8. მუჰამბი დო ზაკაიკი ტარიელეფიში არიკი

რდუ ჯვეში დროს ართი კოჩი, დიდი სახელუანი კოჩანაშე, სახელი ჯოხოდჷ მუჰამბარი, ნამუთ ათენა რდუ დიდი ცქვაფილი, დიდი ომიში გამოსადექი. ენა ვარდჷ ხენწიფეში მეკვიდრე, მარა სახენწიფოს უღუდუ დიდი მოწონა, რადგანს ომიში დროს მისჷთ შემწეობას მეჩანდჷნ, უთუოთ გომორძგვილი რდჷ თი ხენწიფე. ათენა თვითონ უძეო დო უასულე კოჩი რდჷ. გვარიანი ხანიში მიშულაში დროს მეჩჷ სურვილქ, ღორონს ქეშეთხუკონი სქუა. ქოთ შეხვადჷ ეფერი მომენტიქ, შესრულუ, მარა მუჭო? მუში სიცოცხლეს მუში ამხანაგი ქოძირუ თოლით, მუჭოთ მო კათუ რენი. ათე დროს ქიდელახჷ მუჰამბარქ. მუში ლახალა ქიჩინჷ, მუჭოთ მაღურუნი. წარმუდირთუ თი დროში ნათხუა საქმეში წუთიქ, ეფერი ჸოფე დერწმუნუ თი მომეტი, მუდიგა ეფერი ძვირი უთხუდუკონი, შესრულებუდუ, ოღონ თით ქიჩინუ, მუჭო მუში თხუალაქ უაზროთ იჸუნი. უაზროთ ათენერო ნამუდა, თხუ სქუაში ერჩქინა, ხოლო მუში დასწრება - ვარ. ათე დროს ენაღჷ თექ ძალამი დო ეს აწი მუთას ოხვარჷ, ხოლოთ მუში ანდრეზის ქჷმკუდირთუ. დესწრჷ ტომი ნათესეფი დო საჭირო მთავრეფი. იანდერზჷ, მუთ ოკოდუნი. ხოლოთ სქუაში შესახები დიჩინუ თენა დო უწუ ამხანაგი ჩილს, მუჭო ათე ჟინი მოშინაფილი თხუალაქ უაზრო აზრით აჸუ ნათხუაქჷნ დო ათეწკალა დასახელუ ჩილს ნამუდა, დაბადებულქ ძღაბიქ ქიჸუას-და, გიოდვით სახელი, მუ გოკონანი, ხოლოთ ქომოლქ ქიჸუას-და ქეგემიდვით თიშა სახელი, მა მუთ გიწუათინი. მა მუჭორ მუჰამბარინ, თის გითვოდვანქ მუჰამბის. ქოთქუ თენა დო მუჰამბარქ გესვენუ. დოთხორეს მუჰამბარინ უკული, ქოდებადჷ მუში ოსურს ქომოლსქუაქ. სახელო გიოდვეს მუჰამბი.

მუჰამბიქ იჸუ მუმაშე მეტი უჯგუში დო უმოსი გავლენილქ ირი სახენწიფოეფს დო საზოგადოწკალა. მუჟანსჷთ ახალგაზრდა რდჷ, მავითა-მავითაართა წანაშახ, უღუდჷ ჭიჭე ნაკითხი ქიანაში გაჩინებული. ათეში მუმა კოჩი მუჰამბარის უღუდჷ საომარი იარაღეფი ირფელი: ფარი, ხმალი, ქაშქვილი დო ქასაგანი, ირფელი რკინეულობა. გიოხვენჯო ჸუნდუ ჩე რაში. ათენეფი მითხუ დო გინულა მისრულუ შარაშა მუჰამბიქ, ოკოდუ, ქიანეფი ქიძირუკონი. რადგანს ჭიჭე ხანიშიდჷნ, დიდაქ ვარია გამუცხადუ დო ირი კეთილეფქ ხოლო უწის მუჰამბის, მუთუნინერო ვედუკონი. მარა არძას ჯგირი გურით დუდი გეიწოტყურუ დო ათე საომარი ირფელი მოღე ქედინწყუ. გიოხვენჯი რაშით გაგმაკეთებაფუ დო დანიშნუ დღა-ათე დღას გინილენს. [106] დიდა მიშახე ჩილამურიში ღვარს. ვაება დო გაჭირებას, მარა მუ გოწყინუათ, თი დღას დებარჷ ირი მუშიანი გამოსაშვიდებელო დო ქოთი ქომორთჷ ირ კოჩქ, შეტყვინაფილქ დო უშუტყვინაფუქუთ, გამეშვიდებუ მუჰამბიქ ირ კოს. უხვამანა შარას, ათე დიდა ოსურქ ბრელიშა განიფიქრჷ დუდიში ჸვილუა, მუში ბაღანაში ბაღანობათ გინულაში გურიშენი, მარა ეთი ვერგჷდჷნი, ქემიოტუ. უკანასკნელო, ირი კოჩიში მოშვიდებაში უკული, ქემეთხჷ ხე მარძგვანი მუში სქუას, დართინუ მორძგვიშე დო იჩუ ათაში:

- ღორონთი, რთხი ბრელი. რთხინქ ხოლო შემისრულე თითჷ, მუთ ასე რთხუენი! ჩქიმი ოთხუალი ბრელი ვარე, მარა მა საჭიროთ მიმოჩქ, ჩხე ჩილაძურით რთხუ - ათე ჩქიმი სქუა ვარენო საკლები იჸი კოჩანა დო გონებათ მუში მუმაშე-და, ვარდა ვეჸი მუში დიდა დო მუმას ოსქუნი თი სქუადა, რთხინქ მოწყალე ღორონთი, თე ჩქიმი სქუა ცოცხალი ვართ მა ბძირე დო ვართ სამშობლოქ მუშიქჷნ.

გათუ დიდაქ მუში ოხვეწებელი დო გაგმეთხუ სქუას. გინილუ დო მიდართუ მუჰამბიქ.

ბრელი შარაში უკული ქეშეხვადუ მუჰამბის ამშვი კოჩქ. ნამუთი მიდმაღალარი დო გჷმარჩუალი რდესჷნი. ქოძირეს შორიშე მუჰამბი დო გირაგადეს ართიანიწკალა:

- ქეშმეძინეს ჭიჭე მუდგაქიენინი, ვარწყეთო! ათეში რაგადი დო მუში ჩე რაშით ეთეში ქედესწრჷ მუჰამბიქ ათე სიტყვენს დათებაშახ, მუჭოთ ელმახვენჯი კოჩი; თი ზომაშა ჩქარი მაულარი ქორდუ რაში. მარა, მუ გოწყინუმჸ ინეფს ეშა მუ აღოლედჷ, მხოლორ ინეფი არძა დემორჩილჷ. ეცოდჷ უკული დო მუშუში იარაღი კონი ქაჩუქუ დო დარიგუ თინეფი.

- რხამო ნუ ირჯებუთია. დაჭჸუ ულა დო მიდართჷ მუჰამბიქ. ბრელი შარაში უკული მიოჯინუ შორიშენი, მუდგარენი ქომოჩქჷ ვითამ კვარიაში დუდიში მაშხვა. მარა, მინ თიში სიმალექ დო მინ მუჰამბიში რაშიში სიჩქარექ ადრე ქაძირუ, მუჭოთ ართი ბოში კოჩი გეხე ართი რაშის დო ქარიცალო ქუმოჭვირგუნსჷნ. ართიანს გუწორეს. მჷმავალი ურაგადუ მუჰამბის; - გამარჯობა მუჰამბის.

მუჰამბი ურაგადუ: - გოგიმორძგვას ღორონთქ ზაკაიკის.

ათენეფს მუნეფიში სიცოცხლეს ამდღარიშა ართიანი ვაუძირუნა. შეკითხეს ართიანს, გილელეს რაშეფიშე, ქოდოხოდეს დო იმოსეფეს. ზაკაიკი კითხულენს მუჰამბის მუჰამბარიში ამბეს. მარა თეში კითხულენს, მუჭო სქუა ქორე თენა თიშინი, ვოუჩქჷ, ხოლოთ სიტყვაშე გეგჷ, თი სახენწიფოში ქორენი. მუჟანსჷთ მუჰამბარი იკითხჷ ზაკაიკიქინ, უწუ მუჰამბიქ.

მუჭოთ ინა ღურელი რენი, სქანი ტერს უარესი! დიდი შიცხადუ. დიდი შიწუხუ ზაკაიკიქ, მუჭოთ დიდი საიმედო მოჯგირენი. ათეშე მუჟანსჷთ გიშელჷ ზაკაიკიქინ, ხოლო იმოსეფეს ბრელი ხანს. ათე დროს რაგადის ქუკათუ [108] მუჰამბიქ გაჩინებაში სიტყვეფი, მუჭოთ მუჰამბი მუხამბარიში სქუა რენი, უბედურებაში გამოცხადებაში დროს მალას მხიარულებაქ გამეცხადუ ზაკაიკის. დიდი ჸოროფა, დიდი ნდომა, ბრელი მუთუნი ოცქვაფური ეჩუ მუში მუმაში ძუჰამბის ზაკაიკიქ. ხოლოთ ათე მხიარულებაში დროს ქუთხილანს ნაღება დო სინანულს, მარა იშენით ზაკაიკის შური აკაშუაფჷ მალამალას. უკანასკნელ დროს კითხუ მუჰამბიქ ზაკაიკის:

- ჯიმა, ზაკაიკი! მიჩქჷ მწუხარებას რექინ, მარა თით მიჩქჷ, მუჭო ხიარულებაქ განგეახლჷ. მუ რე, თე სი შურს კაშუნქჷნ?

ზაკაიკიქ უწუ ბრელი ხანს, - მუთუნი ვარიაა, მარა ფუჩით შეთხუ მუჰამბიქ, მუ რდუნ, ქოთკუკონი. დო ბოლოს ქუმაჸუნ ზაკაიკიქ დო ირფელი მუში საჩიარი ქეჩუ მუჰამბის. ზაკაიკიქ თქუ ნამუდა:

- მა ვორდი გაჭირებული ართი საქმეშე დო თიში მოხვარეთ პუნდუ დიდი საიმენდო, კოჩი, მუმა სქანი, ჩქიმი საუბედუროთ, მოხვარა ვარი, თვითონ დობღურუ ნდო მებდინაფექ კოჩი. ამდღა თენა რე, ართი გაჭირებას ხოლო მაჟირა ქუმოძინუნ დო ჟირხოლო ართო გურს მიშინუანს. ათეში მვტი მა სი მუ გიწუა? - უწუ ზაკაიკიქ.

ასე მუჰამბიქ უწუ ზაკაიკის:

- ეშენი მადლობელი ვორექ, მუმა ჩქიმიში გურიშენი წუხარებას ღებულენქ, ნოთირი პატივიცემა სქანი კეთილი საქმეშა მემიღებუდას. ხოლო ასე ართი გურით რთხულენქ, მურე მაჟირან, ქომიწუე.

დიდი გაჭირებულო დო დიდი ბოდიშით ქოთქუ ზაკაიკიქ:

- უჩა ზღვაში მჸოფი უჩა ნდიში ზისხირი გებრძჷდჷ დო მოკოდჷ გინიბგიკონ. ათე საქმეს ქჷმორგუდუნ ეფერი ცაში რუდო კოჩი ვაპუნდჷ, გარდა მუმა სქანიში. აწი მუთუნ ვარი! ღორონს ფთხულენქ ბღურე. მუჰამბარიში უმუშო ჩქიმი რინას ვაუღჷ შველა. ათეწკალა მუჰამბიქ თხუ ზაკაიკის:

- საიმენდო მოჯგირე! ღურათ ირ კოჩი ღურუ. მუაჩქიმით ღურუდჷ, აბა მი ჸოფე უღურუ? ხოლოთ მუმა ჩქიმი სოდეთ ირგჷდჷნი, თექინე ართიშე გვერდი მეთი ვორექ ღონე დო შეძლება ტანიშით, სიმალე მოძრაობათ. ხოლოთ ათენეფიშა მირკჷ გამოცდილება საქმე შემთხვეეაში. ენეფი ადვილი რე სქანი შემწეობით ჩქიმიწკალა დო მუნერო მუ გოკონი, თი ნდიშენი მიწი დო მზათ ვორექ, ვაგაშქურინას, ონჯღორეს ვაბძირუნთ.

უწუ ზაკაიკიქ: - უჩა ნდი ცხოვრენს უჩა ზღვას, ბჟა დალჷშე, ძგას, ხმელეთის. ხოლოთ თის ჸუნს ჯოგი ირი შინაური პირუტყვიში უჩა ზღვაში ბჯა იოლჷშე, ძგა ბერეგი მინდორს. მუჭორ ნამდა რაშიში, აქლემიში, კამბეშიში, ჩხუში დო ათეში უკულაში არძა პირუტყვიში. ხოლოთ რაშეფს ოკათ ართი რაში, უჩა რაში. ათენა მუჭო ჯანუნ, გინოჩქ ჟირი ალაბით [110] გერინელი რაშეფს. ათე რაშის ჯოხო საორინჯო რაში. მისჷთ ოკო დო შიალებენი, მიდურს თაურე, ბრელი თუთა დო წანაში ოლურე თეიშახ. მუჟანსჷთ თი მინდორიშა ქემურს კოჩინი, ართი ფოშთაში სიშორეთ რე ართი გვალა, ნამუს ქიგნადირთ კოჩინი, ქოძირუნს თელი ათე რაგადებული პირუტყეფს. ასე საინტერესო რე თენა ნამუდა, ათე რაშის მით დემორჩილენსჷნ დო მიდეჸონანსჷნ, ნამუ მხარეშე გოკო, თი ოთხი სანძღვარს - ბჟაიოლ, ბჟადალ, ჩირდილოეთი დო სამხრეთით, სოლე თეს იჸუ ნანქჷნ, ირი ცხოველი თე ჯოგეფიში ირფელი ართო თეს ეკოჸუნს. ათეში დამორჩილებას უღუ თექინე შემთხვევა განსაცდელი. თის გინოსქიდუ-და, უკული მუში რე თე უდი რაში დო ირ თი ცხოველი.

ათე რაშის უღუ ზნე-ჩვეულება, გამოცდილება: მუში მაჸუნუფალი კოს ართი რენ-დო იჩინენს ბუნებით, მაჟია, - დუს ვადანებენს, სოიშა მუ შიალებენი შურო. ბრელი კოს მუნდომებჷ ეში შეძენა, მარა მითინს ვეშიალებუ.

- აწი ფთქუათ მუ? მუჭო მირთე თიშა დო მუნერო? ურაგადჷ მუჰამბი ზაკაიკის. ზაკაიკი ურაგადჷ

- ათენერო ნამუთ, გვალას გიმებლენთჷნ, მინდორიში დოჭყაფაში ძგას უკულაში, ღონეში კოჩქ ოკო ქომიფცადათ თექ. უმოსი ღონეში კოჩქ გობლათ ოკო მალას დო ქჷდობლათ ოკო თი რაშიწკალა. რაშიში ჭოფუა ოკო მიბდომათ, მუჭო მუ შიმალებენანი. პირველიშე მეულირო ჭოფუა თიში, გილულა რაშიშე დო ონანგერიში გინოდგჷმა ჩქინი რაშიშე თი რაშიშა - ხანეფი ვარენო იჸინი, ათე ხანეფს პირველიშე მინდომენს რაში ჭირხინს. სუმი ჭირხინიშა ოკო ქუჭიშუას მიმალქჷ გეხუნა თიში. სუმი ჭირხინს გათენს დო ქიგეგონენს უჩა ნდი უჩა ზღვაში. ქიგედოხოდუ უჩა რაშის დო მოლურს მოჩხუპურო, ნამუსჷთ თოფი გინაბუ ბუკიშ მაშხვა. ეთი სუმი ჭირხინიში განმავლობას რაშიში მიმალ კოჩქ ოკო ქომუჸუნასჷნ მაჟია ამხანაგის, გვალაში თუდო რენ, თის, იქ ოკო ქიგედოხოდას დო იდას ირიათო გვალას. ათეს მეყუნს უკახლე ირი ცხოველი მუშუში ხონარიში ძახინით. მჷმაჸონაფალი კოჩქ ნდის ოკო ქჷდოხვადას, სოდეთ რაში გიოჭოფუნ, თექ. ნდი ღონიერი ენ დო დჷმახვამილაფარქ ოკო გამოცდილებით მექცას. მუჟანსჷთ ნდი უწინს კოს: - თენა სი ბღოლი დო ვარი სქანი ამხანაგიქ? - თიწკალა კოჩქ ოკო უწუას: - მა ვარი თიქ რღოლ ენა სი.

ათეშ უკული გეგნაწურუას ნდი ამხანაგიში შარაშე დო მუქუთ ოკო ქაჸუნას, მუჭო ნდი გურქენს დო ამხანაგის ქეკათხოზუნი. სოდეთ ქჷმაჭიშუანანი, თექ ართი ვეჸი ხვალე, ჟირი ამხანაგი იჸუაფუ დო ართიანს ქემეხვარებუნა. ართიანს ქემეხვარებუნან, ნდის მუ რაგადი ოკო. წაჸონენა, დოჸვილუნა. ნდიში ღურაში უკული გესქილადირი რე თელი ქონება. ასე მუჰამბიქ ხიარულებათ უწუ მუში მოჯგირე ზაკაიკის.

- მუშენ მა თეს სი მიფულუნდი? მა მუჭოთ გიწინი, გამოცდილება მოკოდჷ; ასე მა დარიგებული გაფუქ. აწი საიმედოთ დეკინი თე საქმე. [112] გოძირანქ ჩქიმი მოქმედებას. იბდათ აწი, იბდათ, ქემეფრთათ თიში სანძღვარიშა; მა მეურქ გიმანთხაფალო დო სი გიტენქ თექინე. ეს თაში გირაგადუქ დო შხვა საგანეფსჷთ ქჷგოძირა.

ქიგიანწყის თეს. იდეს, იდეს დო ქემერთეს თი სანძღვარიშა. ქიმისვანჯეს ჭიჭე. მაულარიე ასე მუჰამბი. მარა გუჩუ გური ზაკაიკიქ დო მუთუნ ქესათ ვაქიძინჷ. იჸუ თაქ ბრელი რაგადიქ, მარა იშეხი მაულარო ქიგედირთჷ მუჰაძბიქჷნ, ვემიაჩჷ საშველქ, მიდართ მუჰამბიქ. გოურქუ დო ქჷდოლჷ თექ, სოდე თი რაში ჯანუდუნ. რაში ჸუჯით ოჭოფე, ონანგერი გეგნოდგჷ დო ქეგედოხოდჷ. გოურქჷ დო შქაშარაშა ქომორთჷ მუში ამხანაგიშა. პირველ მეულაში დოჭყაფილო ათე ხანიშა ართ ჭირხინი გათუ რაშიქ. ქემერთჷ, ქემეჩჷ მუში ამხანაგის დო მაჟია ჭირხინიში დოჭყოფაშა, სოდე თი რაში ჯანუდჷნ, თექ ქოდოლჷ. მუჭო თექ რე მუჰამბინ თეში. მაჟია ჭირხინი გათუ რაშიქ. მასუმა ხოლო ქჷდიჭყუ დო გათუ. თე ხანეფს ზაკაიკიქ დიდი საორინჯო რაშიში გეხუნელო გვერდი გვალაში ეკულა გათუ. გიშართჷ ხანქ, დო დასურო ქომურს ნდი დო მუში რაში. მურს მარა, მუზარზალუანს დიხას, ათაში ნამდა, მუ გოწყინუა, ათე ნდემში რაშიში ფოლო მოთმოხვადუ ქუეფს ზანდუკიში მაშხვა-მაშხვას დო არძას ტვერო გინიორთინუანს. ნოტეხეფი თეში მეურს ვერსი დო ჟირი ვერსის დო მუს მოხვადჷნ, ჸკილუნს, ეკმოქოსუნს. დასურო დიდი ღონიერიე რაში, ნდი გეხენ თინა. ქომორთუ ნდიქუ მუჰამბიშა დო გამარჯობა უწუ. ექ ნოთირი სალამი მეჩუ. შეკითხჷ მუჰამბის ნდიქ: - სი ბღოლი თენა, მუჰამბი. დო ვარ ზაკაიკიქ?

მუჰამბიქ უწუ: - მა რღოლი სი შურამი ნდი დო მუ გოკო?

მუთუნი ვაშქიდუ ეს ნდიქ. "გოურქუ დო გამათხოზუ, სოლე ზაკაიკი მეურსუნ, თეურე. მუჰამბიქ იფიქრუ - ეს მუსჷთ ბღოლანქჷნ, თოლით ვოძირა ჩქიმი მოჯგირეს. მარა გამოცდილებაქ დაკორდუ ჭიჭექ მუჰამბის: გუტუ თენა ჭე წოხოლე: იშენ-იშენი ართნერო თოლით ირო თიში დუდი დო ხეს ვოუჯინჷ. მიკაჯინუ დო ნდიში თოფიში გოლაფაქ იჸუ. სქანი ტერს უარესი, გურქ მუჰამბის შეწუხუნი. ოკოურქუ დო ნდიწკელა ქოდოლჷ. მუ გოწყინუა, ტყურა ვარე, იარაღი ვამურქუნ თეში, ტოტო ხე სოდეთ გიაშქუნი, დუდი, კილე მესოფუ, კუჩხეფი არძა ოკოსოფუ. მუ გოწყინუა ეზჷმა, მუჭო ჩქინი კოჩქ ცომს, ოკონდა ზელს ხე მეთხასჷნ დო თენა ლუკა-ლუკათ ქადვას შეულებუნი, თეში ინა ტოტო, ოკოსოფუ ხეთ. მიკაჯინჷნ, ზაკაიკი გილანთხაფილი რე რაშის. გოლჷ დო ქემერთჷ. მეულაშა რაშის ქეშეხვადუ. ენა კინი მიდეჸუნჷ დო ქემერთუ ზაკაიკიშა. ზაკაიკი ცოცხალიე.

- მუჭო რექ, ჯიმა ზაკაიკი? - კითხუ მუჰაბბიქ.

ეშეჯინუ ზაკაიკიქ, ქიჩინუ საორინჯო რაში. უწუ თეწკალა მუჰამბის. [114]

- ჯგირო რე, საიმენდო ჯიმა საქმე. ართიშა ვორექ ღურელი, ვარა მეტიშა ვაბღურექ.

რადგანას ქიჩინუ თე რაშინ, უთუოთ ნდი ღურელი რე მუჰამბიშე. დო უწუ ზაკაიკიქ: - მა აწი ღურელი ვავორექ, ბღურუქ, მართალიე, მარა სამმობლოშა მიდამიღანქ. ჩქიმი დიდი ინტერესი შესრულებული მაფუ სქანი შემწეობით, ჯიმა. - თე დროს, მიღუ პატი მუგოშინათჷნ, მუჰამბიქ ქიმკიბიჯუ კიდირიშა ტამბაჩა დო უწუ ზაკაიკის:

- სქანი გამოცდილებაში გურაფაქ დიო ვედმეცალჷ დო ქორე მუთუნი საშვალება ქიანას-და, ქომიწი დო შიმალებე, კოჩი მუსუთ იქუნსჷნ, ვარდა სქანი წოხოლე მა ოკო იპილე დუდი. ათე დროს უწუ ზაკაიკიქ მუჰამბის:

- ქორე ართი საშვალება, მარა აწი ვეშილებე დო ენა სქანდა მა იშენი ოკო მირაგადუდუკონი, რადგანს საჭირო, გაჸიდჷ ირო დო ირო დიდი. ნამუთი საორინჯო რაში თაქი რჸუნსჷნ, თის ოკო ქიგედოხოდე დო ოკო ჸუს დილაფურცქინე, სოდეთ გოკო მეულანი, გუბერნია, ოკონდა ვეზდა, სანძოღვარი, გოლა - უწუე ოკო: "თე დო ათე ოზეს, ვარა დიხას ქჷდმოხუნე".

უწინქინი, - ინა წანამოწანაში ოლჷს სათის მეურს. დღაში რდას, ოკონდა სერი, უკუმელა, თუთარჩელა, არძა ართი აფუ. რადგანას თაში ქოწუხენქინვ, გაბზადი, ქეგედოხოდი დო დილაფურცქინი: - "აკაიკიში ეზოს ქენოლი!"

- ზაკაიკიში უმოსი ჸუდეში კარს მარძგვანი განიშე ოკო მიკუბახუე კუჩხი სუმიშახ დო გიორაგადე: "ზაკაიკი კი ღურუ, ზაკაიკი ღურუ"! თი მიკობახვაფით გეთებუნ-დო ჭუაშე ხათეხოლო სქილადირი იპიქ.

თე დროს მუჰაბიქ მუში რაში ონანგერამო ქუმკიკირუ დო გოლჷ. ვალიში მამალას ართი დიდი ოზეს ქენოლჷ. ქემერთჷ დო სუმიშა კუჩხი მიკუბახუ კარს დო გიორაგადუ:

- ზაკაიკი ღურუ, ზაკაიკი ღურუ!

სუმიშა ქოთქუ დო ზაკაიკიქ დოსქიდუ. ქეგედოხოდუ მუში რაშის დო მოლართუ ბერეგით; მუჰამბიქ ხოლო მოლართუ ბერეგით ზაკაიკიში შიოხვამილაფარო. დასურო ოკოხვადეს, დიდი ამბე დო ხიარულება ქიმინეს. უკული მოლართეს. პირველს შეხვადუ თენეფს ზაკაიში ოჯახი. ქომორთეს ზაკაიკიში ოჯახიშა. დიდი ხარებაქ იჸუ. ბრელი ხანიში უკული დაჭყეს ულა დო მოლართეს მუჰამბიში ოჯახიშა. მუ რაგადი ოკო, მუჟანსჷთ თენეფი ბერეგით მულირი რენანი, თენეფი წკალა მორთეს არძა რაგადებული პირუტყეფქ. ენეფი შქას გორთეს, გვერდი თაქ ქედიტეს. გვერდი მუჰამბიში ოჯახიშა მოლეჸონეს. მუჰამბიში ოჯახის დიდი ხარება დო ხიარულება რდუ. ათე მოჸონაფილი პირუტყეფი მუჰამბიქ შქას გორთუ გვერდი მუქ ქედაკინჷ დო გვერდი საზოგადოებას ქაჩუქჷ. რენა დო ცხოვრენა დიდიშე დიდი ცქვაფილო. თენეფიში კოჩანა მოშინაფილიე ირი ქიანაში ხენწიფეშა. [116]

მუჰამბის ქჷმუჯდონჷ მუმი ხენწიფეში ცირასქუაქ, ბჟაში უძირაფუქ, ბარათი დო თხუ, ჟირხოლოქ ქიძირუასჷნ ხენწიფეში ოჯახი დო მუშიანეფინი. ხოლოთ ბარათის დასახელჷ მისაგებო ჯიმა. ახიოლეს დო ქოთ გაგმინწყუ ჟირხოლოქ, მუჭო მუნეფს აშქიდირუაფუდესჷნი, თეში. თვითონ ხენწიფეს დო მუმი ჩილი დო სქუას აშქიდირუაფუდუნ, თი ოჩუქებელი ხოლო გაგმანწყის. თაში ნამუდა, თითოშო თითო რაში კაზმული დო ძვირფასიანი საჩუქარი მიდეღეს. ქემერთეს ექჷნ, იჸუ დიდი ხარება დო დიდი მოწონაქ. ათე ბჟა უძირაფ ხენწიფეში სქუა დო მუჰამბი თეში რენა გურით დარწმუნებული ართიანიწკალა, მუჭოთ და დო ჯიმა. ზაკაიკი ორე, მუჭოთ ჯიმაკოჩი მუჰამბიში დო სუმარი საპატიო ათე ხენწიფეში ოჯახის. ათაქინე მიფიქრჷ მუჰამბიქ: - ინა დაჯგურა ჩქიმო, ზაკაიკი ჯიმაკოჩი, დუდიში ოსხუნური. მორთი, თენენს ჩილი დო ქომონჯო გინვორთინუანქია.

დასურო ქეთაჸუნეს თეში რაგადის დო გინირთჷ ზაკაიკიქ ხენწიფეში სინჯათ. ცხოვრენა დო რენა დიდიშე დიდი ცქვაფილო. ბრელი ხანიში უკული ულა ოკო მუჰამბის მუში ჸუდეშა, მუჭო თენა ქოთქუ დო ჟირხოლო ჩილი დო ქომონჩქ ქემიოტეს ოსერშე დო სადილობა, თან ჩილამურით იგარა, მუჭოთ თეში უმუშო მუთუნი სახეთ ვერგუნა. ართიშახ მიოტუ ულა,

მაჟიაშა; მასუმაშა ხოლო თაში ძოხვადჷ.

იფიქრჷ მუჰამბიქ: თენა დასურო რაში-და, დასურო თენეფი ართი შური დო გურით ქომიჯინენან-და, ჩქიმი ულა დო მოშორება თე ზომაშა ქაწუხუნან-და, ოკო გაგმოფცადევე.

გამუცხადჷ დო თხუ თენენს: - გიქიმინუნან ეში, ვენებათ, აუცილებელო ჭუმე მეურქ დიდა ჩქიმიშა. ვებდე, თენა ონჯღორე მაფჷ, ვართ თქვანო იჸი სქვამი, ვიშა-აშო ისოფეს ბრელი, მარა მუთუნქ ვაგურთეს. მაჟია დღას ოკო იდას მუჰამბიქ ჸუდეშა. გამეშვიდებჷ დო მიდართჷ მუჰამბიქ ონჯირუშა. სერიე, მუ რაგადი ოკო. ჯგირი ხანქ გიშელჷ დო იფიქრჷ მუჰამბიქ:

- მორთი, ასე ქიმთვოჯინექ თინენს ფულირო, დუს ვავოძირანქ თეში. თენა დასურო თაში ქორენ-და, დასურო ჩქიმი გურიჭუა ქუღუნან-და, მუჭო გარებულო დიბტენი, თეში ოკო იგარდანი; ვარდო ფარსეველობა რენ-და. დონჯირელი იჸინა.

დაჭყჸ ულა დო ქემერთჷ თინეფიში ოთახუშა. ინეფი ვარწყენი თეში, დოგორჷ მითაჯინალი დო ქოძირჷ თინეფი. ბჟაში უძირაფ გორჩელი ნორჩალს ქეშახენ დო ქიწიმინდას ხეში ბირცხეფს, მარა ართო ნორჩალი შოლირიე თეში ჩილამურიში. ასე ხოლო ირიათო იგარს. ზაკაიკი ქეგეხე კარს, კილეშა ქეგლუძუ ართი დიდი ბიგა დო ქოთოლუნს, ქოხოწუნს თეს დო ქიგარს, ქოღურღულანს, სქანი ტერს უარესი, მუჰამბიქ ენა ძირუნი! დიდი ჯაბი, დიდი სევდაქ მიაჩჷ, მაჟია დღას ანუგეშგ: - ვოურქია მა! - რენა დო ცხოვრენა თაქ. ჭე ხანი ქორე თესი უკული. ათე ზაკაიკი მოსეფენდასჷნ, [118] კაშჷნს შურს. მუჰამბიქ შენიშნჷ გვიანო დო კითხუ ზაკაიკის აუცილებელო ქომიწი - მუ რე თესხი სქანი შურიში კაშუანი.

დიდიშე დიდი გაჭირებათ ზაკაიკიქ გემეტჷ ათეში გამოცხადება, მარა, მუ გოწყინუათ, ბოლოს იშენი ქოთქუ. უწუ მუჰამბის:

- მათ კოჩი ვორექ, მათ სინდისი მიღუ ნამდა, სქანი პატიმიცემა, სქანი შრომა, მუთ მა მასახელი ქიანასინ დო თან სიმდიდრეთ მჷმანიჭინი, ენა ართი საქმე რდჷ. მაჟია, მა, ქო, ჯგირი შორებელი ოჯახიში სქუა თავადრაგანი ვორდი, მარა ხენწიფეში სქუას უსქანეთ მა კოჩი ვამუჩანდჷ. ათე საგანეფიში ეშე კოს კოჩიშა მუთუნი ვაღოლე ასე მათი ფიფქრენქი, ვითამ მუთუნი ნოთირი ჯგირი ქორღოლე, მარა სი ქეგგოდოხოდუნი დო ქჷმაშქიდე სქანდანი ეფერი საქმექ მუთუნქ ვეშმალებუ, ხოლოთ ართი საქმე რენ დო თი საქმე ოკო გიწუე დო ოკო გიწიკონი, მარა, ვაი რაგადი დო ვაი ღურა.

ჟირხოლო ართი მაფუ.

მუჰამბიქ ეში გური შენი ე ბოდიშეფი სრულიათ ამაოთ გუგონუ დო უწუ ზაკაიკის:

- ბოდიში ვარე საჭირო სქანი დო ჩქიმიწკელა; ჩქიმი სქანი რენ დო სქანი ჩქიმი რე, ართიში მეტი ირფელი. ქონებაშე ჩქი ღარიბი ვავორეთ დო ვართ მუთუნი მიჭირა. მარა თი სიტყვა დო თი საგანი ვამიწუე, დუდი ვამოკო ცოცხალი.

ბრელი რაგადიში უკული ქუწუ ზაკაიკიქ:

- მუჰამბი, სი ქოგიჩქჷ, მა გარეშე ხენწიფეში სქუა ვორდი, გოჸოთამილი შობელეფიშე დო ფცხოვრენდი თე ქიანას. თით ქოგიჩქჷ, მუჭო ჩქიმი მეტი ქომოლისქუა ჩქიმი დიდა დო მუმას ვაჸუნდუნი. მარა თინეფს ჸუნდეს ართი ოსურისქუა, და ჩქიმი. ათენა ჸუნდუ მუაჩქიმს მუში დროში დამოკიდებულო მოჭიშაფილობაში დროშა უმაღლესი ოგურაფალეფს. თვითან ჩქიმი და ნიჭიერიდჷ დო ძეცნიერი. ქომონჯიში შესახებო დოჭარჷ ართი მაგალითი, გამოსაცთელი საგანეფი გაგმანწყუ ოთხი, ხუთი შხვა დო შხვანერი, ნამუსით დიდი ძალი, ღონე, ჭკუა დო მეხვამილაფა ოსაჭირუნი ეფერეფი. მით ვარენო ათე ირფელი განსაცთელეფს გინასქიდჷნ, თინაქ ოკო იჸუას თიში ქომონჯქ, ხოლოთ მით თეშა ვარენო გიშურსჷნი, თავრობაწკელა იჸი ხემოჭარილი დოდვალირი: ათე სიბრძნე, ათე ძალი დო ღონე ნამუსჷთ ვაგმარჩქინინენი დო ვეშიალებენი, თინენს დუდი მეკვათანი. ნარაგადუ აფუ დო ნებათ ეჭოფილი, ართიში დოჭყაფილო ოში კოჩიშახ მერთას დო დუდი მუში გამიცადას. დასურო, ოშიშა დუთქ მიაკვათუდა, უკული ვართ ოკო მეტი კოჩიში მიღება თე ძღაბის დო ვართ თავრობა არზენს ნებას.

ათე ამბეფი ზაკაიკიქ გეგნოჩუ მუჰამბის დო თი საგანეფით ქუწუ, ნამე საგანეფით თი ძღაბი კათას ჸვილუნდუნ. [120]

ზაკაიკი იჩიებუ:

- პირველო თაში მუგოშინანთ: - თიში ოჯახიში ხორუა რე ათე ნივთეფით: შენობეფი მუთ ქეგედგუნი, ირფელი გოხოლუნა ვარჩხილი. მებელი მურ ქორენი - სქამი, სტოლი, ირი შხვა, გოხოლუნა ორქო. ნორჩალი დო გექუნალობა - აბრეშუმი დო ყაზნაყი, ოზეს გუჸუნს ზაბორი ჟირინერი ნიფთიშე, ჟირი ზაბორი. დინახალენი გოხოლუნა ორქო, გალენი გოხოლუნა ვარჩხილი. კარეფი არძა ორქო; მინაბუ შოშე, წმინდა ორქო, ჸუდეში კარიშა მეულირი. კოჩი მუჭო ქემურსინი, დიძახასოკო კარს; კარს ხათე გუნჯანა. კარიში გონჯამა დო ბჟაში უძირაფჷ ქჷმაზადუ, მუ რაგადი ოკო, ხეს გუთირანს დო მიწვენს ბინაშა. კილე გიშაღვაფილო ულა დო მინილენა ჸუდეშა. მუჟანს ხეს გეიწოიღანსჷნ, ვენაჯინა თოლი დო პის. სისქვამე მეტიში მეტი უღჷ; გარდა ეში, მოწამალერი აფჷ, ვედნაჯინა, ვარა დაგასუსტენს, გიჩქჷდას, ვენაჯინა. მუჟანს ჸუდშა მინილენთჷნ, ორქოში სქამიშა მეგიწვენს, მარა ორქოში სქამხ ვეგედოხოდა, გიჩქუდას, მოწამალერიე. დიდი ღონეში კოჩიში მეტის თვითონ თინა წაჸონენს, მარა ი სქამიშა თინა მიწვი. მუჟანს თინა თის ქეგედოხოდუნი, სი უწამალე სქამი ქომოგიხვადჷ. ათეს ათაში გინასქიდუქჷნ, ცირა დიძახუ: - ჰე, არაბი, სუმარს სასუმარო მართვი!

არაბი გიმილენს ოთახჷშე, მუღჷ ართი ხეთ დიდი ნარგისი ოშუმალიში ეფშა. მაჟია ხეთ მუღჷ დიდი ბანკა. ათეს იოშანს არაბი დო მიგარზენს სი, მარა მუთუნ სახეთ ვაშვა. პირველო თის ქოჩი, უკული სი გეშვი, ინა მუთუნს ვარღოლანს. ათეს გინასქიდი-და, გედირთჷ ცირა, მიკაჯინე ართი სარკეს დო თქუანს:

- ჰე, სარკე, ვითოჟირი ზაბარზანიში ტყვია ქჷმახვამილე თე სუმარს.

მუჟანს თეს ქოთქუანსჷნ, სი ოკო გედირთე, კიდირი ოკო ქემუჭოფუე. გოლჷ დასურო ვითოჟირიშა ზაბარზანი. სი გაშქურინუ-და, დორჸვილუნს, ვაგაშქურინუ-და, არძა პოლს ქჷდოცენს.

ათეს ათენერო გინასქიდი-და, კიდას ლეკური მუკობუ. თი ლეკურს უწინს ცირა:

- ჰე, ლეკური, სუმარს სასუმარო ქოღოლი! - ლეკური წკრიალს გინიკათუანს დო ქარქაშიშე ელელენს. სი კისერი ოკო ქუდუჭოფუე. გაშქურინუ და, დორჸვილუნს, ვაგაშქურინუ-და, თავისუფალი რექ. თეს ხოლო გინასქიდი-და, უკული დიძახჷ ცირა:

- ჰე, არაბი, კინი სი სუმარს სასუმაროთ ქუდასქიდი! არაბის უღუ ხე ფოლანდიში. მოლურს თინა დო შეგეტოტებ. გორჯგინუ-და, ქაღურუქ, ვაგორჯგინუ-და, თავისუფალი რექ. ათეს ჸუნს თავრობაშე მოჩქუმალირი მაჯინე. მუჟანს თენა თაში გეთებუნი, უკული რე ხარება, ხოლოთ, ჯიმა მუჰამბი - ჩქიმი საუბედუროთ რე. მა თეს გირაგადუქუნ, - თექინე ღურელი [122] რე ამდღარიშა ოშიშე ოთხონეჩი დო ვითოჩხორო კოჩი, ართის უღუ ხვალე ასე ადგილი. რთხინქ, მუჰამბი - ქომორაგადენ თენა რენ დო, ვამისრულა თენა მუთუნინერო. მუჰამბიქ ენეფი არძა ფუჭეთ ქედნუჸოთ.

- ენეფი არძა ადვილი საქმე რე, სი შიშის მუშენი რექ. აბა, ასე ჭუმე ვა ნწყუაფუქ მა მაულარო.

იჸუ კანკალქ დო გარაქ. ჭუმენერი დო გეღანიში ულაშენი ვარია ქარაგადაფუ. თე დროს ზაკაიკიქ გაგმიანგარიშჷ, თე ოჯახი დო მუში დაში ოჯახი შქას მუზჷმა ვერსიენი. თითოული ვერსის ზაბარზანიში კოჩი ქიგიორინუ. მუჟანსჷთ თაქ გინილენს მუჰამბინ თექიანი მეულაშახ დო თექ თინეფიში მოქმედებას მუ ხანეფი ოკოდუნ, შედარებით გაგმოზიმეს. ათაქ მუში ოზეს დათხორაფუ ვითოჟირი საჯენი სამარე დო ჟირხოლო ჩილი დო ქომონჩქ დინილეს დინახალე. თან დიდი სანთელი სასინათოთ გედნიღეს. ქჷმაღალაფეს ჟირი დიდი სათი დო მელე-მოლე კიდას ქომკაბუმეს. მუნენქ ხეს ჟი-ჟირი ტაბაჩა ქოდაკეს დო კიდირს ქემკაბიჯეს ართიმაჟიას. ათენა თაში გეგმანწყის დო, გინილუ მუჰამბიქ. ხანეფი მუსხი დაჭირდუ ულას დო თექ თინეფიში ბანძღისჷნ, დანიჩნული რე, მუ საკურელიე.

იპიანჷ ღორონთქ დო მოგებულქ იჸუ მუჰამბიქ-და, ჟი ზაბარზანიში მჷ კმარენჯი კოჩი გაჸოთანს ხათე, მუჭო თექიანი დოჭყაფილო აშო-აშო გუთმოლუდას თეში. მუჟანსჷთ თენა თაში იჸინი, ზაკაიკი დო მუში ოსური ართიანს დაჩილითუანა მუში ტაბაჩას დო გოჩოლანა. ათე დროს ჟი მონწყილიი იჸინა თენეფისი ეშე ესმაჸონაფალი კათა ჯაჭვით.

მუჰამბიქ მუჟანსჷთ ქემერთჷ ცირაში ჸუდეშანი. ოკო დიძახას კარიში განჯამალო. მარა აში მუდოს ქიმინჷ. ოკურქუ დო მუში რაში ჟირხოლო ზაბორეფი ქასხაპინუ. გილელჷ რაშიშე დო ცირაქ ქჷმაზადჷ. ქჷმირსიალჷ დო ხე გეიწუღეს ართიანს. "ვედნაჯინავა" ზაკაიკიქ დაგურუნი, ძალამი ჯგირო დუჭყჷ პიჯიში სახეს დინოჯინა. ეშელეს ჸუდეშანი, მიწუ ცირაქ მუჰამბი ოქროში სქამიშა ვარია რაგადებული რენი. ხათე თის ქეგედოხოდჷ. ექი მუთუნქ ვეჸუნი, დიძახჷ ცირაქ:

- ჰე, არაბი, სუმარს, სასუმარო მართვი.

მიკილჷ არაბიქ დო მუჭო მიარზუ მუჰამბის ოშუმალინ თეში, ხათე ხოლო გეიწუდჷ დო დიკი ქეიტიხუნუ.

ეშე მუთუნქ ვეჸუნი, ცირაქ სარკეს მოთხუ ზაბარზანეფიში ტყვია. მუჰამბიქ გედირთჷ დო კიდირი ქემუჭოფუ სარკეს. გოლჷ ვითოჟირიშა ზაბარზანქ დო არძა ტყვიეფქ პოლს ქჷდოცუ.

ცირას ძალამს უკვე თენა. ასე ლეკური ქიმიხვარუ, გელერსიალჷ ლეკურქ დო მუჰამბიქ კისერი ქჷდუჭოფუ. ლეკურქ გოტირხჷ შქას დო ვიქილეაქილე ქჷდოლჷ უკანასკნელი დროს არაბი მითხუ ცირაქ. გამნოლჷ არაბიქ [124] დო მიანტუ მუჰამბის. მუჰამბიქ ვაცალჷ არაბის ხეში მოკიდირინი თეში, ქუხვამილუ კისერი დო წიწილაცალო მესოფჷ. მიკირთჷ მუჰამბიქ დო ცირას დუჭყჷ ჯინა. ცირაქ უწუ:

- ქორგებექ, ბოში, ჩქიმოთ ქომონჯო, სი ჩქიმი დო მა სქანი.

მუჭო თექ თაში აკინწყუ დო, კარიში კოჩქ გაჸოთჷ ზაბარზანი, თის მაჟიაქ ქუმუჸუნუ, მაჟიას მასუმაქ, დო თაში ქემერჷ ხარებაქ ზაკაიკიში ოჯახიშა. სათის მიკაჯინჷ ზაკაიკიქინ, ხანეფი დანიშნული გვერდით ვარე ხვარებული. მუჭო ზაბარზანეფიში გოლაფა რენ თეში, ენენქ ტაბაჩა დუჩილითეს ართი-მაჟიას დო თეში გოჩოლეს. გეშეჸონეს ეშე დო იჸუ დიდი მეხვამუა დო დიდი ხარებაქ თელი ჯალაბამო ართო. ათეში უკული, მუნეფიში სიცოცხლის საფულეშა საიმედო ჯიმა რდეს მუჰამბი დო ზაკაიკი.

გოღა თექ გოხოლუდი დო ამდღა თაქ ვორექ.