahābhāgāṃ viduraṃ ca mahāmatim

15,028.010a naiṣāṃ babhūva saṃprītis tān vicintayatāṃ tadā

15,028.010c na rājye na ca nārīṣu na vedādhyayane tathā

15,028.011a paraṃ nirvedam agamaṃś cintayanto narādhipam

15,028.011c tac ca jñātivadhaṃ ghoraṃ saṃsmarantaḥ punaḥ punaḥ

15,028.012a abhimanyoś ca bālasya vināśaṃ raṇamūrdhani

15,028.012c karṇasya ca mahābāhoḥ saṃgrāmeṣv apalāyinaḥ

15,028.013a tathaiva draupadeyānām anyeṣāṃ suhṛdām api

15,028.013c vadhaṃ saṃsmṛtya te vīrā nātipramanaso 'bhavan

15,028.014a hatapravīrāṃ pṛthivīṃ hataratnāṃ ca bhārata

15,028.014c sadaiva cintayantas te na nidrām upalebhire

15,028.015a draupadī hataputrā ca subhadrā caiva bhāminī

15,028.015c nātiprītiyute devyau tadāstām aprahṛṣṭavat

15,028.016a vairāṭyās tu sutaṃ dṛṣṭvā pitaraṃ te parikṣitam

15,028.016c dhārayanti sma te prāṇāṃs tava pūrvapitāmahāḥ

15,028.016d*0049_01 te śokavegābhihatā vicetaso

15,028.016d*0049_02 dine dine taiḥ puravāsibhiḥ saha

15,028.016d*0049_03 vihāya bhogān pararāṣṭramardanāḥ

15,028.016d*0049_04 pratyaktakāmās tv avatasthur ādṛtāḥ

15,029.001 vaiśaṃpāyana uvāca

15,029.001a evaṃ te puruṣavyāghrāḥ pāṇḍavā mātṛnandanāḥ

15,029.001c smaranto mātaraṃ vīrā babhūvur bhṛśaduḥkhitāḥ

15,029.002a ye rājakāryeṣu purā vyāsaktā nityaśo 'bhavan

15,029.002c te rājakāryāṇi tadā nākārṣuḥ sarvataḥ pure

15,029.003a āviṣṭā iva śokena nābhyanandanta kiṃ cana

15,029.003c saṃbhāṣyamāṇā api te na kiṃ cit pratyapūjayan

15,029.004a te sma vīrā durādharṣā gāmbhīrye sāgaropamāḥ

15,029.004c śokopahatavijñānā naṣṭasaṃjñā ivābhavan

15,029.005a anusmaranto jananīṃ tatas te kurunandanāḥ

15,029.005c kathaṃ nu vṛddhamithunaṃ vahaty adya pṛthā kṛśā

15,029.006a kathaṃ ca sa mahīpālo hataputro nirāśrayaḥ

15,029.006c patnyā saha vasaty eko vane śvāpadasevite

15,029.007a sā ca devī mahābhāgā gāndhārī hatabāndhavā

15,029.007c patim andhaṃ kathaṃ vṛddham anveti vijane vane

15,029.008a evaṃ teṣāṃ kathayatām autsukyam abhavat tadā

15,029.008c gamane cābhavad buddhir dhṛtarāṣṭradidṛkṣayā

15,029.009a sahadevas tu rājānaṃ praṇipatyedam abravīt

15,029.009c aho me bhavato dṛṣṭaṃ hṛdayaṃ gamanaṃ prati

15,029.010a na hi tvā gauraveṇāham aśakaṃ vaktum ātmanā

15,029.010c gamanaṃ prati rājendra tad idaṃ samupasthitam

15,029.011a diṣṭyā drakṣyāmi tāṃ kuntīṃ vartayantīṃ tapasvinīm

15,029.011c jaṭilāṃ tāpasīṃ vṛddhāṃ kuśakāśaparikṣatām

15,029.012a prāsādaharmyasaṃvṛddhām atyantasukhabhāginīm

15,029.012c kadā nu jananīṃ śrāntāṃ drakṣyāmi bhṛśaduḥkhitām

15,029.013a anityāḥ khalu martyānāṃ gatayo bharatarṣabha

15,029.013c kuntī rājasutā yatra vasaty asukhinī vane

15,029.014a sahadevavacaḥ śrutvā draupadī yoṣitāṃ varā

15,029.014c uvāca devī rājānam abhipūjyābhinandya ca

15,029.015a kadā drakṣyāmi tāṃ devīṃ yadi jīvati sā pṛthā

15,029.015c jīvantyā hy adya naḥ prītir bhaviṣyati narādhipa

15,029.016a eṣā te 'stu matir nityaṃ dharme te ramatāṃ manaḥ

15,029.016c yo 'dya tvam asmān rājendra śreyasā yojayiṣyasi

15,029.017a agrapādasthitaṃ cemaṃ viddhi rājan vadhūjanam

15,029.017c kāṅkṣantaṃ darśanaṃ kuntyā gāndhāryāḥ śvaśurasya ca

15,029.018a ity uktaḥ sa nṛpo devyā pāñcālyā bharatarṣabha

15,029.018c senādhyakṣān samānāyya sarvān idam athābravīt

15,029.019a niryātayata me senāṃ prabhūtarathakuñjarām

15,029.019c drakṣyāmi vanasaṃsthaṃ ca dhṛtarāṣṭraṃ mahīpatim

15,029.020a stryadhyakṣāṃś cābravīd rājā yānāni vividhāni me

15,029.020c sajjīkriyantāṃ sarvāṇi śibikāś ca sahasraśaḥ

15,029.021a śakaṭāpaṇaveśāś ca kośaśilpina eva ca

15,029.021c niryāntu kośapālāś ca kurukṣetrāśramaṃ prati

15,029.022a yaś ca paurajanaḥ kaś cid draṣṭum icchati pārthivam

15,029.022c anāvṛtaḥ suvihitaḥ sa ca yātu surakṣitaḥ

15,029.023a sūdāḥ paurogavāś caiva sarvaṃ caiva mahānasam

15,029.023c vividhaṃ bhakṣyabhojyaṃ ca śakaṭair uhyatāṃ mama

15,029.024a prayāṇaṃ ghuṣyatāṃ caiva śvobhūta iti mā ciram

15,029.024c kriyantāṃ pathi cāpy adya veśmāni vividhāni ca

15,029.025a evam ājñāpya rājā sa bhrātṛbhiḥ saha pāṇḍavaḥ

15,029.025c śvobhūte niryayau rājā sastrībālapuraskṛtaḥ

15,029.026a sa bahir divasān evaṃ janaughaṃ paripālayan

15,029.026c nyavasan nṛpatiḥ pañca tato 'gacchad vanaṃ prati

15,030.001 vaiśaṃpāyana uvāca

15,030.001a ājñāpayām āsa tataḥ senāṃ bharatasattamaḥ

15,030.001c arjunapramukhair guptāṃ lokapālopamair naraiḥ

15,030.002a yogo yoga iti prītyā tataḥ śabdo mahān abhūt

15,030.002c krośatāṃ sādināṃ tatra yujyatāṃ yujyatām iti

15,030.003a ke cid yānair narā jagmuḥ ke cid aśvair manojavaiḥ

15,030.003c rathaiś ca nagarākāraiḥ pradīptajvalanopamaiḥ

15,030.004a gajendraiś ca tathaivānye ke cid uṣṭrair narādhipa

15,030.004c padātinas tathaivānye nakharaprāsayodhinaḥ

15,030.005a paurajānapadāś caiva yānair bahuvidhais tathā

15,030.005c anvayuḥ kururājānaṃ dhṛtarāṣṭradidṛkṣayā

15,030.006a sa cāpi rājavacanād ācāryo gautamaḥ kṛpaḥ

15,030.006c senām ādāya senānī prayayāv āśramaṃ prati

15,030.007a tato dvijair vṛtaḥ śrīmān kururājo yudhiṣṭhiraḥ

15,030.007c saṃstūyamāno bahubhiḥ sūtamāgadhabandibhiḥ

15,030.008a pāṇḍureṇātapatreṇa dhriyamāṇena mūrdhani

15,030.008c rathānīkena mahatā niryayau kurunandanaḥ

15,030.009a gajaiś cācalasaṃkāśair bhīmakarmā vṛkodaraḥ

15,030.009c sajjayantrāyudhopetaiḥ prayayau mārutātmajaḥ

15,030.010a mādrīputrāv api tathā hayārohaiḥ susaṃvṛtau

15,030.010c jagmatuḥ prītijananau saṃnaddhakavacadhvajau

15,030.011a arjunaś ca mahātejā rathenādityavarcasā

15,030.011c vaśī śvetair hayair divyair yuktenānvagaman nṛpam

15,030.012a draupadīpramukhāś cāpi strīsaṃghāḥ śibikāgatāḥ

15,030.012c stryadhyakṣayuktāḥ prayayur visṛjanto 'mitaṃ vasu

15,030.013a samṛddhanaranāgāśvaṃ veṇuvīṇānināditam

15,030.013c śuśubhe pāṇḍavaṃ sainyaṃ tat tadā bharatarṣabha

15,030.014a nadītīreṣu ramyeṣu saratsu ca viśāṃ pate

15,030.014c vāsān kṛtvā krameṇātha jagmus te kurupuṃgavāḥ

15,030.015a yuyutsuś ca mahātejā dhaumyaś caiva purohitaḥ

15,030.015c yudhiṣṭhirasya vacanāt puraguptiṃ pracakratuḥ

15,030.016a tato yudhiṣṭhiro rājā kurukṣetram avātarat

15,030.016c krameṇottīrya yamunāṃ nadīṃ paramapāvanīm

15,030.017a sa dadarśāśramaṃ dūrād rājarṣes tasya dhīmataḥ

15,030.017c śatayūpasya kauravya dhṛtarāṣṭrasya caiva ha

15,030.018a tataḥ pramuditaḥ sarvo janas tad vanam añjasā

15,030.018c viveśa sumahānādair āpūrya bharatarṣabha

15,031.001 vaiśaṃpāyana uvāca

15,031.001a tatas te pāṇḍavā dūrād avatīrya padātayaḥ

15,031.001c abhijagmur narapater āśramaṃ vinayānatāḥ

15,031.002a sa ca paurajanaḥ sarvo ye ca rāṣṭranivāsinaḥ

15,031.002c striyaś ca kurumukhyānāṃ padbhir evānvayus tadā

15,031.003a āśramaṃ te tato jagmur dhṛtarāṣṭrasya pāṇḍavāḥ

15,031.003c śūnyaṃ mṛgagaṇākīrṇaṃ kadalīvanaśobhitam

15,031.004a tatas tatra samājagmus tāpasā vividhavratāḥ

15,031.004c pāṇḍavān āgatān draṣṭuṃ kautūhalasamanvitāḥ

15,031.005a tān apṛcchat tato rājā kvāsau kauravavaṃśabhṛt

15,031.005c pitā jyeṣṭho gato 'smākam iti bāṣpapariplutaḥ

15,031.006a tam ūcus te tato vākyaṃ yamunām avagāhitum

15,031.006c puṣpāṇām udakumbhasya cārthe gata iti prabho

15,031.007a tair ākhyātena mārgeṇa tatas te prayayus tadā

15,031.007c dadṛśuś cāvidūre tān sarvān atha padātayaḥ

15,031.008a tatas te satvarā jagmuḥ pitur darśanakāṅkṣiṇaḥ

15,031.008c sahadevas tu vegena prādhāvad yena sā pṛthā

15,031.009a sasvanaṃ prarudan dhīmān mātuḥ pādāv upaspṛśan

15,031.009c sā ca bāṣpāvilamukhī pradadarśa priyaṃ sutam

15,031.010a bāhubhyāṃ saṃpariṣvajya samunnāmya ca putrakam

15,031.010c gāndhāryāḥ kathayām āsa sahadevam upasthitam

15,031.011a anantaraṃ ca rājānaṃ bhīmasenam athārjunam

15,031.011c nakulaṃ ca pṛthā dṛṣṭvā tvaramāṇopacakrame

15,031.012a sā hy agre 'gacchata tayor daṃpatyor hataputrayoḥ

15,031.012c karṣantī tau tatas te tāṃ dṛṣṭvā saṃnyapatan bhuvi

15,031.012d*0050_01 tayos tu pādayo rājan nyapatan hataputrayoḥ

15,031.013a tān rājā svarayogena sparśena ca mahāmanāḥ

15,031.013c pratyabhijñāya medhāvī samāśvāsayata prabhuḥ

15,031.014a tatas te bāṣpam utsṛjya gāndhārīsahitaṃ nṛpam

15,031.014c upatasthur mahātmāno mātaraṃ ca yathāvidhi

15,031.015a sarveṣāṃ toyakalaśāñ jagṛhus te svayaṃ tadā

15,031.015c pāṇḍavā labdhasaṃjñās te mātrā cāśvāsitāḥ punaḥ

15,031.016a tato nāryo nṛsiṃhānāṃ sa ca yodhajanas tadā

15,031.016c paurajānapadāś caiva dadṛśus taṃ narādhipam

15,031.017a nivedayām āsa tadā janaṃ taṃ nāmagotrataḥ

15,031.017c yudhiṣṭhiro narapatiḥ sa cainān pratyapūjayat

15,031.018a sa taiḥ parivṛto mene harṣabāṣpāvilekṣaṇaḥ

15,031.018c rājātmānaṃ gṛhagataṃ pureva gajasāhvaye

15,031.019a abhivādito vadhūbhiś ca kṛṣṇādyābhiḥ sa pārthivaḥ

15,031.019c gāndhāryā sahito dhīmān kuntyā ca pratyanandata

15,031.020a tataś cāśramam āgacchat siddhacāraṇasevitam

15,031.020c didṛkṣubhiḥ samākīrṇaṃ nabhas tārāgaṇair iva

15,032.001 vaiśaṃpāyana uvāca

15,032.001a sa taiḥ saha naravyāghrair bhrātṛbhir bharatarṣabha

15,032.001c rājā rucirapadmākṣair āsāṃ cakre tadāśrame

15,032.002a tāpasaiś ca mahābhāgair nānādeśasamāgataiḥ

15,032.002c draṣṭuṃ kurupateḥ putrān pāṇḍavān pṛthuvakṣasaḥ

15,032.003a te 'bruvañ jñātum icchāmaḥ katamo 'tra yudhiṣṭhiraḥ

15,032.003c bhīmārjunayamāś caiva draupadī ca yaśasvinī

15,032.004a tān ācakhyau tadā sūtaḥ sarvān nāmābhināmataḥ

15,032.004c saṃjayo draupadīṃ caiva sarvāś cānyāḥ kurustriyaḥ

15,032.005a ya eṣa jāmbūnadaśuddhagaura;tanur mahāsiṃha iva pravṛddhaḥ

15,032.005c pracaṇḍaghoṇaḥ pṛthudīrghanetras; tāmrāyatāsyaḥ kururāja eṣaḥ

15,032.006a ayaṃ punar mattagajendragāmī; prataptacāmīkaraśuddhagauraḥ

15,032.006c pṛthvāyatāṃsaḥ pṛthudīrghabāhur; vṛkodaraḥ paśyata paśyatainam

15,032.007a yas tv eṣa pārśve 'sya mahādhanuṣmāñ; śyāmo yuvā vāraṇayūthapābhaḥ

15,032.007c siṃhonnatāṃso gajakhelagāmī; padmāyatākṣo 'rjuna eṣa vīraḥ

15,032.008a kuntīsamīpe puruṣottamau tu; yamāv imau viṣṇumahendrakalpau

15,032.008c manuṣyaloke sakale samo 'sti; yayor na rūpe na bale na śīle

15,032.009a iyaṃ punaḥ padmadalāyatākṣī; madhyaṃ vayaḥ kiṃ cid iva spṛśantī

15,032.009c nīlotpalābhā puradevateva; kṛṣṇā sthitā mūrtimatīva lakṣmīḥ

15,032.010a asyās tu pārśve kanakottamābhā; yaiṣā prabhā mūrtimatīva gaurī

15,032.010c madhye sthitaiṣā bhaginī dvijāgryā; cakrāyudhasyāpratimasya tasya

15,032.010d*0051_01 iyaṃ ca jāmbūnadaśuddhagaurī

15,032.010d*0051_02 pārthasya bhāryā bhujagendrakanyā

15,032.010d*0051_03 citrāṅgadā caiva narendrakanyā

15,032.010d*0051_04 yaiṣā savarṇāgryamadhūkapuṣpaiḥ

15,032.011a iyaṃ svasā rājacamūpates tu; pravṛddhanīlotpaladāmavarṇā

15,032.011c paspardha kṛṣṇena nṛpaḥ sadā yo; vṛkodarasyaiṣa parigraho 'gryaḥ

15,032.012a iyaṃ ca rājño magadhādhipasya; sutā jarāsaṃdha iti śrutasya

15,032.012c yavīyaso mādravatīsutasya; bhāryā matā campakadāmagaurī

15,032.013a indīvaraśyāmatanuḥ sthitā tu; yaiṣāparāsannamahītale ca

15,032.013c bhāryā matā mādravatīsutasya; jyeṣṭhasya seyaṃ kamalāyatākṣī

15,032.014a iyaṃ tu niṣṭaptasuvarṇagaurī; rājño virāṭasya sutā saputrā

15,032.014c bhāryābhimanyor nihato raṇe yo; droṇādibhis tair viratho rathasthaiḥ

15,032.015a etās tu sīmantaśiroruhā yāḥ; śuklottarīyā nararājapatnyaḥ

15,032.015c rājño 'sya vṛddhasya paraṃśatākhyāḥ; snuṣā vivīrā hataputranāthāḥ

15,032.016a etā yathāmukhyam udāhṛtā vo; brāhmaṇyabhāvād ṛjubuddhisattvāḥ

15,032.016c sarvā bhavadbhiḥ paripṛcchyamānā; narendrapatnyaḥ suviśuddhasattvāḥ

15,032.017a evaṃ sa rājā kuruvṛddhavaryaḥ; samāgatas tair naradevaputraiḥ

15,032.017c papraccha sarvān kuśalaṃ tadānīṃ; gateṣu sarveṣv atha tāpaseṣu

15,032.018a yodheṣu cāpy āśramamaṇḍalaṃ taṃ; muktvā niviṣṭeṣu vimucya patram

15,032.018c strīvṛddhabāle ca susaṃniviṣṭe; yathārhataḥ kuśalaṃ paryapṛcchat

15,033.001 dhṛtarāṣṭra uvāca

15,033.001a yudhiṣṭhira mahābāho kaccit tāta kuśaly asi

15,033.001c sahito bhrātṛbhiḥ sarvaiḥ paurajānapadais tathā

15,033.002a ye ca tvām upajīvanti kaccit te 'pi nirāmayāḥ

15,033.002c sacivā bhṛtyavargāś ca guravaś caiva te vibho

15,033.002d*0052_01 kaccit te 'pi nirātaṅkā vasanti viṣaye tava

15,033.003a kaccid vartasi paurāṇīṃ vṛttiṃ rājarṣisevitām

15,033.003c kaccid dāyān anucchidya kośas te 'bhiprapūryate

15,033.004a arimadhyasthamitreṣu vartase cānurūpataḥ

15,033.004c brāhmaṇān agrahārair vā yathāvad anupaśyasi

15,033.005a kaccit te parituṣyanti śīlena bharatarṣabha

15,033.005c śatravo guravaḥ paurā bhṛtyā vā svajano 'pi vā

15,033.006a kaccid yajasi rājendra śraddhāvān pitṛdevatāḥ

15,033.006c atithīṃś cānnapānena kaccid arcasi bhārata

15,033.007a kaccic ca viṣaye viprāḥ svakarmaniratās tava

15,033.007c kṣatriyā vaiśyavargā vā śūdrā vāpi kuṭumbinaḥ

15,033.007d*0053_01 sarve te āśramā varṇā dharmasthā ye ca vittamāḥ

15,033.008a kaccit strībālavṛddhaṃ te na śocati na yācate

15,033.008c jāmayaḥ pūjitāḥ kaccit tava gehe nararṣabha

15,033.009a kaccid rājarṣivaṃśo 'yaṃ tvām āsādya mahīpatim

15,033.009c yathocitaṃ mahārāja yaśasā nāvasīdati

15,033.010 vaiśaṃpāyana uvāca

15,033.010a ity evaṃvādinaṃ taṃ sa nyāyavit pratyabhāṣata

15,033.010c kuśalapraśnasaṃyuktaṃ kuśalo vākyakarmaṇi

15,033.011a kaccit te vardhate rājaṃs tapo mandaśramasya te

15,033.011c api me jananī ceyaṃ śuśrūṣur vigataklamā

15,033.011e apy asyāḥ saphalo rājan vanavāso bhaviṣyati

15,033.012a iyaṃ ca mātā jyeṣṭhā me vītavātādhvakarśitā

15,033.012c ghoreṇa tapasā yuktā devī kaccin na śocati

15,033.013a hatān putrān mahāvīryān kṣatradharmaparāyaṇān

15,033.013c nāpadhyāyati vā kaccid asmān pāpakṛtaḥ sadā

15,033.014a kva cāsau viduro rājan nainaṃ paśyāmahe vayam

15,033.014c saṃjayaḥ kuśalī cāyaṃ kaccin nu tapasi sthitaḥ

15,033.015a ity uktaḥ pratyuvācedaṃ dhṛtarāṣṭro janādhipam

15,033.015c kuśalī viduraḥ putra tapo ghoraṃ samāsthitaḥ

15,033.016a vāyubhakṣo nirāhāraḥ kṛśo dhamanisaṃtataḥ

15,033.016c kadā cid dṛśyate vipraiḥ śūnye 'smin kānane kva cit

15,033.017a ity evaṃ vadatas tasya jaṭī vīṭāmukhaḥ kṛśaḥ

15,033.017a*0054_01 **** **** dhṛtarāṣṭrasya dhīmataḥ

15,033.017a*0054_02 jagāma sa vanaṃ rājā dharmarājo yudhiṣṭhiraḥ

15,033.017a*0054_03 dṛśyate viduras tatra

15,033.017c digvāsā maladigdhāṅgo vanareṇusamukṣitaḥ

15,033.018a dūrād ālakṣitaḥ kṣattā tatrākhyāto mahīpateḥ

15,033.018b*0055_01 viduras tv eṣa dharmātmā janaṃ dṛṣṭvā nivartate

15,033.018b*0056_01 tūṣṇīṃ gacchantam ekāgre viduraṃ samudaikṣata

15,033.018c nivartamānaḥ sahasā janaṃ dṛṣṭvāśramaṃ prati

15,033.019a tam anvadhāvan nṛpatir eka eva yudhiṣṭhiraḥ

15,033.019c praviśantaṃ vanaṃ ghoraṃ lakṣyālakṣyaṃ kva cit kva cit

15,033.020a bho bho vidura rājāhaṃ dayitas te yudhiṣṭhiraḥ

15,033.020c iti bruvan narapatis taṃ yatnād abhyadhāvata

15,033.021a tato vivikta ekānte tasthau buddhimatāṃ varaḥ

15,033.021c viduro vṛkṣam āśritya kaṃ cit tatra vanāntare

15,033.022a taṃ rājā kṣīṇabhūyiṣṭham ākṛtīmātrasūcitam

15,033.022c abhijajñe mahābuddhiṃ mahābuddhir yudhiṣṭhiraḥ

15,033.023a yudhiṣṭhiro 'ham asmīti vākyam uktvāgrataḥ sthitaḥ

15,033.023c vidurasyāśrave rājā sa ca pratyāha saṃjñayā

15,033.024a tataḥ so 'nimiṣo bhūtvā rājānaṃ samudaikṣata

15,033.024c saṃyojya viduras tasmin dṛṣṭiṃ dṛṣṭyā samāhitaḥ

15,033.025a viveśa viduro dhīmān gātrair gātrāṇi caiva ha

15,033.025c prāṇān prāṇeṣu ca dadhad indriyāṇīndriyeṣu ca

15,033.026a sa yogabalam āsthāya viveśa nṛpates tanum

15,033.026c viduro dharmarājasya tejasā prajvalann iva

15,033.027a vidurasya śarīraṃ tat tathaiva stabdhalocanam

15,033.027c vṛkṣāśritaṃ tadā rājā dadarśa gatacetanam

15,033.028a balavantaṃ tathātmānaṃ mene bahuguṇaṃ tadā

15,033.028c dharmarājo mahātejās tac ca sasmāra pāṇḍavaḥ

15,033.029a paurāṇam ātmanaḥ sarvaṃ vidyāvān sa viśāṃ pate

15,033.029c yogadharmaṃ mahātejā vyāsena kathitaṃ yathā

15,033.030a dharmarājas tu tatrainaṃ saṃcaskārayiṣus tadā

15,033.030c dagdhukāmo 'bhavad vidvān atha vai vāg abhāṣata

15,033.031a bho bho rājan na dagdhavyam etad vidurasaṃjñakam

15,033.031c kalevaram ihaitat te dharma eṣa sanātanaḥ

15,033.031d*0057_01 na dagdhavyo na dagdhavya eṣa rājan mahātapāḥ

15,033.031d*0057_02 jñānadagdhasya dehasya punardāho na vidyate

15,033.032a lokāḥ saṃtānakā nāma bhaviṣyanty asya pārthiva

15,033.032c yatidharmam avāpto 'sau naiva śocyaḥ paraṃtapa

15,033.033a ity ukto dharmarājaḥ sa vinivṛtya tataḥ punaḥ

15,033.033c rājño vaicitravīryasya tat sarvaṃ pratyavedayat

15,033.034a tataḥ sa rājā dyutimān sa ca sarvo janas tadā

15,033.034c bhīmasenādayaś caiva paraṃ vismayam āgatāḥ

15,033.035a tac chrutvā prītimān rājā bhūtvā dharmajam abravīt

15,033.035b*0058_01 atha rājābravīd vṛddhaḥ kururājo yudhiṣṭhiram

15,033.035c āpo mūlaṃ phalaṃ caiva mamedaṃ pratigṛhyatām

15,033.036a yadanno hi naro rājaṃs tadanno 'syātithiḥ smṛtaḥ

15,033.036c ity uktaḥ sa tathety eva prāha dharmātmajo nṛpam

15,033.036e phalaṃ mūlaṃ ca bubhuje rājñā dattaṃ sahānujaḥ

15,033.037a tatas te vṛkṣamūleṣu kṛtavāsaparigrahāḥ

15,033.037c tāṃ rātriṃ nyavasan sarve phalamūlajalāśanāḥ

15,034.001 vaiśaṃpāyana uvāca

15,034.001a evaṃ sā rajanī teṣām āśrame puṇyakarmaṇām

15,034.001c śivā nakṣatrasaṃpannā sā vyatīyāya bhārata

15,034.002a tatra tatra kathāś cāsaṃs teṣāṃ dharmārthalakṣaṇāḥ

15,034.002c vicitrapadasaṃcārā nānāśrutibhir anvitāḥ

15,034.003a pāṇḍavās tv abhito mātur dharaṇyāṃ suṣupus tadā

15,034.003c utsṛjya sumahārhāṇi śayanāni narādhipa

15,034.004a yadāhāro 'bhavad rājā dhṛtarāṣṭro mahāmanāḥ

15,034.004c tadāhārā nṛvīrās te nyavasaṃs tāṃ niśāṃ tadā

15,034.005a vyatītāyāṃ tu śarvaryāṃ kṛtapūrvāhṇikakriyaḥ

15,034.005c bhrātṛbhiḥ saha kaunteyo dadarśāśramamaṇḍalam

15,034.006a sāntaḥpuraparīvāraḥ sabhṛtyaḥ sapurohitaḥ

15,034.006c yathāsukhaṃ yathoddeśaṃ dhṛtarāṣṭrābhyanujñayā

15,034.007a dadarśa tatra vedīś ca saṃprajvalitapāvakāḥ

15,034.007c kṛtābhiṣekair munibhir hutāgnibhir upasthitāḥ

15,034.008a vāneyapuṣpanikarair ājyadhūmodgamair api

15,034.008c brāhmeṇa vapuṣā yuktā yuktā munigaṇaiś ca tāḥ

15,034.009a mṛgayūthair anudvignais tatra tatra samāśritaiḥ

15,034.009c aśaṅkitaiḥ pakṣigaṇaiḥ pragītair iva ca prabho

15,034.010a kekābhir nīlakaṇṭhānāṃ dātyūhānāṃ ca kūjitaiḥ

15,034.010c kokilānāṃ ca kuharaiḥ śubhaiḥ śrutimanoharaiḥ

15,034.011a prādhītadvijaghoṣaiś ca kva cit kva cid alaṃkṛtam

15,034.011c phalamūlasamudvāhair mahadbhiś copaśobhitam

15,034.012a tataḥ sa rājā pradadau tāpasārtham upāhṛtān

15,034.012c kalaśān kāñcanān rājaṃs tathaivaudumbarān api

15,034.013a ajināni praveṇīś ca sruksruvaṃ ca mahīpatiḥ

15,034.013c kamaṇḍalūṃs tathā sthālīḥ piṭharāṇi ca bhārata

15,034.014a bhājanāni ca lauhāni pātrīś ca vividhā nṛpa

15,034.014c yad yad icchati yāvac ca yad anyad api kāṅkṣitam

15,034.014d*0059_01 tat sarvaṃ pradadau rājā kuntīputro yudhiṣṭhiraḥ

15,034.015a evaṃ sa rājā dharmātmā parītyāśramamaṇḍalam

15,034.015c vasu viśrāṇya tat sarvaṃ punar āyān mahīpatiḥ

15,034.016a kṛtāhnikaṃ ca rājānaṃ dhṛtarāṣṭraṃ manīṣiṇam

15,034.016c dadarśāsīnam avyagraṃ gāndhārīsahitaṃ tadā

15,034.017a mātaraṃ cāvidūrasthāṃ śiṣyavat praṇatāṃ sthitām

15,034.017c kuntīṃ dadarśa dharmātmā satataṃ dharmacāriṇīm

15,034.018a sa tam abhyarcya rājānaṃ nāma saṃśrāvya cātmanaḥ

15,034.018c niṣīdety abhyanujñāto bṛsyām upaviveśa ha

15,034.019a bhīmasenādayaś caiva pāṇḍavāḥ kauravarṣabham

15,034.019c abhivādyopasaṃgṛhya niṣeduḥ pārthivājñayā

15,034.020a sa taiḥ parivṛto rājā śuśubhe 'tīva kauravaḥ

15,034.020c bibhrad brāhmīṃ śriyaṃ dīptāṃ devair iva bṛhaspatiḥ

15,034.021a tathā teṣūpaviṣṭeṣu samājagmur maharṣayaḥ

15,034.021c śatayūpaprabhṛtayaḥ kurukṣetranivāsinaḥ

15,034.022a vyāsaś ca bhagavān vipro devarṣigaṇapūjitaḥ

15,034.022c vṛtaḥ śiṣyair mahātejā darśayām āsa taṃ nṛpam

15,034.023a tataḥ sa rājā kauravyaḥ kuntīputraś ca vīryavān

15,034.023c bhīmasenādayaś caiva samutthāyābhyapūjayan

15,034.024a samāgatas tato vyāsaḥ śatayūpādibhir vṛtaḥ

15,034.024c dhṛtarāṣṭraṃ mahīpālam āsyatām ity abhāṣata

15,034.025a navaṃ tu viṣṭaraṃ kauśyaṃ kṛṣṇājinakuśottaram

15,034.025c pratipede tadā vyāsas tadartham upakalpitam

15,034.026a te ca sarve dvijaśreṣṭhā viṣṭareṣu samantataḥ

15,034.026c dvaipāyanābhyanujñātā niṣedur vipulaujasaḥ

15,035.001 vaiśaṃpāyana uvāca

15,035.001a tathā samupaviṣṭeṣu pāṇḍaveṣu mahātmasu

15,035.001c vyāsaḥ satyavatīputraḥ provācāmantrya pārthivam

15,035.002a dhṛtarāṣṭra mahābāho kaccit te vardhate tapaḥ

15,035.002c kaccin manas te prīṇāti vanavāse narādhipa

15,035.003a kaccid dhṛdi na te śoko rājan putravināśajaḥ

15,035.003c kaccij jñānāni sarvāṇi prasannāni tavānagha

15,035.004a kaccid buddhiṃ dṛḍhāṃ kṛtvā carasy āraṇyakaṃ vidhim

15,035.004c kaccid vadhūś ca gāndhārī na śokenābhibhūyate

15,035.005a mahāprajñā buddhimatī devī dharmārthadarśinī

15,035.005c āgamāpāyatattvajñā kaccid eṣā na śocati

15,035.006a kaccit kuntī ca rājaṃs tvāṃ śuśrūṣur anahaṃkṛtā

15,035.006c yā parityajya rājyaṃ svaṃ guruśuśrūṣaṇe ratā

15,035.007a kaccid dharmasuto rājā tvayā prītyābhinanditaḥ

15,035.007c bhīmārjunayamāś caiva kaccid ete 'pi sāntvitāḥ

15,035.008a kaccin nandasi dṛṣṭvaitān kaccit te nirmalaṃ manaḥ

15,035.008c kaccid viśuddhabhāvo 'si jātajñāno narādhipa

15,035.009a etad dhi tritayaṃ śreṣṭhaṃ sarvabhūteṣu bhārata

15,035.009c nirvairatā mahārāja satyam adroha eva ca

15,035.010a kaccit te nānutāpo 'sti vanavāsena bhārata

15,035.010c svadate vanyam annaṃ vā munivāsāṃsi vā vibho

15,035.011a viditaṃ cāpi me rājan vidurasya mahātmanaḥ

15,035.011c gamanaṃ vidhinā yena dharmasya sumahātmanaḥ

15,035.012a māṇḍavyaśāpād dhi sa vai dharmo viduratāṃ gataḥ

15,035.012c mahābuddhir mahāyogī mahātmā sumahāmanāḥ

15,035.013a bṛhaspatir vā deveṣu śukro vāpy asureṣu yaḥ

15,035.013c na tathā buddhisaṃpanno yathā sa puruṣarṣabhaḥ

15,035.014a tapobalavyayaṃ kṛtvā sumahac cirasaṃbhṛtam

15,035.014c māṇḍavyenarṣiṇā dharmo hy abhibhūtaḥ sanātanaḥ

15,035.015a niyogād brahmaṇaḥ pūrvaṃ mayā svena balena ca

15,035.015c vaicitravīryake kṣetre jātaḥ sa sumahāmatiḥ

15,035.016a bhrātā tava mahārāja devadevaḥ sanātanaḥ

15,035.016c dhāraṇāc chreyaso dhyānād yaṃ dharmaṃ kavayo viduḥ

15,035.017a satyena saṃvardhayati damena niyamena ca

15,035.017c ahiṃsayā ca dānena tapasā ca sanātanaḥ

15,035.018a yena yogabalāj jātaḥ kururājo yudhiṣṭhiraḥ

15,035.018c dharma ity eṣa nṛpate prājñenāmitabuddhinā

15,035.018d*0060_01 pratyakṣaṃ pūjito yena cittasthaś cinmayo hariḥ

15,035.018d*0060_02 śuddhāśayasya bhaktyā ca saṃbhramārādhitaḥ purā

15,035.019a yathā hy agnir yathā vāyur yathāpaḥ pṛthivī yathā

15,035.019c yathākāśaṃ tathā dharma iha cāmutra ca sthitaḥ

15,035.020a sarvagaś caiva kauravya sarvaṃ vyāpya carācaram

15,035.020c dṛśyate devadevaḥ sa siddhair nirdagdhakilbiṣaiḥ

15,035.021a yo hi dharmaḥ sa viduro viduro yaḥ sa pāṇḍavaḥ

15,035.021c sa eṣa rājan vaśyas te pāṇḍavaḥ preṣyavat sthitaḥ

15,035.022a praviṣṭaḥ sa svam ātmānaṃ bhrātā te buddhisattamaḥ

15,035.022c diṣṭyā mahātmā kaunteyaṃ mahāyogabalānvitaḥ

15,035.023a tvāṃ cāpi śreyasā yokṣye nacirād bharatarṣabha

15,035.023c saṃśayacchedanārthaṃ hi prāptaṃ māṃ viddhi putraka

15,035.024a na kṛtaṃ yat purā kaiś cit karma loke maharṣibhiḥ

15,035.024c āścaryabhūtaṃ tapasaḥ phalaṃ saṃdarśayāmi vaḥ

15,035.025a kim icchasi mahīpāla mattaḥ prāptum amānuṣam

15,035.025c draṣṭuṃ spraṣṭum atha śrotuṃ vada kartāsmi tat tathā

15,036.001 janamejaya uvāca

15,036.001a vanavāsaṃ gate vipra dhṛtarāṣṭre mahīpatau

15,036.001c sabhārye nṛpaśārdūle vadhvā kuntyā samanvite

15,036.002a vidure cāpi saṃsiddhe dharmarājaṃ vyapāśrite

15,036.002c vasatsu pāṇḍuputreṣu sarveṣv āśramamaṇḍale

15,036.003a yat tad āścaryam iti vai kariṣyāmīty uvāca ha

15,036.003c vyāsaḥ paramatejasvī maharṣis tad vadasva me

15,036.004a vanavāse ca kauravyaḥ kiyantaṃ kālam acyutaḥ

15,036.004c yudhiṣṭhiro narapatir nyavasat sajano dvija

15,036.005a kimāhārāś ca te tatra sasainyā nyavasan prabho

15,036.005c sāntaḥpurā mahātmāna iti tad brūhi me 'nagha

15,036.006 vaiśaṃpāyana uvāca

15,036.006*0061_01 vanavāsagataṃ rājan dhṛtarāṣṭraṃ mahīpatim

15,036.006*0061_02 yudhiṣṭhiro 'bhyayād draṣṭuṃ sasainyo bhrātṛbhiḥ saha

15,036.006*0061_03 prathame divase caiṣām āpo mūlaṃ phalaṃ tathā

15,036.006*0061_04 bhojanaṃ bhūmiśayyā ca tatrāsīd bharatarṣabha

15,036.006a te 'nujñātās tadā rājan kururājena pāṇḍavāḥ

15,036.006c vividhāny annapānāni viśrāmyānubhavanti te

15,036.007a māsam ekaṃ vijahrus te sasainyāntaḥpurā vane

15,036.007c atha tatrāgamad vyāso yathoktaṃ te mayānagha

15,036.008a tathā tu teṣāṃ sarveṣāṃ kathābhir nṛpasaṃnidhau

15,036.008c vyāsam anvāsatāṃ rājann ājagmur munayo 'pare

15,036.009a nāradaḥ parvataś caiva devalaś ca mahātapāḥ

15,036.009c viśvāvasus tumburuś ca citrasenaś ca bhārata

15,036.010a teṣām api yathānyāyaṃ pūjāṃ cakre mahāmanāḥ

15,036.010c dhṛtarāṣṭrābhyanujñātaḥ kururājo yudhiṣṭhiraḥ

15,036.011a niṣedus te tataḥ sarve pūjāṃ prāpya yudhiṣṭhirāt

15,036.011c āsaneṣv atha puṇyeṣu barhiṣkeṣu vareṣu ca

15,036.012a teṣu tatropaviṣṭeṣu sa tu rājā mahāmatiḥ

15,036.012c pāṇḍuputraiḥ parivṛto niṣasāda kurūdvahaḥ

15,036.013a gāndhārī caiva kuntī ca draupadī sātvatī tathā

15,036.013c striyaś cānyās tathānyābhiḥ sahopaviviśus tataḥ

15,036.014a teṣāṃ tatra kathā divyā dharmiṣṭhāś cābhavan nṛpa

15,036.014c ṛṣīṇāṃ ca purāṇānāṃ devāsuravimiśritāḥ

15,036.015a tataḥ kathānte vyāsas taṃ prajñācakṣuṣam īśvaram

15,036.015c provāca vadatāṃ śreṣṭhaḥ punar eva sa tad vacaḥ

15,036.015e prīyamāṇo mahātejāḥ sarvavedavidāṃ varaḥ

15,036.016a viditaṃ mama rājendra yat te hṛdi vivakṣitam

15,036.016c dahyamānasya śokena tava putrakṛtena vai

15,036.017a gāndhāryāś caiva yad duḥkhaṃ hṛdi tiṣṭhati pārthiva

15,036.017c kuntyāś ca yan mahārāja draupadyāś ca hṛdi sthitam

15,036.018a yac ca dhārayate tīvraṃ duḥkhaṃ putravināśajam

15,036.018c subhadrā kṛṣṇabhaginī tac cāpi viditaṃ mama

15,036.019a śrutvā samāgamam imaṃ sarveṣāṃ vas tato nṛpa

15,036.019c saṃśayacchedanāyāhaṃ prāptaḥ kauravanandana

15,036.019d*0062_01 prāpto 'smi kuruśārdūla saṃśayacchedanāya vaḥ

15,036.020a ime ca devagandharvāḥ sarve caiva maharṣayaḥ

15,036.020c paśyantu tapaso vīryam adya me cirasaṃbhṛtam

15,036.021a tad ucyatāṃ mahābāho kaṃ kāmaṃ pradiśāmi te

15,036.021c pravaṇo 'smi varaṃ dātuṃ paśya me tapaso balam

15,036.022a evam uktaḥ sa rājendro vyāsenāmitabuddhinā

15,036.022c muhūrtam iva saṃcintya vacanāyopacakrame

15,036.023a dhanyo 'smy anugṛhīto 'smi saphalaṃ jīvitaṃ ca me

15,036.023c yan me samāgamo 'dyeha bhavadbhiḥ saha sādhubhiḥ

15,036.024a adya cāpy avagacchāmi gatim iṣṭām ihātmanaḥ

15,036.024c bhavadbhir brahmakalpair yat sameto 'haṃ tapodhanāḥ

15,036.025a darśanād eva bhavatāṃ pūto 'haṃ nātra saṃśayaḥ

15,036.025c vidyate na bhayaṃ cāpi paralokān mamānaghāḥ

15,036.026a kiṃ tu tasya sudurbuddher mandasyāpanayair bhṛśam

15,036.026c dūyate me mano nityaṃ smarataḥ putragṛddhinaḥ

15,036.027a apāpāḥ pāṇḍavā yena nikṛtāḥ pāpabuddhinā

15,036.027c ghātitā pṛthivī ceyaṃ sahasā sanaradvipā

15,036.028a rājānaś ca mahātmāno nānājanapadeśvarāḥ

15,036.028c āgamya mama putrārthe sarve mṛtyuvaśaṃ gatāḥ

15,036.029a ye te putrāṃś ca dārāś ca prāṇāṃś ca manasaḥ priyān

15,036.029b*0063_01 bhogāṃś ca vividhāṃs tāta iṣṭāpūrtāṃs tathaiva ca

15,036.029c parityajya gatāḥ śūrāḥ pretarājaniveśanam

15,036.030a kā nu teṣāṃ gatir brahman mitrārthe ye hatā mṛdhe

15,036.030c tathaiva putrapautrāṇāṃ mama ye nihatā yudhi

15,036.031a dūyate me mano 'bhīkṣṇaṃ ghātayitvā mahābalam

15,036.031c bhīṣmaṃ śāṃtanavaṃ vṛddhaṃ droṇaṃ ca dvijasattamam

15,036.032a mama putreṇa mūḍhena pāpena suhṛdadviṣā

15,036.032c kṣayaṃ nītaṃ kulaṃ dīptaṃ pṛthivīrājyam icchatā

15,036.033a etat sarvam anusmṛtya dahyamāno divāniśam

15,036.033c na śāntim adhigacchāmi duḥkhaśokasamāhataḥ

15,036.033e iti me cintayānasya pitaḥ śarma na vidyate

15,037.001 vaiśaṃpāyana uvāca

15,037.001a tac chrutvā vividhaṃ tasya rājarṣeḥ paridevitam

15,037.001c punar navīkṛtaḥ śoko gāndhāryā janamejaya

15,037.002a kuntyā drupadaputryāś ca subhadrāyās tathaiva ca

15,037.002c tāsāṃ ca varanārīṇāṃ vadhūnāṃ kauravasya ha

15,037.003a putraśokasamāviṣṭā gāndhārī tv idam abravīt

15,037.003c śvaśuraṃ baddhanayanā devī prāñjalir utthitā

15,037.003d*0064_01 lokāntaragatān putrān ayaṃ kāṅkṣati mānada

15,037.003d*0064_02 tac cāsya mānasaṃ jñātaṃ bhagavaṃs tapasā tvayā

15,037.004a ṣoḍaśemāni varṣāṇi gatāni munipuṃgava

15,037.004c asya rājño hatān putrāñ śocato na śamo vibho

15,037.005a putraśokasamāviṣṭo niḥśvasan hy eṣa bhūmipaḥ

15,037.005c na śete vasatīḥ sarvā dhṛtarāṣṭro mahāmune

15,037.006a lokān anyān samartho 'si sraṣṭuṃ sarvāṃs tapobalāt

15,037.006c kim u lokāntaragatān rājño darśayituṃ sutān

15,037.007a iyaṃ ca draupadī kṛṣṇā hatajñātisutā bhṛśam

15,037.007c śocaty atīva sādhvī te snuṣāṇāṃ dayitā snuṣā

15,037.008a tathā kṛṣṇasya bhaginī subhadrā bhadrabhāṣiṇī

15,037.008c saubhadravadhasaṃtaptā bhṛśaṃ śocati bhāminī

15,037.009a iyaṃ ca bhūriśravaso bhāryā paramaduḥkhitā

15,037.009c bhartṛvyasanaśokārtā na śete vasatīḥ prabho

15,037.010a yasyās tu śvaśuro dhīmān bāhlīkaḥ sa kurūdvahaḥ

15,037.010c nihataḥ somadattaś ca pitrā saha mahāraṇe

15,037.011a śrīmac cāsya mahābuddheḥ saṃgrāmeṣv apalāyinaḥ

15,037.011c putrasya te putraśataṃ nihataṃ yad raṇājire

15,037.012a tasya bhāryāśatam idaṃ putraśokasamāhatam

15,037.012c punaḥ punar vardhayānaṃ śokaṃ rājño mamaiva ca

15,037.012e tenārambheṇa mahatā mām upāste mahāmune

15,037.013a ye ca śūrā mahātmānaḥ śvaśurā me mahārathāḥ

15,037.013c somadattaprabhṛtayaḥ kā nu teṣāṃ gatiḥ prabho

15,037.014a tava prasādād bhagavan viśoko 'yaṃ mahīpatiḥ

15,037.014c kuryāt kālam ahaṃ caiva kuntī ceyaṃ vadhūs tava

15,037.015a ity uktavatyāṃ gāndhāryāṃ kuntī vratakṛśānanā

15,037.015c pracchannajātaṃ putraṃ taṃ sasmārādityasaṃbhavam

15,037.016a tām ṛṣir varado vyāso dūraśravaṇadarśanaḥ

15,037.016c apaśyad duḥkhitāṃ devīṃ mātaraṃ savyasācinaḥ

15,037.017a tām uvāca tato vyāso yat te kāryaṃ vivakṣitam

15,037.017c tad brūhi tvaṃ mahāprājñe yat te manasi vartate

15,037.018a tataḥ kuntī śvaśurayoḥ praṇamya śirasā tadā

15,037.018c uvāca vākyaṃ savrīḍaṃ vivṛṇvānā purātanam

15,038.001 kunty uvāca

15,038.001a bhagavañ śvaśuro me 'si daivatasyāpi daivatam

15,038.001c sa me devātidevas tvaṃ śṛṇu satyāṃ giraṃ mama

15,038.002a tapasvī kopano vipro durvāsā nāma me pituḥ

15,038.002c bhikṣām upāgato bhoktuṃ tam ahaṃ paryatoṣayam

15,038.003a śaucena tv āgasas tyāgaiḥ śuddhena manasā tathā

15,038.003c kopasthāneṣv api mahatsv akupyaṃ na kadā cana

15,038.004a sa me varam adāt prītaḥ kṛtam ity aham abruvam

15,038.004b*0065_01 sa prīto varado me 'bhūt kṛtakṛtyo mahāmuniḥ

15,038.004c avaśyaṃ te grahītavyam iti māṃ so 'bravīd vacaḥ

15,038.004d*0066_01 tam ahaṃ bhayasaṃvignā yāce sānunayaṃ dvijam

15,038.005a tataḥ śāpabhayād vipram avocaṃ punar eva tam

15,038.005c evam astv iti ca prāha punar eva sa māṃ dvijaḥ

15,038.006a dharmasya jananī bhadre bhavitrī tvaṃ varānane

15,038.006c vaśe sthāsyanti te devā yāṃs tvam āvāhayiṣyasi

15,038.007a ity uktvāntarhito vipras tato 'haṃ vismitābhavam

15,038.007c na ca sarvāsv avasthāsu smṛtir me vipraṇaśyati

15,038.008a atha harmyatalasthāhaṃ ravim udyantam īkṣatī

15,038.008c saṃsmṛtya tad ṛṣer vākyaṃ spṛhayantī divākaram

15,038.008e sthitāhaṃ bālabhāvena tatra doṣam abudhyatī

15,038.009a atha devaḥ sahasrāṃśur matsamīpagato 'bhavat

15,038.009c dvidhā kṛtvātmano dehaṃ bhūmau ca gagane 'pi ca

15,038.009e tatāpa lokān ekena dvitīyenāgamac ca mām

15,038.010a sa mām uvāca vepantīṃ varaṃ matto vṛṇīṣva ha

15,038.010c gamyatām iti taṃ cāhaṃ praṇamya śirasāvadam

15,038.011a sa mām uvāca tigmāṃśur vṛthāhvānaṃ na te kṣamam

15,038.011c dhakṣyāmi tvāṃ ca vipraṃ ca yena datto varas tava

15,038.012a tam ahaṃ rakṣatī vipraṃ śāpād anaparādhinam

15,038.012c putro me tvatsamo deva bhaved iti tato 'bruvam

15,038.013a tato māṃ tejasāviśya mohayitvā ca bhānumān

15,038.013c uvāca bhavitā putras tavety abhyagamad divam

15,038.014a tato 'ham antarbhavane pitur vṛttāntarakṣiṇī

15,038.014c gūḍhotpannaṃ sutaṃ bālaṃ jale karṇam avāsṛjam

15,038.015a nūnaṃ tasyaiva devasya prasādāt punar eva tu

15,038.015c kanyāham abhavaṃ vipra yathā prāha sa mām ṛṣiḥ

15,038.016a sa mayā mūḍhayā putro jñāyamāno 'py upekṣitaḥ

15,038.016c tan māṃ dahati viprarṣe yathā suviditaṃ tava

15,038.017a yadi pāpam apāpaṃ vā tad etad vivṛtaṃ mayā

15,038.017c tan me bhayaṃ tvaṃ bhagavan vyapanetum ihārhasi

15,038.018a yac cāsya rājño viditaṃ hṛdisthaṃ bhavato 'nagha

15,038.018c taṃ cāyaṃ labhatāṃ kāmam adyaiva munisattama

15,038.019a ity uktaḥ pratyuvācedaṃ vyāso vedavidāṃ varaḥ

15,038.019c sādhu sarvam idaṃ tathyam evam eva yathāttha mām

15,038.019d*0067_01 sthityarthaṃ tena devena buddhis te parivartitā

15,038.020a aparādhaś ca te nāsti kanyābhāvaṃ gatā hy asi

15,038.020c devāś caiśvaryavanto vai śarīrāṇy āviśanti vai

15,038.021a santi devanikāyāś ca saṃkalpāj janayanti ye

15,038.021c vācā dṛṣṭyā tathā sparśāt saṃgharṣeṇeti pañcadhā

15,038.022a manuṣyadharmo daivena dharmeṇa na hi yujyate

15,038.022c iti kunti vyajānīhi vyetu te mānaso jvaraḥ

15,038.023a sarvaṃ balavatāṃ pathyaṃ sarvaṃ balavatāṃ śuci

15,038.023c sarvaṃ balavatāṃ dharmaḥ sarvaṃ balavatāṃ svakam

15,039.001 vyāsa uvāca

15,039.001a bhadre drakṣyasi gāndhāri putrān bhrātṝn sakhīṃs tathā

15,039.001c vadhūś ca patibhiḥ sārdhaṃ niśi suptotthitā iva

15,039.002a karṇaṃ drakṣyati kuntī ca saubhadraṃ cāpi yādavī

15,039.002c draupadī pañca putrāṃś ca pitṝn bhrātṝṃs tathaiva ca

15,039.003a pūrvam evaiṣa hṛdaye vyavasāyo 'bhavan mama

15,039.003c yathāsmi codito rājñā bhavatyā pṛthayaiva ca

15,039.004a na te śocyā mahātmānaḥ sarva eva nararṣabhāḥ

15,039.004c kṣatradharmaparāḥ santas tathā hi nidhanaṃ gatāḥ

15,039.005a bhavitavyam avaśyaṃ tat surakāryam anindite

15,039.005c avaterus tataḥ sarve devabhāgair mahītalam

15,039.006a gandharvāpsarasaś caiva piśācā guhyarākṣasāḥ

15,039.006c tathā puṇyajanāś caiva siddhā devarṣayo 'pi ca

15,039.007a devāś ca dānavāś caiva tathā brahmarṣayo 'malāḥ

15,039.007c ta ete nidhanaṃ prāptāḥ kurukṣetre raṇājire

15,039.008a gandharvarājo yo dhīmān dhṛtarāṣṭra iti śrutaḥ

15,039.008c sa eva mānuṣe loke dhṛtarāṣṭraḥ patis tava

15,039.009a pāṇḍuṃ marudgaṇaṃ viddhi viśiṣṭatamam acyutam

15,039.009c dharmasyāṃśo 'bhavat kṣattā rājā cāyaṃ yudhiṣṭhiraḥ

15,039.010a kaliṃ duryodhanaṃ viddhi śakuniṃ dvāparaṃ tathā

15,039.010c duḥśāsanādīn viddhi tvaṃ rākṣasāñ śubhadarśane

15,039.011a marudgaṇād bhīmasenaṃ balavantam ariṃdamam

15,039.011c viddhi ca tvaṃ naram ṛṣim imaṃ pārthaṃ dhanaṃjayam

15,039.011e nārāyaṇaṃ hṛṣīkeśam aśvinau yamajāv ubhau

15,039.012a dvidhā kṛtvātmano deham ādityaṃ tapatāṃ varam

15,039.012c lokāṃś ca tāpayānaṃ vai viddhi karṇaṃ ca śobhane

15,039.012e yaś ca vairārtham udbhūtaḥ saṃgharṣajananas tathā

15,039.012f*0068_01 taṃ karṇaṃ viddhi kalyāṇi bhāskaraṃ śubhadarśane

15,039.013a yaś ca pāṇḍavadāyādo hataḥ ṣaḍbhir mahārathaiḥ

15,039.013c sa soma iha saubhadro yogād evābhavad dvidhā

15,039.014a draupadyā saha saṃbhūtaṃ dhṛṣṭadyumnaṃ ca pāvakāt

15,039.014c agner bhāgaṃ śubhaṃ viddhi rākṣasaṃ tu śikhaṇḍinam

15,039.015a droṇaṃ bṛhaspater bhāgaṃ viddhi drauṇiṃ ca rudrajam

15,039.015c bhīṣmaṃ ca viddhi gāṅgeyaṃ vasuṃ mānuṣatāṃ gatam

15,039.015d*0069_01 gāṅgeyo vasuvīryeṇa devo mānuṣatāṃ gataḥ

15,039.016a evam ete mahāprājñe devā mānuṣyam etya hi

15,039.016c tataḥ punar gatāḥ svargaṃ kṛte karmaṇi śobhane

15,039.017a yac ca vo hṛdi sarveṣāṃ duḥkham enac ciraṃ sthitam

15,039.017c tad adya vyapaneṣyāmi paralokakṛtād bhayāt

15,039.018a sarve bhavanto gacchantu nadīṃ bhāgīrathīṃ prati

15,039.018c tatra drakṣyatha tān sarvān ye hatāsmin raṇājire

15,039.019 vaiśaṃpāyana uvāca

15,039.019a iti vyāsasya vacanaṃ śrutvā sarvo janas tadā

15,039.019c mahatā siṃhanādena gaṅgām abhimukho yayau

15,039.020a dhṛtarāṣṭraś ca sāmātyaḥ prayayau saha pāṇḍavaiḥ

15,039.020c sahito muniśārdūlair gandharvaiś ca samāgataiḥ

15,039.021a tato gaṅgāṃ samāsādya krameṇa sa janārṇavaḥ

15,039.021c nivāsam akarot sarvo yathāprīti yathāsukham

15,039.022a rājā ca pāṇḍavaiḥ sārdham iṣṭe deśe sahānugaḥ

15,039.022c nivāsam akarod dhīmān sastrīvṛddhapuraḥsaraḥ

15,039.023a jagāma tad ahaś cāpi teṣāṃ varṣaśataṃ yathā

15,039.023c niśāṃ pratīkṣamāṇānāṃ didṛkṣūṇāṃ mṛtān nṛpān

15,039.024a atha puṇyaṃ girivaram astam abhyagamad raviḥ

15,039.024c tataḥ kṛtābhiṣekās te naiśaṃ karma samācaran

15,040.001 vaiśaṃpāyana uvāca

15,040.001a tato niśāyāṃ prāptāyāṃ kṛtasāyāhnikakriyāḥ

15,040.001c vyāsam abhyagaman sarve ye tatrāsan samāgatāḥ

15,040.002a dhṛtarāṣṭras tu dharmātmā pāṇḍavaiḥ sahitas tadā

15,040.002c śucir ekamanāḥ sārdham ṛṣibhis tair upāviśat

15,040.003a gāndhāryā saha nāryas tu sahitāḥ samupāviśan

15,040.003c paurajānapadaś cāpi janaḥ sarvo yathāvayaḥ

15,040.004a tato vyāso mahātejāḥ puṇyaṃ bhāgīrathījalam

15,040.004c avagāhyājuhāvātha sarvāṃl lokān mahāmuniḥ

15,040.005a pāṇḍavānāṃ ca ye yodhāḥ kauravāṇāṃ ca sarvaśaḥ

15,040.005c rājānaś ca mahābhāgā nānādeśanivāsinaḥ

15,040.005d*0070_01 pratīkṣya tasthus te sarve teṣām āgamanaṃ prati

15,040.006a tataḥ sutumulaḥ śabdo jalāntar janamejaya

15,040.006c prādurāsīd yathā pūrvaṃ kurupāṇḍavasenayoḥ

15,040.007a tatas te pārthivāḥ sarve bhīṣmadroṇapurogamāḥ

15,040.007c sasainyāḥ salilāt tasmāt samuttasthuḥ sahasraśaḥ

15,040.008a virāṭadrupadau cobhau saputrau sahasainikau

15,040.008c draupadeyāś ca saubhadro rākṣasaś ca ghaṭotkacaḥ

15,040.009a karṇaduryodhanau cobhau śakuniś ca mahārathaḥ

15,040.009c duḥśāsanādayaś caiva dhārtarāṣṭrā mahārathāḥ

15,040.010a jārāsaṃdhir bhagadatto jalasaṃdhaś ca pārthivaḥ

15,040.010c bhūriśravāḥ śalaḥ śalyo vṛṣasenaś ca sānujaḥ

15,040.011a lakṣmaṇo rājaputraś ca dhṛṣṭadyumnasya cātmajāḥ

15,040.011c śikhaṇḍiputrāḥ sarve ca dhṛṣṭaketuś ca sānujaḥ

15,040.012a acalo vṛṣakaś caiva rākṣasaś cāpy alāyudhaḥ

15,040.012c bāhlīkaḥ somadattaś ca cekitānaś ca pārthivaḥ

15,040.013a ete cānye ca bahavo bahutvād ye na kīrtitāḥ

15,040.013c sarve bhāsuradehās te samuttasthur jalāt tataḥ

15,040.014a yasya vīrasya yo veṣo yo dhvajo yac ca vāhanam

15,040.014c tena tena vyadṛśyanta samupetā narādhipāḥ

15,040.014d*0071_01 yad varma yat praharaṇaṃ tena tena sa dṛśyate

15,040.015a divyāmbaradharāḥ sarve sarve bhrājiṣṇukuṇḍalāḥ

15,040.015c nirvairā nirahaṃkārā vigatakrodhamanyavaḥ

15,040.016a gandharvair upagīyantaḥ stūyamānāś ca bandibhiḥ

15,040.016c divyamālyāmbaradharā vṛtāś cāpsarasāṃ gaṇaiḥ

15,040.017a dhṛtarāṣṭrasya ca tadā divyaṃ cakṣur narādhipa

15,040.017c muniḥ satyavatīputraḥ prītaḥ prādāt tapobalāt

15,040.018a divyajñānabalopetā gāndhārī ca yaśasvinī

15,040.018c dadarśa putrāṃs tān sarvān ye cānye 'pi raṇe hatāḥ

15,040.019a tad adbhutam acintyaṃ ca sumahad romaharṣaṇam

15,040.019c vismitaḥ sa janaḥ sarvo dadarśānimiṣekṣaṇaḥ

15,040.020a tad utsavamadodagraṃ hṛṣṭanārīnarākulam

15,040.020c dadṛśe balam āyāntaṃ citraṃ paṭagataṃ yathā

15,040.021a dhṛtarāṣṭras tu tān sarvān paśyan divyena cakṣuṣā

15,040.021c mumude bharataśreṣṭha prasādāt tasya vai muneḥ

15,041.001 vaiśaṃpāyana uvāca

15,041.001a tatas te bharataśreṣṭhāḥ samājagmuḥ parasparam

15,041.001c vigatakrodhamātsaryāḥ sarve vigatakalmaṣāḥ

15,041.002a vidhiṃ paramam āsthāya brahmarṣivihitaṃ śubham

15,041.002c saṃprītamanasaḥ sarve devaloka ivāmarāḥ

15,041.003a putraḥ pitrā ca mātrā ca bhāryā ca patinā saha

15,041.003c bhrātā bhrātrā sakhā caiva sakhyā rājan samāgatāḥ

15,041.004a pāṇḍavās tu maheṣvāsaṃ karṇaṃ saubhadram eva ca

15,041.004c saṃpraharṣāt samājagmur draupadeyāṃś ca sarvaśaḥ

15,041.004d*0072_01 duryodhano dharmarājam abhivādyāpatad bhuvi

15,041.004d*0072_02 gāḍhaṃ pariṣvajya suyodhanaṃ taṃ

15,041.004d*0072_03 sabhrātṛkaṃ sahitaḥ sodaraiḥ svaiḥ

15,041.004d*0072_04 karṇaḥ pādāv abhivādya pūrvaṃ

15,041.004d*0072_05 bhīṣmaṃ ca sarvān abhipūjya tasthau

15,041.004d*0072_06 dharmarājaṃ samāśliṣya bhīmaṃ ca yamajāv api

15,041.004d*0072_07 pṛṣataṃ sodaraṃ jiṣṇuṃ sugāḍhaṃ pariṣasvaje

15,041.004d*0072_08 draupadīṃ ca subhadrāṃ ca saubhadro mahiṣīṃ svakām

15,041.004d*0072_09 samāśvāsya sthito vīraḥ paśyan putraṃ parikṣitam

15,041.005a tatas te prīyamāṇā vai karṇena saha pāṇḍavāḥ

15,041.005c sametya pṛthivīpālāḥ sauhṛde 'vasthitābhavan

15,041.005d*0073_01 parasparaṃ samāgamya yodhās te bharatarṣabha

15,041.006a ṛṣiprasādāt te 'nye ca kṣatriyā naṣṭamanyavaḥ

15,041.006c asauhṛdaṃ parityajya sauhṛde paryavasthitāḥ

15,041.007a evaṃ samāgatāḥ sarve gurubhir bāndhavais tathā

15,041.007c putraiś ca puruṣavyāghrāḥ kuravo 'nye ca mānavāḥ

15,041.008a tāṃ rātrim ekāṃ kṛtsnāṃ te vihṛtya prītamānasāḥ

15,041.008c menire paritoṣeṇa nṛpāḥ svargasado yathā

15,041.009a nātra śoko bhayaṃ trāso nāratir nāyaśo 'bhavat

15,041.009c parasparaṃ samāgamya yodhānāṃ bharatarṣabha

15,041.010a samāgatās tāḥ pitṛbhir bhrātṛbhiḥ patibhiḥ sutaiḥ

15,041.010c mudaṃ paramikāṃ prāpya nāryo duḥkham athātyajan

15,041.010d*0074_01 devalokaṃ gatā ye ca ye ca brahmasado gatāḥ

15,041.010d*0074_02 ye cāpi vāruṇaṃ lokaṃ ye ca golokam āśritāḥ

15,041.010d*0074_03 tathā vaivasvataṃ lokaṃ ye ca yakṣān upāgatāḥ

15,041.010d*0074_04 rākṣasāṃś ca piśācāṃś ca kurūṃś cāpi tathottarān

15,041.010d*0074_05 vicitrāś ca gati[tī]r anye ye prāptāḥ karmanirbharāḥ

15,041.010d*0074_06 sarve te tadvayorūpaveṣās tatra samabhyayuḥ

15,041.010d*0075_01 ye ca gāndharvam āśritāḥ

15,041.010d*0076_01 rājānaḥ puṇyakarmibhiḥ

15,041.011a ekāṃ rātriṃ vihṛtyaivaṃ te vīrās tāś ca yoṣitaḥ

15,041.011c āmantryānyonyam āśliṣya tato jagmur yathāgatam

15,041.012a tato visarjayām āsa lokāṃs tān munipuṃgavaḥ

15,041.012c kṣaṇenāntarhitāś caiva prekṣatām eva te 'bhavan

15,041.013a avagāhya mahātmānaḥ puṇyāṃ tripathagāṃ nadīm

15,041.013c sarathāḥ sadhvajāś caiva svāni sthānāni bhejire

15,041.014a devalokaṃ yayuḥ ke cit ke cid brahmasadas tathā

15,041.014c ke cic ca vāruṇaṃ lokaṃ ke cit kauberam āpnuvan

15,041.015a tathā vaivasvataṃ lokaṃ ke cic caivāpnuvan nṛpāḥ

15,041.015c rākṣasānāṃ piśācānāṃ ke cic cāpy uttarān kurūn

15,041.016a vicitragatayaḥ sarve yā avāpyāmaraiḥ saha

15,041.016c ājagmus te mahātmānaḥ savāhāḥ sapadānugāḥ

15,041.017a gateṣu teṣu sarveṣu salilastho mahāmuniḥ

15,041.017c dharmaśīlo mahātejāḥ kurūṇāṃ hitakṛt sadā

15,041.017e tataḥ provāca tāḥ sarvāḥ kṣatriyā nihateśvarāḥ

15,041.018a yā yāḥ patikṛtāṃl lokān icchanti paramastriyaḥ

15,041.018c tā jāhnavījalaṃ kṣipram avagāhantv atandritāḥ

15,041.019a tatas tasya vacaḥ śrutvā śraddadhānā varāṅganāḥ

15,041.019c śvaśuraṃ samanujñāpya viviśur jāhnavījalam

15,041.019d*0077_01 uttarādyāḥ pradāyātha putrān svān anumānya ca

15,041.019d*0077_02 ta * * bhūriśravaso droṇādīn anumānya ca

15,041.020a vimuktā mānuṣair dehais tatas tā bhartṛbhiḥ saha

15,041.020c samājagmus tadā sādhvyaḥ sarvā eva viśāṃ pate

15,041.021a evaṃ krameṇa sarvās tāḥ śīlavatyaḥ kulastriyaḥ

15,041.021a*0078_01 **** **** gacchadhvaṃ patibhiḥ sadā

15,041.021a*0078_02 tatas tāḥ kṣatriyā rājan yā yā vinihateśvarāḥ

15,041.021c praviśya toyaṃ nirmuktā jagmur bhartṛsalokatām

15,041.022a divyarūpasamāyuktā divyābharaṇabhūṣitāḥ

15,041.022c divyamālyāmbaradharā yathāsāṃ patayas tathā

15,041.023a tāḥ śīlasattvasaṃpannā vitamaskā gataklamāḥ

15,041.023c sarvāḥ sarvaguṇair yuktāḥ svaṃ svaṃ sthānaṃ prapedire

15,041.024a yasya yasya ca yaḥ kāmas tasmin kāle 'bhavat tadā

15,041.024c taṃ taṃ visṛṣṭavān vyāso varado dharmavatsalaḥ

15,041.025a tac chrutvā naradevānāṃ punarāgamanaṃ narāḥ

15,041.025c jahṛṣur muditāś cāsann anyadehagatā api

15,041.025d*0079_01 te naṣṭabhayasaṃkalpā narā vigatakalmaṣāḥ

15,041.025d*0079_02 babhūvuḥ pauravāḥ sarve tad dṛṣṭvāścaryam uttamam

15,041.026a priyaiḥ samāgamaṃ teṣāṃ ya imaṃ śṛṇuyān naraḥ

15,041.026c priyāṇi labhate nityam iha ca pretya caiva ha

15,041.027a iṣṭabāndhavasaṃyogam anāyāsam anāmayam

15,041.027c ya imaṃ śrāvayed vidvān saṃsiddhiṃ prāpnuyāt parām

15,041.027d*0080_01 sa yaśaḥ prāpnuyāl loke paratra ca śubhāṃ gatim

15,041.028a svādhyāyayuktāḥ puruṣāḥ kriyāyuktāś ca bhārata

15,041.028b*0081_01 sādhvācārā damopetā dānanirdhūtakalmaṣāḥ

15,041.028b*0081_02 ṛjavaḥ śucayaḥ śāntā hiṃsānṛtavivarjitāḥ

15,041.028c adhyātmayogayuktāś ca dhṛtimantaś ca mānavāḥ

15,041.028d*0082_01 punas te darśanaṃ prāptāḥ punaś ca parikīrtitāḥ

15,041.028d*0082_02 punaḥ punaḥ prayacchanti śṛṇvatām abhayaṃ sadā

15,041.028e śrutvā parva tv idaṃ nityam avāpsyanti parāṃ gatim

15,042.001 sūta uvāca

15,042.001a etac chrutvā nṛpo vidvān hṛṣṭo 'bhūj janamejayaḥ

15,042.001c pitāmahānāṃ sarveṣāṃ gamanāgamanaṃ tadā

15,042.002a abravīc ca mudā yuktaḥ punarāgamanaṃ prati

15,042.002c kathaṃ nu tyaktadehānāṃ punas tad rūpadarśanam

15,042.003a ity uktaḥ sa dvijaśreṣṭho vyāsaśiṣyaḥ pratāpavān

15,042.003c provāca vadatāṃ śreṣṭhas taṃ nṛpaṃ janamejayam

15,042.004a avipraṇāśaḥ sarveṣāṃ karmaṇām iti niścayaḥ

15,042.004c karmajāni śarīrāṇi tathaivākṛtayo nṛpa

15,042.005a mahābhūtāni nityāni bhūtādhipatisaṃśrayāt

15,042.005c teṣāṃ ca nityasaṃvāso na vināśo viyujyatām

15,042.006a anāśāya kṛtaṃ karma tasya ceṣṭaḥ phalāgamaḥ

15,042.006c ātmā caibhiḥ samāyuktaḥ sukhaduḥkham upāśnute

15,042.007a avināśī tathā nityaṃ kṣetrajña iti niścayaḥ

15,042.007c bhūtānām ātmabhāvo yo dhruvo 'sau saṃvijānatām

15,042.008a yāvan na kṣīyate karma tāvad asya svarūpatā

15,042.008c saṃkṣīṇakarmā puruṣo rūpānyatvaṃ niyacchati

15,042.009a nānābhāvās tathaikatvaṃ śarīraṃ prāpya saṃhatāḥ

15,042.009c bhavanti te tathā nityāḥ pṛthagbhāvaṃ vijānatām

15,042.010a aśvamedhe śrutiś ceyam aśvasaṃjñapanaṃ prati

15,042.010c lokāntaragatā nityaṃ prāṇā nityā hi vājinaḥ

15,042.011a ahaṃ hitaṃ vadāmy etat priyaṃ cet tava pārthiva

15,042.011c devayānā hi panthānaḥ śrutās te yajñasaṃstare

15,042.012a sukṛto yatra te yajñas tatra devā hitās tava

15,042.012c yadā samanvitā devāḥ paśūnāṃ gamaneśvarāḥ

15,042.012e gatimantaś ca teneṣṭvā nānye nityā bhavanti te

15,042.013a nitye 'smin pañcake varge nitye cātmani yo naraḥ

15,042.013c asya nānāsamāyogaṃ yaḥ paśyati vṛthāmatiḥ

15,042.013e viyoge śocate 'tyarthaṃ sa bāla iti me matiḥ

15,042.014a viyoge doṣadarśī yaḥ saṃyogam iha varjayet

15,042.014c asaṅge saṃgamo nāsti duḥkhaṃ bhuvi viyogajam

15,042.015a parāparajñas tu naro nābhimānād udīritaḥ

15,042.015c aparajñaḥ parāṃ buddhiṃ spṛṣṭvā mohād vimucyate

15,042.016a adarśanād āpatitaḥ punaś cādarśanaṃ gataḥ

15,042.016c nāhaṃ taṃ vedmi nāsau māṃ na ca me 'sti virāgatā

15,042.017a yena yena śarīreṇa karoty ayam anīśvaraḥ

15,042.017c tena tena śarīreṇa tad avaśyam upāśnute

15,042.017e mānasaṃ manasāpnoti śārīraṃ ca śarīravān

15,043.001 vaiśaṃpāyana uvāca

15,043.001a adṛṣṭvā tu nṛpaḥ putrān darśanaṃ pratilabdhavān

15,043.001c ṛṣiprasādāt putrāṇāṃ svarūpāṇāṃ kurūdvaha

15,043.002a sa rājā rājadharmāṃś ca brahmopaniṣadaṃ tathā

15,043.002c avāptavān naraśreṣṭho buddhiniścayam eva ca

15,043.003a viduraś ca mahāprājño yayau siddhiṃ tapobalāt

15,043.003c dhṛtarāṣṭraḥ samāsādya vyāsaṃ cāpi tapasvinam

15,043.004 janamejaya uvāca

15,043.004a mamāpi varado vyāso darśayet pitaraṃ yadi

15,043.004c tad rūpaveṣavayasaṃ śraddadhyāṃ sarvam eva te

15,043.005a priyaṃ me syāt kṛtārthaś ca syām ahaṃ kṛtaniścayaḥ

15,043.005c prasādād ṛṣiputrasya mama kāmaḥ samṛdhyatām

15,043.006 sūta uvāca

15,043.006a ity uktavacane tasmin nṛpe vyāsaḥ pratāpavān

15,043.006c prasādam akarod dhīmān ānayac ca parikṣitam

15,043.007a tatas tadrūpavayasam āgataṃ nṛpatiṃ divaḥ

15,043.007c śrīmantaṃ pitaraṃ rājā dadarśa janamejayaḥ

15,043.008a śamīkaṃ ca mahātmānaṃ putraṃ taṃ cāsya śṛṅgiṇam

15,043.008c amātyā ye babhūvuś ca rājñas tāṃś ca dadarśa ha

15,043.009a tataḥ so 'vabhṛthe rājā mudito janamejayaḥ

15,043.009c pitaraṃ snāpayām āsa svayaṃ sasnau ca pārthivaḥ

15,043.010a snātvā ca bharataśreṣṭhaḥ so ''stīkam idam abravīt

15,043.010c yāyāvarakulotpannaṃ jaratkārusutaṃ tadā

15,043.011a āstīka vividhāścaryo yajño 'yam iti me matiḥ

15,043.011c yad adyāyaṃ pitā prāpto mama śokapraṇāśanaḥ

15,043.012 āstīka uvāca

15,043.012a ṛṣir dvaipāyano yatra purāṇas tapaso nidhiḥ

15,043.012c yajñe kurukulaśreṣṭha tasya lokāv ubhau jitau

15,043.013a śrutaṃ vicitram ākhyānaṃ tvayā pāṇḍavanandana

15,043.013c sarpāś ca bhasmasān nītā gatāś ca padavīṃ pituḥ

15,043.014a kathaṃ cit takṣako muktaḥ satyatvāt tava pārthiva

15,043.014c ṛṣayaḥ pūjitāḥ sarve gatiṃ dṛṣṭvā mahātmanaḥ

15,043.015a prāptaḥ suvipulo dharmaḥ śrutvā pāpavināśanam

15,043.015c vimukto hṛdayagranthir udārajanadarśanāt

15,043.016a ye ca pakṣadharā dharme sadvṛttarucayaś ca ye

15,043.016c yān dṛṣṭvā hīyate pāpaṃ tebhyaḥ kāryā namaskriyāḥ

15,043.017 sūta uvāca

15,043.017a etac chrutvā dvijaśreṣṭhāt sa rājā janamejayaḥ

15,043.017b*0084_01 vaiśaṃpāyana uvāca

15,043.017b*0084_01 dṛṣṭvā ca pitaraṃ vṛttaṃ pūjayām āsa taṃ munim

15,043.017b*0084_02 dhṛtarāṣṭro mahārāja prasādāt tasya vai muneḥ

15,043.017c pūjayām āsa tam ṛṣim anumānya punaḥ punaḥ

15,043.017d*0085_01 parikṣid api tatraiva babhūva ca tirohitaḥ

15,043.018a papraccha tam ṛṣiṃ cāpi vaiśaṃpāyanam acyutam

15,043.018c kathāvaśeṣaṃ dharmajño vanavāsasya sattama

15,044.001 janamejaya uvāca

15,044.001a dṛṣṭvā putrāṃs tathā pautrān sānubandhāñ janādhipaḥ

15,044.001c dhṛtarāṣṭraḥ kim akarod rājā caiva yudhiṣṭhiraḥ

15,044.002 vaiśaṃpāyana uvāca

15,044.002a tad dṛṣṭvā mahad āścaryaṃ putrāṇāṃ darśanaṃ punaḥ

15,044.002c vītaśokaḥ sa rājarṣiḥ punar āśramam āgamat

15,044.003a itaras tu janaḥ sarvas te caiva paramarṣayaḥ

15,044.003c pratijagmur yathākāmaṃ dhṛtarāṣṭrābhyanujñayā

15,044.004a pāṇḍavās tu mahātmāno laghubhūyiṣṭhasainikāḥ

15,044.004c anujagmur mahātmānaṃ sadāraṃ taṃ mahīpatim

15,044.005a tam āśramagataṃ dhīmān brahmarṣir lokapūjitaḥ

15,044.005c muniḥ satyavatīputro dhṛtarāṣṭram abhāṣata

15,044.005d*0086_01 dvaipāyana upāgamya rājānam idam abravīt

15,044.006a dhṛtarāṣṭra mahābāho śṛṇu kauravanandana

15,044.006c śrutaṃ te jñānavṛddhānām ṛṣīṇāṃ puṇyakarmaṇām

15,044.007a ṛddhābhijanavṛddhānāṃ vedavedāṅgavedinām

15,044.007c dharmajñānāṃ purāṇānāṃ vadatāṃ vividhāḥ kathāḥ

15,044.007d*0087_01 yathāyaṃ vāsudevas tu dhṛtarāṣṭra balena vai

15,044.007d*0087_02 jagatpati yathā dharmo loke tiṣṭhan kalāv api

15,044.007d*0087_03 tatprasādena rājāsau mahān dharmam avāpnuyāt

15,044.007d*0087_04 tatpādakamalaspṛṣṭāṃ kalir neyān mahīm imām

15,044.008a mā sma śoke manaḥ kārṣīr diṣṭena vyathate budhaḥ

15,044.008c śrutaṃ devarahasyaṃ te nāradād devadarśanāt

15,044.009a gatās te kṣatradharmeṇa śastrapūtāṃ gatiṃ śubhām

15,044.009c yathā dṛṣṭās tvayā putrā yathākāmavihāriṇaḥ

15,044.010a yudhiṣṭhiras tv ayaṃ dhīmān bhavantam anurudhyate

15,044.010c sahito bhrātṛbhiḥ sarvaiḥ sadāraḥ sasuhṛjjanaḥ

15,044.011a visarjayainaṃ yātv eṣa svarājyam anuśāsatām

15,044.011c māsaḥ samadhiko hy eṣām atīto vasatāṃ vane

15,044.012a etad dhi nityaṃ yatnena padaṃ rakṣyaṃ paraṃtapa

15,044.012c bahupratyarthikaṃ hy etad rājyaṃ nāma narādhipa

15,044.013a ity uktaḥ kauravo rājā vyāsenāmitabuddhinā

15,044.013c yudhiṣṭhiram athāhūya vāgmī vacanam abravīt

15,044.014a ajātaśatro bhadraṃ te śṛṇu me bhrātṛbhiḥ saha

15,044.014c tvatprasādān mahīpāla śoko nāsmān prabādhate

15,044.015a rame cāhaṃ tvayā putra pureva gajasāhvaye

15,044.015c nāthenānugato vidvan priyeṣu parivartinā

15,044.016a prāptaṃ putraphalaṃ tvattaḥ prītir me vipulā tvayi

15,044.016c na me manyur mahābāho gamyatāṃ putra mā ciram

15,044.017a bhavantaṃ ceha saṃprekṣya tapo me parihīyate

15,044.017c tapoyuktaṃ śarīraṃ ca tvāṃ dṛṣṭvā dhāritaṃ punaḥ

15,044.018a mātarau te tathaiveme śīrṇaparṇakṛtāśane

15,044.018c mama tulyavrate putra naciraṃ vartayiṣyataḥ

15,044.019a duryodhanaprabhṛtayo dṛṣṭā lokāntaraṃ gatāḥ

15,044.019c vyāsasya tapaso vīryād bhavataś ca samāgamāt

15,044.020a prayojanaṃ ciraṃ vṛttaṃ jīvitasya ca me 'nagha

15,044.020c ugraṃ tapaḥ samāsthāsye tvam anujñātum arhasi

15,044.021a tvayy adya piṇḍaḥ kīrtiś ca kulaṃ cedaṃ pratiṣṭhitam

15,044.021c śvo vādya vā mahābāho gamyatāṃ putra mā ciram

15,044.022a rājanītiḥ subahuśaḥ śrutā te bharatarṣabha

15,044.022c saṃdeṣṭavyaṃ na paśyāmi kṛtam etāvatā vibho

15,044.023a ity uktavacanaṃ tāta nṛpo rājānam abravīt

15,044.023b*0088_01 tatkālayuktaṃ tathyaṃ ca buddhimān sa yudhiṣṭhiraḥ

15,044.023c na mām arhasi dharmajña parityaktum anāgasam

15,044.024a kāmaṃ gacchantu me sarve bhrātaro 'nucarās tathā

15,044.024c bhavantam aham anviṣye mātarau ca yatavrate

15,044.025a tam uvācātha gāndhārī maivaṃ putra śṛṇuṣva me

15,044.025c tvayy adhīnaṃ kurukulaṃ piṇḍaś ca śvaśurasya me

15,044.026a gamyatāṃ putra paryāptam etāvat pūjitā vayam

15,044.026c rājā yad āha tat kāryaṃ tvayā putra pitur vacaḥ

15,044.027a ity uktaḥ sa tu gāndhāryā kuntīm idam uvāca ha

15,044.027c snehabāṣpākule netre pramṛjya rudatīṃ vacaḥ

15,044.028a visarjayati māṃ rājā gāndhārī ca yaśasvinī

15,044.028b*0089_01 kuntī uvāca

15,044.028b*0089_01 śuśrūṣātikṛśā tvaṃ ca nātaḥ puṇyaṃ paraṃ mama

15,044.028b*0089_02 na yuktaṃ tapaso vighnaṃ kartuṃ dīkṣākṛśā vayam

15,044.028b*0089_03 antakāle na yuktaṃ hi apatyādiparigraham

15,044.028c bhavatyāṃ baddhacittas tu kathaṃ yāsyāmi duḥkhitaḥ

15,044.029a na cotsahe tapovighnaṃ kartuṃ te dharmacāriṇi

15,044.029c tapaso hi paraṃ nāsti tapasā vindate mahat

15,044.030a mamāpi na tathā rājñi rājye buddhir yathā purā

15,044.030c tapasy evānuraktaṃ me manaḥ sarvātmanā tathā

15,044.031a śūnyeyaṃ ca mahī sarvā na me prītikarī śubhe

15,044.031c bāndhavā naḥ parikṣīṇā balaṃ no na yathā purā

15,044.032a pāñcālāḥ subhṛśaṃ kṣīṇāḥ kanyāmātrāvaśeṣitāḥ

15,044.032c na teṣāṃ kulakartāraṃ kaṃ cit paśyāmy ahaṃ śubhe

15,044.033a sarve hi bhasmasān nītā droṇenaikena saṃyuge

15,044.033c avaśeṣās tu nihatā droṇaputreṇa vai niśi

15,044.034a cedayaś caiva matsyāś ca dṛṣṭapūrvās tathaiva naḥ

15,044.034c kevalaṃ vṛṣṇicakraṃ tu vāsudevaparigrahāt

15,044.034d*0090_01 sa vṛddhaṃ prīyate nityaṃ sa ca devaḥ parātmabhūḥ

15,044.034e yaṃ dṛṣṭvā sthātum icchāmi dharmārthaṃ nānyahetukam

15,044.035a śivena paśya naḥ sarvān durlabhaṃ darśanaṃ tava

15,044.035c bhaviṣyaty amba rājā hi tīvram ārapsyate tapaḥ

15,044.036a etac chrutvā mahābāhuḥ sahadevo yudhāṃ patiḥ

15,044.036c yudhiṣṭhiram uvācedaṃ bāṣpavyākulalocanaḥ

15,044.037a notsahe 'haṃ parityaktuṃ mātaraṃ pārthivarṣabha

15,044.037c pratiyātu bhavān kṣipraṃ tapas tapsyāmy ahaṃ vane

15,044.038a ihaiva śoṣayiṣyāmi tapasāhaṃ kalevaram

15,044.038c pādaśuśrūṣaṇe yukto rājño mātros tathānayoḥ

15,044.039a tam uvāca tataḥ kuntī pariṣvajya mahābhujam

15,044.039c gamyatāṃ putra maiva tvaṃ vocaḥ kuru vaco mama

15,044.040a āgamā vaḥ śivāḥ santu svasthā bhavata putrakāḥ

15,044.040c uparodho bhaved evam asmākaṃ tapasaḥ kṛte

15,044.041a tvatsnehapāśabaddhā ca hīyeyaṃ tapasaḥ parāt

15,044.041c tasmāt putraka gaccha tvaṃ śiṣṭam alpaṃ hi naḥ prabho

15,044.042a evaṃ saṃstambhitaṃ vākyaiḥ kuntyā bahuvidhair manaḥ

15,044.042c sahadevasya rājendra rājñaś caiva viśeṣataḥ

15,044.043a te mātrā samanujñātā rājñā ca kurupuṃgavāḥ

15,044.043c abhivādya kuruśreṣṭham āmantrayitum ārabhan

15,044.044a rājan pratigamiṣyāmaḥ śivena pratinanditāḥ

15,044.044b*0091_01 ājñāpaya mahābāho sarve tvacchāsanānugāḥ

15,044.044c anujñātās tvayā rājan gamiṣyāmo vikalmaṣāḥ

15,044.045a evam uktaḥ sa rājarṣir dharmarājñā mahātmanā

15,044.045c anujajñe jayāśīrbhir abhinandya yudhiṣṭhiram

15,044.046a bhīmaṃ ca balināṃ śreṣṭhaṃ sāntvayām āsa pārthivaḥ

15,044.046c sa cāsya samyaṅ medhāvī pratyapadyata vīryavān

15,044.047a arjunaṃ ca samāśliṣya yamau ca puruṣarṣabhau

15,044.047c anujajñe sa kauravyaḥ pariṣvajyābhinandya ca

15,044.048a gāndhāryā cābhyanujñātāḥ kṛtapādābhivandanāḥ

15,044.048c jananyā samupāghrātāḥ pariṣvaktāś ca te nṛpam

15,044.048e cakruḥ pradakṣiṇaṃ sarve vatsā iva nivāraṇe

15,044.049a punaḥ punar nirīkṣantaḥ prajagmus te pradakṣiṇam

15,044.049c tathaiva draupadī sādhvī sarvāḥ kauravayoṣitaḥ

15,044.050a nyāyataḥ śvaśure vṛttiṃ prayujya prayayus tataḥ

15,044.050c śvaśrūbhyāṃ samanujñātāḥ pariṣvajyābhinanditāḥ

15,044.050e saṃdiṣṭāś cetikartavyaṃ prayayur bhartṛbhiḥ saha

15,044.051a tataḥ prajajñe ninadaḥ sūtānāṃ yujyatām iti

15,044.051c uṣṭrāṇāṃ krośatāṃ caiva hayānāṃ heṣatām api

15,044.052a tato yudhiṣṭhiro rājā sadāraḥ sahasainikaḥ

15,044.052c nagaraṃ hāstinapuraṃ punar āyāt sabāndhavaḥ

15,045.001 vaiśaṃpāyana uvāca

15,045.001a dvivarṣopanivṛtteṣu pāṇḍaveṣu yadṛcchayā

15,045.001b*0092_01 kadā cin nagare nāgasāhvaye ca yadṛcchayā

15,045.001c devarṣir nārado rājann ājagāma yudhiṣṭhiram

15,045.002a tam abhyarcya mahābāhuḥ kururājo yudhiṣṭhiraḥ

15,045.002c āsīnaṃ pariviśvastaṃ provāca vadatāṃ varaḥ

15,045.002d*0093_01 uvāca vacanaṃ vāgmī praśrayāvanataḥ sudhīḥ

15,045.003a cirasya khalu paśyāmi bhagavantam upasthitam

15,045.003c kaccit te kuśalaṃ vipra śubhaṃ vā pratyupasthitam

15,045.003d*0094_01 abhivādyābravīd rājan bhrātṛbhiḥ saha pāṇḍavaḥ

15,045.004a ke deśāḥ paridṛṣṭās te kiṃ ca kāryaṃ karomi te

15,045.004c tad brūhi dvijamukhya tvam asmākaṃ ca priyo 'tithiḥ

15,045.005 nārada uvāca

15,045.005a ciradṛṣṭo 'si me rājann āgato 'smi tapovanāt

15,045.005c paridṛṣṭāni tīrthāni gaṅgā caiva mayā nṛpa

15,045.006 yudhiṣṭhira uvāca

15,045.006a vadanti puruṣā me 'dya gaṅgātīranivāsinaḥ

15,045.006c dhṛtarāṣṭraṃ mahātmānam āsthitaṃ paramaṃ tapaḥ

15,045.006d*0095_01 vadanti pitaraṃ jyeṣṭham āsthitaṃ paramaṃ tapaḥ

15,045.006d*0095_02 taṃ draṣṭuṃ tatra gatvāham āgato nṛpasattamam

15,045.007a api dṛṣṭas tvayā tatra kuśalī sa kurūdvahaḥ

15,045.007c gāndhārī ca pṛthā caiva sūtaputraś ca saṃjayaḥ

15,045.008a kathaṃ ca vartate cādya pitā mama sa pārthivaḥ

15,045.008c śrotum icchāmi bhagavan yadi dṛṣṭas tvayā nṛpaḥ

15,045.009 nārada uvāca

15,045.009a sthirībhūya mahārāja śṛṇu sarvaṃ yathātatham

15,045.009c yathā śrutaṃ ca dṛṣṭaṃ ca mayā tasmiṃs tapovane

15,045.010a vanavāsanivṛtteṣu bhavatsu kurunandana

15,045.010c kurukṣetrāt pitā tubhyaṃ gaṅgādvāraṃ yayau nṛpa

15,045.011a gāndhāryā sahito dhīmān vadhvā kuntyā samanvitaḥ

15,045.011c saṃjayena ca sūtena sāgnihotraḥ sayājakaḥ

15,045.012a ātasthe sa tapas tīvraṃ pitā tava tapodhanaḥ

15,045.012b*0096_01 tatrograṃ tapa āsthāya dhṛtarāṣṭro mahāmanāḥ

15,045.012c vīṭāṃ mukhe samādhāya vāyubhakṣo 'bhavan muniḥ

15,045.013a vane sa munibhiḥ sarvaiḥ pūjyamāno mahātapāḥ

15,045.013c tvagasthimātraśeṣaḥ sa ṣaṇmāsān abhavan nṛpaḥ

15,045.014a gāndhārī tu jalāhārā kuntī māsopavāsinī

15,045.014c saṃjayaḥ ṣaṣṭhabhaktena vartayām āsa bhārata

15,045.015a agnīṃs tu yājakās tatra juhuvur vidhivat prabho

15,045.015c dṛśyato 'dṛśyataś caiva vane tasmin nṛpasya ha

15,045.016a aniketo 'tha rājā sa babhūva vanagocaraḥ

15,045.016c te cāpi sahite devyau saṃjayaś ca tam anvayuḥ

15,045.017a saṃjayo nṛpater netā sameṣu viṣameṣu ca

15,045.017c gāndhāryās tu pṛthā rājaṃś cakṣur āsīd aninditā

15,045.018a tataḥ kadā cid gaṅgāyāḥ kacche sa nṛpasattamaḥ

15,045.018c gaṅgāyām āpluto dhīmān āśramābhimukho 'bhavat

15,045.019a atha vāyuḥ samudbhūto dāvāgnir abhavan mahān

15,045.019c dadāha tad vanaṃ sarvaṃ parigṛhya samantataḥ

15,045.020a dahyatsu mṛgayūtheṣu dvijihveṣu samantataḥ

15,045.020c varāhāṇāṃ ca yūtheṣu saṃśrayatsu jalāśayān

15,045.021a samāviddhe vane tasmin prāpte vyasana uttame

15,045.021c nirāhāratayā rājā mandaprāṇaviceṣṭitaḥ

15,045.021e asamartho 'pasaraṇe sukṛśau mātarau ca te

15,045.022a tataḥ sa nṛpatir dṛṣṭvā vahnim āyāntam antikāt

15,045.022c idam āha tataḥ sūtaṃ saṃjayaṃ pṛthivīpate

15,045.023a gaccha saṃjaya yatrāgnir na tvāṃ dahati karhi cit

15,045.023c vayam atrāgninā yuktā gamiṣyāmaḥ parāṃ gatim

15,045.024a tam uvāca kilodvignaḥ saṃjayo vadatāṃ varaḥ

15,045.024c rājan mṛtyur aniṣṭo 'yaṃ bhavitā te vṛthāgninā

15,045.025a na copāyaṃ prapaśyāmi mokṣaṇe jātavedasaḥ

15,045.025c yad atrānantaraṃ kāryaṃ tad bhavān vaktum arhati

15,045.026a ity uktaḥ saṃjayenedaṃ punar āha sa pārthivaḥ

15,045.026c naiṣa mṛtyur aniṣṭo no niḥsṛtānāṃ gṛhāt svayam

15,045.027a jalam agnis tathā vāyur atha vāpi vikarśanam

15,045.027c tāpasānāṃ praśasyante gaccha saṃjaya māciram

15,045.028a ity uktvā saṃjayaṃ rājā samādhāya manas tadā

15,045.028c prāṅmukhaḥ saha gāndhāryā kuntyā copāviśat tadā

15,045.029a saṃjayas taṃ tathā dṛṣṭvā pradakṣiṇam athākarot

15,045.029c uvāca cainaṃ medhāvī yuṅkṣvātmānam iti prabho

15,045.030a ṛṣiputro manīṣī sa rājā cakre 'sya tad vacaḥ

15,045.030c saṃnirudhyendriyagrāmam āsīt kāṣṭhopamas tadā

15,045.031a gāndhārī ca mahābhāgā jananī ca pṛthā tava

15,045.031c dāvāgninā samāyukte sa ca rājā pitā tava

15,045.032a saṃjayas tu mahāmātras tasmād dāvād amucyata

15,045.032c gaṅgākūle mayā dṛṣṭas tāpasaiḥ parivāritaḥ

15,045.033a sa tān āmantrya tejasvī nivedyaitac ca sarvaśaḥ

15,045.033c prayayau saṃjayaḥ sūto himavantaṃ mahīdharam

15,045.034a evaṃ sa nidhanaṃ prāptaḥ kururājo mahāmanāḥ

15,045.034c gāndhārī ca pṛthā caiva jananyau te narādhipa

15,045.035a yadṛcchayānuvrajatā mayā rājñaḥ kalevaram

15,045.035c tayoś ca devyor ubhayor dṛṣṭāni bharatarṣabha

15,045.036a tatas tapovane tasmin samājagmus tapodhanāḥ

15,045.036c śrutvā rājñas tathā niṣṭhāṃ na tv aśocan gatiṃ ca te

15,045.037a tatrāśrauṣam ahaṃ sarvam etat puruṣasattama

15,045.037c yathā ca nṛpatir dagdho devyau te ceti pāṇḍava

15,045.038a na śocitavyaṃ rājendra svantaḥ sa pṛthivīpatiḥ

15,045.038c prāptavān agnisaṃyogaṃ gāndhārī jananī ca te

15,045.039 vaiśaṃpāyana uvāca

15,045.039a etac chrutvā tu sarveṣāṃ pāṇḍavānāṃ mahātmanām

15,045.039c niryāṇaṃ dhṛtarāṣṭrasya śokaḥ samabhavan mahān

15,045.040a antaḥpurāṇāṃ ca tadā mahān ārtasvaro 'bhavat

15,045.040c paurāṇāṃ ca mahārāja śrutvā rājñas tadā gatim

15,045.041a aho dhig iti rājā tu vikruśya bhṛśaduḥkhitaḥ

15,045.041c ūrdhvabāhuḥ smaran mātuḥ praruroda yudhiṣṭhiraḥ

15,045.041e bhīmasenapurogāś ca bhrātaraḥ sarva eva te

15,045.041f*0097_01 rurudur duḥkhasaṃtaptā varṇayantaḥ pṛthāṃ tadā

15,045.042a antaḥpureṣu ca tadā sumahān ruditasvanaḥ

15,045.042b*0098_01 antaḥpureṣu sumahāṃs tato ruditanisvanaḥ

15,045.042c prādurāsīn mahārāja pṛthāṃ śrutvā tathāgatām

15,045.043a taṃ ca vṛddhaṃ tathā dagdhaṃ hataputraṃ narādhipam

15,045.043c anvaśocanta te sarve gāndhārīṃ ca tapasvinīm

15,045.044a tasminn uparate śabde muhūrtād iva bhārata

15,045.044c nigṛhya bāṣpaṃ dhairyeṇa dharmarājo 'bravīd idam

15,046.001 yudhiṣṭhira uvāca

15,046.001a tathā mahātmanas tasya tapasy ugre ca vartataḥ

15,046.001c anāthasyeva nidhanaṃ tiṣṭhatsv asmāsu bandhuṣu

15,046.002a durvijñeyā hi gatayaḥ puruṣāṇāṃ matā mama

15,046.002c yatra vaicitravīryo 'sau dagdha evaṃ davāgninā

15,046.003a yasya putraśataṃ śrīmad abhavad bāhuśālinaḥ

15,046.003c nāgāyutabalo rājā sa dagdho hi davāgninā

15,046.004a yaṃ purā paryavījanta tālavṛntair varastriyaḥ

15,046.004c taṃ gṛdhrāḥ paryavījanta dāvāgniparikālitam

15,046.005a sūtamāgadhasaṃghaiś ca śayāno yaḥ prabodhyate

15,046.005c dharaṇyāṃ sa nṛpaḥ śete pāpasya mama karmabhiḥ

15,046.006a na tu śocāmi gāndhārīṃ hataputrāṃ yaśasvinīm

15,046.006c patilokam anuprāptāṃ tathā bhartṛvrate sthitām

15,046.007a pṛthām eva tu śocāmi yā putraiśvaryam ṛddhimat

15,046.007c utsṛjya sumahad dīptaṃ vanavāsam arocayat

15,046.008a dhig rājyam idam asmākaṃ dhig balaṃ dhik parākramam

15,046.008c kṣatradharmaṃ ca dhig yasmān mṛtā jīvāmahe vayam

15,046.009a susūkṣmā kila kālasya gatir dvijavarottama

15,046.009c yat samutsṛjya rājyaṃ sā vanavāsam arocayat

15,046.010a yudhiṣṭhirasya jananī bhīmasya vijayasya ca

15,046.010c anāthavat kathaṃ dagdhā iti muhyāmi cintayan

15,046.011a vṛthā saṃtoṣito vahniḥ khāṇḍave savyasācinā

15,046.011c upakāram ajānan sa kṛtaghna iti me matiḥ

15,046.012a yatrādahat sa bhagavān mātaraṃ savyasācinaḥ

15,046.012c kṛtvā yo brāhmaṇacchadma bhikṣārthī samupāgataḥ

15,046.012e dhig agniṃ dhik ca pārthasya viśrutāṃ satyasaṃdhatām

15,046.012f*0099_01 dahate mātaraṃ mahyaṃ yasya te gatir īdṛśī

15,046.013a idaṃ kaṣṭataraṃ cānyad bhagavan pratibhāti me

15,046.013c vṛthāgninā samāyogo yad abhūt pṛthivīpateḥ

15,046.014a tathā tapasvinas tasya rājarṣeḥ kauravasya ha

15,046.014c katham evaṃvidho mṛtyuḥ praśāsya pṛthivīm imām

15,046.015a tiṣṭhatsu mantrapūteṣu tasyāgniṣu mahāvane

15,046.015c vṛthāgninā samāyukto niṣṭhāṃ prāptaḥ pitā mama

15,046.016a manye pṛthā vepamānā kṛśā dhamanisaṃtatā

15,046.016c hā tāta dharmarājeti samākrandan mahābhaye

15,046.017a bhīma paryāpnuhi bhayād iti caivābhivāśatī

15,046.017b*0100_01 bhīma māṃ trāhi dāvāgner bhayād ity abhiyācatī

15,046.017c samantataḥ parikṣiptā mātā me 'bhūd davāgninā

15,046.018a sahadevaḥ priyas tasyāḥ putrebhyo 'dhika eva tu

15,046.018c na caināṃ mokṣayām āsa vīro mādravatīsutaḥ

15,046.019a tac chrutvā ruruduḥ sarve samāliṅgya parasparam

15,046.019c pāṇḍavāḥ pañca duḥkhārtā bhūtānīva yugakṣaye

15,046.020a teṣāṃ tu puruṣendrāṇāṃ rudatāṃ ruditasvanaḥ

15,046.020c prāsādābhogasaṃruddho anvarautsīt sa rodasī

15,046.020d*0101_01 anyonyaṃ vīkṣya vīkṣyaivaṃ smṛtvā mātur upaplavam

15,046.020d*0101_02 sehire na mahīpālā nipetuḥ pṛthivītale

15,046.020d*0101_03 punar utthāya cāliṅgya rudanto viṣamasvanāḥ

15,046.020d*0101_04 nipetuḥ pāṇḍavāḥ śokād dharmarājasya pādayoḥ

15,047.001 nārada uvāca

15,047.001a nāsau vṛthāgninā dagdho yathā tatra śrutaṃ mayā

15,047.001c vaicitravīryo nṛpatis tat te vakṣyāmi bhārata

15,047.002a vanaṃ praviśatā tena vāyubhakṣeṇa dhīmatā

15,047.002c agnayaḥ kārayitveṣṭim utsṛṣṭā iti naḥ śrutam

15,047.003a yājakās tu tatas tasya tān agnīn nirjane vane

15,047.003c samutsṛjya yathākāmaṃ jagmur bharatasattama

15,047.004a sa vivṛddhas tadā vahnir vane tasminn abhūt kila

15,047.004c tena tad vanam ādīptam iti me tāpasābruvan

15,047.005a sa rājā jāhnavīkacche yathā te kathitaṃ mayā

15,047.005c tenāgninā samāyuktaḥ svenaiva bharatarṣabha

15,047.006a evam āvedayām āsur munayas te mamānagha

15,047.006c ye te bhāgīrathītīre mayā dṛṣṭā yudhiṣṭhira

15,047.007a evaṃ svenāgninā rājā samāyukto mahīpate

15,047.007c mā śocithās tvaṃ nṛpatiṃ gataḥ sa paramāṃ gatim

15,047.008a guruśuśrūṣayā caiva jananī tava pāṇḍava

15,047.008c prāptā sumahatīṃ siddhim iti me nātra saṃśayaḥ

15,047.009a kartum arhasi kauravya teṣāṃ tvam udakakriyām

15,047.009c bhrātṛbhiḥ sahitaḥ sarvair etad atra vidhīyatām

15,047.010 vaiśaṃpāyana uvāca

15,047.010a tataḥ sa pṛthivīpālaḥ pāṇḍavānāṃ dhuraṃdharaḥ

15,047.010c niryayau saha sodaryaiḥ sadāro bharatarṣabha

15,047.011a paurajānapadāś caiva rājabhaktipuraskṛtāḥ

15,047.011c gaṅgāṃ prajagmur abhito vāsasaikena saṃvṛtāḥ

15,047.012a tato 'vagāhya salilaṃ sarve te kurupuṃgavāḥ

15,047.012c yuyutsum agrataḥ kṛtvā dadus toyaṃ mahātmane

15,047.013a gāndhāryāś ca pṛthāyāś ca vidhivan nāmagotrataḥ

15,047.013c śaucaṃ nivartayantas te tatroṣur nagarād bahiḥ

15,047.014a preṣayām āsa sa narān vidhijñān āptakāriṇaḥ

15,047.014c gaṅgādvāraṃ kuruśreṣṭho yatra dagdho 'bhavan nṛpaḥ

15,047.015a tatraiva teṣāṃ kulyāni gaṅgādvāre 'nvaśāt tadā

15,047.015c kartavyānīti puruṣān dattadeyān mahīpatiḥ

15,047.016a dvādaśe 'hani tebhyaḥ sa kṛtaśauco narādhipaḥ

15,047.016c dadau śrāddhāni vidhivad dakṣiṇāvanti pāṇḍavaḥ

15,047.017a dhṛtarāṣṭraṃ samuddiśya dadau sa pṛthivīpatiḥ

15,047.017c suvarṇaṃ rajataṃ gāś ca śayyāś ca sumahādhanāḥ

15,047.018a gāndhāryāś caiva tejasvī pṛthāyāś ca pṛthak pṛthak

15,047.018b*0102_01 bahūni caiva ratnāni vāsāṃsi vividhāni ca

15,047.018b*0102_02 mahārhāṇi vicitrāṇi dadau kauravanandanaḥ

15,047.018c saṃkīrtya nāmanī rājā dadau dānam anuttamam

15,047.018d*0103_01 saṃkīrtya nāmāni dadau rājan dānāni pārthivaḥ

15,047.019a yo yad icchati yāvac ca tāvat sa labhate dvijaḥ

15,047.019b*0104_01 yāvad icchanti viprās tu tāvanti prāpnuyur dvijāḥ

15,047.019c śayanaṃ bhojanaṃ yānaṃ maṇiratnam atho dhanam

15,047.020a yānam ācchādanaṃ bhogān dāsīś ca paricārikāḥ

15,047.020c dadau rājā samuddiśya tayor mātror mahīpatiḥ

15,047.021a tataḥ sa pṛthivīpālo dattvā śrāddhāny anekaśaḥ

15,047.021c praviveśa punar dhīmān nagaraṃ vāraṇāhvayam

15,047.021d*0105_01 siktasaṃmārjitapathaṃ patākātoraṇocchritam

15,047.021d*0105_02 hṛṣṭapuṣṭajanākīrṇaṃ puraṃ teṣāṃ praveśane

15,047.022a te cāpi rājavacanāt puruṣā ye gatābhavan

15,047.022b*0106_01 dhṛtarāṣṭrasya gāndhāryāḥ kuntyāś cakruś ca saṃghaśaḥ

15,047.022b*0106_02 gaṅgādvāre śubhe puṇye yathoddiṣṭaṃ mahātmanā

15,047.022c saṃkalpya teṣāṃ kulyāni punaḥ pratyāgamaṃs tataḥ

15,047.023a mālyair gandhaiś ca vividhaiḥ pūjayitvā yathāvidhi

15,047.023c kulyāni teṣāṃ saṃyojya tadācakhyur mahīpateḥ

15,047.024a samāśvāsya ca rājānaṃ dharmātmānaṃ yudhiṣṭhiram

15,047.024c nārado 'py agamad rājan paramarṣir yathepsitam

15,047.024d*0107_01 dvārakāyāṃ tataḥ kṛṣṇaṃ vāsudevaṃ janārdanam

15,047.024d*0107_02 anādinidhanaṃ viṣṇuṃ śaṅkhacakragadādharam

15,047.024d*0107_03 rahasyakathane yuktaṃ nārāyaṇam anāmayam

15,047.025a evaṃ varṣāṇy atītāni dhṛtarāṣṭrasya dhīmataḥ

15,047.025c vanavāse tadā trīṇi nagare daśa pañca ca

15,047.026a hataputrasya saṃgrāme dānāni dadataḥ sadā

15,047.026c jñātisaṃbandhimitrāṇāṃ bhrātṝṇāṃ svajanasya ca

15,047.027a yudhiṣṭhiras tu nṛpatir nātiprītamanās tadā

15,047.027c dhārayām āsa tad rājyaṃ nihatajñātibāndhavaḥ

15,047.027d*0108_01 tathāśramavāsike tu parvaṇy api samāhitaḥ

15,047.027d*0108_02 gandhamālyādiyuktaṃ ca haviṣyaṃ bhojayed dvijān


Holder of rights
GRETIL project

Citation Suggestion for this Object
TextGrid Repository (2025). Epics Collection. Mahābhārata: Āśramavāsikaparvan. Mahābhārata: Āśramavāsikaparvan. GRETIL. GRETIL project. https://hdl.handle.net/21.11113/0000-0016-D20D-D